Z POMOCA NIESMIALYM - program, Materiały dydaktyczne EFS

Z pomocą nieśmiałym.

Program profilaktyczny dla młodzieży liceum ogólnokształcącego i profilowanego

mgr Grzegorz Zamojski

Puławy 2000

Spis treści:

1.WPROWADZENIE.............................................................................................................................str. 2

2. PODSTAWY TEORETYCZNE PROBLEMU..................................................................................str. 2

A) Komunikacja...........................................................................................................................str. 2

B) Obraz własnej osoby ..............................................................................................................str. 4

C) Nieśmiałość ............................................................................................................................str. 5

3. CELE PROGRAMU........................................................................................................................... str. 6

A) Ogólne....................................................................................................................................str. 6

B) Szczegółowe...........................................................................................................................str. 6

4. UCZESTNICY PROGRAMU............................................................................................................ str. 7

5. MATERIAŁ NAUCZANIA............................................................................................................... str. 7

6. METODY........................................................................................................................................... str. 7

A) Wstępne .................................................................................................................................str. 7

B) Służące realizacji programu...................................................................................................str.11

7. SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU............................................................................................. str.12

8. ZAŁOŻONE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW....................................................................................... str.15

9. EWALUACJA PROGRAMU...... str.16

10. BIBLIOGRAFIA..............................................................................................................................str.18

1. WPROWADZENIE:

Ponad dziesięcioletnia praca z młodzieżą, kontakty na lekcjach i mniej formalne na przerwach, pozwalają zauważyć, że wiele młodych osób ma trudności w komunikowaniu się z innymi, są nieśmiali, niepewni siebie i swoich działań a funkcjonowanie w grupie sprawia im trudność. Nieśmiałość staje się poważnym problemem na tle innych młodych ludzi, którzy zdają się być bardziej „wyluzowani” i komunikatywni. Takie postawy sugerują, że istotą problemów przeżywanych przez młodzież jest przede wszystkim brak pozytywnego obrazu siebie oraz zaniżone poczucie własnej wartości.

2. PODSTAWY TEORETYCZNE PROBLEMU:

W celu sformułowania istoty problemu posłużyłem się ogólnie dostępną literaturą specjalistyczną z dziedziny psychologii i socjologii, którą umieściłem w przypisach i bibliografii.

Zanim przejdę do określenia pojęcia nieśmiałości, konieczne wydaje się podjęcie dwóch zagadnień: komunikacja i obraz własnej osoby.

A) Komunikacja:

Obserwując człowieka jako uczestnika kontaktów międzyludzkich dostrzegamy, że jesteśmy przede wszystkim istotami komunikującymi się. Komunikowanie się stanowi niezbędny warunek życia społecznego. Procesy porozumiewania się przenikają całość sytuacji społecznych, w których rozgrywają się wszystkie nasze interakcje, zarówno w kręgu życia osobistego, jak i publicznego.

Komunikowanie jest procesem, w trakcie którego pewna osoba sprawia, że jej myśli, pragnienia lub wiedza stają się znane i zrozumiałe dla innej osoby.

Komunikowanie społeczne jest to proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi. Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja bądź zmiana wiedzy, postaw i zachowań, w kierunku zgodny

z wartościami i interesami oddziałujących na siebie podmiotów.

Komunikacja opiera się na indywidualnej interpretacji przekazu, a zatem musi zakładać rozumienie znaczeń przypisywanych określonym przekazom. Proces ten przebiega w określonym kontekście komunikacyjnym (interpersonalny, grupowy, organizacyjny, publiczny, masowy, międzykulturowy). Komunikowanie jest działaniem świadomym i celowym.

Komunikowanie spełnia następujące funkcje:

informatyczną - pozyskiwanie informacji niezbędnych do podejmowania decyzji regulujących interakcje społeczne, osiąganie celów itd.;
motywacyjną - elementem komunikowania jest przekazywanie zachęt do osiągania różnego rodzaju celów;
kontrolną - treści komunikowania społecznego zawierają informacje o sferze powinności

i obowiązków ludzi, grup, organizacji i społeczeństw względem siebie, i zarazem określają podmioty, normy i zakres społecznej kontroli;

emotywną- możliwość wyrażania emocji i uczuć.

Chcąc dobrze zrozumieć proces porozumiewania się, należy przyjrzeć się najważniejszym elementom tego zjawiska. Przedstawia je model informatyczny Shannona i Weavera, który zakłada, że źródłem przekazu jest umysł nadawcy, by przekaz został wysłany, musi być zakodowany w formie czytelnych, zrozumiałych sygnałów. Nadawca musi dysponować środkami do wysłania przekazu, a więc mową, pismem lub gestami. Przekaz w formie zakodowanej zostaje wysłany do odbiorcy, który musi poddać go procesowi dekodowania. Celem końcowym jest umysł odbiorcy, w którym następuje ostateczna interpretacja odebranych sygnałów. Jeżeli odbiorca interpretuje przekaz zgodnie z intencjami nadawcy, to można mówić o komunikacji efektywnej. Nie zawsze jednak komunikacja odbywa się bez przeszkód i zakłóceń. Jednym z ważniejszych źródeł nieporozumień wydaje się być fakt, że bardzo często nadawca nie komunikuje tego, co naprawdę myśli lub pragnie, z obawy m.in. przed niekorzystną dla niego reakcją odbiorcy. Innym powodem jest sposób formułowania przez nadawcę swoich wypowiedzi w taki sposób, aby mieć możliwość wycofania się z wyrażonego stanowiska, gdyby narażało ono na kłopoty. Podstawowym źródłem zakłóceń w komunikowaniu się jest brak zaufania między partnerami.

W codziennych kontaktach międzyludzkich szczególnie doniosłą rolę odgrywają takie chwile,
w których ludzie ujawniają innym swoje uczucia. Nie są to rzadkie sytuacje, ale często są nieuświadomione. Stanowią one ważny czynnik, będący konsekwencją istnienia potrzeby ekspresji emocjonalnej u każdego człowieka oraz jego oczekiwania na przejawy stanu emocjonalnego innych. Potrzeba ta jest powszechna i naturalna, ale jej zaspokojenie nie jest łatwe, często dokonuje się tylko częściowo i w sposób przypadkowy. Uzależnione to jest do konwencji obowiązujących w różnych rodzinach i środowiskach, od osobistych wzorców, którymi posługują się rodzice i wychowawcy, od dominującej formy kontaktów w grupie rówieśniczej gdzie tworzą się nasze naturalne sposoby zaspakajania potrzeby wyrażania uczuć, w których istotną rolę odgrywa również temperament, szybkość pojawiania i zmiany wewnętrznych stanów emocjonalnych jak i intensywność, z jaką różni ludzie przeżywają swe uczucia.

Wiele osób nie wykorzystuje swych możliwości w zakresie ekspresji i płaci za to poważną cenę
w postaci obniżonego poczucia satysfakcji z własnego życia. Głębokość i autentyczność kontaktów między ludźmi w znacznej mierze zależy od umiejętności wyrażania przeżywanych uczuć. Powodem trudności w wyrażaniu uczuć mogą być konwenanse, obawa przed odrzuceniem, chęć manipulacji partnerem.

Sposoby wyrażania i komunikowania treści emocjonalnych stanowią jeden z podstawowych czynników ulepszania kontaktów między ludźmi. Trudności w kontaktach międzyludzkich pojawiają się nie dlatego, że ludzie przeżywają takie czy inne emocje, ale raczej z powodu braku umiejętności wyrażania ich w sposób właściwy.

Trzy główne źródła trudności w konstruktywnym wyrażaniu uczuć:

Tendencja do zaprzeczania i ignorowania uczuć własnych i cudzych, które są niewygodne dla kogoś. Najczęściej ograniczamy lub zniekształcamy ich ekspresję.
Niechęć do bezpośrednie komunikowania się na temat aktualnie przeżywanych
i wzajemnych uczuć. Otwarte mówienie o swoich uczuciach wywołuje niepokój,
że partner tego nie zrozumie. Innym powodem może być obawa, że jeśli już nastąpi ujawnienie własnych uczuć i rozpoznanie ich przez partnera, to może utracić kontrolę nad przebiegiem kontaktów. Czasem z bezpośredniej informacji o stanie uczuć partnera może wynikać jakieś wymaganie lub żądanie trudne do spełnienia.
Ograniczona świadomość własnych uczuć i nieakceptowanie ich. Tłumienie i ukrywanie uczuć ogranicza zdolność do racjonalnego postępowania w kontaktach między ludźmi.

W życiu codziennym ludzie posługują się bardzo różnymi sposobami wyrażania
i komunikowania innym treści swoich uczuć i stanów wewnętrznych. Najczęściej jednak ekspresja uczuć dokonywana jest w sposób pośredni i ukryty np.:

zadawanie pozornych pytań,
wydawanie poleceń i zakazów,
wyzwiska i wulgaryzmy
wymówki i pretensje
ironia i złośliwość
chwalenie i ganienie
przypisywanie innym pozornych właściwości.

Cechą istotną wymienionych zachowań jest to, że służą one wyrażaniu uczuć, bardzo często jednak słowa takie mają na celu wywarcie wpływu na osobę, która przyczyniła się do powstania jakiegoś uczucia (ktoś, kto przeżywa przykre uczucie, będzie próbował zmienić postępowanie osoby, która tę przykrość sprawiła lub spróbuje ją ukarać albo zranić i słowa, jakimi się posłuży będą narzędziem do takiego celu).

Istnieją inne jeszcze, bardziej bezpośrednie, formy wyrażania swoich uczuć. Polegają one na próbie opisania i nazwania tego, co się przeżywa - niestety stosowane są zbyt rzadko, a należą do nich:

nazywanie własnych uczuć (np.: jestem smutny, czuję niepokój, boję się, odczuwam wstręt, jest mi wesoło),
posługiwanie się porównaniami (czuję się jak zbity pies, czuję się tak jakbym wygrał na loterii)
określenie stanu własnego organizmu (coś mnie dławi i ściska w gardle)
wskazanie na czyny, do których skłaniają nas przeżywane uczucia (chce mi się tańczyć z radości)

Oczywiście te cztery formy bezpośredniego wyrażania i komunikowania uczuć nie wyczerpują wszystkich możliwości w tym zakresie.

Komunikacji między ludźmi towarzyszą różne odczucia osób komunikujących się. Funkcjonowanie w życiu społecznym, uczestniczenie w różnych interakcjach komunikacyjnych stworzyło ludziom warunki do wyuczenia się reagowania lękiem. Lęk komunikacyjny określany jest jako indywidualny poziom obaw lub niepokoju skojarzony albo z rzeczywistością, albo przewidywaną komunikacją z inną osobą lub osobami.

B) Obraz własnej osoby:

Alfred Adler jako jeden z pierwszych zwrócił uwagę, że postępowanie człowieka wynika z jego mniemania czy poglądu, jaki ma o sobie samym i o świecie.

Od najmłodszych lat środowisko rodzinne dostarcza dziecku doświadczeń, które decydują
o podstawach rozwoju dziecka. Rodzice, jako osoby znaczące decydują o jakości związków emocjonalnych w kontaktach interpersonalnych i to oni jako pierwsi wpływają na rozwój funkcji poznawczych dziecka, na formowanie się jego dojrzałości społeczno-emocjonalnej, na kształtowanie się obrazu samego siebie i stosunku do siebie i innych osób. Co więcej niskie poczucie wartości u rodziców utrudnia im zaakceptowanie niedoskonałości w dzieciach. Pierwszym więc krokiem w budowaniu poczucia własnej wartości dziecka jest budowanie „wartościowego” obrazu siebie u rodziców.

Poza rodziną, główny wpływ na przekształcanie obrazu własnej osoby mają grupy rówieśnicze. Otoczenie społeczne wpływa w znacznym stopniu na rozbudowanie wiedzy o samym sobie, a także wpływa na powstanie i rozwój idealnego obrazu siebie.

Osoba o negatywnym obrazie siebie odczuwa często przygnębienie i smutek, zamartwia się
o przyszłość, uważa, że wszystko robi źle, nic jej nie udaje prawdziwego zadowolenia, często przeżywa wyrzuty sumienia i czuje się winna, spodziewa się ukarania, odczuwa do siebie niechęć, stale potępia siebie za popełnione błędy.

C) Nieśmiałość:

„Nieśmiałość” jest pojęciem nieostrym, stanowi złożony kompleks problemów psychologicznych i pedagogicznych, dlatego trudno o konkretną definicję. Jest to złożona przypadłość, która niesie ze sobą rozmaite skutki. Od lekkiego uczucia skrępowania, nieuzasadnionego lęku przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy. W publikacjach na temat nieśmiałości zaznacza się, że ujawnia się ona w sytuacjach kontaktu społecznego, wtedy kiedy jednostka ma wykonać pewne czynności w obecności innych osób. Nieśmiałość stanowi zespół dłużej lub krócej trwających objawów odczuwalnych subiektywnie przede wszystkim jako stan niepewności, niepokoju, niezdecydowania, zawstydzenia w kontaktach z innymi ludźmi i wyraża się głównie zahamowaniem różnych procesów psychicznych (zwolnieniem reakcji lub ich zatrzymaniem), czasem zaś odwrotnie - wzmożonymi reakcjami pobudzeniowymi, ruchowymi, skórnymi (zblednięcie, czerwienienie się, pocenie itp.).

Nieśmiałość jest pewnego rodzaju świadomością własnej niezdolności do podjęcia działania, które jednostka ma ochotę podjąć i co do którego wiadomo jak to zrobić. Nieśmiałość jest obroną przed negatywną samooceną i (bądź) negatywną oceną ze strony innych. Może być tylko chwilową, przeżywaną jako stan w niektórych rodzajach sytuacji społecznych (onieśmielenie) lub przejściową, mającą związek z dynamiką rozwoju psychicznego, a głównie kształtowania się osobowości albo też trwałą, cechującą niektórych ludzi przez całe życie wskutek określonego uformowania się osobowości.

Nieśmiałość charakteryzuje się specyficznymi zakłóceniami w sferze spostrzegania sytuacji,
w samo orientacji, w motywacji i emocjach, utrudnia kontakty towarzyskie, spotkania z ludźmi. Blokuje w wyrażaniu opinii i określaniu wartości, nie pozwala ujawnić mocnych stron, sprzyja przewrażliwieniu na punkcie własnej osoby i skupieniu się nad samym sobą. Przyczynia się do pojawienia się trudności poznawczych i ekspresyjnych oraz zmniejsza zdolność jasnego myślenia w obecności innych
i skutecznego komunikowania się z innymi.

Jest wiele różnych wyjaśnień przyczyn pojawiania się nieśmiałości. W literaturze przedmiotu, powodu zachowania nieśmiałego starano się poszukiwać między innymi w stylu wychowania w rodzinie. Wymienia się dwa wadliwe środowiska rodzinne sprzyjające rozwojowi nieśmiałości: rodzina ciepła - ograniczająca, aprobująca bezwarunkowo dziecko, wykluczająca wszelką samodzielność i rzadko stosująca kary fizyczne, a często pochwałę oraz rodzina nieprzychylna dziecku, charakteryzująca się wrogością, brakiem akceptacji dziecka, zbyt wysoko ustawiona poprzeczką wymagań i surowymi karami, wymierzanymi z reguły w uniesieniu.

Badacze osobowości uważają z kolei, że jest to cecha wrodzona tak samo jak inteligencja i wzrost. Socjologowie twierdzą, iż nieśmiałość należy rozważać w kategoriach programowania społecznego (tzn.: warunki życia sprawiają, że wielu z nas staje się nieśmiałymi).Zdaniem psychoanalityków nieśmiałość jest tylko symptomem, uświadomionym przejawem nieuświadomionych konfliktów szalejących głęboko w psychice. Według behawiorystów osoby nieśmiałe nie przyswoiły sobie umiejętności społecznych niezbędnych w kontaktach z innymi ludźmi.

Inni jeszcze podają trzy podstawowe przyczyny nieśmiałości: nieśmiałość wyuczona, pourazowa (traumatyczna) oraz o podłożu biologiczno - neurotycznym. Dzięki takiemu podziałowi można postawić diagnozę oraz łatwiej jest znaleźć sposoby i środki na zlikwidowanie tej przypadłości. U osoby nieśmiałej głównymi reakcjami w zachowaniu są: łatwiejsze do zbadania empirycznego - przejawy nieśmiałości możliwe do zaobserwowania w bezpośredniej obserwacji oraz nieujawnione na zewnątrz - zmiany dokonujące się w psychice jednostki. Łączą się z nimi charakterystyczne fizjologiczne zmiany: trudności mowy, drżenie palców kończyn nieopartych, niezręczność ruchów (sztywność krępuje swobodę ruchów), trudności w chodzeniu i wyraźne zmęczenie, zakłócenia naczyniowe (powodujące czerwienienie, sinienie, bladość twarzy), ograniczone pole percepcji (pogorszenie się widzenia i słyszenia). Poza wymienionymi objawami nieśmiałości występują inne, o wiele trudniej obserwowalne m.in.: przeżycia lękowe z obawy przed kompromitacją, ośmieszeniem bądź krytyką ze strony innych (tzw. fałszywy wstyd i fałszywy strach, który pojawia się wtedy, kiedy jednostka jest oceniana przez innych co wywołuje u niej trudności w skupieniu uwagi, niezdolność zebrania myśli, logicznego ich powiązania). Nieśmiałość jest inercyjną formą bierności społecznej ludzi sprawnych o normalnych walorach intelektu i osobowości, jednak nadmiernie krytycznych. Wyraźnie występuje u nich świadomościowy przerost kary, wstrzymujący ekspresje i reakcje kinetyczne. Przejawia się ona niepodejmowaniem działań z własnej inicjatywy, brakiem czynnego udziału w lekcjach. Nieśmiałość często objawia się trudnościami w nawiązywaniu
i podtrzymywaniu kontaktów społecznych oraz małomównością. W krańcowych przypadkach może prowadzić do wycofania się z życia i dokuczliwej samotności.

3.CELE PROGRAMU:

A) OGÓLNE:

Celem programu Z pomocą nieśmiałym jest dostarczenie młodym ludziom takich treści
i umiejętności, które umożliwią im pokonanie uczucia nieśmiałości występującego w kontaktach społecznych i wspomogą ich rozwój osobowy.

B) SZCZEGÓŁOWE:

umożliwienie młodzieży dokonania pogłębionej samooceny
podniesienie u młodzieży poziomu poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły
usprawnienie młodzieży w komunikacji interpersonalnej
wzbudzenie u młodzieży motywacji do ciągłego samodoskonalenia
wpieranie uczniów w ich rozwoju

4. UCZESTNICY PROGRAMU:

Program przeznaczony jest dla młodzieży nieśmiałej mającej trudności w komunikacji interpersonalnej, która zgłosiła chęć udziału w spotkaniach. Optymalna grupa 8 - 10 osób.

5. MATERIAŁ NAUCZANIA:

/rozkład tematów/

Na drodze do przyjaźni
Poznać siebie
Jak zostać optymistą
Poczucie własnej wartości
Dialogu chleb powszedni
Wyrazić siebie
Decyzja należy do mnie
Życiowy himalaista

6. METODY:

A) Dla wyłonienia osób, którym ewentualnie proponuje się udział w zajęciach, służą dwie metody: dyferencjał semantyczny i kwestionariusz.

Dyferencjał zawiera dziewięć cech ułożonych parami. Pary cech tworzą bieguny skali. Na podstawie stopni skali badani mają za zadanie dokonać oceny samego siebie, zaznaczając najbardziej dla siebie charakterystyczny stopień danej cechy. Dyferencjał został wzięty z książki Marion M. Sehr Inteligencja emocjonalna - Testy.

Dyferencjał

BIERNY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 AKTYWNY
NIEŚMIAŁY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 OTWARTY
CHŁODNY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 UCZUCIOWY (CZUŁY)
SPOKOJNY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 AGRESYWNY
CHAOTYCZNY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 UPORZĄDKOWANY
SUROWY (SROGI) -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 ULEGŁY
WESOŁY (ZADOWOLONY) -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 OSOWIAŁY (MARKOTNY)
ZRELAKSOWANY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 ZMĘCZONY
ZRÓWNOWAŻONY -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 NERWOWY

Kwestionariusz zawiera siedemnaście pytań oraz krótką metryczkę z danymi. Został skonstruowany w oparciu o kwestionariusz Philipa G. Zimbardo zamieszczony w książce Nieśmiałość.

Kwestionariusz

Imię i nazwisko lub pseudonim..............................................

Wiek ....................

Płeć ....................

Czy uważasz się za osobę nieśmiałą? (otocz kółeczkiem odpowiedź właściwą)

a) tak b) nie

Jeżeli tak, to czy zawsze byłeś nieśmiały?

a) tak b) nie

Jeżeli na pytanie pierwsze odpowiedziałeś „nie”, to czy kiedykolwiek w twoim życiu był okres, kiedy byłeś nieśmiały?

a) tak b) nie

(Jeżeli w tym pytaniu odpowiedziałeś „nie”, to na tym kończysz wypełnianie kwestionariusza. Jeżeli odpowiedziałeś „tak” na którekolwiek z powyższych pytań, przejdź do pytań następnych.)

Jak bardzo jesteś nieśmiały?

a) potwornie nieśmiały

b) bardzo nieśmiały

c) dość nieśmiały

d) umiarkowanie nieśmiały

e) trochę nieśmiały

f) tylko nieznacznie nieśmiały

Jak często doświadczałeś (doświadczasz) tego uczucia nieśmiałości?

a) codziennie

b) prawie codziennie

c) często, prawie co drugi dzień

d) raz lub dwa razy w tygodniu

e) czasem, rzadziej niż raz w tygodniu

f) rzadko, raz na miesiąc lub rzadziej

Na ile jesteś nieśmiały w porównaniu z twoimi rówieśnikami (w podobnym wieku, tej samej płci, z tego samego środowiska)?

a) o wiele bardziej nieśmiały

b) bardziej nieśmiały

c) mniej więcej tak samo nieśmiały

d) mniej nieśmiały

e) dużo mniej nieśmiały

Czy Twoja nieśmiałość była kiedykolwiek dla Ciebie osobistym problemem?

a) tak, często

b) tak, czasami

c) tak, od czasu do czasu

d) rzadko

e) nigdy

Które z powyższych czynników mogą być, Twoim zdaniem, przyczynami Twojej nieśmiałości? (Zaznacz wszystkie, które Ciebie dotyczą)

a) obawa przed negatywną oceną

b) lęk przed odrzuceniem

c) brak wiary w siebie

d) brak konkretnych umiejętności społecznych (wymień je):

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

e) lęk przed zażyłością z innymi

f) preferencja do przebywania w samotności

g) osobiste nieprzystosowanie, ułomności

h) inne (wymień): ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Czy kiedykolwiek ktoś mylnie zinterpretował twoją nieśmiałość, jako inną cechę np. „obojętność”, „wyższość”, „opanowanie”?

a) tak (wymień):

b) nie

Które z podanych sytuacji, czynności, osób wywołują u ciebie uczucie nieśmiałości. Zaznacz wszystkie te przypadki, które dotyczą ciebie:

sytuacje społeczne w ogóle
duże grupy
małe grupy zorientowane na zadania (np.: praca w grupce na lekcji)
interakcja z jedną osobą tej samej płci
interakcja z jedną osoba odmiennej płci
sytuacje, w których jestem słaby (np.: gdy proszę o pomoc)
sytuacje, w których mój status jest niższy od innych (np.: gdy rozmawiam z przełożonymi, z osobami posiadającymi władzę, autorytet)
sytuacje wymagające asertywności (np.: mówiąc kasjerce, ze wydała za mało reszty)
sytuacje, w których jestem w centrum zainteresowania, przed dużym audytorium (np.: gdy przemawiam) sytuacje, w których jestem w centrum zainteresowania, przed małym audytorium (np.: gdy ktoś zwraca się do mnie bezpośrednio pytając o zdanie)
sytuacje, w których jestem oceniany lub porównywany (np.: gdy odpowiadam w klasie przed wszystkimi)
nowe sytuacje interpersonalne w ogóle

Skąd wiesz, że jesteś nieśmiały ( z jakich korzystasz wskazówek)?

a) z moich uczuć, myśli i innych symptomów wewnętrznych (prywatna)

b) z mojego widocznego zachowania tylko w danej sytuacji (publiczna)

c) z połączenia reakcji wewnętrznych i zewnętrznych

Które z wymienionych reakcji wiążą się z Twoim uczuciem nieśmiałości?

rumieniec
przyspieszone tętno
ściskanie w żołądku
mrowienie, swędzenie
bicie serca (odczuwalne)
zmęczenie
suchość w ustach
drżenie
pocenie się
inne (wymień) ...................................................................................................................................................................

Jakie szczególne myśli i odczucia związane są z Twoją nieśmiałością?

myśli pozytywne (np. uczucie zadowolenia z siebie)
zakłopotanie (skrajna świadomość samego siebie, każdego swojego działania)
myśli skupiające się na nieprzyjemnych aspektach sytuacji (np. myślenie o tym, że dana sytuacja jest straszna, że chciałbyś być gdzie indziej)
myśli odwracające uwag od sytuacji (np. myślenie o innych rzeczach, które mógłbyś robić teraz, myślenie o tym, że ta sytuacja się za chwile skończy)
negatywne myśli na swój temat (np. poczucie, że jest się gorszym)
myśli o ocenach, jakie inni formułują na Twój temat (np. zastanawianie się, co inni ludzie dookoła o tobie myślą)
myśli o tym, jak sobą kierujesz (np. zastanawianie się nad tym jakie robisz wrażenie i jak mógłbyś je kontrolować)
myśli o nieśmiałości w ogóle (np. myślenie o własnej nieśmiałości i jej konsekwencjach, pragnienie, by nie być nieśmiałym)
inne (jakie?) ..............................................................................................................................................................

Jakie jednoznaczne zachowania mogą wskazywać innym, że czujesz się nieśmiały?

ciche mówienie
niezdolność do nawiązania kontaktu wzrokowego
jąkanie
postawa ciała
ucieczka z sytuacji
unikanie innych ludzi
milczenie (lub niechęć do mówienia)
niespójna mowa bez związku
unikanie działania
inne (wymień) ..............................................................................................................................................................

Jakie są negatywne konsekwencje bycia nieśmiałym? (zaznacz wszystkie, które Ciebie dotyczą)

nie ma negatywnych konsekwencji
powoduje ona problemy społeczne: utrudnia poznawanie innych ludzi, zawieranie przyjaźni
ma negatywne konsekwencje emocjonalne: powoduje uczucie samotności, izolacji i depresji
uniemożliwia pozytywne oceny ze strony innych (np. moje osobiste zalety nigdy nie są zauważane z powodu mojej nieśmiałości)
utrudnia bycie asertywnym, wyrażanie opinii
pozwala na błędne, negatywne oceny ze strony innych (np. mogą oni niesprawiedliwie uznać mnie za nieprzyjaznego, snoba)
powoduje trudności poznawcze i kłopoty z ekspresją zaburza zdolność logicznego myślenia w obecności innych oraz skutecznego porozumiewania się z innymi
stanowi zachętę to nadmiernego zajmowania się sobą

Jakie są pozytywne konsekwencje bycia nieśmiałym? (zaznacz wszystkie, które dotyczą Ciebie)

nie ma pozytywnych konsekwencji
wywołuje sympatyczne wrażenie skromności: sprawia, że robisz wrażenie osoby dyskretnej i skłonnej do przemyśleń
pomaga uniknąć konfliktów interpersonalnych
stanowi wygodną formę anonimowości i ochrony
stwarza możliwości stania z boku, obserwowania innych, pozwala działać ostrożnie i inteligentnie
pozwala unikać negatywnych ocen ze strony innych (np. osoba nieśmiała nie jest uważana za przykrą, natrętną, agresywną)
wzmacnia sferę prywatności
wywołuje pozytywne konsekwencje interpersonalne, dzięki temu nie odpycha się innych, nie onieśmiela się ich i nie rani

Czy sądzisz, że twoja nieśmiałość dałaby się przezwyciężyć?

a) tak

b) nie

c) nie jestem pewien

B) Dla realizacji treści programu zastosowano następujące metody, formy, działania i pomoce (stosując je odpowiednio do wniosków wynikających z analizy Dyferencjału i Kwestionariusza):

Materiały informacyjne: składają się na nie fragment z Biblii, książek poruszających tematykę wiary, komunikacji, optymistycznego sposobu myślenia.
Trening integracyjno - interpersonalny: obejmuje zajęcia przygotowujące do pracy w małej grupie w celu stworzenia konstruktywnych relacji wewnątrz grupowych, umożliwiających skuteczne współdziałanie.
Trening doskonalenia samoświadomości: zapoznanie ze sposobami autoanalizy.
Trening wzmacniający poczucie własnej wartości: zajęcia mają na celu podwyższenie poziomu samoakceptacji, podniesienie wiary we własne siły, poznanie swoich mocnych stron, zdolności i umiejętności oraz ukazanie możliwości wywierania wpływu na rzeczywistość (co potęguje energię potrzebna do podjęcia działań).
Warsztaty porozumiewania się: uczestnicy poznają zasady kierujące procesem komunikacji, doskonalą się w nadawaniu i odbieraniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych, poznają strategię usuwania barier komunikacyjnych oraz technik aktywnego słuchania.
Trening asertywności: zajęcia mają na celu usprawnienie umiejętności obrony własnych granic, wyrażania własnych uczuć oraz opierania się naciskom stanowiącym zagrożenia dla uznawanych przez jednostkę wartości.
Trening rozwijający umiejętność podejmowania decyzji: podniesienie umiejętności rozpoznawania czynników wpływających na decyzje oraz poznanie etapów ich podejmowania.
Warsztaty metod motywacji wspomagających samodoskonalenie: ma za zadanie wzmocnienie uczuć pozytywnych, zdefiniowanie celów na przyszłość oraz rozbudzenie wiary w możliwość ich realizacji.

7. SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:

Realizacja programu zaplanowana jest na 20 godzin, na 12 spotkaniach:

zajęcia integracyjne - 1 spotkanie: 2 godz.
doskonalenia świadomości - 2 spotkania po 1,5 godziny każde (razem 3 godz.)
wzmacnianie poczucie własnej wartości - 3 spotkania po 1,5 godz. (razem 4,5 godz.)
warsztaty porozumiewania się - 2 spotkania po 1.5 godz. (razem 3 godz.)
asertywność - 2 spotkania po 1,5 godz. (razem 3 godz.)
rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji - 1 spotkanie (1,5 godz.)
warsztaty metod motywacji wspomagających samodoskonalenie - 1 spotkanie (1,5 godz.)

Przed rozpoczęciem każdych zajęć uczestnicy będą proszeni o wypowiedzenie się na temat swojego nastroju, samopoczucia oraz ważnych spraw jakie wydarzyły się w ciągu tygodnia.

Każde spotkanie składa się z kilku ćwiczeń. Po każdym następuje rundka podsumowująca, w czasie której uczestnicy będą mieli okazję do podzielenia się wrażeniami dotyczącymi wykonanego ćwiczenia. Przy niektórych ćwiczeniach zostały zamieszczone pytania istotne do podsumowania tego konkretnego zadania. Pod koniec każdego spotkania przewidziany jest czas na jego podsumowanie.

Realizacja programu powinna przebiegać w 8 blokach tematycznych zgodnie z następującym harmonogramem:

NA DRODZE DO PRZYJAŹNI

Pierwszy blok tematyczny obejmuje zajęcia będące treningiem integracyjno - interpersonalnym.

Grupa nawiązuje pierwsze kontakty. Młodzież werbalizuje swoją motywacje włączenia się do tego rodzaju zajęć, poznaje plany całego programu. Proponowane ćwiczenia mają na celu budowanie wzajemnego zaufania, akceptacji oraz wsparcia i zachęty do działania.

Spotkanie I:

ZADANIE 1: Lina

ZADANIE 2: Zapamiętywanie imion

ZADANIE 3: Niedokończone zdania

ZADANIE 4: Chciałbym przedstawić

ZADANIE 5: Supeł

ZADANIE 6: Wędrówki robotów

ZADANIE 7: Wyprawa dookoła świata

ZADANIE 8: Zawieranie kontraktu (ustanawianie reguł grupowych)

POZNAĆ SIEBIE - WYPŁYŃ NA GŁĘBIĘ

Ćwiczenia proponowane w tym bloku mają na celu pomoc w pogłębionej autoanalizie. Po części teoretycznej, która wprowadza uczestników w podstawowe pojęcia dotyczące analizy transakcyjnej (stany: Ja-Rodzic, Ja-Dorosły, Ja-Dziecko) oraz treści dotyczące relacji międzyosobowych, następują ćwiczenia. Pozwalają one na prawidłowe określenie poszczególnych stanów Ja na podstawie wypowiedzi i zachowania innych osób; pomagają również w analizie własnych postaw i zachowań w relacjach interpersonalnych, inspirują do wzmocnienia stanu Ja-Dorosły.

Spotkanie II:

ZADANIE 1: Dwa listy

ZADANIE 2: Ogród zoologiczny

ZADANIE 3: Zwycięzcy i przegrani

ZADANIE DOMOWE: w oparciu o analizę własnego życia uczestnicy próbują odkryć istotne elementy własnego skryptu życiowego.

Spotkanie III:

ZADANIE 1: Droga życia

ZADANIE 2: Metafory

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI - JAK ZOSTAĆ OPTYMISTĄ

Samoocena związana jest z poczuciem własnej wartości. Zależy ona od oceny wyników działania, zdolności, wyglądu a także oceny tych, na których nam najbardziej zależy. Jest ona warunkiem skutecznego działania.

Podkreślenie znaczenia optymizmu dla naszego życia, działania i planowania - jako siły usuwającej bezradność i wycofanie i optymizmu jako postawy uodparniającej przed apatią, utratą nadziei. Podstawą dla tego bloku są prace: Inteligencja emocjonalna - Daniel Goleman i Optymizmu można się nauczyć - Martin E. P. Seligman.

Spotkanie IV:

ZADANIE 1: Sprawdź czy jesteś optymistą (test wg Optymizmu można się nauczyć ss. 57-85)

ZADANIE 2: TPS (trudność, przekonanie, skutek)

ZADANIE 3: Zabawa w mózg

ZADANIE 4: Cenię, lubię, podoba mi się

ZADANIE DOMOWE: Lektura 12 rozdziału Optymizmu można się nauczyć

Spotkanie V:

ZADANIE 1: Niewerbalne wyrażanie akceptacji

ZADANIE 2: Moje osiągnięcia i sukcesy

ZADANIE 3: Jestem niepowtarzalny

ZADANIE 4: Herby

ZADANIE 5: Miejsce, które lubisz

Spotkanie VI:

ZADANIE 1: Ogłoszenia

ZADANIE 2: Dłoń

ZADANIE 3: Szpaler

ZADANIE 4: Jestem pewien tego, że...

DIALOGU CHLEB POWSZEDNI

Dwa spotkania tego bloku poświęcone są usprawnieniu procesów porozumiewania się.

Spotkanie VII:

ZADANIE 1: Rysunek

ZADANIE 2: Poziomy komunikacji (osoba prowadzący przedstawia trzy podstawowe poziomy komunikacji)

ZADANIE 3:Komunikacja niewerbalna (po wyjaśnieniu prowadzącego, ćwiczenie polega na wysyłaniu komunikatów niewerbalnych sprzecznych z werbalnymi)

ZADANIE 4: Porozumiewanie się kciukiem

Spotkanie VIII:

ZADANIE 1: Bariery komunikacyjne (prowadzący wyjaśnia zaburzenia w porozumiewaniu się,

po tym następuje rozmowa z obserwowana)

ZADANIE 2: Zabójcze frazesy

ZADANIE 3: Komunikat „JA” (ćwiczenie z uzupełnianą tabelką

WYRAZIĆ SIEBIE

Asertywność to umiejętność dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc uczuć i poglądów swoich rozmówców. W sytuacjach konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznawanych wartości. Ludzie asertywni potrafią też powiedzieć „nie” bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku.

Proponowane działania mają na celu rozwinięcie tej umiejętności u młodzieży nieśmiałej.

Spotkanie IX:

ZADANIE 1: Wyobrażona historia

ZADANIE 2: Kwestionariusz asertywności

ZADANIE 3: Rozpoznajemy zachowania asertywne

ZADANIE 4: Żeton

Spotkanie X:

ZADANIE 1: Krytyka i pochwały

ZADANIE 2: Wyrażanie uczuć

ZADANIE 3: Jak przeżyć odtrącenie

DECYZJA NALEŻY DO MNIE

Spotkanie ma pomóc zrozumieć istotę procesu podejmowania decyzji i nabyć sprawności w tym zakresie.

Spotkanie XI:

ZADANIE 1: Kto ma wpływ na moje decyzje

ZADANIE 2: Co pomaga, co przeszkadza

ZADANIE 3: Etapy podejmowania decyzji

ZADANIE DOMOWE: Historyjki ludzi „zwycięskich”

ŻYCIOWY HIMALAISTA

Spotkanie ostatnie poświęcone jest poznaniu metod motywacyjnych pomocnych w zmianie sposobu myślenia w sytuacjach trudnych; jest również zachętą do kontynuowania samodoskonalenia.

Spotkanie XII:

ZADANIE 1: Moja mądrość

ZADANIE 2: Rysunek - zdobywam K2 (szczyt w Himalajach)

ZADANIE 3: Życzenia

ZADANIE 4:Śpiew ptaka (podsumowanie wierszem A. de Mello)

8. ZAŁOŻONE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW:

Program został tak skonstruowany, aby udzielić wiedzy potrzebnej do obiektywnego spojrzenia na siebie, a jednocześnie dostarczyć umiejętności budowania właściwych relacji społecznych. Pozwala uczestnikowi poznać jego mocne strony, podnosi wiarę we własne siły, zdolności i umiejętności.

Uczestnicy poznają zasady kierujące procesem komunikacji, doskonalą się w nadawaniu i odbieraniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych, poznają strategię usuwania barier komunikacyjnych oraz technik aktywnego słuchania.

Zajęcia mają również na celu usprawnienie umiejętności obrony własnych granic, wyrażania własnych uczuć oraz opierania się naciskom stanowiącym zagrożenia dla uznawanych przez jednostkę wartości. Ćwiczenia podnoszą umiejętność rozpoznawania czynników wpływających na decyzje, dają poznanie etapów ich podejmowania. Wzmacniają uczucia pozytywne, pozwalają zdefiniować cele na przyszłość oraz rozbudzają wiarę w możliwość ich realizacji.

9. EWALUACJA PROGRAMU

Celem przeprowadzonych przeze mnie badań jest odpowiedź na następujące pytania:

W jakim stopniu program jest efektywny i skuteczny?
Jaka jest jakość prowadzonych zajęć?
Czy program jest atrakcyjny dla uczniów i ich rodziców?
W jakim stopniu program spełnia oczekiwania uczniów, rodziców i innych nauczycieli szkoły?

Podczas badań ewaluacyjnych wykorzystane zostaną następujące metody badawcze:

ankieta;
wywiad z uczestnikami programu;
obserwacja uczniów podczas zajęć oraz analiza ich zachowania w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych;

Kwestionariusz ankiety dla ucznia

1. Opisz najciekawsze zajęcia, w których uczestniczyłeś?

..................................................................................................................................................................

2. Czy jesteś aktywny na zajęciach z przeciwdziałania nieśmiałości, zgłaszasz się do odpowiedzi, wykonujesz dodatkowe prace? (zaznacz właściwą odpowiedź)

ჿ TAK ჿ NIE

2a Jeśli nie, to dlaczego.................................................................................................................

3. Co wpływa na Twoją aktywność w trakcie lekcji?

.............................................................................................................................................

4. W jaki sposób Twój nauczyciel skłania Cię do aktywności na lekcjach?

.............................................................................................................................................

5. Która z wymienionych form pracy najbardziej Ci odpowiada? (uporządkuj w kolejności od najbardziej lubianej)

z całą klasą;
w grupach;
indywidualnie.

najbardziej lubiana

najmniej lubiana

Uzasadnij swój wybór.........................................................................................

6. Która forma lekcji najbardziej Ci odpowiada (zaznacz właściwe odpowiedzi - może być ich kilka - znakiem x)

ჿ praca z podręcznikiem

ჿ ćwiczenia praktyczne

ჿ dyskusja

ჿ wykład

ჿ pogadanka (dłuższa wypowiedź nauczyciela)

ჿ gry i zabawy

ჿ pokaz

ჿ inne, jakie ..........................................

7. Co osiągnąłeś/aś, czego się nauczyłeś/aś dzięki temu, że możesz aktywnie uczestniczyć w pracy na tych zajęciach?

.................................................................................................................................................................

8. Czy otrzymujesz informacje o tym, czego się nauczyłeś, jakich umiejętności nabyłeś?

ჿ tak ჿ nie

8a. Jeśli otrzymujesz, to napisz w jaki sposób?

.............................................................................................................................................

9. Co Ci przeszkadza na zajęciach?

............................................................................................................................................

10. Co chciałbyś zmienić na zajęciach „Z pomocą nieśmiałym”?

.............................................................................................................................................

Dlaczego..............................................................................................................................

Dziękuję za pomoc!

10. BIBLIOGRAFIA

BERNE E., „W CO GRAJĄ LUDZIE”, WARSZAWA 1999
BORECKA-BIERNAT D., „EMOCJONALNO-RODZINNE UWARUNKOWANIA AGRESJI I NIEŚMIAŁOŚCI MŁODZIEŻY”, PROBLEMY OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZE 1999
BRZEZIŃSKA A., „STRUKTURA OBRAZUWŁASNEJ OSOBY I JEGO WPŁYW NA ZACHOWANIE”, KWARTALNIK PEDAGOGICZNY 1973, NR 3.
DOBSON J., „JAK BUDOWAĆ POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI W SWOIM DZIECKU?”,LUBLIN 1993
„ENCYKLOPEDIA PSYCHOLOGII” POD RED. W. SZEWCZUK, WARSZAWA 1998
GAŚ Z. B. „PSYCHOPROFILAKTYKA”, LUBLIN 1998
GINNIS A. L., „SZTUKA PRZYJAŹNI”, WARSZAWA 1992
GOLEMAN D., „INTELIGENCJA EMOCJONALNA”, POZNAŃ 1997
GRUCZA F., „O KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ, JEJ PODSTAWACH, ŚRODKACH, RODZAJACH, PŁASZCZYZNACH, SKŁADNIKACH I ZEWNĘTRZNYCH UWARUNKOWANIACH”, W: „MODELE KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ”, POD RED. WOŹNIAKOWSKI W., WARSZAWA 1992
GRZESIUK L., TRYJARSKA B., „JAK POOMAGAĆ SOBIE, RODZINIE I INNYM”, WARSZAWA 1995
„JAK ŻYĆ Z LUDŹMI - UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE”, WARSZAWA 1989
JOHNSON D. W., „PODAJ DŁOŃ”, WARSZAWA 1992
KOMPEYER M. R., „PRAKTYCZNE METODY OSIĄGANIA SUKCESU”, WARSZAWA 1993
KOZIELECKI J., „CZŁOWIEK WIELOWYMIAROWY”, WARSZAWA 1998
KRÓL - FIJEWSKA M., „TRENING INTERPERSONALNY”, WARSZAWA 1992
„LEKSYKON POLITOLOGII”, POD RED. ANTOSZEWSKI A., HERBUT R., WROCŁAW 1995
MELLIBRUBA J., „JA-TY-MY”, WARSZAWA 1986
MIKUŁOWSKI - POMORSKI J., „INFORMACJA I KOMUNIKACJA. POJĘCIA, WZAJEMNE RELACJE”, WROCŁAW 1988
NĘCKI Z., „NEGOCJACJE W BIZNESIE”, KRAKÓW 1995
REYKOWSKI J., „OBRAZ WŁASNEJ OSOBY JAKO MECHANIZM REGULUJĄCY POSTĘPOWANIE”, KWARTALNIK PEDAGOGICZNY 1970, NR 3.
ROGOLL R., „ABY BYĆ SOBĄ. WPROWADZENIE DO ANALIZY TRANSAKCYJNEJ”, WARSZAWA 1989
SEHR M. M., „INTELIGENCJA EMOCJONALNA. TESTY”, WARSZAWA 1999
SELIGMAN M. E. P., „OPTYMIZMU MOŻNA SIĘ NAUCZYĆ”, POZNAŃ 1993
SIEK S., „WYBRANE METODY BADANIA OSOBOWOŚCI”, WARSZAWA 1993
SOBKOWIAK B., „KOMUNIKOWANIE SPOŁECZNE”, W: „WSPÓŁCZESNE SYSTEMY KOMUNIKOWANIA” POD RED. DOBEK - OSTROWSKA B., WROCŁAW 1998
SOBKOWIAK B., „INTERPERSONALNE KOMUNIKOWANIE SIĘ W ORGANIZACJI” W: ZARZĄDZANIE I MARKETING 3, PRACE NAUKOWE A.E. NR 731, WROCŁAW 1996, S.689-690
„SOCJOTERAPIA” POD RED. SAWICKA K., WARSZAWA 1998
„SPOŁECZNA PSYCHOLOGIA KLINICZNA” POD RED. SĘK H., WARSZAWA 1998
STONER J. A. F., WANKEL H., „KIEROWANIE', WARSZAWA 1994
SUJAK E., „ŻYCIE JAKO ZADANIE”, WARSZAWA 1989
VOPEL K. W., „GRY I ZABAWY DLA DZIECI”, KIELCE 1999
WŁODARSKA Z., MATCZAK A., „WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII”, WARSZAWA 1992
ZIMBARDO P. G., „NIEŚMIAŁOŚĆ, CO TO JEST? JAK SOBIE Z NIĄ RADZIĆ”, WARSZAWA 1994

J.A.F. Stoner, Ch. Wankel, „Kierowanie”, Warszawa 1994, s.408.

„Leksykon politologii”, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1995, s.150.

B. Sobkowiak, „Komunikowanie społeczne”, Wrocław 1998, s.10-12

wg R.J. Aldag i T.M. Strems, (w:) „Encyklopedia psychologii” red. Włodzimierz Szewczuk, Warszawa 1998, s.149

„Encyklopedia psychologii” red. Włodzimierz Szewczuk, Warszawa 1998, s.149

J. Mellibruda, „Ja - Ty - My. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich”, Warszawa 1986, s.221

J. Mellibruda „Ja - Ty - My. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich” Warszawa 1986, s. 243-266

W. Tłokiński, „Lęk komunikacyjny” (w:) „Encyklopedia psychologii”, red. Wł. Szewczuk, Warszawa 1998, s. 200

St. Siek, „Wybrane metody badania osobowości”, Warszawa 1993, s. 253

cyt. za „Socjologia rodziny”, Warszawa 1974, s.158

J. Dobson „Jak budować poczucie własnej wartości w swoim dziecku?”, Lublin 1993, s.45

Philip G. Zimbardo „Nieśmiałość”, Warszawa 1994, s.21

„Socjoterapia” red. K. Sawicka, Warszawa 1989, s.53

j.w., s.53

D. Borecka - Biernat, „Emocjonalno - rodzinne uwarunkowania agresji i nieśmiałości młodzieży”, Problemy Opiekuńczo Wychowawcze, 1999, s.2

Philip G. Zimbardo „Nieśmiałość”, Warszawa, ss.54-55

Cz. Matusiewicz „Aktywność i bierność społeczna” (w:) „Encyklopedia psychologii” red. Wł. Szewczuk, Warszawa 1998, s.18

j.w.