L A S I J E G O T A J E M N I C E

 

PRZYRODNICZA WYPRAWA BADAWCZA

 

DZIAŁ: BIOLOGIA

 

 

 

Autorka: Jolanta STANIASZEK

Ul. Inżynierska 27, 96-502 Sochaczew tel. [phone]

Praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem:

 

dr. K. Olszewskiego

„Powiedz mi, a zapomnę,

Pokaż, a zapamiętam,

Pozwól wziąć udział, a zrozumiem”

 

Współczesne życie wymaga od człowieka aktywnej postawy. Na każdym stanowisku, w każdej pracy powinien on wykazywać sprawność i inicjatywę. Zadaniem nauczyciela jest przygotowanie dzieci i młodzieży do twórczej pracy.

Uczeń jest aktywny, gdy:

-      cel jest dla niego bliski i wyraźny;

-      uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania;

-      ma poczucie bezpieczeństwa;

-      działaniom towarzyszą odczucia i emocje;

-      bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji;

-      dostrzega się jego wkład pracy;

-      ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.

Źródłem aktywności ucznia są odczuwane przez niego potrzeby. Poprzez aktywność uczeń zaspokaja potrzeby: bezpieczeństwa, działania, uczucia, komunikowania się. Jednym z celów nauczania przyrody w szkole jest wyposażenie uczniów w zasób wiedzy, na który składa się system pojęć i praw oraz zaznajomienie z zastosowaniami tej wiedzy w praktyce. Warunkiem osiągnięcia tego celu dydaktycznego jest prawidłowe organizowanie i kierowanie procesem poznawczym na lekcjach.

Zajęcia dotyczące zapoznania uczniów z budową warstwową lasu i jego rolą w przyrodzie zostały zaplanowane na czas trzydniowego pobytu dzieci w Zielonej Szkole. Wybranym miejscem do nauki i odpoczynku jest Puszcza Bolimowska, a dokładnie Centrum Edukacji Ekologicznej w Budach Grabskich. W 1986 roku utworzono tu Bolimowski Park Krajobrazowy.

Ma on liczne walory - przyrodnicze, krajobrazowe, historyczne i rekreacyjne. Bogactwo przyrodnicze koncentruje się tu wokół rzeki Rawki. Lasy tworzą w Parku mozaikę różnorodnych drzewostanów sosnowych z domieszkami brzozy, osiki, dębu, grądów. Występujące tu ciekawostki to wolfia bezkorzeniowa, rosiczka okrągłolistna, wawrzynek wilczełyko, konwalia majowa. Bogata jest fauna Parku. Występuje tu łoś, jeleń europejski, daniele, sarny, dziki, lisy, borsuki, bobry oraz 656 gatunków owadów. Ewenementem Parku są polany, niespotykane nigdzie w środkowej Polsce. Ochronie tych wartościowych terenów służą cztery rezerwaty. Uczniowie spędzając czas w Budach Grabskich, obcując bezpośrednio z przyrodą mają wspaniałe warunki do zdobywania wiedzy. Dla nauczycieli jest to najlepszy sposób na prawidłowe zrealizowanie tematu i osiągnięcie zamierzonych celów. Aby poznać las i jego tajemnice uczniowie wybiorą się na wycieczkę po puszczy, podczas której wykonają w grupach przydzielone im zadania.

 

Las i jego tajemnice. Przyrodnicza wyprawa badawcza

 

I.        Zakres treści:

1.   Budowa warstwowa lasu.

2.   Warunki panujące w lesie.

3.   Rośliny i zwierzęta poszczególnych warstw lasu.

4.   Znaczenie lasu dla środowiska i człowieka.

5.   Przyczyny degradacji lasów.

 

II.      Cele:

1.   Wiadomości.

-      uczeń:

      nazwa piętra roślinności w lesie

      wymienia rośliny i zwierzęta występujące w każdym piętrze lasu

      poznaje warunki panujące w lesie

      zna rodzaje lasów występujących w Polsce

      określa rolę ściółki

      rozumie rolę lasów w przyrodzie i gospodarce człowieka

      wymienia składniki pogody i przyrządy służące do ich pomiaru

      wylicza zmysły niezbędne do poznania otaczającej rzeczywistości

      podaje przyczyny niszczenia lasów

 

2.   Umiejętności.

-      uczeń:

      buduje dłuższe wypowiedzi na określony temat

      uzasadnia swoje zdania

      planuje działania

      potrafi pracować w grupie

      rozpoznaje gatunki roślin i zwierząt w terenie

      dokonuje pomiaru nasłonecznienia, temperatury powietrza, wilgotności gleby, siły i kierunku wiatru w lesie i na polanie

      posługuje się kompasem, termometrem

      porównuje warunki panujące w lesie i na polanie

      potrafi dokonać obserwacji, prowadzić notatki

      wyciąga wnioski i podsumowuje pracę

      wyjaśnia skutki niszczenia lasów

      prawidłowo zachowuje się w lesie

 

 

 

III.    Metody:

1.   Słowne - pogadanka

2.   Oglądowe - obserwacja

3.   Działalność praktyczna - „burza mózgów”, metaplan, poker kryterialny, wycieczka

 

IV. Formy:

-      praca w grupach oraz praca indywidualna

 

IV.    Środki dydaktyczne:

las - naturalne środowisko, lupy, lornetki, koszyczki na okazy, termometr, patyk z bibułką, kompas, kartki do rysowania, ołówki, chusteczki higieniczne, książki przyrodnicze, apteczka pierwszej pomocy, rozsypanka sylabowa.

rysunki - symbole zmysłów, koperty z nazwami składników pogody i przyrządów, karty pracy dla grup i dla każdego ucznia, zagadki, karty pracy z warstwami lasu, plansze do gry w pokera kryterialnego.

 

V.       Przebieg zajęć:

Faza przygotowawcza

 

1.   Zapoznanie uczniów z tematem zajęć. Dzieci otrzymują karteczki z napisanymi na nich symbolami. Układają hasło z rozsypanych sylab.

„Poznajemy warstwową budowę lasu”

Nauczyciel informuje uczniów, że będzie to temat zajęć w czasie pobytu w Zielonej Szkole.

2.   Rozgrzewka umysłowa. Metodą „burzy mózgów” uczniowie podają w krótkim czasie dużą liczbę skojarzeń z wyrazem „las”. Wszystkie pomysły są zapisywane.

Po zakończeniu wytwarzania pomysłów następuje odczytanie wszystkich propozycji. Uczniowie metodą głosowania wybierają trzy najlepsze rozwiązania.

3.   Rozmowa na temat znaczenia lasów. Podział klasy na 6 grup. Każda grupa otrzymuje planszę do gry „poker kryterialny” oraz karty z napisami:

-      produkują tlen;

-      oczyszczają powietrze;

-      zatrzymują wiatry;

-      są siedliskiem zwierząt;

-      są miejscem wypoczynku;

-      zapobiegają powodziom;

-      są źródłem drewna;

-      dają grzyby, zioła i owoce leśne;

-      stanowią pasy ochronne fabryk.

Plansza ma trzy pola z wypisanymi liczbami, które oznaczają, ile kart można położyć na każdej z nich. Centralne pole ma największe znaczenie. Odwrócone karty leżą obok planszy. Gracze po kolei biorą po jednej karcie, odczytują stwierdzenie i decydują, na które pole ją położyć.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. Plansza do gry

 

 

Wystarczy przekonać dwóch pozostałych graczy, aby właściciel karty musiał dokonać przesunięć. Z chwilą wyczerpania kart gra się kończy. Porównanie wyników gry w poszczególnych grupach i odczytanie stwierdzeń z centralnego pola.

Faza realizacyjna

 

1.   Zaplanowanie wycieczki do lasu. Uczniowie mają przed sobą mapę Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i wspólnie z nauczycielem ustalają trasę wyprawy. Wędrówka rozpocznie się od zabudowań Centrum Edukacji Ekologicznej i poprowadzi w stronę mostu na rzece Rawce. Uczniowie przejadą przez las w kierunku rezerwatu Kopanicha. Wyprawa zatrzyma się na łące w okolicy lasu. Tutaj grupy wykonają swoje zadania.

2.   Przypomnienie roli zmysłów w poznawaniu przyrody. Na tablicy rysunkowe symbole zmysłów (oko, ucho, ręka, nos).

Uczniowie nazywają zmysły i wskazują odpowiednie im symbole.

3.   Przydzielenie zadań do wykonania na wycieczce. Podział klasy na 6 grup. Grupy otrzymują kartki z zadaniami. Odczytują polecenie i ustalają przyrządy potrzebne do wykonania badań. Każdy uczeń będzie miał swoją kartę pracy.

4.   Przypomnienie zasad zachowania się w lesie:

-      zachowanie ciszy;

-      niezrywanie okazów roślin chronionych oraz niepokojenia zwierząt;

-      zakaz zaśmiecania terenu.

 

Instrukcja i zadania dla poszczególnych grup do pracy na wycieczce

 

Grupa I - Ściółka leśna

1.   Jakie rośliny rosną w tej warstwie?

2.   Rozgrzeb patykiem ściółkę leśną, spróbuj ustalić z czego powstała?

3.   Zabierzcie próbkę ściółki oraz próchnicy do słoików.

4.   Jeśli znalazłeś mrowisko zaobserwuj pracę mrówek (nie rozgrzebuj mrowiska).

 

Grupa II - Runo leśne

1.   Jakie rośliny rosną w tej warstwie?

2.   Wykorzystując rośliny ułóż menu podwieczorku.

3.   Obejrzyj runo przez lupę i zbierz okazy do koszyka.

Niektóre rośliny są silnie trujące! Zasięgnij porady!

 

 

 

Grupa III - Podszyt

1.   Jakie rośliny rosną w tej warstwie?

2.   Porównaj budowę młodego drzewa z budową krzewu (rysunek).

3.   Obejrzyj rośliny przez lupę i zbierz okazy do koszyka.

Niektóre rośliny są silnie trujące! Zasięgnij porady!

 

Grupa IV - Wysokie drzewa

1.   Jakie rośliny znajdują się w tej warstwie?

2.   Zbierzcie opadłe liście.

3.   Jak można nazwać las w którym jesteście?

 

Grupa V

1.    Używając termometru zmierz temperaturę powietrza na środku polany i w głębi lasu.

2.    Zmierz siłę i kierunek wiatru. Określ siłę wiatru używając słów: bardzo silny, silny, średni, słaby, brak wiatru. Do wyznaczenia kierunku wiatru używaj kompasu.

3.    Zaobserwuj natężenie światła na polanie i w głębi lasu.

 

Grupa VI

1.   Włóż na głowę niewidoczną czapkę „niemówkę”. Nie wolno Ci jej zdjąć przez 3 minuty. Posłuchaj i zapamiętaj jak najwięcej leśnych dźwięków.

2.   Poproś kolegę aby zawiązał Ci oczy. Zbadaj teren wokół siebie rękami. Spróbuj określić to czego dotkniesz.

3.   Powąchaj rośliny. Czy zapachy są przyjemne czy przykre?

4.   Zaobserwuj jaki kolor dominuje w lesie?

 

 

 

 

 

Karty pracy dla uczniów

 

Grupa I

1. W skład ściółki wchodzą .............................................................

............................................................................................................................................................................................................

2. Próchnica powstaje z ..................................................................

............................................................................................................................................................................................................

 

Grupa II

1. W warstwie runa leśnego rosną ....................................................

............................................................................................................................................................................................................

2. Na podwieczorek zjem ................................................................

............................................................................................................................................................................................................

 

Grupa III

1. Podszyt lasu tworzą ....................................................................

............................................................................................................................................................................................................

2. Porównaj budowę młodego drzewa z budową krzewu ( rysunek)

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

 

 

 

 

Grupa IV

1. Wysokie drzewa to .....................................................................

............................................................................................................................................................................................................

2. Las w którym jesteśmy to las ......................................................

.............................................ponieważ ..........................................

......................................................................................................

 

Grupa V

 

Składniki pogody	Polana	Las
temperatura
siła wiatru
kierunek wiatru
nasłonecznienie

 

Grupa VI

Leśne dźwięki i odgłosy poznać można wykorzystując zmysł ............

.................................................W lesie słychać .............................

......................................................................................................

Zmysł dotyku umożliwia poznanie ...................................................

......................................................................................................

Podziwianie leśnych zapachów zawdzięczamy zmysłowi ...................

...................................................Te zapachy są .............................

......................................................................................................

Kolory w lesie widzimy dzięki ........................................................

Dominuje kolor ..............................................................................

Wycieczka do lasu

 

Po dotarciu na miejsce uczniowie w grupach wykonują zadania. Na kartach pracy odnotowują wyniki swoich obserwacji:

-      badają warstwy lasu;

-      wykonują notatki i rysunki;

-      zbierają okazy przyrody;

-      szukają w książkach nazw roślin;

-      porównują warunki w lesie i na łące.

Po zakończeniu ćwiczeń uczniowie siadają wśród otaczającej przyrody. Odpoczywają. Opowiadają o emocjach i przeżyciach jakie wywołuje w nich obcowanie z przyrodą.

 

Faza podsumowująca

 

1.   Rozmowa z uczniami na temat ich udziału w wycieczce.

2.   Grupy przypominają jakie zadania miały do wykonania. Uczniowie odczytują z kart pracy wyniki swoich obserwacji.

-      tworzenie wystawy z przyniesionych okazów;

-      nazywanie roślin umieszczonych na wystawie;

-      odpowiadanie na pytania zadawane przez kolegów.

3.   Każdy uczeń otrzymuje kartę pracy z warstwami lasu oraz kartki z nazwami roślin.

Zadaniem dzieci jest dopasowanie nazw roślin do nazw lasu.

wysokie drzewa: dąb, sosna, brzoza, świerk.

podszyt: leszczyna, malina, jarzębina, dziki bez.

runo: paproć, czarna jagoda, poziomka, trawa.

ściółka: patyki, opadłe igły i liście, szyszki, szczątki roślin i zwierząt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.   Gatunki zwierząt zamieszkujące poszczególne warstwy lasu. Uzupełnienie tabeli

 

Warstwa lasu	Zwierzęta żyjące w danej warstwie

 

Uczniowie otrzymują karty pracy z zagadkami, cicho je czytają i rozwiązują. Kolorują sylabę umieszczoną pod właściwą odpowiedzią.

 

1. Owocem sosny są:
jabłka	szyszki	orzechy
PA	ZOS	JA
2. Las w którym rosną świerki i sosny to:
mieszany	iglasty	liściasty
MA	TAŃ	TO
3. Las w którym rosną świerki i dęby to:
mieszany	iglasty	liściasty
PRZY	KO	LE
4. Grzyb jadalny to:
muchomor	maślak	borowik
CHO	JA	CIE
5. Owoc dębu to:
kasztan	orzech	żołądź
ZIO	KI	LEM
6. Owoc leszczyny to:
żołądź	kasztan	orzech laskowy
RE	PI	LA
7. Kora brzozy ma kolor
czerwony	brązowy	biały
SO	LE	SU

 

 

1. Najniższa warstwa lasu to:
drzewa	runo	podszyt
KA	JES	PO
2. Występują w niej rośliny:
paprocie	pomidory	mchy
TEŚ	LE	DOB
3. Środkowa warstwa lasu to:
drzewa	runo	podszyt
NO	WIO	RYM
4. Występują w niej rośliny:
jeżyna	leszczyna	ogórki
OB	SER	SIE
5. Najwyższa warstwa lasu to:
drzewa	runo	podszyt
WA	KRO	DU
6. Występują w niej rośliny:
sosna	dąb	grusza
TO	REM	RA

 

 

5.   Metodą „6-3-5” uczniowie próbują odpowiedzieć na pytanie „Jakie są przyczyny degradacji lasów?”

 

6 - liczba grup

3 - liczba rozwiązań

5 - liczba tzw. rundek

 

      Na plakacie zapisany jest problem na który trzeba znaleźć rozwiązanie.

      Uczniowie siadają w 6 zespołach na obwodzie koła.

      Grupy otrzymują karty ćwiczeń, gdzie znajduje się 18 pól, w które wpisać należy propozycje rozwiązania problemu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Grupa wpisuje trzy propozycje w ponumerowane pola 1 -3. Na zapisanie ma 6 minut. Na hasło „start” grupy przekazują sobie karty ćwiczeń w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.

      Grupy zapoznają się z pomysłami zapisanymi przez sąsiednie grupy. W ten sposób odbywa się 5 rund, przy czym czas przeznaczony na przeprowadzenie kolejnej rundki wydłuża się o 1 minutę. Po pięciu rundach wszystkie rubryki w karcie ćwiczeń powinny zostać zapełnione.

      Zaprezentowanie przez grupy wypełnionych kart.

      Dokonanie oceny powstałych propozycji.

6.   Podsumowanie i ocena pracy dzieci. Zachęcenie do ochrony otaczającego środowiska.

7.Rysowanie plakatów na temat „Jak zahamować niszczenie lasów”.

---