Mikroekonomia:

-nauka społeczna, zawiera elementy nauk ścisłych;

-wykorzystuje w procesie badawczym wiedzę z dziedzin: statystyka, historia gospodarcza, socjologia, psychologia społeczna, prakseologia (sprawne działanie);

-w oparciu o ekonomię rozwijają się dziedziny ekonomii stosowanej: ekonomiki branżowe, marketing, zarządzanie, finanse, rachunkowość.

Termin ekonomia

-wprowadzony w VI w p.n.e. przez Kseno­fonta z greckiego Oikosnomikos - nauka o gospodarstwie domowym;

Oikos - dom, Nomos -prawo

-IV w p.n.e. Arystoteles

-XVII w ekonomia polityczna [społeczna] - procesy gospodarowania w skali społecznej [politikos-grec.społeczny]

-od czasu Marshalla1890 r. ekonomia

Ekonomia - nauka o tym, jak społeczeństwa radzą sobie z problemem rzadkości zasobów [wykorzystują ograniczone zasoby], jak używają ich do produkcji dóbr, jak dzielą je pomiędzy różne grupy ludzi.

-nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych zasobów, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane
w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji

Podmiot gospodarczy

-określona forma organizacji, podejmująca samodzielne, decyzje, kierująca się własnym interesem i ponosząca związane z tym ryzyko.

Podmioty gospodarki narodowej pogrupowane w sektorach instytucjonalnych według pełnionych funkcji i celów, jakim służą w gospodarce.

Sektor przedsiębiorstw jednostki wytwarza­jące towary i usługi, inwestujące zyski lub wypłacające gospodarstwom domowym w postaci dywidendy, cel - maksymalizacja zysku;

Sektor gospodarstw domowych

gospodarstwo domowe - dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i wspólnie podejmujących decyzje dotyczące zarobkowa­nia i wydatkowania pieniędzy, konsumują dobra wytworzone przez sektor przedsiębiorstw i dostarczają czynników wytwórczych, cel - maksymalizacja zadowolenia.

Sektor instytucji finansowych i ubezpiecze­niowych jednostki zajmujące się zarobkowo operacjami pieniężnymi, pośredniczą miedzy oszczędzającymi a inwestorami, cel - maksymalizacja zysku;

Sektor instytucji niekomercyjnych (demokracji społecznej) instytucje powołane do realizacji określonego celu społecznego - partie polityczne, stowarzyszenia, fundacje.

Sektor instytucji rządowych i samorządo­wych państwo, samorządy - dostarczanie dóbr publicznych, prowadzenie polityki antycyklicz­nej, społecznej, redystrybucja PKB.

Zasoby:

-środki pozyskiwane z natury lub uczestni­czące, bądź przekształcane w procesach produkcyjnych w celu zaspokojenia potrzeb (np. ziemia).

Gospodarowanie:

-działalność indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia materialnych potrzeb człowieka

Rzadkość:

-podstawowy problem ekonomiczny, ograniczoność zasobu, przyczyna powstania i poznawania ekonomii;

-jest wynikiem zależności między zapotrzebo­waniem ludzi na dobra a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr;

-powoduje z konieczność dokonywania wyborów, co i jak produkować.

Koszt alternatywny:

-każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty, każdej korzyści towarzyszy powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści)

-koszt zaniechanych możliwości, korzyści wynikających z najlepszego nie zastosowanego zasobu [koszt najbardziej cennej nie wybranej alternatywy]

Potrzeby:

-stan braku czegoś, powoduje dążenie do zaspokojenia potrzeb

Źródła potrzeb:

-organizm (fizjologiczne),

-środowisko przyrodnicze (ochrona przed chłodem),

-środowisko społeczne (stosunki towarzyskie, dążenie do dobrobytu),

-wartości duchowe (uczenie się, uczestnictwo w kulturze),

-życie gospodarcze (związane z produkcja, wymianą, konsumpcją)

Produkcja - celowa działalność, w której czynniki wytwórcze przekształcane są w dobra ekonomiczne.

Podział - udział ludzi (gospodarstw domowych), podmiotów, państwa w masie wytworzonych usług, dokonywany przez wymianę.

Wymiana - całokształt aktów kupna - sprzedaży.

Dobra - produkty i usługi uzyskane w trakcie przekształcania zasobów w procesie produkcyjnym.

Zasoby:

-zasoby ludzkie

-zasoby naturalne

-zasoby kapitałowe

-technologia

Czynniki produkcji - zasoby zastosowane do procesów produkcyjnych.

Rzadkość - konieczność wyboru

Zasada racjonalnego gospodarowania - ujmowana dwojako:

•zasada największego efektu przy danym nakładzie środków

•zasada najmniejszego nakładu środków do osiągniętego efektu

Najbardziej ekonomiczny wybór - ten, w którym w którym stosunek nakładów do efektów jest najmniejszy (i odwrotnie), wybór najlepszy spośród konkurencyjnych.

Rachunek ekonomiczny - porównanie efektów uzyskanych z danej działalności z nakładami na daną działalność.

Funkcje ekonomii

Poznawcza - dostarcza wiedzy

-zjawiskach i procesach gospodarczych,

-prawidłowościach rządzących zjawiskami i procesami oraz o ich przyczynach skutkach

Aplikacyjna - ustalenia i wnioski z ekonomii dostarczają wskazówek podmiotom gospodar­czym ułatwiając im podejmowanie decyzji oraz oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych.

Prawa ekonomiczne

Prawo - wykryta i opisana prawidłowość o charakterze obiektywnym, powtarzającym się.

Prawa przyczynowe - opis trwałych związków i prawidłowości polegających na tym, że po jednym określonym zdarzeniu następuje inne określone zdarzenie.

Prawa współistnienia - opis trwałych związków i prawidłowości polegających na tym, że przynajmniej dwa zdarzenia występują łącznie.

Prawa funkcjonalne - opis trwałych związków i prawidłowości, które można przedstawić za pomocą funkcji matematycz­nych (ilościowo wymierne).

Metody badawcze

Etapy analizy zjawisk i procesów gospodar­czych

1.Etap obserwacji zjawiska i formułowania problemu (porządkowanie faktów, wstępna interpretacja, formułowanie wstępnych hipotez).

2.Etap konstrukcji modelu potrzebnego do analizy badanego zjawiska i formułowania wniosków wynikających z modelu.

Metody wnioskowania

2.1Dedukcja - na podstawie ogólnych założeń i propozycji formułuje się bardziej szczegó­łowe, konkretne hipotezy i wnioski.

2.2Indukcja - punktem wyjścia są szczegó­łowe, konkretne dane i założenia dotyczące poszczególnych jednostek, elementów gospodarki - na tej podstawie formułowane są uogólnienia odnoszące się do większej zbiorowości, całej gospodarki

2.3Redukcja - na podstawie wniosku końcowego i części przesłanek ustala się przesłanki brakujące lub sprawdza się wiarygodność przesłanek niepewnych

3.Etap weryfikacji hipotez i wniosków pozwalający stwierdzić, czy uwzględnione czynniki oddziałują w kierunku zgodnym z założeniami modelu, czy nie (wykorzystanie statystyki, ekonometrii).

Modelowe ujmowanie zagadnień ekono­micznych w teorii ekonomii:

-model ekonomiczny - narzędzie umożliwiające tworzenie syntetycznego obrazu zjawisk gospodarczych, uproszczenie rzeczywistości;

-teoria ekonomiczna - zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekono­miczne.

Ujmowanie problemów w ekonomii

Ekonomia pozytywna - opisuje rzeczywistość gospodarczą odpowiada na pytanie jak funkcjonuje gospodarka.

Ekonomia normatywna - odpowiada na pytanie jak gospodarka powinna funkcjonować.

Fundament ujęcia pozytywnego - obiektywizm

Fundament ujęcia normatywnego - system wartości (ocena - co jest dobre, a co złe)

Modelowe ujmowanie zagadnień ekono­micznych w teorii ekonomii:

-model ekonomiczny - narzędzie umożliwia­jące tworzenie syntetycznego obrazu zjawisk gospodarczych, uproszczenie rzeczywistości.

-teoria ekonomiczna - zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekono­miczne.

Krzywa możliwości produkcyjnych

-wszystkie możliwe kombinacje dwóch grup produktów, jakie mogą być wytworzone przez gospodarkę przy wykorzystaniu danych czynników produkcji i danej technologii.

Nachylenie krzywej możliwości produkcyjnych - określone przez marginalną stopę transforma­cji [MST]

Marginalna stopa transformacji - określa o ile należy zmniejszyć produkcję jednego dobra, aby nastąpił wzrost produkcji drugiego dobra.

RYNEK, POPYT, PODAŻ, MECHANIZM RYNKOWY

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GOSPODARKI RYNKOWEJ

Przesłanki kształtowania się gospodarki rynkowej:

•rozwój sił wytwórczych, wzrost wydajności pracy - nadwyżka

•społeczny podział pracy - wymiana

•ekonomiczne wyodrębnienie producentów - własność

Gospodarka naturalna - produkcja jako powinność przymusowa (danina)

Gospodarka towarowa - produkt pracy przekazywany w drodze ekwiwalentnej wymiany (akty kupna-sprzedaży)

Gospodarka rynkowa - kierunki produkcji, wielkość, ceny wynikają z gry rynkowej

Cechy i uwarunkowania gosp. rynkowej:

•prywatna własność,

•swoboda prowadzenia działalności,

•konkurencja,

•rynek kapitałowy i instytucje obsługujące,

•system podatkowy,

•stabilny pieniądz.

Rynek:

•proces wymiany informacji, przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają: co zamierzają kupić i sprzedać oraz warunki transakcji kupna-sprzedaży

•ogół transakcji wymiany między sprzedają­cymi - reprezentującymi podaż a kupującymi - reprezentującymi popyt

•instytucja umożliwiająca wymianę dóbr, usług i czynników wytwórczych

Klasyfikacja rynków:

Przestrzeń:

•rynek lokalny,

•rynek regionalny,

•rynek krajowy,

•rynek międzynarodowy,

•rynek światowy.

Przedmiot obrotu:

•rynek dóbr i usług,

•rynek pracy,

•rynek kapitałowy,

•rynek walutowy.

Dominacja podmiotu na rynku:

•rynek producenta,

•rynek konsumenta.

Stopień jednorodności:

•rynek homogeniczny (jednorodny),

•rynek heterogeniczny.

POPYT, PRAWO POPYTU, DETERMI­NANTY POPYTU

Popyt:

•zapotrzebowanie zgłaszane na dane dobro przy każdym poziomie jego ceny, poparte możliwościami wydatkowania określonej kwoty pieniędzy

•ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi kupić w określonym czasie przy każdym poziomie ceny

Prawo popytu:

•wraz ze wzrostem ceny, zmniejsza się, ceteris paribus, wielkość popytu na to dobro, a wraz ze spadkiem ceny dobra, wielkość popytu rośnie

•ujemny związek pomiędzy wielkością popytu a ceną

Determinanty popytu:

a)cenowe: cena

b)pozacenowe: dochody, preferencje, gusty, rekomendacja, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, przewidywanie cen, liczba kupujących, efekt: naśladownictwa, demonstracji, Veblena

PODAŻ, PRAWO PODAŻY, DETERMI­NANTY PODAŻY, MECHANIZM RYNKOWY

Podaż:

•oferowane do sprzedaży ilości danego dobra przy każdym poziomie jego ceny

•ilość dobra, jaką, sprzedający są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy każdej cenie w określonym czasie

Prawo podaży:

•wzrost ceny dobra prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych do sprzedaży ilości tego dobra, natomiast spadek ceny dobra wywołuje zmniejszenie oferowanych do sprzedaży ilości tego dobra

•dodatni związek pomiędzy wielkością podaży a ceną

Determinanty podaży:

a)cenowe: cena;

b)pozacenowe: ceny czynników wytwórczych, technologia, przewidywanie cen, liczba producentów, eksport, import, podatki, subsydia

Mechanizm rynkowy - wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą
i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga (reakcje kupujących i sprzedających) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowag (PE).

Cena minimalna (próg cenowy) - wyzna­czana administracyjnie powyżej ceny równowagi

Cena minimalna - powoduje nadwyżkę

Cena maksymalna (pułap cenowy) - wyznaczana administracyjnie poniżej ceny równowagi

Cena minimalna - powoduje niedobór

Funkcje rynku:

•wycena dóbr,

•podstawowe źródło informacji,

•niezbędny warunek racjonalnego wykorzysta­nia zasobów gospodarczych,

•weryfikacja społecznej przydatności produkcji,

•podstawowy mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb,

•eliminacja z rynku podmiotów nieefektyw­nych,

•umożliwianie ustalania się stanów równowagi,

•uruchamianie konkurencji.

ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

Elastyczność - reakcja jednej wielkości, przyjętej jako zmienna zależna na zmianę innej wielkości, przyjętej jako zmienna niezależna.

Elastyczność popytu/podaży mierzy siłę reakcji popytu/podaży na własne determinanty.

Wrażliwość popytu na własne determinanty

współczynniki elastyczności popytu

-współczynnik cenowej elastyczności popytu(EP)

-współczynnik dochodowej elastyczności popytu (EDP)

-współczynnik krzyżowej (mieszanej) elastyczności popytu (EM)

Elastyczność cenowa popytu - stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro względem zmiany jego ceny.

Cenowa elastyczność popytu mierzy jak zmienia się popyt na skutek zmiany ceny.

-cenowa elastyczność popytu - posiada zawsze wartość ujemną

-ujemna wartość elastyczności popytu - związana z przeciwnym kierunkiem zmiany popytu i ceny

-w interpretacji współczynnika cenowej elastyczności popytu - bierze się pod uwagę jego wartość bezwzględną.

ႽEpႽ = Ⴅ (popyt doskonale elastyczny) - zmiana wielkości popytu nie jest spowodowana zmianą ceny, gdyż cena jest stała

Ⴅ >ႽEpႽ > 1 (popyt elastyczny) - zmiana wielkości popytu jest większa niż zmiana ceny, przykład - dobra wyższego rzędu, na które wydatki stanowią poważną część ogółu wydatków

ႽEpႽ = 1 (elastyczność jednostkowa) - zmiana wielkości popytu jest równa zmianie ceny

0 < ႽEpႽ < 1 (popyt nieelastyczny) - nawet znaczna zmiana ceny wywołuje nieznaczne zmiany popytu przykład - dobra pierwszej potrzeby, żywność oraz produkty, na które wydatki stanowią niewielką część ogółu wydatków

ႽEpႽ = 0 (popyt doskonale nieelastyczny) - Zmiana ceny nie wywołuje zmian w wielkości popytu - przykład: dobra o fundamentalnym znaczeniu dla człowieka, np. leki

Determinanty cenowej elastyczności popytu

•poziom ceny

•wysokość dochodu  

•dostępność substytutów

•gusty nabywców

•rodzaj dobra (podstawowe, luksusowe)

•czas

Dochodowa elastyczność popytu

Elastyczność dochodowa popytu - stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro spowodowana zmianą dochodów.

Reakcja popytu na zmianę poziomu realnego dochodu nabywcy dobra.

Mieszana elastyczność popytu - zmiana wielkości popytu na dobro X pod wpływem zmiany ceny dobra Y.

EM dodatnia (+) dla substytutów

EM ujemna (-) dla dóbr komplementarnych

EM = 0 dla dóbr niezależnych

Cenowa elastyczność podaży - mierzy zmiany wielkości podaży danego dobra spowodowane zmianą ceny tego dobra.

TEORIA ZACHOWANIA KONSUMENTA

Gospodarstwa domowe:

•wyodrębnione ekonomicznie, samodzielne podmioty gospodarki rynkowej,

•podejmują decyzje ekonomiczne (wybory),

•cel - zaspokojenie potrzeb swoich członków (maksymalizacja użyteczności).

Funkcje gospodarstw domowych:

•społeczne (reprodukcja biologiczna, wychowanie, powiązania społeczne),

•ekonomiczne (wynikają z powiązań z podmiotami gospodarczymi, uczestniczenia w procesach gospodarczych),

-konsumpcyjna (nabywanie dóbr i usług),

-dochodowa (otrzymywanie dochodów z dostarczonych producentom czynników wytwórczych).

Model zachowania konsumenta

W celu określenia prawidłowości kierujących zachowaniem się konsumentów i czynników wpływających na te zachowania buduje się model zachowania konsumenta

Racjonalne zachowanie się konsumenta

Założenia:

•konsument ma określone preferencje i potrafi określić swoje potrzeby,

•konsument potrafi wartościować swoje potrzeby od najbardziej do najmniej intensywnie odczuwalnych,

•konsument dokonuje wyboru w celu maksymalizacji własnej satysfakcji (zadowolenia, użyteczności).

Użyteczność

•miara zadowolenia z konsumpcji,

•subiektywny charakter,

•kategoria porządkowa, abstrakcyjna,

•odzwierciedla uporządkowany system preferencji.

Konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, wybierając taką kombinację dóbr, która daje mu największe zadowolenie.

Użyteczność całkowita [UC]

•całkowity (ogólny) poziom zadowolenia wynikający z konsumpcji danej ilości dóbr/usług,

•rośnie wraz ze wzrostem konsumpcji aż do pełnego zaspokojenia potrzeby,

Użyteczność marginalna/krańcowa [UM]

•zmiana użyteczności całkowitej spowodowana wzrostem/spadkiem konsumpcji dobra/usługi o jednostkę,

•przyrost/spadek zadowolenia (użyteczności), w wyniku zwiększenia/zmniejszenia konsumpcji dobra o jednostkę.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej - I Prawo Gossena

W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność całkowita rośnie, jednak przyrost ten jest coraz wolniejszy, ponieważ użytecz­ność marginalna kolejnych konsumowanych jednostek dobra zmniejsza się.

Przyrosty zadowolenia z konsumpcji (mierzone jaki użyteczność marginalna) zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Konsument maksymalizując zadowolenie będzie zwiększał konsumpcję aż do momentu, gdy UM = 0

Preferencje konsumenta odzwierciedlają jego subiektywne pragnienia i ocenę znaczenia oraz przydatności poszczególnych dóbr.

System preferencji konsumenta opiera się na założeniach o:

•kompletności preferencji - konsument jest zdolny do określenia wszystkich kombinacji dóbr, które preferuje, a które dają mu takie samo zadowolenie (są mu obojętne),

•przechodniości preferencji (jeśli woli A od B i B od C, to woli również A od C),

•nienasyconości zadowolenia konsumenta (woli posiadać zawsze więcej niż mniej).

Użyteczność marginalna a ceny dóbr

Założenia:

•konsument dysponuje dana wielkością dochodu [DP]

•konsument dąży do maksymalizacji użyteczności z konsumpcji dóbr,

•konsument rozdziela swój dochód na zakup dóbr X i Y,

•cena rynkowa jednostki dobra X wynosi [PX], jednostka ceny dobra Y wynosi [PY].

Krzywa obojętności

Zbiór punktów reprezentujących wszystkie kombinacje konsumpcji dóbr X i Y dających konsumentowi taki sam poziom zadowolenia (taką samą użyteczność całkowitą), czyli są dla konsumenta obojętne.

Krzywa obojętności reprezentuje stały poziom użyteczności całkowitej (zadowolenia).

Dla konsumenta mającego możliwość wyboru pomiędzy dwiema kombinacjami dóbr (punkty na krzywej) wybór jest obojętny - obie kombinacje dóbr zapewniają taką samą użyteczność całkowitą.

Cechy krzywych obojętności

•nachylenie negatywne,

•nie przecinają się,

•nieskończenie wiele (mapa obojętności), a ich położenie wskazuje na różnice w poziomie zadowolenia konsumenta

•wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych,

•reprezentują uporządkowany system preferencji,

•krzywe położone dalej od początku układu współrzędnych reprezentują wyższy poziom użyteczności całkowitej niż krzywe położone bliżej

Marginalna stopa substytucji XY - określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę w sytuacji, gdy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia się poziom jego zadowolenia z konsumpcji.

Linia budżetu konsumenta - przedstawia wszystkie możliwe kombinacje dwóch dóbr X i Y, które konsument może posiadać dysponując określonym dochodem [DP].

Równowaga (optimum) konsumenta

•decydując o wyborze kombinacji dóbr, konsument chce być jak najbardziej zadowolony (znajdować się na jak najwyższej krzywej obojętności

•wybierając, konsument zestawia swoje możliwości finansowe z zamiarami dotyczą­cymi konsumpcji.

Optimum (równowaga) konsumenta znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danym ograniczeniu budżetowym.

Punkt równowagi konsumenta - punkt styczności linii budżetowej z najwyżej położoną, możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności.

II Prawo Gossena

Maksymalne zadowolenie (użyteczność) z konsumpcji dobra X i Y konsument osiąga wówczas, gdy stosunek użyteczności marginalnych dóbr zrównuje się z relacją ich cen.

Krzywa dochód - konsumpcja

Zbiór punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta, przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencjach konsumpcji.

Gdy zmienia się dochód - istnieje nieskończe­nie wiele linii budżetowych oraz nieskończenie wiele punktów styczności odpowiadających równowadze konsumenta przy różnych poziomach dochodu - połączenie tych punktów tworzy krzywą dochód-konsumpcja.

Krzywe ENGLA

W miarę wzrostu przeciętnego dochodu w gospodarstwie domowym rośnie nie tylko popyt na dobra, ale zmienia się również struktura popytu.

W wydatkach ogółem zmniejsza się udział wydatków na dobra niższego rzędu oraz rośnie udział wydatków na dobra wyższego rzędu.

TEORIA ZACHOWANIA PRODUCENTA

Producent

•podmiot gospodarczy decydujący, co ile oraz w jaki sposób produkować

•produkcja - przetwarzanie czynników wytwórczych w celu wytworzenia dóbr i usług

•podstawa wyboru w gospodarce rynkowej (cel działalności) - maksymalizacja zysku

Funkcja produkcji

Q = f (L, K)

Q = f (L)

Q = f (K)

Stałe i zmienne czynniki produkcji

•stałe czynniki produkcji - takie, których nakłady nie ulegają zmianie wraz ze zmianą rozmiarów produkcji,

•zmienne czynniki produkcji - takie, których nakłady ulegają zmianie wraz ze zmianą rozmiarów produkcji.

Krótki i długi okres

Okres krótki

-nie zmienia się technologia produkcji,

-występują czynniki stałe i zmienne

-przedsiębiorstwo wytwarza produkt według tej samej technologii

Okres długi

-taki w którym zmienia się technologia produkcji (zmiana technologii wynika z postępu technicznego)

-występują wyłącznie czynniki zmienne

FUNKCJA PRODUKCJI W OKRESIE DŁUGIM

Izokwanta produkcji (Q)

Łącząc ze sobą wszystkie możliwe efektywne kombinacje czynników wytwórczych dające taką samą wielkość produkcji otrzymujemy IZOKWANTĘ PRODUKCJI.

Substytucja między czynnikami produkcji

Stosunek zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik wytwórczy drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie to marginalna stopa technicznej substytucji (MSTS).

MSTS jest malejąca ponieważ w miarę zastępowania czynnika kapitału (K) przez czynnik pracy (L) zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić przez dodatkową jednostkę pracy.

Optymalna kombinacja czynników produkcji - taka kombinacja, która pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji przy danych kosztach lub taka, która pozwoli zrealizować dany poziom produkcji przy minimalnych kosztach.

Punkty na izokwancie reprezentują różne kombinacje nakładów K i L, jednak producent optymalizując wybór kombinacji nakładów czynników produkcji - bierze pod uwaga ceny tych czynników.

Izokoszta (linia jednakowego kosztu)

•linia jednakowego kosztu

•linia zawierająca wszystkie możliwe kombinacje czynnika pracy i kapitału, które producent może nabyć dysponując danymi środkami

Równowaga (optimum) producenta

Łącząc ze sobą izokwantę produkcji oraz izokosztę - producent poszukuje optymalnej kombinacji, czyli takiej kombinacji nakładu czynników, która przy danych ograniczeniach kosztowych umożliwia osiągnięcie maksymal­nej produkcji.

Optimum producenta (optymalna kombinacja czynników wytwórczych) znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą.

RYNEK CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH

Rynek czynników wytwórczych obejmuje:

•rynek pracy

•rynek ziemi

•rynek kapitału

Podaż czynników wytwórczych oferowana jest przez gospodarstwa domowe

Popyt na czynniki wytwórcze zgłaszany jest przez przedsiębiorstwa

[obie strony realizują zasadę optymalizacji]

Popyt na czynniki wytwórcze - popyt o szczególnych cechach - jest to popyt pochodny, wynika z popytu na wytwarzaną produkcję.

Podaż pracy

Podaż pracy - oferowana przez pracowników

Popyt na pracę - zgłaszana przez pracodaw­ców

-przy niskich poziomach płac i dochodów krzywa podaży pracy posiada nachylenie dodatnie

-przy wysokich poziomach płac i dochodów krzywa podaży pracy posiada nachylenie ujemne

-podaż pracy rośnie tylko do pewnego momentu, po przekroczeniu którego ludzie są na tyle bogaci, ze nawet przy dalszym wzroście stawki płac ograniczają podaż pracy

-dlatego przy wyższych stawkach wynagrodzeń krzywa podaży pracy ma nachylenie ujemne

-taki kształt krzywej podaży pracy wynika z działania dwóch efektów: efektu substytucji oraz efektu dochodowego

EFEKT SUBSTYTUCYJNY - wzrost płac, przy niskich stawkach zwiększają atrakcyjność świadczenia pracy, pracownik jest gotów pracować dłużej kosztem mniejszej ilości czasu wolnego (dochód z pracy jako dobro relatywnie tańsze zastępuje czas wolny, będący dobrem relatywnie droższym).

EFEKT DOCHODOWY - wyższe płace powodują, że pracownik może pracować mniej i ciągle osiągać ten sam poziom konsumpcji, gdyż zwiększył się jego dochód (czas wolny jest wartością ważniejszą niż możliwość osiągnięcia dodatkowego dochodu, krzywa podaży reaguje wówczas negatywnie na wzrost płac).

Równowaga w okresie krótkim - wyznaczona przez punkt przecięcia krzywej podaży rynkowej pracy z krzywą popytu rynkowego na pracę (punkt E).

Równowaga w okresie długim - kształtuje się wg spiżowego prawa pracy T.R. Malthusa - płaca minimalna gwarantuje podstawową konsumpcję pracownika i jego rodziny, umożliwiając w ten sposób prostą reprodukcję ilości członków rodziny.

Podaż innych czynników produkcji

Podaż innych, aniżeli praca czynników produkcji nie wiąże się z rezygnacją z czasu wolnego -konsument jest skłonny zaakcepto­wać każdy dochód dodatni netto z wynajęcia zasobów, którymi dysponuje (w przeciwnym przypadku - zasób niewykorzystany) w okresie krótkim podaż zasobów kapitałowych jest doskonale sztywna i przyjmuje postać linii pionowej, równoległej do osi rzędnych.

Właściciel zasobu nie będzie go wynajmować za cenę niższą niż cena Po

Sztywność podaży oznacza, że cena czynników naturalnych i kapitałowych zależy wyłącznie od popytu.

(dzierżawa miejsca pod reklamę w ogrodzie - cena musi przewyższać dochód niezbędny, znany sportowiec nie będzie walczył za cenę niższą od jego wynagrodzenia).

Dochód niezbędny - dochód z czynnika przewyższający jego wynagrodzenie niezbędne dla utrzymania go w aktualnym zastosowaniu.

Czynnik produkcji może zarabiać więcej niż jest niezbędne aby go zatrudnić - różnica między tym co rzeczywiście zarabia czynnik zastosowany w dany sposób a tym co mógłby zarobić w innym najlepszym zastosowaniu - renta ekonomiczna.

Renta ekonomiczna przyciąga usługi niepowtarzalnych czynników (wybitne zdolności, umiejętności).

Quasi-renta - renta odnosząca się do usług czynników, których podaż reaguje na zmiany cen usług w okresie długim.

Wpływ czasu na wartość pieniądza

-określanie przyszłej wartości obecnego kapitału - istotne dla pożyczkodawcy wartość kapitału w przyszłości.

-określenie obecnej wartości przyszłego kapitału - jaką maksymalną cenę warto dzisiaj zapłacić za pożyczany dziś kapitał.

KOSZTY PRODUKCJI

•koszty produkcji - element podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta

•znajomość kształtowania się krzywych kosztów produkcji umożliwia określenie optymalnych rozmiarów produkcji oraz optymalnej wielkości przedsiębiorstwa

•każdy proces produkcyjny - wymaga określonych nakładów na zakup czynników produkcji

•nakłady przedsiębiorstwa obejmują: pracę, maszyny, urządzenia, budynki, surowce i energię

•ceny płacone przez producenta za czynniki produkcji - koszty produkcji

•znajomość kształtowania się całości kosztów produkcji jest niezbędnym warunkiem podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta

•porównanie kosztów wytworzenia z uzyskaną ceną - zysk producenta

Klasyfikacja kosztów:

•kryterium rodzaju kosztów:

koszty osobowe (płace),

koszty materiałowe (materiały, surowce, paliwa),

koszty finansowe (ubezpieczenia, odsetki, czynsze dzierżawne)

•kryterium sposobu powiązania z produktem:

bezpośrednie (te które można odnieść do konkretnego wyrobu; płace, materiały wchodzące w skład wyrobu),

pośrednie (te których nie można odnieść do konkretnych wyrobów, rozliczane w formie narzutów).

•kryterium funkcji rozmiarów produkcji:

koszty stałe - niezależne od rozmiarów produkcji (nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji)

koszty zmienne - zależne od rozmiarów produkcji (zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji)

Koszty w okresie krótkim i długim

•okres krótki - produkcja opiera się na danej technologii - występują koszty stałe i koszty zmienne

-czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować swoje nakłady do nowych warunków

•okres długi - zmiana technologii (procesów technologicznych) na skutek inwestycji - wszystkie koszty są kosztami zmiennymi

okres długi - czas niezbędny do dostosowania wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie do nowych warunków.

Okres krótki

koszty stałe:

-amortyzacja majątku trwałego

-płace administracji i kierownictwa

-koszty konserwacji maszyn i urządzeń

-energia do pomieszczeń

-odsetki od kredytów

-składki na ZUS

-składki na ubezpieczenie majątku

koszty zmienne:

-zużycie materiałów

-energia do celów produkcyjnych

-płace robotników

-surowce

-materiały

-półfabrykaty

Funkcja kosztów - relacja między kosztami produkcji a wielkością produkcji KC = f(Q)

KOSZTY PRODUKCJI

Zależności:

•krzywa KSP nieustannie spada

krzywa KM przecina krzywe KZP i KCP w punktach, w których te ostatnie osiągają minimum

•Koszty produkcji w okresie długim - w okresie długim powstają możliwości powiększania produkcji poprzez budowanie nowych, większych zakładów stosujących nowe technologie wymaga to zwiększenia nakładów na wszystkie czynnik produkcji, wobec czego wszystkie koszty związane z pozyskaniem tych czynników produkcji ulegają zmianom.

długi okres - jest niezbędny do dostosowywa­nia wszystkich rodzajów czynników produkcji do nowych warunków.

w długim okresie - zmieniają się rozmiary przedsiębiorstwa (nowe metody produkcji, nowe maszyny)

producent - podejmując długookresowe decyzje produkcyjne dokonuje wyboru najkorzystniejszych rozmiarów produkcji, czyli dla każdej wielkości produkcji wybiera metodę produkcji przy najniższych kosztach

Krzywa kosztów całkowitych przeciętnych w okresie długim

Korzyści skali produkcji - początkowo wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa coraz większe korzyści skali, później po przekrocze­niu pewnej optymalnej wielkości przedsiębior­stwa - dalsze jego powiększanie prowadzi do malejących korzyści skali.

•krótkookresowe krzywe KM przecinają zawsze krzywą długookresową KM przy takich rozmiarach produkcji, dla których krótkookre­sowe krzywe KCP są styczne z długookresową krzywą KCP.

•w punkcie minimum długookresowej krzywej KCP następuje zrównanie wszystkich krótko i długookresowych krzywych kosztów przeciętnych i marginalnych [Q optymalne ]

KOSZTY KSIĘGOWE I KOSZTY EKONOMICZNE

Koszty księgowe - obejmują wyłącznie faktyczne (udokumentowane) wydatki pieniężne, związane z prowadzoną działalno­ścią.

Koszty alternatywne - uwzględniają koszty domniemane (nie ujawnione), związane z zaangażowaniem własnych czynników produkcji, które w przypadku zaangażowania w innej działalności mogłyby przynosić dochody.

---