WYKŁADY Z FILOZOFII

WYKŁAD NR 1

PRZEDMIOT FILOZOFII

Filozofia europejska różni się od wszystkich pozostałych tym, iż na jej gruncie zrodziła się nauka, a nauka jest jedyna.

Były próby stworzenia

- katolickiej nauki społecznej

- historii feministycznej

- nauki islamskiej

ale jest to niemożliwe gdyż nauka jest tylko jedna.(?)

Matematyka głosi prawdy zgodne z faktami. Już w starożytności zastanawiano się nad tym:

- jaka jest natura myśli?

- czym jest rzeczywistość- czy jest jedna czy tez jest ich więcej, czym jest to, co jest?

-dlaczego istnieje raczej coś niż nic-dlaczego istnieje świat?

-do czego jest potrzebny świat?

DZIAŁY FILOZOFII

1)Ontologia- dział filozofii, który odnosi się do pytania o naturę bytu; Ontos- byt;

2)Epistemologia(gnoseologia)- jak poznajemy rzeczywistość, która wiedza jest prawdziwa, która prowadzi do prawdy; jak odróżnić prawdę od fałszu- nauka o poznaniu

3)Aksjologia- nauka o wartościach; teoria wartości; pytania o to jak odróżnić dobro od zła, skąd wzięło się dobro, skąd wiemy co jest piękne i czy jest jedno piękno

Dzieli się ona na:

a) etykę- nauka o tym, co dobre

b) estetykę- nauka o pięknie

* w skład aksjologii może wchodzić więcej działów, bo wartością może być wszystko

4)Antropologia filozoficzna- pytania o naturę ludzką, co to znaczy być człowiekiem, jaki sens ma życie- kondycja człowieka

5)Filozofia społeczna- jej przedmiotem są funkcje(zadania)<-(?) zbiorowości- pytanie o ludzkość, czy ma ona jakieś zadanie do wykonania- rola jednostki; (wg google->analizuje funkcje i sens państwa i społeczeństwa, funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie jako istoty społecznej oraz krytyką społeczną. Jej działem jest filozofia polityczna)

6)Filozofia dziejów (zwana historiozofią)- należy do filozofii społecznej i zajmuje się filozofią dziejów (wg google -> zajmuje się istotą oraz sensem procesów historycznych oraz uwarunkowaniem postępowania człowieka przez jego historyczność)

7)Historia filozofii- zapis dziejów filozofii- nie tylko chronologia, ale także pytania o to, dlaczego filozofia rozwija się w ten a nie inny sposób, czy wyczerpią się kiedyś pytania filozoficzne

PIERWSZE TEORIE ATOMISTYCZNE

Podwaliny pod naukę położyli filozofowie. W Atenach zrodziła się koncepcja poznawania. Co zadecydowało o tym, iż miało to miejsce właśnie w Atenach, a nie w ówcześnie potężniejszych i bogatszych państwach?

- bo w Atenach w VII w p.n.e. istniała wolność myśli i wolność głoszenia poglądów; w innych kulturach i w innych częściach Europy nie było takiej możliwości.

Wszystkie filozofie pozaeuropejskie są powiązane z religią-> głębokie ukształtowanie osobowości łącznie z przebudową mózgu- idea kształtowania filozoficznego była taka, aby odpowiednio kształtować cały organizm- było to nadzorowane przez władzę- w takim przypadku nie ma wolności myśli.

W Grecji natomiast premiowano różnorodność myśli- różnorodność koncepcji- swobodę myśli.

Na początku jedyna nauką, która posiadali starożytni była filozofia; postępowała ona- rozwijała się jako nauka.

Filozofia dziś inspiruje naukę, jest motorem postępu, ale nie jest nauką i nie jest działem nauki.

Podejmuje problemy, których nauka obecnie nie jest w stanie rozstrzygnąć. Niewykluczone, że w przyszłości nauka będzie mogła część z nich rozwiązać, są jednak i takie, które na dzień dzisiejszy ocenia się jako niemożliwe do rozstrzygnięcia.

Filozofia również nie potrafi ich rozstrzygnąć jednoznacznie, ale może podać pewne koncepcje- pytania prowadzą do refleksji, ale nie do odpowiedzi.

Nauka podejmuje problemy pierwotnie poddawane przez filozofów i rozstrzyga je dokonując eksperymentów.

Filozofia uległa specjalizacji, dlatego wyróżnia się pewne działy filozofii.

WYKŁAD NR 2

Podział dziejów filozofii

Wyróżnia się dwie ery:

I. starożytną

II. chrześcijańską

A wśród epok:

• Filozofię starożytną (VI w p.n.e. - VI w n.e.)

• Filozofię średniowiecza (VI- XIX w n.e.)

• Filozofię nowożytną (od XV w n.e.)

Nurt joński- Jonia- od nazwy wybrzeża, gdzie znajdowały się kolonie greckie

TALES Z MILETU- VII w p.n.e.- podjął pytanie z dziedziny ontologii- z czego jest świat uczyniony?

Świat jest bardzo różnorodny i zmienny, zmiany następują w pewnych cyklach i można zauważyć pewne prawidłowości. Pytania o to: jakie kierują światem prawa, jakie istnieją w nim zależności, dlaczego istnieją procesy powstawania i rozkładu ?

Tales uważał, że tworzywem świata jest woda w różnych postaciach; iż tworzy ona różnorodność bytów w uporządkowany sposób, gdyż woda jest boska- oznaczało to każdy byt wieczny, który dąży do pewnego celu, ale niekoniecznie jest doskonały- byty mogły być także półboskie, albo mniej lub bardziej boskie. Byty mogą być także materialne albo abstrakcyjne.

Zasady:

Woda jest wieczna, w nic innego się nie zmieni, jest żywa, ma duszę, ma zdolności przemian-ruch- oznaczał właśnie zdolność do zmian. Wiele bytów przyrody samodzielnie się zmienia, woda natomiast się sama z siebie nie zmienia.

Jeśli świat zmienia się w sposób uporządkowany, a my rozumiemy zmiany w przyrodzie, to woda- byt- jest rozumny- kieruje nami rozum świata.

Tworzywo świata jest wieczne, żywe, rozumne. Tales zaliczany jest do starożytnych materialistów.

Dlaczego woda?

Zauważył rożne stany skupienia wody, widziano wybuchy wulkanów, rola wody w życiu

ANAKSYMANDER- uczeń Talesa- VI w p.n.e.-także szukał tworzywa świata i stwierdził, ze nie jest nim woda. Mówił, że jest coś bardziej podstawowego - nazwał to bezkresem- apeironem- jest to stan przyrody, w którym wszystko jest zmieszane- wzajemne unicestwienie ruchu -> kiedy wszystko się ze sobą zmiesza, apeiron znika, jest niezauważalny.

Z tego bezkresu powstały 4 żywioły: woda, ogień, powietrze, woda

Bezkres jest bytem boskim- żywy, rozumny, wieczny- staje się wszystkim

Dlaczego coś się wyłania z tego bezkresu?

Wszechświatem rządzą na przemian 2 siły:

- siła miłości (zgody)

- siła nienawiści(niezgody)

na skutek działania procesu rozdzielania się, wszystko się rozpada, a później gdy znów zaczyna działać siła miłości- znów to wszystko się łączy- dzieje się tak, aż do momentu, gdy wszystko się kołaczy, a później znów zaczyna się proces podziału- działania siły niezgody.

ANEKSYMENES- wg niego powietrze jest bytem, z którego powstaje różnorodność przyrody

HERAKLIT- V-IV w p.n.e. wg niego wszystko powstało z ognia- najjaśniejsza, najlżejsza, najbardziej ognista- błyskawica; inne postaci ognia to: słońce, gwiazdy, księżyc, gorący wiatr, woda, ziemia- określił przemiany jako przemiany w górę i w dół:

- droga w dół- powstawanie z błyskawicy zjawisk przyrody coraz bardziej ciemnych, zimnych.

Uznał, że istotą ognia jest zmienność- procesualistyczna koncepcja bytu- wg niego ogień jest procesem a stałość rzeczy jest złudą-> im bardziej żyjemy, tym bardziej umieramy- już od początku życia, zaczynamy umierać.

Każdy stan rzeczy rozpięty jest pomiędzy sprzecznościami; każda rzecz dobra ma złe następstwa, a każda zła- pozytywne.

PANTA REI- wszystko płynie- nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki, bo i wody są nowe i człowiek jest inny(zmienia się).

*ówcześni filozofowie używali terminów psychologicznych, takich jak miłość czy nienawiść, ale funkcjonowały one jako siły kosmiczne- bezosobowe

PARMENIDES- z miasta Elea. Twierdził, że żaden z żywiołów nie spełnia definicji bytu. Uznał trafność obserwacji Heraklita, że wszystko się zmienia, ale jednocześnie stwierdził, że rozmaitość i zmienność przyrody świadczy o tym, iż żywioły nie są bytem.

Mówił, że to, co jest- istnieje, gdyż byt jest, a niebytu nie ma.

Być to znaczy być bez przerwy, byt to jest to, czemu przysługuje nieprzerwane istnienie. Byt nie miał początku, ani nie ma końca. Byt jest ciągły, niepodzielny. Jeśli coś nie jest bytem, to jest niebytem, a niebyt nie istnieje.

BYT- kosmiczne tworzywo świata- niezmienny, nieruchomy, nie jest procesem, jest nieprzerwany.

Przyrody nie ma, to wszystko, co widzimy, to jest iluzja- wiedza pochodzenia zmysłowego dostarcza nam jedynie iluzji, jedynie umysł prowadzi nas do prawdy.

Parmenides nie zadał sobie pytania, czy byt ten naprawdę istnieje. U Greków była zasada równoległości:

- istnienia

- mówienia

- myślenia

wg Parmenidesa byt jawi się w postaci kuli, gdyż nie ma ona początku ani końca. Nie można myśleć o czymś, co nie istnieje. Jeżeli mogę coś pomyśleć, tzn., że to musi istnieć. Jeśli o czymś myślę jasno, to potrafię o tym opowiedzieć. Jeśli mogę coś jasno powiedzieć, to dlatego, że dobrze pomyślałem, bo to coś istnieje. Parmenides nie wiedział jak się ma przyroda do bytu, ale pojawili się kolejni filozofowie…

LEUKIPP I DEMOKRYT- stanęli oni przed problemem, iż zarówno Heraklit, jak i Parmenides ma rację. Uznali częściową trafność obu koncepcji.

Świat jest zmienny, złożony i podzielny-podzielny aż do części niepodzielnych - czyli atomów. To są już elementy niepodzielne- elementarne składniki. Ci dwaj filozofowie opisali atomy- mają one cechy bytu określone przez Parmenidesa. Atomu nie można spostrzec oczyma, ale można przyjąć, że on istnieje, co potwierdza istnienie niezmiennego bytu- niepodzielnego atomu. Jest jednak pewna różnica w porównaniu z teorią Parmenidesa, gdyż atom ten- niepodzielny byt jest w ruchu. Atomy poruszają się w próżni, a próżnia jest niebytem, ale w tym wypadku niebyt istnieje. Jest wiele gatunków atomów; mogą się różnić pod względem:

- wielkości

- kształtu

- ciężaru

- pozycji względem innych atomów

jednak nie posiadają one żadnych innych cech, takich jak kolor, zapach, czy smak, gdyż nie są one postrzegane przez zmysły. Ich własności to pierwotne własności składników świata. Atomy się poruszają- przyciągają się i odpychają. Atomy łącza się w coraz to nowe konfiguracje, dlatego świat jest zmienny, ale jednocześnie świat jest prawidłowy, bo zachowane zostają właściwości atomów. Cechy wtórne, jak barwa, kształt itp. powstają na skutek nakładania się na siebie pewnych cech pierwotnych.

Filozofowie ci nie mówią nic o tym, że atomy są boskie, rozumne czy niezmienne; pierwszy raz mówią oni o mechanizmie- od organizacji atomów zależą cechy świata.

Atomy duszy są inne niż atomy ciała. Ta koncepcja w starożytności nie cieszyła się dużym uznaniem, ten mechanistyczny obraz świata-nie było tam nic wspomniane o sile boskiej, ale że są jakieś ślepe siły, ślepe byty, pierwotnym stanem świata może być każdy stan. Przeszłość zdeterminowana była przeszłością, a przyszłość przez teraźniejszość- taka koncepcja wzbudzała lęk.

EPIKUR- interesowała go koncepcja szczęścia- wg niego obraz przyrody i bytu dostarczany przez atomistów był zbyt przerażający, niepokojący. Uznał, że ruch i trasa przemywana przez atomy, nie są zdeterminowane.

Atom może nagle wyskoczyć ze swojego toru i wtedy determinizm przestaje działać. Wprowadził on ta koncepcję, aby ludzie poczuli się szczęśliwsi- ta koncepcja pomimo wszystko dawała nadzieję.

WYKŁAD NR 3

SOFIŚCI- ruch w starożytności, który pojawił się w wyniku wielu zjawisk:

- różnorodności poglądów o bycie

Protagoras stwierdził, ze wszystkie koncepcje razem są prawdziwe- „człowiek jest miarą wszechrzeczy” wg niego cała nasza wiedza pochodzi z poznania zmysłowego. Wrażenia zmysłowe różnych ludzi są różne, dlatego ludzie różnią się od siebie i każdy człowiek inaczej odbiera świat. Poza tym podlegamy złudzeniom. Dlatego Parmenides starał się wykazać, że koncepcja bytu wydedukowana jest prawdziwym obrazem świata(przyp.: wiedza pochodzenia zmysłowego dostarcza nam jedynie iluzji, jedynie umysł prowadzi nas do prawdy).

Sofiści odpowiadali na to, iż wszystkie wizje świata są prawdziwe, bo każdy ma inny punkt widzenia. Wg sofistów każdy ma swoją prawdę w danej chwili. Nawet zupełnie różne, sprzeczne wizje świata, mogą być prawdziwe. Każdy człowiek spogląda na świat z innej perspektywy, dlatego nie ma prawdy uniwersalnej. To samo dotyczy moralności.

Sofiści zastanawiali się jak ustalić wspólna prawdę i zasady moralne. Jeśli każdy ustalałby to wg swojego uznania, to nigdy na świecie nie byłoby zgody. W końcu ustalono, że ten, kto jest silniejszy, ma prawo ustalić ogólnie obowiązujące zasady.

Przeciwnikiem poglądów Sofistów był Sokrates.

SOKRATES- głosił on, że istnieje jedna wspólna prawda poznawcza i moralna, ale nie wiedział gdzie jej szukać. W końcu głosił hasło- Poznaj samego siebie - kierowanie się moralnością i sumieniem. Twierdził, że cnota jest jedna i ta sama dla wszystkich. Gdyby ludzie wiedzieli, co jest dobre, to nie postępowaliby źle. Zatem zło jest wynikiem niewiedzy. Można podjąć wysiłek poznania prawdy, która znajduje się w człowieku.

Sokrates porównał każdego do ciężarnej kobiety- mamy w umyśle wiedzę, której nie znamy, a zadanie filozofa można porównać do położnej- ma on pomóc uczniowi „urodzić „prawdę”- poznać wiedzę, która jest w nim- metoda sokratyczna nauczania- polega ona na pytaniu ucznia, zadawaniu pytań, a uczeń odpowiada, w oparciu o swoje własne przekonanie, co sadzi na dany temat.

Sokrates doszedł do wniosku, ze poprawnie rozumując, każdy uczeń odkryje w swoim umyśle prawdy poznawcze i prawdy moralne. Twierdził on, że słyszy DAJMONIONA(wewnętrzny głos).

Sokrates był krytykiem demokracji ateńskiej, a podziwiał posłuszeństwo Spartan. Poza tym potrafił ośmieszać ważne osobowości. Podobno było także oskarżenie o homoseksualizm(?), dlatego został skazany na śmierć przez wypicie cykuty- jego uczniowie namawiali go do ucieczki, ale on chciał pozostać wiernym głoszonym przez siebie prawdom. Jego uczniem był Platon.

SPÓR O ŹRÓDŁA WIEDZY

Irracjonalizm a racjonalizm

• irracjonalizm- pogląd, który głosi, że istnieją ponadrozumowe i ponadzmysłowe źródła wiedzy np.: przeczucie, intuicja, empatia, objawienie, jasnowidzenie- zmysły i rozum to nie wszystko, mogą to być także sny- określa się go także jako nadracjonalizm albo supraracjonalizm

• racjonalizm- pogląd, który głosi, iż wyłącznie rozum i zmysły są źródłami wiedzy, inne źródła nie istnieją. Wyróżnia się tu dwa stanowiska:

- natywizm (racjonalizm genetyczny)- istnieje wiedza, która jest wrodzona rozumowi (Sokrates był natywistą)

- empiryzm- cała wiedza pochodzi z doświadczenia- rozum bez doświadczenia nie jest źródłem wiedzy

SPÓR O NATURĘ BYTU

Materializm a idealizm

• materializm- jedynym bytem jest materia, nie ma bytów niematerialnych, nie istnieją byty duchowe

• idealizm- materia nie jest jedynym bytem- istnieją byty duchowe. Idealizm dzieli się na:

- spirytualizm- istnieją wyłącznie byty duchowe, materia nie istnieje

- pluralizm- istnieje wiele rodzajów bytów. Najprostszą postacią pluralizmu jest dualizm, a on głosi, że istnieją dwa byty- duch i materia

* Spirytualizm i materializm należą w sumie do MONIZMU, który głosi, ze istnieje tylko jeden rodzaj bytu. Są to, zatem dwie rozbieżne koncepcje monistyczne.

SPÓR O PRZEDMIOT POZNANIA

Realizm a fenomenalizm

• realizm- nasza wiedza dotyczy realnego świata. Realizm dzieli się na:

- realizm naiwny- świat jest takim, jakim go widzimy- nie ma raczej zwolenników wśród filozofów. Tylko sofiści reprezentowali realizm naiwny

- realizm krytyczny- nasza wiedza nie jest dokładnym widzeniem świata, jest na to zbyt uboga- jest tylko aproksymacją- przybliżeniem obrazu świata, nie można poznać go całego

• fenomenalizm- przedmiotem naszej wiedzy są fenomeny, czyli zjawiska. To co się jawi, jako pewne wrażenie, to doznanie. Fenomenalizm na 3 główne stanowiska:

- idealizm subiektywny- jedyne, co istnieje to umysły i wrażenia w umyśle. Zewnętrzna rzeczywistość wobec umysłu nie istnieje- jest to spirytualizm

- agnostycyzm- przedmiotem wiedzy są fenomeny- zjawiska, a zewnętrzna rzeczywistość istnieje, ale jest nierozpoznawalna. Jest źródłem fenomenów

- pozytywizm- problem, czy istnieje, czy nie istnieje zewnętrzna rzeczywistość jest nierozstrzygalny

* Sceptycy starożytni- zauważyli, że zmysłowo poznaje swoje wrażenia. Nie ma sposobu, żeby sprawdzić, czy moja wiedza jest zgodna z rzeczywistością. Nie można wyjść z siebie, aby porównać wrażenia z rzeczywistością. Trzeba, więc zrezygnować z pojęcia prawdy.

WYKŁAD NR 4

PLATON- materia, z której utworzona jest przyroda, jest bierna. Bezpostaciowa magna i świat wzorców- idei. Nie ma już idei, że materia sama z siebie realizuje boski plan- pojawia się podział na materię bezładną i coś z zewnątrz.

Świat idei jest wzorcem idealnym; idee są bytami doskonałymi; są one przeniknięte dobrem i pięknem.

(Istnieje kot i wzorzec kota, człowiek i wzorzec człowieka. . . )

Wzorce Platona nie są aktywne, tylko statyczne, gdyż są doskonałe i nie ulegają zmianom. DEMIURG- jest kolejnym czynnikiem, który kształtuje świat- źródło ruchu i zmienności.

Platon był natywistą- istnieje wiedza wrodzona-o ideach.

ARYSTOTELES- uczeń Platona; sformułował nieco inną koncepcję świata.

Wg niego wszechświat zbudowany jest z tworzywa świata- materii pierwszej- jest to bierne tworzywo dla świata, aby świat powstał musi zadziałać jakaś siła pochodząca z zewnątrz. Materia ta: „aktualnie jest niczym, potencjalnie jest wszystkim”- tzn., że nie posiada żadnych właściwości w stanie czystym.

Jest to pratworzywo dla świata- dostarczyciel substancji- istnieje i może przybrać wszystkie własności- ma gotowość przyjęcia własności.

Bóg- byt bezosobowy, dostarcza wszystkiego, co może pomóc w stworzeniu i wprowadza w ruch- pierwszy poruszyciel - czyli nieruchomy czynnik poruszający- nazywany bywa formą form.

Bóg wg Arystotelesa to samo myśląca się myśl- formy są jego myślami -powstają w procesie myślenia.

Formy są nośnikami ruchu od Boga. Wszystko na tym świecie tworzy pewne gatunki rzeczy- ożywione lub nieożywione. Formy dostarcza Bóg, a te formy realizuje materia. Zatem każda rzecz na świecie złożona jest z materii i formy.

Wszystko na świecie jest celowe i świat ma budowę celową, hierarchiczną- niższe formy bytu są szczeblami dla form wyższych:

( bóg- pierwszy poruszyciel)

Świat Bogów

ludzie

zwierzęta

rośliny

świat nieożywiony

materia I

Są 4 podstawowe formy- żywioły- gdy zadziałają na materię I-szą to powstaje świat nieożywiony, gdy te elementy otrzymują duszę, to powstaje świat roślin. Dzięki zadziałaniu formy życia roślinnego, rośliny rozpoczynają czynności wegetatywne- odżywianie, wzrost, rozmnażanie- posiadają one duszę wegetatywną.

Gdy pojawi się dusza animalna, to powstaje byt animalny- zwierzęta- posiadają one ruch i czucie. Tak więc zwierzęta maja już dwie dusze: wegetatywna i animalną.

Najwyższą platformę bytu widzialnego stanowią ludzie, którzy poza wcześniejszymi dwoma, posiadają także duszę rozumną.

Ponad światem widzialnym jest świat bogów, a na samym szczycie Bóg- pierwszy poruszyciel- ma on pod sobą ok.55 bogów.

We wszechświecie skonstruowanym celowo, gdzie niższe szczeble maja służyć wyższym, człowiek jest królem przyrody. Człowiek służy bogom, ale nie może sam stać się bogiem.

U człowieka Platon wyróżnił rozum czynny i bierny:

- rozum bierny- porównywany do woskowej(???) tablicy

- rozum czynny- rozum świata- transcendentalny- jest on ponadludzki, chociaż ludzkość nim myśli, jest on wieczny

u Arystotelesa duszy nie da się oderwać od ciała- człowiek ma 3 dusze, które w zasadzie są funkcjami ciała- nie ma indywidualnej duszy.

Arystoteles wyróżnia rozum boski, którego człowiek nie może osiągnąć, rozum wszechświata jest niższy od boskiego.

Podsumowanie- Arystoteles:

- wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia, nie ma wiedzy wrodzonej- empiryzm

- nie istnieje odrębny świat idei- jest on tylko w umysłach, ludzkich czy boskich

nie ma nieśmiertelności duszy- jest ona funkcją- aktywnością ciała- gdy ciało umiera, dusza także przestaje istnieć

Wspólne dla Arystotelesa i Platona:

- tworzywo świata jest bierne

- cel świata pochodzi z zewnątrz- od bytu boskiego

Kierunkiem, który szuka sposobu syntezy koncepcji Platona i Arystotelesa jest neoplatonizm, a jego reprezentantem Plotyn (II w n.e.)

Filozofia starożytna istniała aż do IV w n.e., ale już nie była tak owocna jak na początku jej kształtowania się.

PODSTAWY FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Twórcą chrześcijaństwa był Jezus Chrystus. Wywodził się ze starożytnego judaizmu, co bardzo różniło się od filozofii greckiej czy rzymskiej. Starożytna Judea była prześladowana przez Rzymian. Za czasów panowania rzymskich cesarzy, kapłani byli przeciwni- żądali uznania ich władzy świeckiej i płacenia podatków. Mogli wyznawać swoją wiarę <-?????

Bóg Jahwe był pojmowany jako osoba, dlatego Rzymianie uważali, że jest to prymitywizm.

Uznawano, że Bóg Jahwe stworzył świat z niczego- jedyny byt wieczny- nie mówiono, ze tworzy on świat z siebie- nie był to zatem pogląd panteistyczny(panteizm-Kierunek filozoficzny, który utożsamia Boga ze wszechświatem)- takie wierzenia były np. w hinduizmie.

Świat nie jest boski, miedzy bogiem a światem jest przepaść ontologiczna- pojawia się zatem nieciągłość.

Bóg, który karze i nagradza, który ocenia wszystkich indywidualnie. W naukach Jezusa znalazła początek nowa koncepcja świata, życia, wszystkiego. To, co stało się źródłem filozofii chrześcijańskiej pochodzi i od Jezusa i od Apostołów, zwłaszcza św. Pawła. Niektórzy mówią o chrześcijaństwie jak o filozofii nie jak o religii. Są one ze sobą związane, ale dlatego jest to filozofia, że prawdy wiary przedstawia się w sposób rozumowy. Próbuje się prawdy wiary ukazać zgodnie z racjonalnymi zasadami.

• Jak pogodzić filozofię grecko- rzymską a judaizmem, który żądał posłuszeństwa, ślepej wiary? Czy można ja pogodzić z racjonalnym rozumowaniem?

Istniały dwa stanowiska:

a) Orygenes- zrozumieć aby uwierzyć- podjął się interpretacji wiary chrześcijańskiej na sposób zrozumiały- chciał ja zhellenizować. Jego nauki zostały odrzucone przez kościół jako herezje, gdyż chciał przedstawić filozofów greckich, jako prekursorów chrześcijaństwa.

b) Tertulian- wierzę, bo to jest niemożliwe; wierzę, gdyż to jest absurdalne- podkreśli ł, ze prawdy wiary są dla rozumu absurdalne- akt zawierzenia- należy więc odrzucić tradycje grecko-rzymską- odciąć się od filozofii starożytnej.

Jeżeli coś rozumiem, to wiara nie jest potrzebna- rozumienie jest zagrożeniem dla wiary. Tertulian uznany za heretyka, dopiero po pojawieniu się św. Augustyna (??)

WYKŁAD NR 5

ŚW. AUGUSTYN- żył na przełomie IV/V w n.e.; przyjął chrześcijaństwo kiedy miał 33 lata. Wcześniej wiódł życie pełne rozrywek i rozważań filozoficznych.

Pociągał go neoplatonizm, a później manicheizm, następnie popadł w sceptycyzm, sądził ze nie ma sposobu na poznanie prawdy.

Poznał parę ludzi, która żyła w czystości i była pełna radości. Zaczął skłaniać się ku chrześcijaństwu.

Opracował filozoficzną wykładnie chrześcijańskiej koncepcji obrazu świata. Problemy:

- pogodzenie wiedzy i wiary- uwierzyć, aby zrozumieć i zrozumieć, aby uwierzyć. Uznał, że nie ma sprzeczności miedzy wiedza i wiara. Wiarę postawił jednak na pierwszym miejscu.

Obserwacja świata nie prowadzi do wiary. Trudno szukać wiary w świecie zmysłowym. Poznanie zmysłowe jest zawodne <-wpływ nauk Platona.

Sceptycyzm nie może być konsekwentny. Sceptycyzm unieważnia sam siebie- sceptyk w końcu sam sobie zaprzecza- np.: nie wątpię, że wątpię (?)

Św. Augustyn doszedł do wniosku, że nie jest możliwe poznanie prawd wiecznych bez pomocy Boga. Aby doznać wiary religijnej i zrozumieć prawdy wieczne, potrzebna jest łaska.

Człowiek sam o własnych siłach niczego nie uzyska, do niczego nie dojdzie. Pomoc Boga w poznaniu prawd wiecznych określił jako ILUMINACJĘ-> oświecenie umysłu- wzmożenie sił intelektualnych człowieka.

Kontemplacja, intensywne praktyki religijne pobudzają szyszynkę i dają poczucie szczęścia. Człowiek osiągnie wiarę i zrozumienie, jeśli otrzyma pomoc od Boga.

TEORIA POZNANIA ŚW. AUGUSTYNA

Nie był on empirystą i nie głosił wiedzy wrodzonej, ale głosił iluminizm- współdziałanie człowieka z pomocą Boga.

Teoria predestynacji-> przeznaczenie, ustalone z góry

Przyjął, że Bóg jest absolutem wszechwiedzącym i wszechmogącym; Bóg z góry wie, jaką drogę życia wybierze człowiek. Dlatego Bóg nie daje łaski wszystkim, tylko części z nich okazuje potępienie, a część przeznaczona jest na zbawienie.

• Kto dostaje łaskę?

Łaska nie jest zapłatą, jest ona darem. Na łaskę nie można zasłużyć, dostajemy ja za darmo, o ile taka jest wola boża.

* PELAGIUSZ-> głosił inna koncepcję, że na łaskę można zasłużyć, że jest udzielana przez Boga tylko dzięki zasługom człowieka. Przyjął koncepcję inną predestynacji.

Człowiek nie może rządzić Bogiem, nie może na ni niczego wymóc, stąd teoria św. Augustyna. Ale nie do końca jest ona zgodna z wiara chrześcijańską- katolicyzm się z nią nie zgadza, ale kalwinizm owszem.

PROBLEM POCHODZENIA ZŁA

Problem istnienia zła i jego pochodzenia był dla św. Augustyna bardzo istotnym ze względu na poczucie grzeszności natury ludzkiej-> okres upadku Cesarstwa Rzymskiego. Zastanawiał się on, dlaczego Bóg na to pozwala.

POCHODZENIE ZŁA WG ŚW.AUGUSTYNA-> nie wiązał go z materią- materia nie jest źródłem zła. Twierdził, że wszystko, co stworzył Bóg jest dobre, natura jest dobra, im więcej bogactwa, tym więcej dobra. Im bardziej skomplikowany i złożony jest byt, tym jest on bogatszy. Im więcej bytu, tym więcej dobra; * między aniołami a bogiem jest przepaść ontologiczna- aniołowie też zostali stworzeni przez Boga.

Bóg nie stworzył zła. Zło jest wynikiem złego użytku wolnej woli przez istoty rozumne. Za zło odpowiadają tylko istoty wolne i rozumne- obdarzone wolną wolą. Tak więc zwierzęta nie są temu winne, a jedynie ludzie i aniołowie są winni grzechu.

GRZECH- wina moralna; nieposłuszeństwo Bogu i przykazaniom. Aniołowie i ludzie poczuli się równi Bogu, dlatego „pierwsi rodzice” zgrzeszyli, ulegli pokusie i okazali nieposłuszeństwo.

• Dlaczego Bóg nie zniszczył szatana?

Wolna wola polega na samodzielnym podejmowaniu decyzji, dlatego bóg nie wpływa na nasze decyzje. Gdyby nie było istot obdarzonych wolną wolą, to nie byłoby wyższych, bogatszych warstw bytu; świat byłby mało różnorodny. Świat w takiej pełnej postaci jest lepszy i bogatszy, a zło jest pewną ceną za bogactwo i różnorodność świata.

Tak więc pewna ilość zła jest potrzebna do doskonalenia świata jako całości-> zło wprowadza ferment- zmusza do walki ze złem; gdyby nie było zła, nie znalibyśmy dobra.

Bóg nie odebrał ludziom dobrej woli, aby świat zyskiwał na doskonałości jako całość.

Bóg udziela łaski, aby ulepszyć walkę ze złem. Tu pojawia się pewien konflikt między teorią wolnej woli i łaski- sprzeczność.

Teodycea- obrona Boga przed zarzutem, ze jest sprawca zła (problem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła).

Koncepcje gnostyckie- teorie gnozy- (wg google-> forma świadomości religijnej, system sprzeciwu, wyjście poza granice uznawanego porządku. Gnoza to wiedza przynosząca zbawienie. Gnostycy głoszą istnienie prawdy hermetycznej, ukrytej. Człowieka przedstawiają jako istotę uśpioną pogrążoną w odrętwieniu. Wiedza oznacza przebudzenie. Gnoza odwołuje się do obrazu. Jej żywiołem są symbole).

- koncepcje istnienia dwóch bogów- boga dobra i boga zła- szatana (satanizm- szatan ma władzę nad bogiem dobra); były również takie teorie, które głosiły, iż bóg nie ma władzy ani nad szatanem ani nad światem.

• Po co bóg stworzył świat? (pyt. św. Augustyna)

Bóg nie stworzył świata dla siebie. Stworzył świat z nadmiaru dobra. Augustyn podjął analizę tego, co leży w naturze dobra- a jest to rozprzestrzenianie się, udzielanie się samoistne. Dobro rozprzestrzenia się samo z siebie na mocy własnej natury. Dobro z własnej natury obdarza dobrem. Bóg stworzył świat jako akt obdarzania dobrem. Zło również było potrzebne, aby możliwy był wzrost dobra. Kara nastąpi wtedy, gdy nadejdzie sąd ostateczny-> źli, którzy nie otrzymali łaski zostaną ukarani, a dobrzy nagrodzeni.

Świat ma początek. Początek starożytności nie było takiej koncepcji. Tutaj świat ma zarówno początek jak i koniec. W starożytności czas miał charakter kołowy- wciąż były te same cykle, powtarzały się wciąż pewne etapy.

Św. Augustyn wprowadził koncepcję niepowtarzalności czasu-> strzałkę czasu.

Wyróżnił dwa rodzaje dziejów:

- historię świecką- historia państw, społeczeństw obserwowanych empirycznie w świecie; w dużej mierze dzieje ludzkiej grzeszności

- historię świętą ( historię zbawiania)- toczy się ona równolegle, od początku istnienia świata, kiedy bóg daje łaskę. Historia ta kontynuowana jest przez kościół- realizacja bożych przykazań; przyrasta tu dobro.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU- XIII w n.e.- filozof średniowieczny. Od dzieciństwa przeznaczony był do zakonu. Wielką inspiracja dla niego był Arystoteles. Był empirystą, wskazał 5 dróg prowadzących nas do Boga-> 5 dowodów na istnienie Boga, płynących z obserwacji przyrody:

DOWODY NA ISTNIENIE BOGA:

1) wszystko na świecie ma swoja przyczynę. Przyczyną wszystkich przyczyn jest pierwsza przyczyna wszystkiego, która sama nie ma przyczyny.

2) wszystko na świecie się porusza, jedna rzecz porusza drugą, źródłem wszelkiego ruchu jest pierwszy ruch, który sam wprawia siebie w ruch.

3) nic nie istnieje samo przez siebie. Istnienie jest dane przez taki byt, który istnieje sam z siebie i jest źródłem wszelkiego istnienia, a jemu nie zostało dane istnienie.

4) istnieje drabina bytów- to, co mniej doskonałe, nie może zrodzić tego, co doskonalsze. Pierwszy byt jest źródłem doskonałości. Dawca istnienia, ruchu i przyczyny

5) dowód z celowości przyrody ożywionej- wszystko w przyrodzie jest celowe, a byty niższe służą wyższym. Wszystko na świecie jest dziełem celowego umysłu.

Św. Tomasz odrzucił teorię iluminacji-> bez łaski możemy dojść do wszelkich prawd. TEOLOGIA OBJAWIONA- tłumaczenie prawd objawionych. Prawdy chrześcijańskie, dogmaty wiary do niej należące, wykraczają poza umysł, dlatego doznaliśmy objawienia. Łaskę uznał za jedna z tajemnic wiary; odrzucił on predestynację augustyńską. Łaska jest darem Boga, którego nie przenikniemy. Każdy może otrzymać łaskę.

WYKŁAD NR 6

KARTEZJUSZ- ( Rene Descartes- to jego prawdziwe nazwisko)- żył w epoce baroku w latach 1596- 1650.

Głosił natywizm-> istnieje wiedza wrodzona. Zastanawiał się nad pochodzeniem matematyki. W wieku gimnazjalnym zauważył różnicę pomiędzy matematyka a innymi przedmiotami( teologią, historią naturalną i filozofią przyrody).

- Historia naturalna- był to opis przyrody, organizmów, roślin, zwierząt, minerałów. Często wiedza przemieszana była z baśniami, legendami…

- filozofia przyrody- poświecona poszukiwaniu prawd naturalnych; była głównie spekulatywna.

W matematyce wiedza jest zawsze prawdziwa, pewna, nie przeplata się z bajkami. Zastanawiał się, o czym jest matematyka i skąd ja znamy. Doszedł do wniosku, że matematyka i logika należą do wiedzy wrodzonej. To skąd znamy reguły poprawnego myślenia, skąd wiemy jak mamy myśleć, to także wiedza wrodzona.

Poszukując wiedzy oczywistej, doszedł do wniosku, że mamy wiedzę wrodzoną o tym, czym jest:

- materia

- ruch

- dusza

- wrodzona ideę Boga

to są właśnie najważniejsze wrodzone idee, najważniejsza wrodzona wiedza. Dla każdej dziedziny wiedzy posiadamy pewne wrodzone podstawy w naszym umyśle. Mamy wrodzony fundament wiedzy, ale go nie dostrzegamy, jest on nierozpoznany.

Rozpoznanie wiedzy wrodzonej w umyśle wymaga od nas pewnego wysiłku.

(* Platon mówił, że mamy wrodzoną wiedzę, ale zapomnianą, Kartezjusz natomiast mówi, ze wiedza ta jest nierozpoznana).

Aby rozpoznać tą wiedzę, należy:

• Oczyścić umysł- w umyśle mamy wiele niepotrzebnych poglądów z różnych źródeł; wyniki naszych chaotycznych obserwacji (wg niego bezsensowna obserwacja nas ogłupia).

- część tej wiedzy pochodzi z obserwacji-gapienia się na świat

- część wiedzy pochodzi od innych ludzi- przejęta od innych, ale jest w niej dużo zabobonów, fałszu

- część mogła się zrodzić ze stanów takich, jak sen, halucynacje, nietrzeźwość.

* Kartezjusz nie rozpatruje chorych, tylko osoby zdrowe

• Jak odróżnić iluzję od rzeczywistości? Jak to wszystko poddać krytyce, wątpieniu?

- trzeba zastosować wątpienie-> pierwszy punkt metody Kartezjusza na oczyszczenie umysłu: wątpić we wszystko, aż dojdzie się do takich tez, w które nie da się zwątpić. Tylko te tezy można uznać za prawdę.

Dla Kartezjusza przykładem takiej wiedzy jest wiedza matematyczna-> geometria, arytmetyka- myślenie dedukcyjne

Dedukcja- to metoda rozumowania niezawodnego, w której z prawdziwych przesłanek otrzymamy tylko prawdę.

Kartezjusz podąża tą samą drogą, co wcześniej Augustyn, ale idzie nieco dalej.

• Zapytaj siebie, czy można zwątpić w istnienie świata zewnętrznego?

Można go odrzucić. Być może wszystko jest snem. Nie wiesz, czy istnieją inni ludzie; nie można mieć pewności czy inny człowiek jest człowiekiem, czy ma umysł, czy nie jest lalką. Nie można doświadczyć cudzego umysłu, dlatego można wątpić w istnienie innych. Można także wątpić w istnienie swojego ciała w niektórych stanach psychicznych; można zwątpić w istnienie Boga.

Na pewno nie można zwątpić w to, że się wątpi. Wątpienie jest myśleniem, a nie mogę zwątpić w to, że myślę. Nie mogę zwątpić w to, ze jestem umysłem.

Cogito ergo sum-> myślę, więc jestem-> istnieję jako umysł

Zdobywam wiedzę pewną, a jest nią to, że:

- wątpię

- myślę

- jest ktoś, kto myśli

- jestem umysłem myślącym

Wątpienie świadczy o tym, że jestem niedoskonały-> pragnę wiedzieć, a nie mogę, bo wątpię.

Idea doskonałości nie może pochodzić z doświadczenia. Idea doskonałości jest mi wrodzona. Tylko dlatego, że rozumiem, co znaczy być doskonałym, rozumiem też, co znaczy być niedoskonałym. Umysł sam nie mógł wytworzyć idei doskonałości, gdyż jest o niedoskonały, a to, co niedoskonałe, nie może stworzyć tego, co doskonałe.

Ideę doskonałości w moim umyśle, wymyślił i umieścił byt doskonały, czyli Bóg. Bóg jest tym, który pozwala zobaczyć, ze jest się niedoskonałym.

Kartezjusz powołuje się tylko na siły rozumu. Nigdzie nie ma mowy o objawieniu.

• A co ze światem zewnętrznym?

Oprócz myślenia i idei wrodzonych, w moim umyśle są też naturalne nastawienia. Naturalną rzeczą jest dla nas przekonanie i nastawienie takie, że inni ludzie istnieją.

• Skąd pochodzą naturalne nastawienia? Skąd jest człowiek i skąd wzięła się w nim idea doskonałości?

To bóg stworzył człowieka i umieścił w jego umyśle wiedzę- idee wrodzone- „niepowątpiewalne”. Także od Boga pochodzą naturalne nastawienia człowieka.

Gdyby bóg dał człowiekowi nastawienie naturalne, że świat istnieje, a nie stworzyłby go, to byłby oszustem!!!

Ale byt doskonały nie może być oszustem, zatem świat istnieje, istnieją ludzie i moje ciało…

Mogę więc nie wątpić w to wszystko, tylko dlatego, ze udowodniłem istnienie Boga. Gdyby nie wiara w prawdomówność bożą, nigdy nie pozbyłbym się wątpliwości.

Bóg dal w umyśle wszystkie wrodzone pewniki, abyśmy poznali świat i całą przyrodę. Są zatem dwie drogi pozyskania wiedzy pewnej:

- intuicja kartezjańska- wgląd we własny umysł- nie jest to mgliste przeczucie, tylko rozpoznanie pewników wrodzonych-> podstaw dla poszczególnych nauk

- dedukcja- dochodzenie do pewnych wniosków na podstawie prawd wrodzonych

* W matematyce jest 9 pewników, z których można zbudować szereg twierdzeń.

Posługując się intuicją i dedukcją, potrafimy rozwiązać wszystkie problemy poznać przyrodę do końca.

KARTEZJAŃSKA ONTOLOGIA (teoria bytu)

Kartezjusz fascynował się zegarami. Przewidział ogromne możliwości automatyki. Użył zegara, jako metafory wszechświata.

Wszechświat można wyobrazić sobie, jako gigantyczny zegar- jest to maszyneria, która skonstruował genialny inżynier, czyli Bóg. Metaforze zegara towarzyszy metafora doskonałego zegarmistrza. Genialny inżynier tylko raz tworzy swoje dzieło i już nie poprawia, gdyż funkcjonuje ono doskonale-> zegar nakręcony tylko raz.

Bóg stworzył materię, ustalił zasady działania i pchnął materię- udzielił jej ruchu- tak jak zegarmistrz nakręca zegar. Bóg nie wtrąca się w działanie świata, niczego w nim nie poprawia.

Bóg jednocześnie stworzył człowieka i dał mu umysł taki, aby mógł on tą całą maszynerię poznać i użyć dla swojego pożytku. Człowiek zajmuje więc szczególną pozycję, jest jedyna istota złożoną z ciała i duszy.

Ciało jest tylko bardzo skomplikowana maszyną. Wszystkie funkcje ciała można wytłumaczyć dzięki mechanice. Kartezjusz miał na myśli mechanikę przednewtonowską.

Mechanika- nauka o zmianie pozycji ciał w przestrzeni

* na Kartezjuszu zrobiło wrażenie odkrycie Harvey'a- który odkrył znaczenie serca, jako pompy ssąco- tłoczącej.

Tak więc funkcje ciała można wytłumaczyć dzięki mechanice. Ciało jest w istocie maszyną, tylko bardziej złożoną, niż wszystkie „maszyny nieożywione”.

Dusza mieszka w maszynie- w szyszynce- dusza kontaktuje się z ciałem poprzez szyszynkę.

Wiedza o tym, co dobre, należy do wiedzy wrodzonej. Dusza posiada zdolności(???):

- myślenie

- moralność

- wolę

Zwierzęta nie posiadają ani rozumu, ani woli, ani zasad moralnych.

Bytami duchowymi są:

- bóg

- aniołowie

- człowiek

Byty nieduchowe, czyli materialne to cała przyroda

Kartezjusz wiedział, że to, co się dzieje z ciałem, wpływa na psychikę i odwrotnie-> stan umysłu (dusza) wpływa na ciało, ale nie potrafił wytłumaczyć, że dusza i ciało wzajemnie na siebie oddziaływają.

Pozytywne znaczenie filozofii Kartezjańskiej dla nauki:

- koncepcja ciała- maszyny- rozpoczęła w biologii badania funkcji życiowych przy pomocy fizyki (postęp medycyny)

- nowoczesny krytycyzm naukowy, dzięki idei wątpienia

WYKŁAD NR 7

FILOZOFIA OŚWIECENIA

Idee oświecenia ukształtowały i kształtują życie w Europie po dzień dzisiejszy.

Ogromne znaczenie miało dzieło NEWTONA-> sformułowanie praw mechaniki, przedstawienie praw przyrody w postaci matematycznej. Otrzymywano precyzyjny, jednoznaczny wynik- predyktywne prawa, pozwalały na przewidzenie pewnych spraw.

JOHN LOCK- angielski filozof, lekarz, prawnik. Zaatakował teorie Kartezjusza- jego natywizm- koncepcje idei wrodzonych. Stwierdził, że gdy człowiek się rodzi, nie ma żadnej wiedzy, a jego umysł porównać można do czystej kartki- tabula rasa.

Człowiek w dniu narodzin posiada pewne zdolności, ale nie jest to gotowa wiedza. Wiedze człowiek zdobywa dopiero dzięki doświadczeniu. Nie ma żadnych idei w umyśle, której najpierw nie byłoby w zmysłach. Wrażenia zmysłowe docierają najpierw do umysłu i dopiero tam otrzymują nazwę. Są dwie drogi doświadczenia:

a) percepcja- postrzeganie świata na zewnątrz za pomocą 5 zmysłów

b) refleksja- poznawanie samego siebie, swojej psychiki, swojego umysłu. Na drodze refleksji doświadczamy siebie-> to, co przeżywamy, czujemy, myślimy

* współcześnie doświadczanie siebie w psychologii określa się jako introspekcję

Treści doświadczenia składają się z rozmaitych idei złożonych. Można je podzielić na idee proste, np.: złożoną ideę stołu można podzielić na prosta ideę barwy, kanciastości, materiału, z którego jest zrobiony; złożoną ideę jabłka na proste idee: ciężaru, smaku, zapachu, koloru.

Prostej idei nie da już rozłożyć na prostszą.

Podobnie jest z ideą wewnętrzną. Nasz umysł posiada taką zdolność, ze proste idee łączy natychmiast w idee złożone.

Umysł oprócz zdolności łączenia i analizowania (rozkładania)idei, może także tworzyć rzeczy fantastyczne, takie, których nie ma w rzeczywistości-> np.: idea smoka.

Umysł niemoce wytworzyć żadnej idei prostej, a jedynie budować z gotowych idei prostych, idee złożone. Taką zdolnością jest także zdolność abstrahowania- idee ogólne.

Locke wykazuje, jak umysł w drodze doświadczenia buduje wiedzę (wiedza ta oparta jest o idee proste). Wiedza wrodzona nie jest nam potrzebna, gdyż mamy dość zdolności, aby wiedzę nabywać z doświadczenia.

Locke twierdzi, że nie ma jednej zasady moralnej, co, do której wszyscy ludzie byliby jednomyślni, a więc zasady moralne nie mogą być wiedzą wrodzoną.

• Co poznajemy? Co możemy powiedzieć o świecie doświadczanym? Czym jest otaczający świat?

Wg Locke'a nie doświadcza się substancjalności, materialności, duchowości- nie doświadcza się natury bytu, a jedynie jakości tego świata.

Stanowisko hipotetyzmu

Nie można wiedzieć, jaka jest natura bytu, ale można wysuwać pewne przypuszczenia, wnioskować.

Dualizm hipotetyczny-> przypuszczenie, hipoteza, ze istnieją dwa rodzaje bytu- materia i duch

Zatem doświadczanie od wewnątrz zachodzi w duszy, ale nie jest ono pewne- ten, kto myśli we mnie- mój umysł jest bytem duchowym. To, co poznaje na zewnątrz jest prawdopodobnie bytem materialnym- ta hipoteza jest najbardziej prawdopodobna.

• Skąd się wziął świat?

Odpowiedź na to pytanie także ma formę hipotezy. Obserwacja otaczającego świata, prowadzi do wniosku, że świat jest stworzony przez Boga-> jest dziełem dobrotliwego stwórcy, gdyż zaspokaja wszelkie ludzkie potrzeby; wyposażył go we wszystkie jego zdolności.

Locke przyjmował zatem istnienie Boga stwórcy w formie hipotezy. Nie głosił on areligijności, ale wyznawał tolerancje religijną dla wszystkich religii poza ateizmem, który wg niego prowadzi do amoralności.

Wiara w istnienie Boga jest niezbędna jako motywacja moralna. Wg Locke'a w rozwoju moralności ludzkiej ogromna rolę odgrywa wychowanie, gdyż człowiek rodzi się jako tabula rasa. Mamy te same zdolności, podobne rozumy i to, co zapiszemy w naszych umysłach, zależy od nas samych, a w dzieciństwie od rodziców i otoczenia, w którym wzrastamy.

Człowiek nabywa w ciągu swojego życia: charakteru, wiedzy i doświadczenia.

Wszyscy mamy jednakowe możliwości, rodzimy się bez obciążeń- każdemu trzeba tylko dać szansę osiągnięcia wiedzy, sukcesu.

- Ta teoria miała wielki wpływ, głównie na dzieje amerykańskie, dlatego społeczeństwo amerykańskie jest bardzo optymistyczne pod tym względem.

- Rewolucja francuska- wolność, równość, braterstwo-> jesteśmy tacy sami w płaszczyźnie duchowej, a nierówni w płaszczyźnie społecznej. Postulat równości także w wymiarze cielesnym- prawo do szczęścia, do wolności, równości, braterstwa- posługiwania się własną wiedzą- to postulaty filozofii oświecenia.

Wspólnym postulatem dla oświecenia angielskiego (J. Locke), francuskiego(encyklopedyści) i niemieckiego (Kant)jest przekonanie o dobroci natury ludzkiej-> człowiek samoistnie kieruje się ku czynieniu dobra.

Wolność można dać tylko tym, którzy uczynią z niej pożytek

Braterstwo- ludzie z natury nie są egoistami

Najbardziej znana koncepcja to koncepcja Jeana Jakuba Reausseau-> koncepcja szlachetnego dzikusa.

JEAN JAKUB ROUSSEAU- każdy człowiek rodzi się wyposażony w szlachetne idee, dopiero cywilizacja, a zwłaszcza władza „psuje go”.

Życie społeczne-> ludzie łączą się w konkurujące ze sobą grupy- to skłania ich do egoizmu grupowego. Złożoność życia społecznego nie umożliwia realizacji cnót szlachetnego dzikusa, ale można chociaż wychowywać dzieci i młodzież w tym duchu, aby nie blokować tych szlachetnych skłonności

TOMASZ HOBBES-(XVII w)

Nie by ł on takim optymistą i twierdził, ze ludzie z natury są egoistyczni i chciwi. Jeśli zostawia się ich samym sobie, to dochodzi do stanu wojny wszystkich ze wszystkimi.

Aby przeciwdziałać takiemu wyniszczeniu przez egoizm, ludzkość ustanowiła władzę, która ma ograniczać te egoistyczne zachowania.

Jednocześnie wymaga ona respektu dla innych ludzi, wymusza odpowiednie postawy społeczne, ograniczając tym samym ludzką wolność.

Większość ludzi była zwolennikami teorii Rousseau, a spaczenie charakteru wynika ze złego wychowania, biedy, złego odżywiania. Szczególna uwagę na to zwracał francuski lekarz- Julien Offray de La Mettrie.

Julien Offray de La Mettrie - napisał książkę: „Człowiek- maszyna”; nie był dualistą tylko materialistą; odrzucał istnienie jakichkolwiek bytów duchowych. Zatem skoro nie ma duszy to pozostaje ciało- maszyna jako sedno natury ludzkiej.

Wg niego ludzie, podobnie jak zwierzęta, są maszynami, ale o innej, bardziej skomplikowanej złożoności. Wszystkie nauki zostaną zredukowane do mechaniki, gdyż mechanika atomów- ostatecznych składu rzeczywistości- może wyjaśnić wszelkie zjawiska.

Życie psychiczne jest wytworem mózgu, a mózg jest wytworem materialnym. Nauki de la Mettrie były popularne bardzo we Francji.

Środowisko Encyklopedystów przygotowało wielką duchową rewolucję-> materializm mechanistyczny- jedyny byt to materia, brak jakichkolwiek bytów duchowych, wszystkie byty w świecie są wynikiem układów czy stanów atomów.

Zwolennikiem tego materializmu był Laplace.

Pierre Simon Laplace(1749 - 1827)- koncepcja demona Laplace'a- demon intelektu, który potrafi oznaczyć położenie i ruch atomów. Taki demon, gdyby istniał, potrafiłby opisać jednym wzorem, całą przeszłość i przyszłość wszechświata.

Takiej wszechwiedzy oczywiście nie posiadamy, ale postęp ludzki zmierza w ta stronę (wówczas wiara w postęp cywilizacyjny była bardzo silna). Wierzono, że mechanistyka Newtona jest dziedzina wiedzy, do której wszystkie inne są redukowalne.

O dziejach ludzi decydują wybitne jednostki, jak Napoleon, ale na ich decyzje ma wpływ ich stan fizyczny, wychowanie, odżywianie-> ogólnie stan organizmu, a o tym ich fizjonomia, czyli fizyka organizmu.

Nauka o dziejach zbiorowości- socjologia- redukowalna jest do psychologii, ta do biologii, a ta z kolei do fizyki, która jest redukowalna do mechanistyki atomów.

• Skąd wiadomo, że ludzkość wykorzysta wiedze dla dobra świata?

Już Rousseau ostrzegał, że postępowi cywilizacji nie towarzyszy postęp moralny. Ale większość materialistów uważała, ze człowiek jest istota racjonalni i że postępowi wiedzy będzie towarzyszył postęp moralny. To przeświadczenie oparto na koncepcji PRAWA NATURALNEGO-> jest ono wpisane w biologię człowieka. Przejawia się jako uczucia moralne, jako instynkty moralne. Przejawia się w postaci sumienia-> to głos uczuć moralnych- matka natura obdarzyła nas sumieniem- zdolnością odróżniania dobra od zła i dążeniem ku czynieniu dobra.

Empiryści mówili, że wychowanie decyduje o tym, jaki jest człowiek, ale pozostaje pytanie:

• Kto wychował pierwszych wychowawców?

Wg materializmu mechanistycznego, wychowała nas sama natura, dlatego trzeba słuchać naszych naturalnych skłonności moralnych. Sumienie karze złoczyńców, bywa ono nawet gorsze, niż kary cielesne, czy nałożone przez wymiar sprawiedliwości.

• Jeżeli wszyscy ludzie mają zbliżone skłonności moralne, to czemu jest tyle zła?

Ponieważ wiele osób jest chorych, są oni chorymi maszynami i tak jak te maszyny, tak i ich należy leczyć- wg Mettrie.

Tak jak naprawia się te maszyny, tak im należy poprawić warunki życia, gdyż to może przyczynić się do spadku przestępczości.

• Skąd wziął się świat, ludzie-maszyny, zwierzęta- maszyny?

Nie znano wówczas jeszcze teorii Darwina. Były 3 teorie:

1) materia zorganizowała się sama z siebie i wytworzyła różnorodność przyrody- światopogląd ateistyczny, ale nie znano w nim mechanizmów, nie wiedziano jak materia dała sobie radę- mało popularny

2) deizm- Locke, la Mettrie- istnieje umysł potężny, absolutny- Bóg, który stworzył maszynerię świata, ale już się do niego nie wtrąca- bo genialny inżynier nie poprawia swojego dzieła. Wpisał w przyrodę także prawo naturalne- instynkty moralne

3) agnostycyzm- teza, ze problem pochodzenia świata jest nierozwiązywalny, nie wiemy, czy Bóg istnieje, ale nie wiemy też nie istnieje- teoria niepoznawalności świata jest mało atrakcyjna dla filozofów.

La Mettrie oscylował wokół wszystkich 3 opcji.

Karol Darwin- (XIX)dopiero jego teoria ukazała mechanizmy, na mocy których, z prostych organizmów na drodze doboru naturalnego mogą powstawać coraz bardziej złożone formy- aż do człowieka.

Sam Darwin był agnostykiem, nie zastanawiał się nad istnieniem Boga. Opisywał fizyczne mechanizmy istnienia świata. Nadal trwa spór, czy teorię Darwina można pogodzić z wiarą w Boga.

Bóg może działać za pomocą doboru naturalnego. W USA jest silny ruch fundamentalizmu protestanckiego.

Znany był tzw. „małpi proces” z 1920r.-> wytoczono wówczas proces pewnemu biologowi, który uznawał pochodzenie człowieka od małpy. W jego wyniku zakazano w niektórych stanach w USA, nauczania teorii Darwina.

Dlatego w USA są dwie szkoły:

- interpretacja biblijna nauczana jako alternatywna teoria naukowa

- albo jako alternatywna teoria filozoficzna

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z FILOZOFII

PLATON:

- metafora jaskini

- natywizm (racjonalizm genetyczny)

- dualizm

- teoria duszy

- stosunek świata idei do materialnego

- koncepcja państwa

ARYSTOTELES:

- koncepcja wszechświata

- teoria bytu

- materia I-sza i wtórna

- forma

- pojęcie istoty rzeczy

- koncepcja Boga

- bóg a wszechświat

Filozofia chrześcijańska-> św. Tomasz i św. Augustyn

KARTEZJUSZ:

- dowód na istnienie siebie, Boga i świata

- natywizm Kartezjusza

- dualizm Kartezjusza

JOHN LOCKE:

- empiryzm

- krytyka natylizmu- argumenty

- koncepcja pochodzenia wiedzy

KANT:

- teoria pochodzenia wiedzy

SZCZEGÓŁOWE ZAGADNIENIA:

1) filozofia europejska- na czym polega jej specyfika?

2) filozofia a nauka- czym się zajmują? Różnice i podobieństwa

3) przedmiot filozofii( działy filozofii)

4) nurt joński a sokratyczny- omówić

5) jońska filozofia przyrody

6) Parmenides- jego teoria bytu

7) starożytny atomizm- Demokryt i Leukipp

8) Platon- platońska teoria poznania, metafora jaskini, koncepcja duszy, świat idei

9) Arystoteles- teoria bytu- struktura wszechświata, teoria Boga, teoria poznania

10) filozofia chrześcijańska- jak powstało chrześcijaństwo. Różnice pomiędzy chrześcijaństwem a starożytnością- nowe idee. Problem - wiedza a wiara w chrześcijaństwie ( Orygenes, Tertulian, Augustyn)

11) teoria poznania i bytu wg św. Augustyna - iluminacja, koncepcja łaski, teodycea, predestynacja

12) św. Tomasz- teologia naturalna i objawiona, dowody na istnienie Boga, drogi prowadzące do Boga

13) teoria poznania wg Kartezjusza- jak osiągnąć wiedzę pewną; dualizm Kartezjusza czyli jego teoria bytu

14) teoria poznania wg John'a Locke'a

15) główne spory filozofii - stanowiska, przedstawiciele, co głoszą

• Idealizm a materializm

• Natywizm i empiryzm

• Irracjonalizm i racjonalizm

• Spirytualizm i pluralizm

• Realizm i fenomenalizm

• Monizm (spirytualizm ‡ materializm- istnieje jeden rodzaj bytu)

16) materializm mechanistyczny- co głosi- przedstawiciele i tezy

17) spór o naturę ludzką w dobie oświecenia- teoria Hobbs'a a koncepcja Rousseau- szlachetnego dzikusa

Z ĆWICZEŃ:

Teoria poznania Platona i metafora jaskini; koncepcja złotego środka wg Arystotelesa, państwo wg św. Tomasza, stan natury i umowa społeczna- Hobbes, teoria idei u F. Bacona, dowód ontologiczny- Kartezjusz, imperatyw u Kanta

1

Świat widzialny

Nie należy do świata widzialnego; do przyrody

---