Zajęcia NR 8

pojęcie i kryteria twórczości

twórczość w ujęciu psychologicznym

• Psychologiczne rozumienie twórczości charakteryzuje się swoistym dualizmem pojęciowym i metodologicznym.

• Z jednej strony psychologia zajmuje się badaniem twórczości rozumianej elitarnie - jako aktywność nielicznych, wybitnych jednostek, która owocuje dziełami o doniosłym znaczeniu dla ludzkości.

• Psychologia bada charakter i uwarunkowana twórczości „elitarnej”, w tym specyficzność procesów twórczego myślenia, cechy osobowości twórców i warunki zewnętrzne, wpływające pozytywnie lub negatywnie na aktywność twórczą.

• Z drugiej strony w psychologii często podejmowano próby egalitarnego ujmowania twórczości - jako aktywności powszechnie występującej i nieograniczającej się do badań naukowych, wynalazczości lub sztuki.

• W tym znaczeniu mówi się na przykład o twórczym używaniu języka przez dzieci lub o twórczej percepcji rzeczywistości.

Większość psychologów skłania się ku stanowisku egalitarnemu.

Aktywność potencjalnie twórcza - aktywność nieprowadząca do znamienitego dzieła, jednak zawierająca typowe składniki procesu twórczego, na przykład przeformułowanie problemu, nietypowe skojarzenia lub transfer wiedzy z jednej dziedziny do drugiej dzięki zastosowaniu analogii - uważa się, że aktywność potencjalnie twórcza mogłaby doprowadzić do twórczości w sensie ścisłym, gdyby ją wystarczająco dług kontynuować

Kreatywność - cecha indywidualna, polegająca na zdolności do wytwarzania nowych pomysłów

Talent twórczy - kompleks cech indywidualnych, dzięki którym człowiek jest w stanie tworzyć wartościowe dzieła - Nęcka proponuje, aby talent twórczy rozpatrywać, jako triadę zdolności poznawczych, cech motywacyjnych i konkretnych umiejętności

Aktywność potencjalnie twórcza jest chwilowym stanem lub procesem, kreatywność - względnie stałą cechą, zróżnicowaną międzyosobniczo, a talent twórczy - także cechą, ale wybitnie rozwiniętą.

Współczesne badania psychologiczne nad twórczością zapoczątkował Guilford - wprowadził pierwsze testy kreatywności, a także ustalił tradycję egalitarnego podejścia do zjawiska twórczości.

TWÓRCZOŚĆ

• PROCES

• Ruchliwość

• Zmiana nastawienia

• REAKCJA ODBIORCY

• Zdziwienie

• 
  Akceptacja

• PRODUKT

• Nowość

• Wartość

kryteria twórczości

Twórcze dzieło to coś, co jest zarazem nowe i wartościowe, ale… W pewnym okresie i dla pewnej grupy osób.

systemowe ujęcie twórczości

Systemowe koncepcje twórczości charakteryzują się tym, że wyróżniają wiele składników tego zjawiska - zarówno wewnątrzpsychicznych, jak też społecznych i kulturowych.

Ponadto zakładają, że twórczość jest systemem dynamicznym, w którym poszczególne składniki wzajemnie i nieustannie na siebie oddziałują.

Efekt końcowy jest rezultatem tej szczególnej gry sił, a przy tym nie da się sprowadzić do prostej sumy działania poszczególnych składników.

koncepcja „inwestycyjna”

• Inwestycyjny punkt widzenia doprowadził Sternberga i Lubarta do wniosku, że ludzie twórczy stosują specyficzne strategie inwestowania we własną twórczość - niektórzy posługują się analizą techniczną, to znaczy, że badają trendy panujące w nauce i świadomie koncentrują się na tych tematach, które - wedle ich przypuszczeń - mają szansę w przyszłości znaleźć się na fali.

• Inni stosują analizę fundamentalną - wybierając tematy rzeczywiście ważne i doniosłe, choć na razie zaniedbywa
  ne, ponieważ wiedzą, że kiedyś staną się popularne.

• Osoba twórcza musi
  uwzględniać wysoki poziom ryzyka własnych działań - musi też brać pod uwagę, że mimo najtrafniejszych przewidywań, „inwestycje” okażą się chybione.

• Sposobem na obniżenie ryzyka może być „zróżnicowanie portfela inwestycyjnego” - zajmowanie się kilkoma tematami, a przynajmniej poznawcze kontrolowanie tego, co dzieje się poza wybranych i realizowanym tematem aktywności twórczej.

Efekt synergii - prowadzą do niego trafne „inwestycje” dokonywane w obszarach własnych zasobów intelektualnych, cech osobowości lub procesów motywacyjnych; łączne działanie wszystkich czynników daje efekt przewyższający prostą sumę oddziaływań - tym samym wysoce prawdopodobny staje się oczekiwany skutek w postaci wytworu cieszącego się uznaniem

koncepcja transgresji

Główną tezą tej koncepcji jest to, że człowiek z natury wykazuje tendencję do transgresji, czyli przekraczania granic, a twórczość - obok ekspansji - jest jednym ze sposobów wykraczania poza to, co wcześniej osiągnięto.

• Transgresje osobiste (P)

• Transgresje kulturowe (H)

Motywacja hubrystyczna - polega na dążeniu człowieka do potwierdzenia własnej wartości

koncepcja csikszentmihalyi

Odszedł on od zdroworozsądkowego poglądu, że podmiotem aktywności twórczej jest osoba ludzka, a proces twórczy jest procesem psychicznym, zachodzącym w „umyśle” konkretnego człowieka.

Zdaniem Csikszentmihalyi, podmiotem aktywności twórczej jest system, którego składnikami - zarazem systemami niższego rzędu są: domena, pole i osoba.

• Domena - określony obszar aktywności ludzkiej, charakteryzujący się specyficznym językiem, systemem znaczeń i tradycją - może to być np. fizyka teoretyczna, poezja, japoński teatr kabuki

• Pole - system standardów i ocen wydawanych przez szczególnie prominentnych przedstawicieli dziedziny - np. krytyków recenzentów, mecenasów sztuki

• Osoba - konkretna jednostka ludzka, zanurzona w dziedzinie i działająca według jej specyficznych kodów, podlegająca ocenie ze strony pola

Proces twórczy polega na ustawicznym krążeniu idei w tym trójczłonowym systemie, przy czym każdy podsystem ma do spełnienia specyficzną funkcję:

• Domena - pełni funkcję konserwującą, ponieważ przekazuje z pokolenia na pokolenie podstawowe idee, wartości i osądy - ponadto kształtuje jednostkę w procesie socjalizacji, przekazując jej niezbędne wyposażenie w wiedzę, tradycję i inne dobra kulturowe

• Jednostka - pełni funkcję innowacyjną, przyswaja sobie bowiem przekaz kulturowy, ale też buntuje się przeciwko niemu, proponując bliżej lub dalej idące zmiany

• Pole - poprzez swoich funkcjonariuszy - pełni funkcję selekcjonującą, recenzującą i upowszechniającą

struktura procesu twórczego

Proces twórczy to proces psychiczny prow
adzący do nowego i wartościowego wytworu - składa się z szeregu operacji poznawczych, którym towarzyszą charakterystyczne stany emocjonalne i motywacyjne - centralnym momentem procesu twórczego jest wgląd.

ogólne koncepcje procesu twórczego

klasyczne i współczesne teorie procesu twórczego

• Charakterystyczną cechą współczesnych koncepcji procesu twórczego jest demistyfikacja twórczości.

• Procesy twórcze nie stanowią odrębnej klasy zjawisk, polegają raczej na specyficznym wykonywaniu „zwyczajnych” operacji poznawczych.

• Po drugie, współczesne teorie procesu twórczego zrywają ze schematem opisu twórczości w kategoriach kolejno po sobie następujących etapów.

• 
  Tradycyjnie wyróżniano cztery etapy procesu twórczego:

• Preparacja - wstępne czynności polegające na zbieraniu danych i przygotowaniu problemu

• Inkubacja - samoistne, nieświadomie „wylęganie się” pomysłu podczas przerwy w intencjonalnym zajmowaniu się nim

• Iluminacja - olśnienie towarzyszące nagłemu rozwiązaniu problemu przez wgląd

• Weryfikacja - sprawdzenie przydatności wytworzonego rozwiązania

• Wyróżnikiem procesów twórczych ma być specyficzny cel, polegający na odkryciu lub wytworzeniu nowej wiedzy albo na modyfikacji istniejących rozwiązań.

• Proces twórczy, zdaniem Perkinsa, prowadzi do specyficznych rezultatów, w postaci nowych i wartościowych idei

koncepcja weisberga

Teoria „stopniowego przyrostu” - Weisberg wystąpił w niej zdecydowanie przeciwko nadmiernemu, jego zdaniem, mitologizowaniu twórczości - zakwestionował rozpowszechnione przekonanie, że proces twórczy musi zawierać momenty wglądu, rozumianego jako nagłe fazowe przejście z jednego stanu umysłu do drugiego - stwierdził on, że to przekonanie wynika z błędu zewnętrznej perspektywy, ignorancji i niefrasobliwości badaczy, bezkrytycznie powtarzających niesprawdzone informacje, i z autoreklamy bądź niedostatecznej samowiedzy twórców.

Proces twórczy jest zatem niczym innym, jak tylko normalnym, żmudnym rozwiązywaniem problemu

koncepcja interakcji twórczej

Koncepcja interakcji twórczej - przyjęto, że dzielenie procesu twórczego na etapy nie jest konieczne, a nawet
może prowadzić do fałszywych wniosków, ponieważ dla twórczości typowe jest nieustanne wracanie do wcześniejszych momentów, albo też „wybieganie myślą naprzód”

• Istotą teorii interakcyjnej jest założenie, że proces twórczy polega na interakcji dwóch czynników: założonego celu aktywności twórczej i kolejno tworzonych struktur próbnych, dzięki którym twórca usiłuje zbliżyć się do celu.

• Rozbieżność między celem a strukturami próbnymi jest wyznacznikiem postępów w procesie twórczym.

• Całość zabiegów twórczy sprowadza się do usiłowań, aby tę rozbieżność usunąć lub przynajmniej zmniejszyć.

• Całkowita likwidacja rozbieżności między celem, a strukturami próbnymi, nie jest możliwa, proces twórczy w zasadzie nigdy się nie kończy - jest przy tym cały czas jednolity w swojej interakcyjnej strukturze.

• Koncepcja interakcji twórczej dopuszcza możliwość, że proces twórczy zaczyna się nie od sformułowania celu, lecz od struktury próbnej.

• Interakcja twórcza jest ogólnym modelem procesu twórczego, który wymaga uzupełnienia o konkretne operacje umysłowe, a dzięki nim z kolei możliwe jest usuwanie rozbieżności między celem, a strukturami próbnymi.

• Ponadto proces usuwania tej rozbieżności pozostaje pod kontrolą czynników poznawczych wyższego rzędu, zwanych strategiami poznawczymi.

Proces twórczy w swej istotnie polega na interakcji między celem, a strukturami próbnymi, przy czym jest to możliwe dzięki wykonawczych funkcjom poszczególnych operacji intelektualnych i kontrolnym funkcjom strategii poznawczych.

model genploracji

Model genploracji bierze swą nazwę z połączenia słów „generowanie” i „eksploracja”.

Autorzy przyjmują że w procesie twórczym najpierw zachodzi etap generowania, dzięki któremu powstają tak zwane struktury przedtwórcze, charakteryzujące się określonymi cechami, jak nowość, dwuznaczność, itp.

• Etap eksploracji, który sprowadza się do próby wykorzystania wcześniej wytworzonej struktury przedtwórczej, znalezienia dla niej jakiejś funkcji.

• Procesy eksploracyjne zwykle nie pozwalają wykorzystać pierwszej utworzonej struktury przedtwórczej ze względu na trudności w zalezieniu dla niej jakiejś sensownej funkcji.

• Następuje wówczas powrót do fazy generatywnej: struktura przedtwórcza jest odpowiednio modyfikowana albo tworzona od nowa - w ten sposób powstaje nowy cykl generowania i eksplorowania, a realny proces twórczy może składać się z dowolnie dużej liczby takich cyklów.

poznawcze składniki procesu twórczego

uwaga

Uwaga sprzyjająca twórczości powinna być „rozproszona”, podczas gdy uwaga „skupiona” jest charakterystyczna dla nietwórczych stanów umysłu.

Uwaga ekstensywna - obejmuje w swoim „polu” wiele elementów, ale nie zawsze w pełni uświadomionych i stosunkowo słabo przygotowanych do natychmiastowego przetwarzania

Uwaga intensywna - obejmuje mniej elementów, ale bardzo dobrze u
świadomionych i gotowych do natychmiastowego wykorzystania

Uwaga osób twórczych „przepuszcza” informacje pochodzące z różnych źródeł, ale lepiej filtruje informacje ważne od nieważnych, jeśli są zawarte w jednym - złożonym lub niespójnym - bodźcu.

Percepcja i wyobrażenia

• Twórczość przypisywano raczej operacjom dokonywanym w kodzie obrazowym, a nie werbalnym.

• Próbowano też „umiejscowić” procesy twórcze w prawej półkuli - jako tej, która w większym stopniu odpowiada za przetwarzanie obrazowe.

• Procesom twórczym pomaga niekiedy wizualizacja problemu, czasem jednak problem jest łatwiejszy, kiedy się go przedstawi w kodzie werbalnym, a nie obrazowym.

• Przejście na kod obrazowy może automatycznie powodować zasadniczą redefinicję problemu, z wszystkimi kreatywnymi skutkami takiej operacji.

kategoryzowanie

Rdzenie pojęciowe osób twórczych są plastyczne, czyli podatne na zmianę - trening w zakresie plastyczności rdzeni pojęciowych może spowodować wzrost oryginalności myślenia osób poddany
ch takiemu oddziaływaniu.

Kategorie pojęciowe osób twórczych są stosunkowo szerokie i pojemne, co umożliwia włączanie w ich obręb obiektów, należących do sąsiednich kategorii.

Przypuszcza się, że kategorie pojęciowe osób twórczych są raczej rozmyte, podczas gdy pojęcia osób mniej twórczych charakteryzują się wyraźniej określonymi granicami.

• Próbuje się wiązać twórczość ze zdolnością do tworzenia nietypowych kategorii pojęciowych, do nietypowego definiowania znanych obiektów i do produkowania oryginalnych przykładów obiektów spełniających określone kryterium przynależności kategorialnej.

• Wydaje się, że rola nietypowego kategoryzowania w twórczości jest oczywista, ponieważ dzięki takim operacjom możliwe jest przekraczanie barier między pojęciami i tworzenie całkiem nowych kategorii.

pamięć

Faza zapamiętywania	Faza przechowywania	Faza odpamiętywania
Osoby twórcze charakteryzują się kodowaniem nietypowym, alternatywnym i selektywnym. W zależności od sposobu zakodowania, obiekt może być wykorzystany w sposób standardowy lub oryginalny, stając się częścią określonej struktury „przedtwórczej” lub struktury „próbnej”.	To krytyczne dla twórczości wydają się procesy selektywnego zapominania i reminiscencji, czyli paradoksalnego efektu poprawy pamięci po upływie pewnego czasu od ostatniej próby zapamiętywania. Pierwsze umożliwia uwolnienie się od zbędnych elementów opisu problemu, drugie pozwala przypomnieć sobie informacje pozornie zapomniane, a ważne dla potencjalnego wglądu.	W fazie odpamiętywania krytyczne dla twórczości jest uzyskanie dostępu do informacji przechowywanych w pamięci długotrwałej. Brak dostępu może sprawić, że proces twórczy nie przyniesie oczekiwanego efektu, choć wszystkie potrzebne „półprodukty” są potencjalnie dostępne. Twórcze przeszukiwanie pamięci powinno być „globalne” - to znaczy obejmować cały magazyn pamięci semantycznej. Źródłem niepowodzenia w fazie odpamiętywania jest stosowanie niewłaściwych wskazówek przywoławczych. Pomocne może być bogate i różnorodne indeksowanie informacji w procesie kodowania.

myślenie

W myśleniu twórczym często podkreśla się, że przebiega ono według heurystyk, czyli zawodnych wskazówek i reguł, a nie według algorytmów, czyli ścisłych przepisów, gwarantujących uzyskanie zamierzonego efektu.

Utarło się też przekonanie, że myślenie twórcze jest dywergencyjne, a nie twórcze - konwergencyjne - choć podział ten dotyczy raczej typów
zadań, nie zaś rodzajów myślenia; myślenie ludzkie prawie zawsze ma charakter dywergencyjne, choć problemy, których dotyczy mogą mieć jedno lub wiele dopuszczalnych rozwiązań.

W twórczym myśleniu stosunkowo rzadko występują przypadki fiksacji funkcjonalnej - sztywności wynikającej ze stosowania uprzednio sprawdzonych procedur i innych przeszkód ograniczających plastyczność poszukiwań

• Charakterystyczną i dość dobrze potwierdzoną cechą myślenia twórczego jest użycie analogii, zwłaszcza przeniesienie rozwiązań z jednej dziedziny do drugiej, dzięki wykorzystaniu podobieństw sytuacji problemowych lub gotowych pomysłów.

• Warunkiem produktywnego użycia analogii w rozwiązywaniu problemów jest tak zwane powielanie struktury czyli dostrzeżenie podobieństwa wyższego rzędu, między strukturą problemu, a strukturą analogiczną - podobieństwo powierzchowne nie przynosi żadnych efektów.

Charakterystyczną cechą myślenia twórczego są zabiegi dotyczące samego problemu, przede wszystkim związane z dostrzeżeniem go, a następnie ze zmianą jego formuły, czyli redefinicją problemu.

Osoby twórcze charakteryzują się tym, że dla każdego problemu tworzą odrębną swoistą reprezentację umysłową, nie ulegają wpływowi precedensów i przyzwyczajeń; ponadto, w mniejszym stopniu ulegają tak zwanemu negatywnemu transferowi, który polega na szkodliwym wpływie problemów wcześniej rozwiązywanych na problem rozwiązywany obecnie.

emocjonalno - motywacyjne składniki procesu twórczego

emocje

Emocje nie tylko wpływają na przebieg procesu twórczego, ale też stanowią jest ważną część składową - pełnią bowiem funkcje motywujące i pobudzające, ale również quasi - poznawcze, polegające na sterowaniu
procesem twórczym.

„Emocje filokreatywne” - takie, które przyczyniają się do tworzenia nowych pomysłów - min. zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna o pozytywnym znaku - emocjom negatywnym w zasadzie nie przypisuje się właściwości filokreatywnych.

TWÓRCZOŚĆ

PROAKTYWNA	REAKTYWNA
Korzystanie z dostrzeżonych możliwości działania, ma charakter drążeniowy, jest motywowana czynnikami wewnętrznymi i sterowana pozytywnymi emocjami.	Reagowanie na pojawiający się problem, ma charakter unikowy, jest motywowana czynnikami zewnętrznymi (kary, negatywne konsekwencje) i sterowana emocjami negatywnymi.

motywacja

• 
  Nie ma takiej potrzeby ludzkiej czy rodzaju motywacji, która nie byłaby w stanie wyzwolić aktywności twórczej.

• Wśród motywów sprzyjających twórczości wymienia się zazwyczaj motywację immanentną, która polega na czerpaniu satysfakcji z samej czynności tworzenia.

• Stan „na fali” - jest to swoisty stan natchnienia do wykonywania danej czynności - niezależnie od jej znaczenia, ładunku twórczego lub innych okoliczności.

• Motywacja pożyteczna dla twórczości to także ciekawość poznawcza - osoby twórcze charakteryzują się nasiloną potrzebną nowych bodźców.

• Motywacja osiągnięć zwykle nie jest uznawana za sprzyjającą twórczości.

Autonomiczna motywacja poznawcza („czyste zaciekawienie”), instrumentalna motywacja poznawcza (zaciekawienie czymś, co może się przydać) i motywacja zadaniowa (poczucie obowiązku i spełnienia wymagań - autonomiczna motywacja poznawcza sprzyja wymyślaniu twórczych pomysłów.

wgląd

Wgląd stanowi centralny moment procesu twórczego - określano go jako nagłą, nieoczekiwaną zmianę
percepcji problemu, prowadzącą do nowego, głębszego i pełniejszego zrozumienia.

koncepcja simona

Simon założył, że rozwiązanie jakiegokolwiek problemu musi zostać poprzedzone utworzeniem jego poznawczej reprezentacji - autor przyjął ponadto, że nieczęste występowanie twórczego wglądu jest skutkiem ograniczonej pojemności pamięci krótkotrwałej.

Wgląd, zdaniem Simona, możliwy jest tylko dzięki dwóm równolegle zachodzącym procesom:

• Oswajaniu problemu

• Oswajanie pomaga na stopniowym uczeniu się struktury problemu, prowadzącym do zmiany sposobu reprezentowania go w umyśle, a w szczególności - do uproszczenia jego opisu.

• Selektywnemu zapominaniu
  

• Dzięki selektywnemu zapominaniu pozbywamy się niepotrzebnych elementów opisu problemu, ignorujemy informacje, które albo są nieważne, albo wprowadzają niepotrzebny nadmiar - łączne działanie procesów oswajania i selektywnego zapominania sprawia, że poznawcza reprezentacja problemu w umyśle staje się wystarczająco prosta, aby można było ją w całości pomieścić w bardzo niepojemnym magazynie pamięci krótkotrwałej.

Koniecznym warunkiem wglądu wydaje się natomiast motywacja do długiej, wytężonej pracy nad problemem, ponieważ tylko wtedy możliwe jest jego oswajanie i stopniowe selektywne zapominanie informacji nieistotnych.

koncepcja davidson i sternberga

Davidson i Sternberg przyjęli, że poznawczy mechanizm wglądu sprowadza się do selektywności w zakresie trzech operacji intelektualnych:

• Kodowania - kodujemy informacje zawsze wtedy, gdy nadajemy im jakiś sens, umożliwiający ich spostrzeżenie, zapamiętanie lub wykorzystanie w procesie myślenia

• Porównywania - porównywanie to powszechnie występująca operacja myślenia

• Kombinowania - polega na tworzeniu zestawień i syntez, na które składają się informacje już wcześniej posiadane

Biorąc udział w akcie wglądu, wymienione procesy muszą być selektywne.

Selektywne kodowanie polega przede wszystkim na oddzielaniu informacji nieistotnych od istotnych.

• Wgląd występuje wtedy, gdy jesteśmy w sta
  nie skojarzyć informację właśnie przetwarzaną z czymś znanym od dawna, co nowej informacji nadaje właściwy sens.

• Selektywne kombinowanie prowadzi do wglądu, jeśli dwie (lub więcej) porcje informacji połączymy w sposób nietypowy, tworząc nową syntezę ze składników znanym nam od dawna.

Selektywne kodowanie, porównanie i kombinowanie nie muszą prowadzić do wglądu, ponieważ występują również w wypadku zupełnie niestandardowych procesów myślenia.

twórczość a cechy indywidualne

inteligencja

Inteligencja „psychometryczna” słabo koreluje ze zdolnościami twórczymi.

Korelacja inteligencji z twórczością zależy od poziomu tej pierwszej: osoby o niskim ilorazie inteligencji są zwykle mało twórcze, natomiast osoby o podwyższonym ilorazie inteligencji mogą być twórcze lub nie.

Hipoteza progu - graniczna wartość ilorazu inteligencji, powyżej której badana korelacja inteligencji z twórczością zanika - ustalono, że wartość tego progu wynosi około 110 jednostek ilorazu inteligencji - hipoteza sugeruje, że sprawność umysłowa jest koniecznym, lecz niewystarczającym warunkiem działania twórczego.

style poznawcze

• We wczesnych badaniach wiązano twórczość z niezależnością od pola, ze skłonnością do posługiwania się szerokimi kategoriami pojęciowymi i z upodobaniem do myślenia metaforycznego.

• Oryginalność myślenia koreluje pozytywnie z preferencją do konkretno-subiektywnego stylu przetwarzania informacji, podczas gdy płynność myślenia związana jest raczej z preferencją wobec stylu przeciwstawnego, czyli globalno-obiektywnego.

• Aktywność twórcza może wymagać różnych stylów poznawczych, w zależności od przyjętej strategii lub fazy procesu twórczego.

• 
  Stylowi intuicyjnemu towarzyszy uwaga ekstensywna oraz motywacja „parateliczna”, charakterystyczna dla zabawy i swobodnej eksploracji.

• Stylowi racjonalnemu towarzyszy uwaga intensywna oraz nastawienie „teliczne” (zadaniowe).

• Twórczość jest domeną osób preferujących intuicyjny styl przetwarzania informacji.

psychotyczność i otwartość

• Psychotyczność odzwierciedla nonkonformistyczne tendencje osobowości, skłonność do łamania reguł i do zachowań sprzeciwiających się przyjętym normom społecznym - tendencja ta może przybrać trzy formy: patologiczną, antyspołeczną lub twórczą.

• O wyborze jednej z trzech form ekspresji cechy P decyduje układ wzmocnień pozytywnych i negatywnych, jakie jednostka otrzymuje od innych ludzi za swe zachowania zdeterminowane ową cechą.

• W konkurencyjnym modelu „Wielkiej Piątki” - otwartość na doświadczenie wykazuje pozytywną korelację ze zdolnościami twórczymi.

inne cechy osobowości

Systematycznie stwierdzano związki twórczości z niezależnością sądów i autonomią jednostki, szerokością jej zainteresowań, „siłą ego”, wiarą we własne możliwości i wysokim poziomem energii działania.

Specyficzną dla twórczości cechą wydaje się natomiast postawa estetyczna, tolerancja na bodźce wieloznaczne lub wewnętrznie sprzeczne oraz preferencja wobec umiarkowanego ryzyka.

Do cech funkcjonalnie „przydatnych” dla twórczości należy też zaliczyć narcyzm: jakkolwiek irytujący dla otoczenia, narcyzm może ułatwiać wybitnej jednostce podtrzymywanie wiary w wartość tworzonych dzieł, wbrew przeszkodom lub niechęci środowiska.

zaburzenia zachowania

Dobrze zbadane są związki twórczości z zaburzeniami afektywnymi jedno- lub dwubiegunowymi.

• Osoby twórcze znacząco częściej niż nietwórcze cierpią na obniżenie nastroju, czasem na poziomie psychotycznym - częściej też zapadają na psychozę maniakalno-depresyjną lub lżejsze formy dwubiegunowych wahań nastroju.

• Niewiadomo czy gwałtowne zmiany nastroju są warunkiem aktywności twórczej, czy też jej skutkiem.

• Niewykluczone, że maniakalne pobudzenie jest niezbędne, jako źródło energii, natomiast przygnębienie i obniżenie nastroju jest skutkiem wyczerpania sił witalnych organizmu, zaangażowanego w długotrwały proces tworzenia.

• W kilku badaniach wykazano, że osoby cierpiące na schizofrenię, przejawiają cechy podobne do cech osób twórczych, na przykład charakteryzują się łatwością wytwarzania pomysłów (płynność ideacyjna) i tendencją do stosowania szerokich „przepuszczalnych” kategorii pojęciowych, a ponadto przejawiają upodobanie do samotności, doznają niezwykłych wrażeń percepcyjnych i często kwestionują ogólnie przyjęte normy i wartości.

Twórczość i schizofrenia wyrastają z tego samego pnia genetycznego, choć nie są tożsame na poziomie fenotypu.

Być może owe cechy i wzorce predysponują osoby cierpiące na schizofrenię do tworzenia, choć ogólna dezorganizacja wynikająca z procesu psychotycznego zwykle uniemożliwia im pełną ekspresję tych predyspozycji.

praktyczne zastosowania psychologii twórczości

Praktyczna psychologia twórczości uprawiana jest w trzech dzi
ałach:

1. Techniki oceny kreatywności - szeroko rozumianym testem twórczości jest bateria testów Torrance'a, znana jako Test Twórczego Myślenia Torrance'a

2. Treningi twórczości - krótkotrwałe, doraźne oddziaływanie, ukierunkowane na poprawę wskaźników kreatywności jednostek i grup - podstawowym celem treningu jest praca nad poznaniem czynników dezorganizujących proces twórczy lub go uniemożliwiających oraz ćwiczenie podstawowych zdolności poznawczych, ważnych dla procesu twórczego

3. Techniki twórczego rozwiązywania problemów nastawione są na atakowanie problemów, a nie na twórczy rozwój uczestników; techniki tego rodzaju są stosowane na szeroką skalę w laboratoriach badawczo-rozwojowych, w agencjach reklamowych i w innych instytucjach, zajmujących się projektowaniem lub rozwiązywaniem problemów

1. Burza mózgów - Osborn - zasada odroczonej oceny, polegająca na powstrzymywaniu się od krytyki w fazie tworzenia pomysłów

2. Synektyka - Gordon - systematyczne, intencjonalnym użyciu analogii

---