Dioksyny

i

furany

- bać się, czy nie?

Dioksyny i furany są wysoce toksycznymi (trującymi) produktami ubocznymi pewnych operacji przemysłowych takich jak spopielanie opon, spalanie węgla i oleju, produkcja papieru i niektórych pestycydów oraz wytop metali. Powstają, gdy chlor łączy się z innymi chemikaliami w wysokich temperaturach. Łącznie stwierdzono występowanie 210 tych związków,

z których 17 uznano za kancerogenne (sprzyjające powstawaniu chorób nowotworowych)

Źródła powstawania dioksyn:

Największym źródłem powstawania dioksyn jest produkcja niektórych herbicydów (środków chwastobójczych), fungicydów (środków zwalczających grzyby pasożytnicze), pentachlorofenolu (PCP) [głównie stosowanego jako środek konserwujący drewno. Podwyższone stężenia PCP mogą występować

w wodach podziemnych i powierzchniowych, tam, gdzie stosuje się go do ochrony drewna. PCP może stanowić zagrożenie dla ludzi w wyniku spożywania wody do picia i żywności oraz wskutek stykania się ludzi

z przedmiotami poddanymi działaniu tego związku (np. tekstylia, produkty skórzane i papierowe), a przede wszystkim poprzez wdychanie powietrza zanieczyszczonego PCP w pomieszczeniach zamkniętych.]. Dioksyny występują w produktach i ściekach przemysłu celulozowo-papierniczego (poprzez tworzenie się w czasie przeróbki drewna, chlorowaniu drewna w procesie bielenia chlorem). Poważnym problemem są nieliczne (na szczęście), lokalne skażenia dużych obszarów terenu dioksynami, a szczególnie polichlorodibenzofuranami (PCDFs) powstałe w następstwie pożarów

i eksplozji dużych transformatorów elektrycznych. Wypadki takie odnotowano we Francji, Szwajcarii, Kanadzie i Japonii, a także w krajach skandynawskich. Tylko w 1977 roku na Półwyspie Skandynawskim odnotowano aż 7 takich eksplozji. W ostatnim dziesięcioleciu analizy chemiczne wykazały, że innym dość poważnym źródłem dioksyn są procesy spalania różnych substancji chemicznych zawierających chlor. Spalanie śmieci, jako najpewniejsza

i najbardziej ekonomiczna forma niszczenia wielu odpadów zarówno komunalnych jak i przemysłowych może również być przyczyną powstawania dużej ilości dioksyn. Ich ilość w naszym środowisku przyrodniczym (miejskim) wskazuje jednoznacznie, że ich zawartość jest wielokrotnie wyższa niż na terenach o charakterze typowo rolniczym. Dane te są mocno niepokojące,

gdyż kontrola składu spalanych śmieci jest bardzo trudna. W obecnych latach odchodzi się zdecydowanie od stosowania związków chloro organicznych,

a to głównie z powodu tworzenia się dioksyn w procesie ich wytwarzania, przetwarzania oraz spalania odpadów tych związków. W naszym kraju również powoli odchodzi się od powszechnego stosowania tych związków, znacznie skażających środowisko dioksynami. Najniebezpieczniejszym z całej grupy polichlorofenoli a niekiedy bardzo powszechnie jeszcze używanym jest 2,4,5-trichlorofenol (TCP). Był on surowcem do produkcji środka dezynfekcyjnego.

Oddziaływanie dioksyn na człowieka i jego środowisko

Dioksyny są niezwykle trwałymi związkami: w glebie rozkładają się przez 10 lat; w organizmie człowieka odkładają się w tkance tłuszczowej oraz w wątrobie; powodują powstawanie chorób nowotworowych, uszkadzają system odpornościowy, niszczą ważne składniki układu hormonalnego. W przeciwieństwie do większości toksycznych substancji chemicznych syntetyzowanych w ściśle określonym celu, dioksyny nie są wytwarzane celowo w żadnym procesie technologicznym i nie znajdują żadnego zastosowania technicznego. Stanowią one niepotrzebny balast, głównie podczas otrzymywania środków ochrony roślin, grzybobójczych, a także tworzą się w zastraszająco dużej ilości w procesach spalania różnych środków organicznych, zwłaszcza śmieci z odpadów komunalnych.

  Dioksyny mogą oddziaływać na komórkę człowieka poprzez szereg niezależnych od siebie mechanizmów. Mogą ingerować w syntezę,  wydzielanie, transport, usuwanie, wiązanie lub działanie hormonów. Mogą okresowo lub całkowicie zaburzać proces sprzężenia zwrotnego w ten sposób włączając się w powiązanie z mózgiem, przysadką, gonadami, gruczołem tarczycowym i innymi gruczołami dokrewnymi. Dioksyny i furany są przyczyną zwiększania zachorowalności na nowotwory (piersi, jąder), są powodem wczesnych poronień, przedwczesnych porodów, a także problemów z bezpłodnością oraz spadkiem jakości i ilości nasienia u mężczyzn.   Badania prowadzone na zwierzętach wykazały że dioksyny są czynnikami zaburzającymi rozród. Niektóre dioksyny zaburzają funkcjonowanie tarczycy, zwiększają podatność na zakażenia wirusowe, bakteryjne. Badania prowadzone  w latach 70-tych na populacji osób narażonych na działanie dioksyn wykazały zmiany w układzie immunologicznym ze szczególnym uwzględnieniem obniżenia populację limfocytów T i B. Związki te zaburzają funkcjonowanie

przepływu informacji genetycznej, w skutek włączania i wyłączania genów w nieodpowiednim czasie lub na zbyt długi lub zbyt krótki okres. populacji ludzkich narażonych na ponadprzeciętną ekspozycję na dioksyny, związki te mogą wywoływać: choroby układu krążenia, nadciśnienie; poronienia, śmierć płodu, wady wrodzone, obniżoną wagę oraz spowolnienie wzrostu u noworodków; zmniejszenie liczby potomstwa płci męskiej na korzyść żeńskiej; raka, a szczególnie nowotwory układu oddechowego i tkanek miękkich.

Ludzie często nie zdają sobie sprawy z tak groźnego działania dioksyn. Bez skrupułów palą w piecach śmieci, nie wiedząc, że wyrządzają krzywdę nie tylko sobie, ale i innym ludziom, a nawet przyrodzie (lasom, rzekom, zwierzętom) We współczesnym świecie jesteśmy narażeni na o wiele mocniejsze działanie środków toksycznych niż dawniej.

Każdy z nas może pomóc i zahamować w jakimś stopniu wydzielanie się dioksyn:

• Nie kupujmy wyrobów z PCW - dla każdego z nich istnieje równorzędny lub lepszy produkt wykonany z innych materiałów, np.: drewna,

• Nie spalajmy odpadów, które zawierają chlor lub PCW,

• Zwróćmy się do wydawców gazet, aby nie reklamowali produktów PCW,

• Starajmy się segregować odpady w domu, bądź wrzucać do odpowiednich kontenerów (szkło, plastik, papier),

• Kupujmy produkty w najbardziej ekologicznych i ekonomicznych opakowaniach,

• 
  Wybierajmy proszki nie zawierające fosforanów.

4

WYKONANIE:

Marta Swolany

ŹRÓDŁA INFORMACJI:

www.wikipedia.pl

www.halat.pl/dioksyny

www.zb.eco.pl

www.zm.most.org.pl

www.ket.ozarow.maz.pl

http://www.rakstop.engo.pl/www/pcw-ulo1.htm#SpalPCW

A-Z Mała Encyklopedia PWN

Słownik encyklopedyczny - Chemia (wydawnictwo Europa)

---