1. POJĘCIE PR.KARNEGO I JEGO PODZIAŁ.
2. DEFINICJA-OKREŚLENIE PR MATERIALNEGO KARNEGO.
3. MECHANIZM DZIAŁANIA PK.
4.CIEMNA LICZBA PRZESTĘPSTW.
5.FUNKCJIE PRAWA KARNEGO.
6. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO.
7. BUDOWA KODEKSU KARNEGO.
8.DEFINICJA PRZESTĘPSTWA.
9. POJĘCIE CZYNU.
10. POJĘCIE SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI.
11. USTWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
12. PODMIOT CZYNU ZABRONIONEGO.
13. PRZEDMIOT CZYNU ZABRONIONEGO.
14. PRZEDMIOTWA STRONA CZYNU ZABRONIONEGO.
15. PODMIOTOWA STRONA CZYNU ZABRONIONEGO
16. CZYN ZABRONIONY A PRZESTĘPSTWO
17. PROBLEMATYKA WINY.
18. PODZIAŁY PRZESTĘPSTW
19. OKOLICZNOŚCI WYŁACZAJĄCE PRZESTĘPSTWO
20. OKOLICZNOŚCI WYŁĄNCZJĄCE BEZPRAWNOŚĆ.
21. OBRONA KONIECZNA
22. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.
23. ZGODA DYSPONENTA DOBREM
24. OKOLICZNOŚCI WYŁANCZJĄCE WINĘ
25. NIPEOCZYTALNOŚĆ
26. BŁĄD
27. POJĘCIE STADIÓW PRZESTĘPSTW.
28. POSTACIE ZJAWISKOWE PRZESTĘPSTWA.
29. SPRASTWO I WSPÓŁPRASTWO
30. WSPÓŁSPRASTWO.
31. PODŻEGANIE.
32. POMOCNICTWO.
33. PRAWOKARNE ŚRODKI KARNE.
34. ŚRODKI KARNE
35. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE.
36. ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE.
37. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO.
38. WARUNKOWE ZAWIESZENIE KARY.
39. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE.
40. DYREKTYWY WYMAIRU KARY.
41.POWRÓT DO PRZESTĘPSTWA.
42. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY.
43. PRZEDAWNIENIE.
44. ZATARCIE SKAZANIA.
1. POJĘCIE PR.KARNEGO I JEGO PODZIAŁ.
PRAWO KARNE- to ogół norm prawnych, które za pomocą kary jako zasadniczego środka przymusu, zawartego w tych normach chronią pewnych wartości społecznych, przed czynami społecznie niebezpiecznymi, zwanymi przestępstwami.
W odróżnieniu od innych gałęzi prawa przedmiotem norm prawa karnego nie jest jedna wyodrębniona sfera stosunków społecznych. Prawo karne wkracza w różne dziedziny, wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z zamachami na stosunki społeczne i prawa podmiotów tych stosunków, które ze względu na swój społeczny szkodliwy charakter wymagają sankcji karnej. Podział:
Prawo karne materialne to zespół norm prawnych, zawierających zakazy i nakazy określonego zachowania się oraz przewidujących konsekwencje w razie ich naruszenia.
Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw , środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.
W ramach prawa karnego wyróżnia się pewne jego części charakteryzujące się odmiennością przedmiotu i sposobu regulacji. Są to: wojskowe i skarbowe.
2. prawo karne procesowe (inaczej postępowanie karne lub procedura karna) to, te normy prawne, które zabezpieczają realizację normy prawa karnego materialnego, określają status sprawy; prawo karne procesowe reguluje tok postępowania w danej sprawie przed uprawnionymi organami (postępowanie przygotowawcze, jurysdykcyjne). Określa też obowiązki i uprawnienia osób uczestniczących w procesie karnym.
3.Prawo karne wykonawcze określa organy powołane do wykonywania kar, tryb i sposób ich wykonywania. Reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. W ramach prawa karnego wykonawczego wyróżnia się część zwaną prawem penitencjarnym, która zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności. Podział wg kryterium zakresu zastosowania na:
a)pk powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób b)pk indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).
2. DEFINICJA-OKREŚLENIA PR MATERIALNEGO KARNEGO.
Prawo karne materialne- dział prawa regulowany ustawowo czyli poprzez ustawę, w którym znajdujemy określenie czynów zabronionych, warunków przekszt., się czynu zarbonion., w przestępstwo oraz określenie zasad odpowiedzialności za przestępstwo a szczególnie określenie środków prawno- karnej reakcji na popełnienie czynów zabronionych i przestępstwa. PK- ma służyć regulowaniu zachowania ludzkiego, pk jest specyficzne, koncentruje się na tym co robi, służy ochronie tego co ważne prze czynami zwanymi przestępstwami, pk posługuje się surowymi środkami.
3. MECHANIZM DZIAŁANIA PK.
PK- określa że czyn X jest czynem zabronionym (przestępstwem) t grozi za to kara.
4.CIEMNA LICZBA PRZESTĘPSTW.
Liczba przestępstw w rzeczywistości popełnionych a nie znanych organom sprawiedliwości Np.: ofiara nie zgłasza kradzieży bo się nie opłaca, -gdy ofiara nie wie że została okradziona, a myśli że zgubiła.
5.FUNKCJIE PRAWA KARNEGO.
a)odwetowa- najstarsza, kiedyś uważano, że poprzez odwet realizujemy sprawiedliwość, dziś już nie jest tak realizowana, b)sprawiedliwościowa- przejawia się tym, że poprzez ukaranie sprawcy przywracamy naruszone poczucie sprawiedliwości, c)gwarancyjna- jest funkcją właściwą. PK gwarantuje nam, że jeśli nie zrobimy czegoś to nie poniesiemy konsekwencji, d)prewencyjna- tzw zapobiegawcza. PK przez swoje przepisy daje sygnał tego nie wolno robić- działa zapobiegawczo, e)ochronna- przez to co jest zakazane uczulamy ludzi, f)kompensacyjna- wyrównać szkody powstałe podczas przestępstwa.
6. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO.
Do systemu źródeł polskiego prawa karnego materialnego należą: Kodeks karny z 06.06.1997r., umowy międzynarodowe (mają większą moc niż ustawy), ustawy karne- regulujące odpowiedzialność karną za jakieś zachowanie, ustawy- poza ustawami karnymi.
Podstawowe i najwyższe miejsce w hierarchii źródeł zajmuje konstytucja RP z 02 kwietnia 1997 r.. Kolejne miejsce, stosownie do art. 87 ust. 1 Konstytucji zajmują : ustawa, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane z upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania.
Źródłami prawa karnego materialnego są : Konstytucja, ustawy, a więc przede wszystkim kodeks karny, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Przepisy Konstytucji nie określają, jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jakie
za nie grożą kary. Ustawa może zabronić pod groźbą kary określonych czynów, wyłącznie ustawa jest w Polsce źródłem prawa karnego w tym zakresie, jakim oznacza ona, co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.
Umowy międzynarodowe nie statuują zakazów karnych z sankcjami, choć mogą wymagać wprowadzenia ich do polskiego porządku prawnego lub wprost normować zasady odpowiedzialności karnej.
Orzecznictwo sądów nie jest źródłem prawa.
Zwyczaj (obyczaj) nie jest źródłem prawa, mimo że wywiera wpływ na jego stosowanie
7. BUDOWA KODEKSU KARNEGO.
Kodeks karny z 1997 roku dzieli się na: a)C. ogólna- zawiera przepisy dotyczące zasad odpowiedzialności karnej, środków karnych, środków zabezpieczających, zasady zwyczajnego i nadzwyczajnego wymiaru kary, złagodzenia, zasady stosowania środów, przedawnienia, zatarcia, skazania, przepisy dotyczące obowiązujących przepisów karnych. b)szczególna - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw; jest jak gdyby zbiorem definicji poszczególnych przestępstw (szpiegostwa, rozboju, zgwałcenia itd.) i jednocześnie wskazuje jakie kary grożą za poszczególne przestępstwa. Przepis części szczególnej składa się z: dyspozycji (np. „kto pozbawia człowieka wolności...) i sankcji (... podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”) c)wojskowa - zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Są to zarówno przepisy ogólne, jak i przepisy opisujące specyficzne przestępstwa wojskowe.
8.DEFINICJA PRZESTĘPSTWA.
Przestępstwo- jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Przestępstwo: to określenie faktu zewnętrznego, postrzeganego przez nas zachowania się kogoś (kradzież, naruszenie praw, rozbój), to pewne zdarzenie społecznie niepożądane, to pewna instytucja prawa karnego, nie powiązana z faktycznymi zdarzeniami i typami. Podstawowymi elem. Tak sformułowanej definicji, składającymi się na strukturę przestępstwa są: czyn człowieka, wypełnianie przez ten czyn określonych w ustawie znamion czynu zabronionego, karna bezprawność czynu, jego społeczna szkodliwość, wina sprawcy.
9. POJĘCIE CZYNU.
Czynem jest zdarzenie, które bądź wyczerpuje się w samym zachowaniu człowieka, bądź też obejmuje określone następstwa tego zachowania. Pojęcie czynu w PK na znaczenie centralne a zarazem jest jednym z najbardziej trudnych do zdefiniowania budzącym od lat zagorzałe spory teoretyków. Czyn w ujęciu naturalnym- to nic innego jak sterowany wolą „kompleks ruchów” wywołujących określoną zmianę w świecie zewnętrznym.
Czyn zabroniony- zachowanie wypełniające ustawowe znamiona, czyli odpowiadające opisowi zachowania określonego w ustawie karnej.
Czyn zabroniony jest obwarowany sankcją karną, tym samym jest czynem bezprawnym karnie i stanowi element składający się na strukturę przestępstwa lub wykroczenia.
Czyn zabroniony jest rodzajem czynu bezprawnego i stanowi zarazem jeden z czterech podstawowych komponentów przestępstwa lub wykroczenia. Pozostałymi są: bezprawność, wina i społeczna szkodliwość (w wypadku przestępstwa - większa, niż znikoma; w odniesieniu do wykroczenia nie ma takiego wymogu). Oznacza to, że każde przestępstwo lub wykroczenie jest jednocześnie czynem zabronionym, natomiast nie każdy czyn zabroniony stanowi przestępstwo lub wykroczenie (nie jest nim, gdy zabraknie któregokolwiek z pozostałych trzech elementów definicji przestępstwa lub wykroczenia). Tym samym możliwe jest m. in. stworzenie takiej konstrukcji, w której czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego nie będzie przestępstwem lub wykroczeniem z powodu zaistnienia okoliczności wyłączającej bezprawność czynu, dokładniej okoliczności wyłączającej karną bezprawność czynu, czyli kontratypu
10. POJĘCIE SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI.
Pojęcie społecznej szkodliwości czynu pełni w polskim prawie karnym różne role. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów przestępstw. Zakładamy więc że typy zachowań opisane przez ustawę jako przestępstwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi tzn. że konkretne czyny odpowiadające tym opisom ustawowym powodują naruszenie lub zagrożenie określonego dobra prawnego (wolności, własności itp.) W konkretnym przypadku czyn zabroniony przez ustawę karną (element formalny) może nie być społecznie szkodliwy (brak elementu merytorycznego) lub być społecznie szkodliwy w stopniu tak minimalnym, że nie zasługuje na potraktowanie go jako przestępstwa. W takiej sytuacji czyn konkretny mino że formalnie narusza przepis karny nie jest przestępstwem. Uznanie społecznej szkodliwości za element definicji przestępstwa, a więc wymaganie by konkretny czyn nie tylko wypełniał znamiona przestępstwa lecz również wykazywał pewne cechy, które były powodem uznania takich czynów za przestępstwo przez ustawę - jest charakterystyczne dla tzw. materialnych definicji przestępstwa..
11. USTWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
Ustawowe znamiona przestępstwa wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu zabronionego, tworzących zarys tego przestępstwa. Przez wydobycie w ustawowym opisie cech istotnych następuje jego typizacja. W ten sposób wyszczególniamy typy przestępstw, które mają różne nazwy w języku prawniczym np. zabójstwo, zgwałcenie, rozbój.
Ustawowe znamiona dotyczą cech: podmiotu, strony podmiotowej, przedmiotu tj. ochrony przestępstwa, strony przedmiotowej tj. opis zabronionego zachowania ewentualnie jego skutku a niekiedy również okoliczności. W prawie karnym występuje duża różnorodność ustawowych znamion czynów zabronionych 1. znamiona nazwowe i opisowe 2. znamiona wartościujące i normatywne. Znamiona nazwowe i wartościujące przez swoją ocenność otwierają szerokie pole dla interpretacji, dlatego szczególnie zaleca się posługiwanie znamionami opisowymi i normatywnymi, które najlepiej realizują wymagania określoności czynu zabronionego
12. PRZEDMIOT CZYNU ZABRONIONEGO.
Rozróżniamy rodzajowy i indywidualny przedmiot ochrony (zamachu).
Pojęciem rodzajowego przedmiotu ochrony (zamachu) obejmujemy te normy, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym (jednorodzajowość dóbr).
np. życie człowieka, wolność, dobro rodziny i instytucja opieki nad małoletnimi własność i inne prawa majątkowe Indywidualnym przedmiotem ochrony (zamachu) jest to dobro, na które skierowany został zamach przestępny, a które jest przedmiotem ochrony danego przepisu prawnokarnego np. wolność człowieka w rozumieniu swobody przemieszczania się, swoboda dysponowania swoim mieszkaniem lub innym pomieszczeniem (używa się też określenia bezpośredni przedmiot ochrony). Często jest tak, że ten sam przepis chroni nie jedno, lecz kilka dóbr - złożony przedmiot ochrony. Z uwagi na rodzajową klasyfikację przestępstwa w grę wchodzi ocena, który z tych przedmiotów jest bliższy, a który dalszy np. bliższym przedmiotem ochrony w przestępstwie rozboju jest cudza rzecz ruchoma, dalszym zaś wolność i integralność cielesna jednostki. Od przedmiotu ochrony należy odróżnić przedmiot wykonawczy, a przez który rozumie się materialny substrad dobra będącego przedmiotem zamachu, np. rzecz, którą sprawca skradł, życie lub zdrowie konkretnego człowieka. Określenie rodzajowego i indywidualnego przedmiotu ochrony (zamachu) ma znaczenie nie tylko dla prawidłowej kwalifikacji prawnej poszczególnych typów przestępstw, lecz także ze względu na prawne konsekwencje podobieństwa przestępstw.
12. PODMIOT CZYNU ZABRONIONEGO.
Podmiotem, czyli jego sprawcą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony etap rozwoju umysłowego i moralnego ( wiek odpowiedzialności), a także znajduje się w takim stanie psychicznym, w którym jest zdolna do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność).
Granicę wieku odpowiedzialności karnej określa prawo polskie jako ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego. Granica ta ulega jednak obniżeniu w wypadku popełnienia przestępstw o wysokim stopniu społecznej szkodliwości.
Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną nieletniego, który ukończył lat 15 przed popełnieniem takiego przestępstwa, jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza, gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Ograniczono jednak surowość kar orzekanych wobec nieletnich do wysokości dwóch trzecich górnej granicy zagrożenia przewidzianego za przypisane nieletniemu przestępstwo, z możliwością zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Młodociani ponoszą pełną odpowiedzialność karną. Młodocianym jest sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat (ale ukończył lat 17), a w czasie wydania wyroku w pierwszej instancji - 24 lat.
Z uwagi na cechy podmiotu dzielimy przestępstwa na :
- powszechne (ogólnosprawcze) - może go popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności),
- indywidualne - może go popełnić osoba, która ma określone w ustawie właściwości, wyróżniające je z kręgu innych osób.
Podmiot powszechny oznaczony jest w ustawie za pomocą zaimka “kto” bez bliższych określeń (np. kto bierze udział w bójce lub pobiciu).
Podmiot indywidualny oznaczony jest zazwyczaj za pomocą rzeczownika “żołnierz”, “funkcjonariusz publiczny” (kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą). Funkcjonariusz publiczny - Prezydent RP, posłowie, senatorowie, sędziowie, komornicy, pracownicy administracji państwowej). Funkcjonariusze publiczni korzystają ze szczególnej ochrony prawnej, ale także ponoszą wzmożoną odpowiedzialność za przestępstwa, w szczególności za sprzedajność i nadużycie uprawnień służbowych.
Przestępstwa indywidualne ze względu na podmiot dzielimy na :
- właściwe - indywidualne cechy (właściwości) podmiotu są warunkiem przestępności czynu
- niewłaściwe - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie albo złagodzenie (przestępstwa kwalifikowane lub uprzywilejowane).
Brak cechy indywidualnej podmiotu powoduje odpowiedzialność za przestępstwo w typie podstawowym (powszechne).
13. PODMIOT CZYNU ZABRONIONEGO.
Podmiotem, czyli jego sprawcą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony etap rozwoju umysłowego i moralnego ( wiek odpowiedzialności), a także znajduje się w takim stanie psychicznym, w którym jest zdolna do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność). Granicę wieku odpowiedzialności karnej określa prawo polskie jako ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego. Granica ta ulega jednak obniżeniu w wypadku popełnienia przestępstw o wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną nieletniego, który ukończył lat 15 przed popełnieniem takiego przestępstwa, jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza, gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Ograniczono jednak surowość kar orzekanych wobec nieletnich do wysokości dwóch trzecich górnej granicy zagrożenia przewidzianego za przypisane nieletniemu przestępstwo, z możliwością zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Młodociani ponoszą pełną odpowiedzialność karną. Młodocianym jest sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat (ale ukończył lat 17), a w czasie wydania wyroku w pierwszej instancji - 24 lat.
14. PRZEDMIOTWA STRONA CZYNU ZABRONIONEGO.
Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa charakteryzują: zabronione zachowanie się (czyn) sprawcy, jego formę i okoliczności, a także skutek tego zachowania oraz powiązanie pomiędzy zachowaniem a skutkiem (związek przyczynowy). Chodzi tu o zachowanie świadome, gdyż prawo karne nie wiąże żadnych konsekwencji z zachowaniem nieświadomym, niezależnym od jednostki.
Zachowanie człowieka (czyn) może polegać na : -działaniu - pojęcie określonych czynności celowych, np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, - zaniechaniu - powstrzymanie się (celowe) przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć np. nie udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie. O formie czynu decyduje sposób sformułowania znamion czynności wykonawczej w dyspozycji określającej dany typ czynu zabronionego. Dyspozycje wielu typów przestępstw są określone w taki sposób iż można je popełnić tylko przez działanie np. "wykonanie" zabiegu bez zgody pacjenta. Są również typy przestępstw polegające wyłącznie na zaniechaniu np. "nie udzielenie" pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie. Występują również takie sformułowania które wyraźnie nie określają formy czynu. Oznacza to, że wchodzące w grę przestępstwo może być popełnione tak przez działanie, jak i przez zaniechanie.
Odpowiedzialność za zaniechanie jest uzależniona od tego, czy na sprawcy ciążył szczególny obowiązek podjęcia działania, od którego się uchylił np. obowiązek doniesienia o przestępstwie, nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych, obowiązek alimentacji.
15. PODMIOTOWA STRONA CZYNU ZABRONIONEGO
Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy czynu.
Do strony podmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zachowanie się człowieka kierowane jego wolą. Znaczy to, że element woli (a więc element psychiczny) jest niezbędnym składnikiem czynu. Poszczególne typy przestępstw, oprócz tego ogólnego warunku zawierają dalsze wymagania co do elementów o charakterze psychicznym. Ogólnie można powiedzieć, że wymagają towarzyszącej zachowaniu się sprawcy określonej postaci stosunku psychicznego do czynu, przy czym stosunek ten może polegać na umyślności lub nieumyślności. Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. Bez zaistnienia wymaganej w przepisie karnym, określającym typ przestępstwa strony podmiotowej, nie możemy sprawcy zrobić zarzutu z popełnionego czynu, a więc nie jest możliwa jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy.
Z kolei określona postać strony podmiotowej (tzw. forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu społecznej szkodliwości.
16. CZYN ZABRONIONY A PRZESTĘPSTWO
Przestępstwem jest czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Czyn-świadome zachowanie się człowieka które stanowi rezultat jego decyzji woli, trudno uznać za czyn zachowanie nieświadome, albo podjęte w warunkach wyłączających decyzję woli. Nie zachodzi więc czyn, gdy na człowieka został wywarty przymus absolutny np. skrępowanie, odurzenie siłą lub podstępem.
Nie są też czynem ruchy wykonane w malignie, w stanie silnej śpiączki w ataku padaczki.
Przymus względny - zachodzi w wypadku oddziaływania środkami fizycznymi (np. pobiciem) lub psychicznymi (np. groźbą zastrzelenia) na decyzję woli człowieka.
Gdy w przypadku zastosowania przymusu absolutnego wyłączona jest decyzja woli, to przy przymusie względnym osoba na którą przymus wywarto podejmuje określoną decyzję woli.
Czyn zabroniony - jest zachowaniem którego znamiona zostały określone w ustawie karnej
Zabronienie czynu przez ustawę następuje przez wskazanie w ustawie jego znamion (dyspozycja) i kary grożącej za jego popełnienie (sankcja). Przez zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej.
Bezprawność karna - oznacza sprzeczność czynu z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie.
Czyn człowieka wypełniający ustawowe znamiona czynu zabronionego jest zachowaniem bezprawnych. Bezprawność ta może być jednak wyłączona, jeżeli zachodzą okoliczności objęta kontratypem (np. obrona konieczna).
Każde przestępstwo jest czynem zabronionym, nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem. Czyn zabroniony nie jest przestępstwem jeżeli jego sprawcy nie można przypisać winy.
17. PROBLEMATYKA WINY.
Prawo karne opiera się na odpowiedzialności za własną winę (zasada indywidualizacji winy), także osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa.
Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego. W prawie karnym materialnym przesłanką winy jest tzw. strona podmiotowa przestępstwa, zamiar popełnienia przestępstwa (przy przestępstwach umyślnych) albo lekkomyślność lub niedbalstwo (przy przestępstwach nieumyślnych). Postacie strony podmiotowej przestępstwa nazywa się często “formami winy”. Konieczne jest też ustalenie, że chodzi o osobę zdolną do ponoszenia winy, tzn. osobę, która osiągnęła określony wiek. Są to przesłanki, które muszą być ustalane w każdym przypadku rozstrzygania o odpowiedzialności karnej, po to by przypisać sprawcy winę. Istnieje też wiele przesłanek negatywnych, czyli okoliczności wyłączających winę, są to: niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności. Wina w prawie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowaną do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.
Kwestią sporną w nauce prawa karnego są tzw. teorie winy, zajmujące się rozważaniami na temat istoty winy.
Teorie te można podzielić na :
1. teoria psychologiczna - ujmuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu zabronionego.
2. Teoria normatywna winy - opiera się na założeniu, że “winnym” jest więc tylko ten, komu można postawić zarzut, że niewłaściwie ukierunkował swoją psychikę, w wyniku czego naruszył normę prawną, chociaż mógł i powinien postąpić inaczej.
Ujęcie winy nie może ograniczać się do samej ujemnej oceny, z pominięciem przedmiotu tej oceny w postaci stosunku sprawcy do popełnionego czynu zabronionego.
18. PODZIAŁY PRZESTĘPSTW
Przestępstwa są klasyfikowane wg różnych kryteriów :
1. ze względu na znamię skutku przestępstwa dzielmy na :
- materialne (skutkowe) - do którego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku (uszkodzenia cudzej rzeczy, ciała), jeśli skutek nie nastąpi mówimy wtedy o usiłowaniu.
- formalne (bezskutkowe) - wywołanie skutku nie jest wymagane, gdyż chodzi o samo zabronione zachowanie sprawcy (np. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwym może, ale nie musi spowodować zagrożenia ruchu).
- z narażenia na niebezpieczeństwo - o charakterze materialnym - polega na spowodowaniu sytuacji grożącej wystąpieniu ujemnych następstw np. narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia).
- z narażeniem na niebezpieczeństwo - o charakterze formalnym - polega na spowodowaniu abstrakcyjnego zagrożenia np. pomówienie innej osoby, które może (lecz nie musi) ją narazić na utratę zaufania.
2. ze względu na zaostrzenia lub złagodzenia karalności w stosunku do typu podstawowego
- typ przestępstw kwalifikowanych
- kwalifikowane - tworzone ze względu na szczególne okoliczności czynu tj. sposób popełnienia przestępstwa, charakter przedmiotu wykonawczego, okoliczności czynu lub szczególne nastawienie psychiczne sprawcy. Znamiona kwalifikujące to . długotrwałość (dłuższa niż 7 dni), szczególne udręczenie np. gwałt ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą - są objęte umyślnością.
- kwalifikowane tworzone ze względu na następstwa czynu - objęte winą kombinowaną tj. znamiona są objęte umyślnością bądź nieumyślnością lecz następstwa zawsze są zawinione nieumyślnie np. umyślne lub nieumyślne spowodowanie katastrofy komunikacyjnej, jeżeli jej następstwem jest objęta winą nieumyślną śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.
- typ przestępstw uprzywilejowanych - tworzone jedynie ze względu na szczególne okoliczności - usprawiedliwiające szczególną sytuację psychiczną sprawcy np. zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia. Wiążą się często z klauzulą wypadku mniejszej wagi np. kradzież, łapownictwo, o takiej kwalifikacji decydują : mała szkodliwość czynu, wina sprawcy, usprawiedliwiające okoliczności np. pod wpływem ciężkiej sytuacji osobistej i rodzinnej.
3. z uwagi na cechy podmiotu :
- powszechne - może je popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (poczytalny i w wieku odpowiedzialności karnej) występuje zawsze zaimek “kto” np. kto zabija człowieka podlega karze ..art. 148 kk.
- indywidualne - osoba o określonych w ustawie właściwościach tj. funkcjonariusz publiczny. żołnierz, prezydent, poseł, sędzia.
- indywidualne właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu.
- indywidualne niewłaściwe - właściwości podmiotu wpływają na zaostrzenie lub złagodzenie kary, tzn. brak cechy indywidualnej np. żołnierz powoduje odpowiedzialność w typie podstawowym np. zabicie noworodka przez matkę w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu.
4. ze względu na formę czynu :
- działanie np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, zabór cudzej rzeczy,
- zaniechanie - nie udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie, zatajenie, nie zawiadomienie, uchylanie się,
- popełnione zarówno poprzez działanie i zaniechanie - fałszywe zeznania, zatajenie prawdy, mówienie nieprawdy.
5. ze względu na wagę przestępstwa
- zbrodnia - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszą niż 3 lata lub surowszą np. morderstwo, fałszerstwo pieniędzy.
- występek - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 1 miesiąca lub karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych (czyny zagrożone niższą karą to wykroczenia - kodeks wykroczeń)
6. ze względu na tryb ścigania
- z oskarżenia publicznego - ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny - prokurator
- z oskarżenia prywatnego - wnosi oskarżenie pokrzywdzony, jeśli zagrożony jest interes społeczny wtedy włącza się prokurator.
- na wniosek - ścigane przez prokuratora, ale na wniosek pokrzywdzonego np. gwałt, wniosek dowódcy jednostki w przypadku przestępstw wojskowych.
19. OKOLICZNOŚCI WYŁACZAJĄCE PRZESTĘPSTWO
Do okoliczności uchylających odpowiedzialność karną zaliczamy: a)okoliczności uchylające bezprawność tzw. konratypy do których zaliczamy następujące okoliczności: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, uzasadnione ryzyko, uzasadniona krytyka, ostateczna potrzeba wojskowa, uprawnienia i obowiązki, zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobrem), zabiegi lecznicze, dozwolona aborcja.
b)okoliczności uchylające winę: nieletność, stan wyższej konieczności, niepoczytalność, błąd (co do znamion, co do okoliczności uchylającej odpowiedzialność, nieświadomość bezprawności), działanie w warunkach rozkazu. c)znikomość lub brak społecznej szkodliwości czynu - są to czyny formalnie sprzeczne z prawem i zawinione, ale szkodliwe w tak niewielkim stopniu, iż nie uzasadnia to odpowiedzialności za przestępstwo.
20. OKOLICZNOŚCI WYŁĄNCZJĄCE BEZPRAWNOŚĆ.
1.Ustawowe: -Wymienione w Kodeksie karnym, -Obrona konieczna (Art. 25 Kodeksu Karnego z 1997 r.) „§ 1 Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.” Przekroczenie granic obrony koniecznej ma postać w ekscesach: intenstwnym i ekstensywnym. Eksces intensywny ma miejsce, gdy siła obrony konieczeja jest niewspółmiernie większa od siły ataku na dobro. Eksces ekstensywny ma miejsce, gdy obronona dobra przed zamachem jest przedwczesna lub spóźniona., -Stan wyższej konieczności (Art. 26 k.k.), -Eksperyment, -Ostateczna potrzeba , -Wymienione w innych ustawach, -Szczególne uprawnienia, 2.Pozaustawowe, -Zgoda pokrzywdzonego, -Czynności lecznicze, -Karcenie, -Sport, -Zwyczaj, -Inne
21. OBRONA KONIECZNA
Na obronę konieczną składają się: zamach i jego odparcie (obrona), konieczność obrony, współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.
Zamach - bezprawne zachowanie się człowieka, stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Osoby, którym nie można przypisać winy np. nieletni, niepoczytalny - dopuszczają się również bezprawnego zamachu.
Najczęściej jest to: agresywne działanie, zaniechanie, bezprawność działania funkcjonariusza publicznego (nadużycie prawa przez ww funkcjonariusza co usprawiedliwia obronę konieczną). Konieczność obrony uzasadnia jedynie zamach bezpośredni tj. natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu, chodzi o odparcie zagrożenia a nie tylko reakcja na naruszone dobro. Nie stanowi obrony koniecznej podejmowanie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom (np. podłączenie prądu do ram okiennych p-ko złodziejom), gdyż w tych wypadkach brak warunku bezpośredniości zamachu). Odpierającego zamach musi działać w celu jego odparcia, zarówno na dobro własne jak i na dobro innej osoby. Do warunków obrony koniecznej należy działanie obronne pozostające w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, wynika to z regulacji dotyczącej :
- przekroczenia granic obrony koniecznej, (akces intensywny), który jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu (jego wyznacznikiem jest nie tylko charakter i wartość zaatakowanego dobra, ale również właściwości napastnika i napadniętego, okoliczności zamachu i dynamika jego przebiegu). Przekroczenie granic obrony koniecznej jest to świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy zamach można było odeprzeć za pomocą środków równie skutecznych ale mniej niebezpiecznych.
22. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.
Przez stan wyższej konieczności rozumiemy sytuację, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra np. w czasie powodzi poświęcenie terenów upraw, nieużytków i zalanie ich a tym samym ochrona wsi przed powodzią - ochrona życia, mienia i zdrowia.
Warunkiem wyższej konieczności jest bezpośrednie zagrożenie. Występują tutaj następujące zasady : a)zasada subsydiarności polega na tym, że powołać się na stan wyższej konieczności można wyłącznie wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra, b)zasada proporcji - wówczas przyjmuje się :
- uchylenie bezprawności czynu, -uchylenie winy.
Z tego stanu nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (funkcjonariusz policji, straży, lekarz). W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (dot. to oceny, że wina jest w poważnym stopniu zmniejszona).
23. ZGODA DYSPONENTA DOBREM
Zgoda dysponenta dobrem (pokrzywdzonego) może być kontratypem uchylającym bezprawność czynu np. zabieg leczniczy, aborcja, udział w eksperymencie, zależy od charakteru dobra na którego naruszenie pokrzywdzony wyraża zgodę.
Dobra jednostki możemy w tym przypadku podzielić na:
a)dobra, którymi może swobodnie dysponować, naruszenie dobra jest ścigane z oskarżenia prywatnego lub na wniosek pokrzywdzonego np. zniewaga, zniesławienie, zgwałcenie, chodzi tutaj o to czy dany czyn nie narusza innych niż indywidualnych dóbr, zwłaszcza społecznych
b)dobra, które podlegają ochronie prawa karanego bez względu na wolę pokrzywdzonego np. życie, zdrowie np. zabójstwo na żądanie pod wpływem współczucia jest karalne, ale w sposób złagodzony.
Zgoda dysponenta dobrem musi być wyrażona dobrowolnie, a skuteczność zgody zależy od czasu jej wyrażenia- musi nastąpić przed lub w chwili czynu, a nie po ponieważ nie powoduje to wyłączenia bezprawności.
24. OKOLICZNOŚCI WYŁANCZJĄCE WINĘ
1. upośledzenie umysłowe- ma różne stopnie i nie wszystkie z nich są podstawą uznania niepoczytalności sprawcy. Wyróżniamy cztery stopnie: lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie, co jest tylko klasyfikacją porządkującą, gdyż w każdej sprawie karnej, w której zachodzi wątpliwość co do poczytalności sprawcy, konieczne jest stwierdzenie przez biegłych psychiatrów, czy w czasie popełnienia czynu zabronionego sprawca mógł rozpoznać jego znaczenie i pokierować swoim postępowaniem.
2. choroba psychiczna - najszersza grupa przyczyn powodujących wyłączenie poczytalności sprawcy. Rozróżnia się tutaj choroby o podkładzie organicznym (różne przypadki otępienia) oraz choroby o podkładzie nieorganicznym (psychozy czynnościowe). Jest to zasadnicza grupa chorób psychicznych Zaliczyć do nich można :- schizofrenię-rozpad osobowości w różnych jej postaciach, - parafrenię, - paranoję-obłęd, - cyklofrenię - psychoza maniakalno-depresyjna.
3. Inne zakłócenia czynności psychicznych - tym pojęciem obejmuje się wypadki, które nie mogą być zakwalifikowane do grup poprzednich, ale powodują chociażby przejściowo stan niepoczytalności (afekt patologiczny, odurzenie narkotykiem, stany śpiączkowe, hipnotyczne, zapalenie opon mózgowych).
Niepoczytalny sprawca czynu zabronionego w zasadzie nie ponosi odpowiedzialności karnej, ale można wobec niego zastosować środki zabezpieczające (np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym).
25. NIPEOCZYTALNOŚĆ
Osoba niepoczytalna - osoba która dokonała czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, ale w czasie czynu nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.
Niepoczytalność jest stwierdzana orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa
26. BŁĄD
Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia okoliczności, czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech. Błąd wynika z nieadekwatności rozpoznania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości co powoduje, że podejmowane przez niego decyzje są wadliwe.
Błąd może występować: a)co do znamion czynu zabronionego, b)co do okoliczności uchylających odpowiedzialność c)nieświadomości bezprawności.
Nie popełnia przestępstwa umyślnego ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego pod wpływem błędu do znamion czynu zabronionego, jednak nie zwalnia go to z odpowiedzialności za występek nieumyślny (jeżeli przepis ustawy tak stanowi), jeżeli błąd był wynikiem nieostrożności (lekkomyślności lub niedbalstwa). Błąd co do znamion czynu zabronionego wyłącza winę umyślną, ale może być zawiniony nieumyślnie. Od błędu co do znamion czynu zabronionego należy odróżnić błędne przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylających bezprawność lub winę. Ustawa przyjmuje, że jeżeli błąd sprawcy jest usprawiedliwiony to jego odpowiedzialność jest uchylona, gdy ten błąd nie jest usprawiedliwiony np. wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa można jedynie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
27. POJĘCIE STADIÓW PRZESTĘPSTW.
Przygotowanie - jest działaniem umyślnym, bezpośrednim i celowym do przedsięwzięcia działań, które mają stworzyć warunki do dokonania zamierzonego przestępstwa, gdy w tym celu wchodzi się w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest karalne gdy tylko ustawa tak stanowi. Przygotowanie może wystąpić w formie: a)rzeczowej (zbieranie informacji, sporządzanie planu działania, przysposabianie środków jako narzędzia przestępstwa) b)personalnej - polega na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, w celu podjęcia wspólnych decyzji i omówienia podziału ról w popełnieniu przestępstwa.
Usiłowanie - za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje. Aby usiłowanie nastąpiło musi zaistnieć: a)zamiar popełnienia przestępstwa, b)zachowanie się sprawcy, c)bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. Czynności przygotowawcze karalne są gdy ustawa tak stanowi, natomiast usiłowanie karalne jest z reguły, d)brak dokonania - oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, nie osiągnął zamierzonego skutku.
Prawo przewiduje uchylenie karalności w wypadku:
1. odstąpienia od usiłowania - nie podlega karze kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi czynu zabronionego. 2. czynnego żalu - stwarza to dla sprawcy możliwość odstąpienia od usiłowania lub zapobieżenia skutkowi czynu.
Dokonanie -formy zjawiskowe to: a)pomocnictwo- ułatwianie innej osobie dokonania czynu zabronionego poprzez dostarczenie narzędzi, środków przewozu, udzielenie informacji
b)podżeganie - polega na tym, że kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego (nakłanianie obejmuje także namawianie) c)sprawstwo może występować jako: -wykonawcze, kierownicze, przez polecenie - wydanie polecenia osobie uzależnionej przez szefa grupy przestępczej d)współsprawstwo- polega na działaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest jeden rodzaj czynu zabronionego.
28. POSTACIE ZJAWISKOWE PRZESTĘPSTWA.
W prawie polskim pojęcie przestępstwa obejmuje jedynie : zbrodnie i występki. Oprócz tego występują czyny karalne niższego rzędu, zwane wykroczeniami, które są odrębną regulacją prawną zawartą w kodeksie wykroczeń. Podstawowym kryterium podziału czynów karalnych na przestępstwa (zbrodnie i występki) oraz wykroczenia jest wysokość zagrożenia sankcją karną.
Zbrodniami są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą. Są to szczególnie ciężkie przestępstwa, takie jak zabójstwo, zbrojny rozbój, zamach na niepodległość Państwa, na życie Prezydenta RP, oraz zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości. Kategoria występku w kk obejmuje czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.
Wykroczenia natomiast to czyny zagrożone karą aresztu (od 5 dni do 30 dni), jednego miesiąca ograniczenia wolności, grzywną do 5000 zł. lub naganą.
Dolna ustawowa granica kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności za występki stanowi zarazem górną granicę tych kar za wykroczenia.
Omawiany podział czynów karalnych wg ciężaru gatunkowego opiera się na kryterium wysokości grożącej sankcji, a nie na sądowym wymiarze kary. Oznacza to, że za zbrodnię może być wymierzona w konkretnej sprawie kara niższa niż za występek. Decydują o tym konkretne okoliczności, które sąd bierze pod uwagę przy wymiarze kary.
29. SPRASTWO I WSPÓŁPRASTWO.
Wg kk “odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”.
Wyróżniamy 4 formy sprawstwa :
1. sprawstwo indywidualne wykonawcze - jest nim zrealizowanie znamion czynu zabronionego przez pojedyńczego sprawcę
2. współsprawstwo - polega ono na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego.
3. sprawstwo kierownicze - sprawcą kierowniczym jest osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby, tzn. ten kto ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji (od jego decyzji zależy rozpoczęcie, prowadzenie, a ewentualnie zmiana lub przerwanie całej bezprawnej akcji).
4. sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej - nowa forma wydana przez nowy kodeks - uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który wykorzystując uzależnienie od siebie innych osób, wydaje im wiążące polecenia, nie “fatygując się” kierowaniem wykonania poleconego czynu.
30. WSPÓŁSPRASTWO.
Polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego; jego forma jest dowolna, może być wyraźne lub dorozumiane. Istotne jest tylko to, aby miała miejsce akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa i związany z tym podział ról. Ponieważ współsprawstwo polega na wspólnym popełnieniu czynu zabronionego poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialności za całość uzgodnionej akcji przestępczej, a nie tylko za te części, które własnym działaniem zrealizowali. Klamrą spinającą odpowiedzialność współsprawców jest uzgodnione wspólne przestępstwo, toteż współsprawcy nie ponoszą odpowiedzialności za eksces jednego z uczestników (np. gdy uzgodniono wspólne popełnienie kradzieży z włamaniem, a jeden ze współsprawców dopuścił się rozboju). Konstrukcja współsprawstwa występuje także jako współsprawstwo konieczne w przepisach “Części szczególnej” prawa karnego. Przykładem może być zgwałcenie polegające na “działaniu wspólnie z inną osobą”.
31. PODŻEGANIE.
Podżeganie polega na nakłanianiu osoby do dokonania czynu zabronionego, Nakłanianie wystąpić może w dowolnej formie (np. polecenie, prośby, obietnicy korzyści), przy czym istotne jest jedynie to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego.
Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim, nie wystarczy tu zamiar ewentualny. Nie jest możliwe nakłanianie w formie zaniechania, lecz tylko działania. Przepis o podżeganiu nie mówi o podżeganiu do przestępstwa, ale do popełnienia czynu zabronionego, gdyż podżegacz ponosi także odpowiedzialność, gdy sprawcy czynu nie można przypisać winy np. z powodu nieletności , niepoczytalności).
Nie podlega karze podżegacz, który dobrowolnie zapobiegał dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jednak złagodzenie kary nie stosuje się do “fałszywego podżegacza” zwanego prowokatorem.
32. POMOCNICTWO.
Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego.
Za pomocnictwo odpowiada ten , kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzi, środków przewozu, udzielając informacji lub rady. Pomocnictwa można się dopuścić zarówno w formie działania, jak i zaniechania np. celnik celowo odstępuje od kontroli, aby ułatwić dokonanie przemytu. Pomocnictwo jest formą zjawiskową przestępstwa i może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę.
Pomoc udzielona po dokonaniu takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa.
Polskie prawo karalność za pomocnictwo do przestępstwa przewiduje w granicach przewidzianych za sprawstwo. Uwzględniając fakt, iż rola pomocnika jest z reguły mniejsza sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie podlega karze pomocnik, który dobrowolnie zapobiegał dokonaniu czynu zabronionego.
33. PRAWOKARNE ŚRODKI KARNE.
Polski kodeks karny wprowadza podział na:
1. kary, do nich zaliczamy : - grzywny, - ograniczenie wolności, - pozbawienie wolności, - 25 lat pozbawienia wolności, - dożywotnie pozbawienie wolności 2. środki karne, do nich zaliczamy: a)zwykłe środki karne tj. - pozbawienie praw publicznych, - zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, - zakaz prowadzenia pojazdów, - przepadek, - obowiązek naprawienia szkody, - nawiązka, - świadczenie pieniężne, - podanie wyroku do publicznej wiadomości. b)probacyjne środki karne tj. - warunkowe umorzenie postępowania, - warunkowe zawieszenie wykonania kary, - warunkowe przedterminowe zwolnienie. Środki probacyjne polegają na poddaniu próbie sprawcy przestępstwa. Środki karne stosowane są jako modyfikacja lub uzupełnienie kary, bądź zamiast kary, co następuje wówczas, gdy stopień winy sprawcy i szkodliwość jego czynu nie wymaga orzeczenia kary.
34. ŚRODKI KARNE
Środki karne w polskim prawie karnym. Środkami karnymi wymienionymi w Kodeksie karnym są: pozbawienie praw publicznych (jest najsurowszym środkiem karnym o charakterze wybitnie represyjnym. Środek ten polega na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw politycznych i obywatelskich), zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (środek ten może polegać na zakazie zajmowania określonego stanowiska w organach państwowych, samorządowych lub innej instytucji, przy czym chodzi nie tylko o stanowiska kierownicze, ale wszelkie stanowiska (pełnione funkcje), z którymi wiąże się prawo wydawania decyzji lub które wpływają na prawa albo bezpieczeństwo obywateli (np. wójt, naczelnik w urzędzie, ordynator w szpitalu, kierujący ruchem pojazdów)., zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości, wydalenie z zawodowej służby wojskowej (art. 324 § 1 pkt 2 kk), degradacja (art. 324 § 1 pkt 3 kk).
Środki karne w prawie wykroczeń: zakaz prowadzenia pojazdów (obejmuje pojazdy poruszające się w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, albo w jednej określonej sferze ruchu. Mogą to być pojazdy mechaniczne które poruszają się za pomocą umieszczonego w nich silnika (kołowe lub szynowe jak: samochodów, motocykl, motorower, tramwaj) a także pojazdy nie mechaniczne (np. rowery, zaprzęgi konne), przepadek przedmiotów, nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób, obowiązek zapłaty równowartości mienia będącego przedmiotem wykroczenia, zakaz amatorskiego połowu.
Katalog środków karnych zawiera środki o różnym charakterze , różnych funkcjach, a także różnym sposobie wymierzania. Występują w nim środki polegające na pozbawieniu określonych praw lub zakazie określonej działalności, przepadku przedmiotów oraz podaniu orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób.
Środki karne można podzielić na takie w których przeważa element represyjny, oraz takie w których przeważa element prewencyjny (choć na ogół występują obydwa te elementy).
Do środków o przewadze elementu represyjnego zaliczamy : pozbawienie praw i przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, natomiast do środków o przewadze elementu prewencyjnego - zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów i przepadek narzędzi przestępstwa
35. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE.
Środki zabezpieczające stosowane są wobec szczególnie niebezpiecznych przestępców, a także sprawców niepoczytalnych, gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa
Środki zabezpieczające dzielimy na:
1. środki o charakterze leczniczo-izolacyjnym i rehabilitacyjnym do nich zaliczamy :
a)zakład psychiatryczny- stosuje się wobec sprawcy czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości, który z powodu niepoczytalności w czasie popełnienia tego czynu nie podlega odpowiedzialności karnej, jednak ze względu na jego zagrożenie dla porządku prawnego konieczna jest jego izolacja w zakładzie psychiatrycznym. Kontrola sądowa odbywa się nie rzadziej niż co 6 miesięcy.
b)Zakład karny- stosuje się w przypadku ograniczenia poczytalności sprawcy czynu zabronionego skazując go na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają sąd może sprawcę skazanego na karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności warunkowo zwolnić i obowiązkowo zastosować dozór kuratorski.
c)Zakład leczenia odwykowego- stosuje się wobec sprawcy skazanego na karę nie przekraczającą 2 lat pozbawienia wolności za przestępstwo, które pozostaje w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innego środka odurzającego.
d)Placówki leczniczo-rehabilitacyjne- w zależności od postępów leczenia stacjonarnego sąd może skierować sprawcę na okres próbny od 6 miesięcy do 2 lat do tej placówki, stosuje się wówczas dozór kuratora lub osoby zaufanej. Pozytywny wynik próby powoduje uznanie kary za odbytą z upływem jego okresu.
2.Środki zabezpieczające o charakterze nie leczniczym (administracyjnym) - zaliczamy do nich :
a)orzeczenie o pozbawieniu praw lub zakazy wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności - orzeka się bezterminowo, jednakże sąd orzeka o przywróceniu tych praw lub uchyleniu zakazu jeżeli ustaną przyczyny dla których je zastosowano np. zakaz prowadzenia pojazdów, wykonywania zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
b)Przepadek- orzekany jest tytułem środka zabezpieczającego z powodu znikomej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania, a także gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy, np. przepadek przedmiotów przy pomocy, których dokonano przestępstwa, przedmioty pochodzące z takiego czynu.
36. ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE.
Probacja polega na zawieszeniu orzeczenia lub wykonania kary, nałożeniu na sprawcę określonych obowiązków próby i poddaniu go dozorowi kuratora, który nadzoruje wykonanie nałożonych obowiązków i przestrzeganie prawa przez skazanego. Instytucja ta opiera się na przekonaniu, że proces oddziaływania resocjalizacyjnego przeprowadzić można bez pozbawienia wolności, zwłaszcza gdy chodzi o sprawców, których dotychczasowe życie oraz właściwości i warunki osobiste pozwalają na prognozę, iż nie powrócą oni na drogę przestępstwa. Powstała od anglo-amerykańskiego słowa probation- pddanie próbie.
W prawie polskim probacja wiąże się z tradycyjną instytucją warunkowego zawieszenia wykonania kary oraz wprowadzonym przez kodeks karny z 1969 r. warunkowym umorzeniem postepowania karnego. Charakter probacyjny ma też poddanie skazanego próbie w ramach warunkowego przedterminowego zwolnienia, aczkolwiek nie jest to probacja w sensie ścisłym, gdyż nie stanowi środka reakcji na popełnione przestępstwo lecz warunkowe skrócenie pozbawienia wolności.
37. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO.
Przesłankami warunkowego umorzenia postępowania karnego są :
a)zagrożenie czynu karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (wyjątek stanowią przestępstwa zagrożone karą do 5 lat a sprawca albo wynagrodził szkody, albo pojednał się z pokrzywdzonym). b)wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne. c)brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności
d)sprawca nie był dotąd karany za przestępstwa umyślne e)występuje pozytywna prognoza, że pomimo warunkowego umorzenia postępowania sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Warunkowe umorzenie następuje na okres próbny, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.W ramach warunkowego umorzenia, oprócz obowiązku naprawienia szkody występuje: informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby. przeproszenie pokrzywdzonego, wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, świadczenie pieniężne, zakaz prowadzenia pojazdów na okres od roku do 2 lat. Wobec sprawcy, wobec którego orzeczono warunkowe umorzenie postępowania można poddać go dozorowi kuratora sądowego lub innej osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji czy organiazacji do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany sąd podejmuje postępowanie karne. Warunkowego umorzenia postępowania nie można podjąć gdy upłynął okres próbny i dodatkowo 6 miesięcy.
38. WARUNKOWE ZAWIESZENIE KARY.
Podstawową przesłanką warunkowego zawieszenia wykonania kary jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że pomimo nie wykonania orzeczonej kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Prognoza ta opierać się ma na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy, dotychczasowego jego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu przestępstwa. Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próbny, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi od 2 lat do 5 lat a w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych od 3 do 5 lat. W wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności oraz grzywny okres próbny jest krótszy i wynosi od roku do 3 lat. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności można orzec grzywnę, która stanowić ma instrument zwiększenia dolegliwości środka karnego, jakim jest warunkowe skazanie. Wymiar grzywny w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wynosi 180 stawek dziennych, natomiast przy zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności do 90 stawek. Grzywna ta nie podlega wykonaniu jeżeli nastapiło zarządzenie wykonania zawieszonej kary, w razie wcześniejszego uiszczenia grzywny podlegająca wykonaniu kara pozbawienia lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia. W ramach warunkowego zawieszenia można na sprawcę nałożyć obowiązki próby. Ich katalog obejmuje: informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenie pokrzywdzonego, wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,. wykonywanie pracy zarobkowej, podjęcie nauki albo przygotowanie do zawodu, powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach, miejscach, inne stosowne postępowanie w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
Istotą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych od przebiegu okresu próby i jej wyników. Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Negatywny wynik próby oznacza naruszenie jej warunków lub dopuszczenie się nowego przestępstwa. jeżeli sprawca w okresie próby popełni podobne do poprzedniego przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności, następuje obligatoryjne zarządzenie wykonania zawieszonej kary. Fakultatywne-zależne jest od oceny sądu, zarządzenie wykonania zawieszonej kary może nastąpić, jeżeli sprawca w okresie próby albo przed uprawomocnieniem się wyroku, rażąco naruszył porządek prawny albo popełnił inne przestępstwo niż określone poprzednio. Fakultatywną podstawą zarządzenia wykonania kary jest także uchylanie się od uiszczenia grzywny, od wykonywania nałożonych obowiązków próby, dozoru kuratorskiego lub orzeczonych środków karnych. Przez uchylanie się należy rozumieć zawinione niewykonanie obowiązków lub poleceń kuratora albo innego podmiotu sprawującego dozór.
39. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE.
Jest to wyraz indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Dotyczy wszystkich rodzajów kar pozbawienia wolności tj. 1-15 lat, 25 lat i dożywocie. Przesłanką merytoryczną warunkowego przedterminowego zwolnienia jest pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa a przede wszystkim zachowanie się w toku odbywania kary, która uzasadnia przypuszczenie, że mimo wcześniejszego zwolnienia nie powróci ona na drogę przestepstwa.
O warunkach przedterminowego zwolnienia orzeka sąd penitencjarny na wniosek skazanego lub jego obrońcy, dyrektora zakładu karnego lub sądowego kuratora zawodowego.
Przesłanką formalną warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego określonej w ustawie części kary - obecnie jest to odbycie połowy kary , nie mniej jednak niż 6 miesięcy. W przypadku recydywistów przesłanka ta ulega zaostrzeniu, w warunkach recydywy specjalnej podstawowej można zwolnić nie wcześniej niż po odbyciu 2/3 kary natomiast recydywistę wielokrotnego po odbyciu ¾ kary nie wcześniej niż po roku.
W przypadku skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można go warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności dopiero po upływie 25 lat. Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, stanowi go najczęściej czas pozostały do odbycia kary nie mniej niż na 2 lata nie więcej niż 5 lat.
W kwestii obowiązków próby i dozoru kuratorskiego stosuje się przepisy k.k. o dozorze kuratorskim i obowiązkach próby wobec warunkowo skazanego.
Odwołanie warunkowego zwolnienia jest:
a)obligatoryjne - jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
b)fakultatywne - zależne od oceny sądu jeżeli w okresie próby zwolniony rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił przestępstwo nie bedące podstawą obligatoryjną, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub od orzeczonych środków karnych. W razie odwołania warunkowego zwolnienia okresu spędzonego na wolności nie zalicza się w poczet kary.
Przez pozytywny upływ okresu próby rozumie się nie odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia w tym okresie i w ciągu 6 m-cy. W takiej sytuacji uważa się karę za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
40. DYREKTYWY WYMAIRU KARY.
Dyrektywy sądowego wymiaru kary są to zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary. Funkcją tych dyrektyw jest zapewnienie realizacji celów kary, przyjętych w danym systemie prawnym.
Dyrektywy dzielimy na :
a)dyrektywy ogólne to dyrektywy współmierności kary do winy sprawcy i stopnia społecznej szkodliwości popełnionego czynu, mają zapewnić sprawiedliwą relację między winą sprawcy i szkodliwością jego czynu a surowością orzeczonej kary.
- dyrektywy prewencji indywidualnej - to zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie kary na sprawcę, w celu zapobiegania jego powrotowi do przestępstwa. Wymiar kary powinien opierać się na rozpoznaniu okoliczności, które doprowadziły sprawcę do popełnienia przestępstwa, jego właściwości i warunki osobiste.
- dyrektywa społecznego oddziaływania kary (prewencja ogólna) - kształtowanie właściwych ocen i postaw prawnych, utwierdzenie w społeczeństwie przekonania, iż sprawcy przestępstw ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny.
b)szczególne - dotyczące jedynie określonych kategorii sprawców lub poszczególnych kar i środków karnych.
- szczególna dyrektywa wobec nieletnich i młodocianych - dyrektywa ta dotyczy sprawców o różnym statusie.
Nieletnich - którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyli 17 lat i nie ponoszą odpowiedzialności karnej, natomiast stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze.
Młodocianych - to sprawcy, którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyli 21 lat a w czasie orzekania w 1 instancji 24 lat, k.k. pozwala wobec nich - analogicznie jak wobec nieletnich stosować nadzwyczajne złagodzenie kary, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze.
41.POWRÓT DO PRZESTĘPSTWA.
Recydywą jest ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę. Recydywa jako zjawisko kryminalne bywa określana jako “drożdże przestępczości”, gdyż recydywiści są nośnikami przestępczej podkultury, wciągają do działalności przestępczej nowicjuszy, często też czynią sobie z przestępstwa stałe źródło dochodu prowadząc profesjonalną działalność przestępczą.
Stały wzrost recydywy, zwłaszcza recydywy penitencjarnej tj. osób ponownie lub wielokrotnie odbywających karę pozbawienia wolności, jest zjawiskiem powszechnym.
Powrotność do przestępstwa osób, które odbywały tę karę jest wysoka, zwłaszcza w wypadku młodocianych, szczególnie podatnych na oddziaływanie ujemnych czynników podkultury więziennej występujących w warunkach izolacji penitencjarnej.
Kodeks karny bowiem wyodrębnia zwężone pojęcie recydywy ogólnej , którym obejmuje dwie kategorie:
1. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, co stanowi negatywną przesłankę stosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania.
2. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę pozbawienia wolności, na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, który wyklucza orzeczenie grzywny, lub kary ograniczenia wolności za występek zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat.
Recydywa szczególna dotyczy osób, które już odbywały karę pozbawienia wolności i w ciągu określonego w ustawie okresu powracają do przestępstwa “poddanego” lub do określonej kategorii przestępstw.
W ramach recydywy szczególnej rozróżnia się: a)recydywę szczególną podstawowa - zachodzi, gdy skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary, nie mniej jednak niż 6 miesięcy zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo umyślne. b)recydywę szczególną wielokrotna - zachodzi, gdy :
1. sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej
2. odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności
3. w ciągu 5 lat od odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa
4. powrót ten dotyczy jednego z wymienionych w ustawie typów przestępstw np. umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem, innego przestępstwa przeciwko mieniu popełnionego z użyciem przemocy lub groźbę jej użycia.
42. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY.
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary łagodniejszej niż przewidziana w sankcji za dane przestępstwo. Zgodnie z k.k. nadzwyczajne złagodzenie kary przewidzianej za: a)zbrodnię polega na obniżeniu jej do minimum 1/3 dolnej granicy zagrożenia b)występek zagrożony karą pozbawienia wolności o dolnej granicy nie niższej od roku - nadzwyczajne złagodzenie kary polega na orzeczeniu kary grzywy, ograniczeniu wolności lub pozbawieniu wolności.
c)występek zagrożony karą pozbawienia wolności o dolnej granicy niższej od roku - orzeka się grzywnę lub ograniczenie wolności.
d)występki zagrożone alternatywnie karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności - wówczas stosuje się nadzwyczajne złagodzenie kary poprzez orzeczenie środka karnego przewidzianego dla tego typu przestępstw tj. z wyjątkiem pozbawienia praw publicznych)
Przesłanki nadzwyczajnego złagodzenia kary przewiduje przepis ustawy. Dotyczy to wielu sytuacji np.: usiłowania nieudolnego, bezskutecznego czynnego żalu osoby, która usiłowała popełnić przestępstwo albo współdziałała w przestępstwie, przestępstwie w stosunku do pomocnika, w wypadkach przekroczenia granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności, nieusprawiedliwionego błędu,co do okoliczności uchylającej odpowiedzialność albo nieusprawiedliwionej nieświadomości bezprawności czynu, w wypadku stwierdzenia ograniczenia poczytalności w stopniu znacznym, w wypadku odpowiedzialności karnej nieletniego.
Druga grupa przesłanek nadzwyczajnego złagodzenia dotyczy osoby sprawcy, jego postawy lub szczególnej sytuacji.
Zgodnie z k.k. nadzwyczajne złagodzenie można zastosować: wobec młodocianego, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze,vgdy sprawca czynił starania o naprawienie szkody lub jego zapobieżenie, co powoduje, że przewidziana w sankcji kara byłaby niewspółmiernie surowa; gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody; gdy sprawca przestępstwa nieumyślnego lub osoba mu najbliższa poniosła poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem co powoduje, że nawet najniższa kara byłaby w tej sytuacji zbyt surowa; gdy sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia; na wniosek prokuratora - wobec sprawcy, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie ujawnił przed organem ścigania istotne okoliczności nieznane temu organowi, dotyczące innego przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.
43. PRZEDAWNIENIE.
Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Uzasadnienie tej instytucji opiera się na tym, że po upływie pewnego czasu czyn zaciera się w pamięci ludzi, toteż ukaranie nie jest konieczne ani dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości ani dla celów ogólnoprewencyjnych.
W polskim prawie karnym rozróżniamy 3 rodzaje przedawnienia:
1. Przedawnienie ścigania - karalność przestępstwa ustaje jeżeli od jego popełnienia upłynęło lat : -30 , gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,- 20 , gdy czyn stanowi inną zbrodnię,- 10, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,- 5, gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata,- 3 , gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.
Upływ wskazanych wyżej terminów oznacza, że nie można już wszcząć postępowania karnego w sprawie o takie przestępstwo. Mamy więc do czynienia z przedawnieniem ścigania.
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego oprócz ogólnego 3 -letniego terminu przedawnienia ścigania przewiduje się dalsze ograniczenie ścigania, które nie może nastąpić po upływie roku od czasu dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa. Okresy przedawnienia biegną od momentu popełnienia przestępstwa a w przypadku przestępstw skutkowych - od momentu nastąpienia skutku.
2. Przedawnienie wyrokowania- jeżeli w czasie przewidzianym na ściganie przestępstwa wszczęto postępowanie przeciwko osobie to karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od upływu tego okresu. Tak więc podane wyżej terminy przedawnienia poszczególnych kategorii przestępstw ulegają przedłużeniu o 5 lat.
3. Przedawnienie wykonania kary - nie można wykonać kary , jeżeli od momentu uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:- 30 , w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat,- 15, w razie skazania na karę pozbawienia wolności poniżej 5 lat- 10, w razie skazania na inną karę.
Przepisów o przedawnieniu kary nie stosuje się do zbrodni przeciwko: pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Konstytucja zawiera przepis wg którego bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.
44. ZATARCIE SKAZANIA.
W celu usunięcia piętna skazania i umożliwienia pełnej społecznej rehabilitacji skazanego prawo przewiduje instytucję zatarcia skazania polegającą na uznaniu skazania za niebyłe i usunięcia wpisu o skazaniu z rejestru karnego.
Zatarcie skazania następuje z mocy prawa, na skutek decyzji sądu lub Prezydenta korzystającego z prawa łaski.
Z mocy prawa zatarcie skazania następuje: 1)wskutek zmiany ustawodawstwa, gdy wg nowej ustawy czyn nie jest już zabroniony pod groźbą kary, 2)w wypadku pomyślnego upływu okresu próby, na którą warunkowo zawieszono karę pozbawienia wolności, oraz dodatkowo 6 miesięcy, 3)w wypadku upływu od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary.
Zatarcie skazania może nastąpić na wniosek skazanego, z mocy zarządzenia sądu:
1)po upływie 5 lat, gdy sprawca skazany na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat przestrzegał w tym okresie porządku prawnego,
2)bpo upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia wolności.
Uwzględnić należy , że jeżeli sprawcę skazano za 2 lub więcej pozostających w zbiegu przestępstw, a także gdy skazany przed upływem okresu potrzebnego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.