1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA:

1. przedmiot socjologii

Socjologia to nauka o społeczeństwie.

Według Szczepańskiego przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi(struktury, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające, zmiany i przekształcenia). Socjologia rozwija dwie teorie:

• I teoria: struktur społecznych, zwana teorią grup społecznych lub teorią makrostruktur i mikrostruktur społecznych;

• II teoria- teoria zmian, procesów przemian zachodzących w grupach i zbiorowościach.

Według Szczurkiewicza socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, form oraz czynników warunkujących zmienność lub niezmienność tych form i wytworów oraz badaniem osobników ludzkich o tyle, o ile są oni zdeterminowani przez życie.

Czynniki współżycia społecznego:

• przyrodnicze - biologiczne, geograficzne, demograficzne;

• ekonomiczne- praca i jej warunki, organizacja, środki i narzędzia pracy;

• kulturowe- kultura duchowa i wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka.

Funkcje socjologii:

• teoretyczna- opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się w orientacji metodologicznej w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym;

• praktyczna- wrażana jest podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o danej rzeczywistości), prognostyczną (wiedza o następstwach działania) i socjotechniczną (do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom, menedżerom).

2. początki i rozwój socjologii:

W kształtowaniu się nauki wyróżnia się dwa etapy:

• etap przednaukowy- formowanie się socjologii opartej

• etap naukowy- rozpoczął się z formalnym powstaniem socjologii

Etap przednaukowy:

• Platon('państwo') i Arystoteles ("Polityka") zajmowali się problematyką państwa i prawa, mechanizmami zdobywania i sprawowania władzy;

• Seneka (stoicy)-problematyka etyczna.

• Św. Augustyn- koncepcja społ. Oparta na doczesnych i nadprzyrodzonych wartościach;

• Św. Tomasz z Akwinu- społ. Składa się z ludzi modlących, wojujących i panujących;

• Niccolo Machiavelli- "Książe", świecka teoria państwa;

• Tchomas Mourus-"Utopia" założenia nowożytnego socjalizmu utopijnego.

Etap naukowy:

• COMTE- twórca socjologii, "Kurs filozofii  pozytywnej", przedmiotem badań jest społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość i składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami; obserwacja eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna;

• LE PLAY-grupy społeczne, głównie klasa robotnicza

• SPENCER-"Zasady socjologii", zadaniem s. jest opis wyjaśnienie, zrozumienie;

• SZKOŁA EKOLOGICZNA-człowiek jest częścią przyrody

• PARETO-teoria krążenia elit wyjaśniająca nierówności społecznych; proces dziejów to zmiana elit rządzących;

• DURKHEIM-s. jako nauka o faktach społecznych

• TONNIES- wyróżniał dwa typy i więzi zbiorowości- wspólnota społeczeństwo; pokrewieństwo i sąsiedztwo;

• SIMMEL- s. powinna badać formy życia społecznego;

• WEBER- przedmiotem badań są działania społeczne, czynności zorientowane na zachowania się ludzi.

3. socjologia polska:

• SKUPIŃSKI- ojciec s. polskiej; zajmował się społecznymi uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury; praca i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego;

• GUMPLOWICZ- nawiązywał do walki ras, konfliktu społecznego, funkcji państwa jako organizacji panowania jednej grupy nad drugą;

• LIMANOWSKI- idee socjalistyczne, demokracja i historia myśli społecznej;

• KELLES-KRAUZ- idee socjalistyczno-demokratyczne, ruchy rewolucyjne;

• PETRAŻYCKI-prawo to ważny czynnik determinujący życie społeczne;

• MALINOWSKI- kultura życia w społeczności;

• ZNANIECKI- twórca s. jako dyscypliny akademickiej; humanistyczna socjologia indukcyjna; zjawiska społ. oparte są na podstawach ludzkich, ich wartościach. Przedmiotem s. są 4 systemy (czynny, stosunki społ., osobowość i grupa społ.),metoda autobiograficzna oparta na pamiętnikach;

• KRZYWICKI- wiedza socjologiczna: obejmująca społ. wczesnych epok i współczesne społ. polskie.

• GRABSKI- socjologia wsi jako agronomia społ.

• BUJAK- obraz wsi polskiej i stosunki społ. zachodzące na wsi;

• CHAŁASIŃSKI- autobiografia, problemy wsi i chłopstwa, robotników, inteligencji, wychowania kultury narodu;

• SZCZURKIEWICZ- logiczne i metodologiczne słabości koncepcji socjologicznych;

• OSOWSKI- problematyka narodu, struktur społ.,formy życia, estetyka;

• OSOWSKA- moralność, normy etyczne;

• SZCZEPAŃSKI- twórca I podręcznika po wojnie, historia socjologii, wpływ urbanizacji na człowieka człowiek i naród.

4. teoria socjologiczna a praktyka:

Postawy praktyki:

• subiektywne wartościowanie rzeczywistości zgodne z własną postawą;

• aktualistyczna perspektywa- dostrzeganie tego, co najsilniej rysuje się w danej chwili;

• przesadny optymizm- zasłania możliwości głębszego przewidywania

• monizm przyczynowy i myślowy- dostrzeganie jednej podstawowej przyczyny w interpretowaniu zjawisk, brak jakichkolwiek powiązań;

• wieloznaczność terminów;

• rutyniarstwo w działaniu- autonomizacja działań.

Postawy teoretyka, nauki:

• ścisłe i obiektywne ujmowanie zjawisk;

• unikanie subiektywnych wartości oraz stronienie od sympatii i apatii;

• transaktualna postawa, niezależna od aktualnych prądów i zainteresowań społ- politycznych;

• jednoznaczna terminologia;

• chłodne i czujne obserwowanie badanej rzeczywist.

• Znajomość teorii w praktyce pomaga człowiekowi w racjonalnym orientowaniu się w problemach społeczno-ekonomicznych. Trafniejsza diagnoza rzeczywistości, wybranie właściwych środków, przewidywanie następstw.

2. WSPÓŁCZESNE ORIENTACJE SOCJOLOGICZNE

a)teoria funkcjonalistyczna:

Przedstawiciele funkcjonalizmu ujmowali społeczeństwo jako system, całość składającą się z powiązanych wzajemnie elementów, podsystemów. Systemy i jego elementy pełnią w stosunku do siebie odpowiednie funkcje. Istotne funkcje w systemie pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia. Wymogiem systemu jest istnienie instytucji socjalizujących, wychowujących, kontrolujących.

Teoria modernizacji- jej zadaniem jest wyjaśnianie zjawiska nierówności społ., koniecznego do funkcjonowania ciągłości społeczeństwa.

b) teoria konfliktu:

teoria konfliktu jest normalnym stanem każdego społ. Konflikt społeczny pełni pozytywne funkcje, prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa. Wynika on z organizacji społeczeństw, ich gospodarki, polityki i kultury. Konflikt może prowadzić do zmiany całego systemu społecznego. Między danymi grupami konflikty pełnią funkcje równoważące i stabilizujące. Konflikt zewnętrzny lub zagrożenie zew. sprzyjają integracji wewnątrzgrupowej, są więc dla grupy funkcjonalne.

c) teoria wymiany społecznej:

Teoria wymiany społecznej nawiązuje do tradycji behawioryzmu- do zachowań ludzkich. Społeczeństwo ujmowane jest tu jako sieć międzyludzkich wzajemnych oddziaływań, interakcji. Zachowanie pojedynczego człowieka tłumaczone jest jako wyuczona reakcja na zachowania innych ludzi, kierowana do maksymalizacji nagród, zysków i minimalizacji kar, kosztów. Życie społ. to rynek ekonomiczny, na którym dokonują się transakcje, w toku których ludzie wymieniają między sobą wartości nagradzające i karzące. Teoria wymiany społ. wyjaśniana jest przez zasady instrumentalnego uczenia się.

d) teoria działania społecznego:

Działanie ludzkie skupia wartości subiektywne oraz Oczekiwania interpretacyjne adresatów działania. Działania społeczne skierowane są ku innym ludziom, mają wymiar instrumentalny. Inne działania to zachowania kierujące się dążeniem do celu bez względu na koszty; działania emocjonalne i tradycyjne. Jednostka sama decyduje o tym, czy chce być emocjonalnie zaangażowana czy obojętna. Wszystkie decyzje musi podejmować sama.

e) socjologia humanistyczna:

Założenia socjologii humanistycznej(analitycznej, rozumianej):

• zachowania mają aspekt subiektywny- ich sens dla zbiorowości;

• zachowania odbywają się w sytuacji społecznej- jak są określane przez ludzi;

• badanie postaw ludzi na podstawie udzielanych odpowiedzi jest zawodne;

• rozpoznanie postaw realistycznych ludzi może nastąpić poprzez wczucie się badacza w ich sytuację;

• metodą pozwalającą rozpoznać postawy realistyczne jest metoda dokumentów osobistych i obserwacja uczestnicząca

3. STRUKTURY SPOŁECZNE

a) społeczeństwo:

Społeczeństwo(ZNANIECKI)- to kompleks grup współ- istniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej. Jest wielką zbiorowością terytorialną stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne cechy odrębności, dostępne badaniom empirycznym i historycz. struktura społeczna- to układ relacji między elementami społeczeństwa- status, rola, organizacja, grupy, instytucje. Według SZCZEPAŃSKIEGO to sposób ułożenia i przyporządkowanie sobie członków, instytucji, grup oraz elementów tej grupy.

Pięć ocen struktury społecznej:

1.jako składnik życia społecznego;

2.ujmowanie jej poprzez zróżnicowanie klas czy środo wiska jest dowodem na to, jak wielką role odgrywają stosunki międzyludzkie;

3.głębsze wniknięcie w system tych stosunków możliwe dzięki porównaniu przeciwnych sobie lub różnych aspektów SS w danym okresie historycznym;

4.wyjaśnienie różnic i ich przyczyn wpływa na rozszerzenie wiedzy w tym zakresie;

5.SS wpływa na występujące w społ. ideologie i programy społeczne.

Podział społeczeństwa wg OSOWSKIEGO:

• dychotomiczny- podział dwudzielny, bogaci-biedni, dobrzy-źli;

• gradacji prostej- ilościowe kryteria podziału społ., wykształcenie;

• gradacja syntetyczna- ilościowe mierniki połączone z wartościami jakościowymi, szlachetne pochodzenie.

Według Charles'a Mills'a społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że tworzy specyficzne ugrupowania społeczne klasy, warstwy.

Wyróżnił 4 układy uwarstwienia: zawodowy, klasowy, prestiżu, władzy.

Klasa społeczna- zbiór ludzi, których łączy wspólnota pewnego losu.

Grupa społeczna- tożsamość społeczno- gospodarcza.

Struktura społeczno- zawodowa- to pojęcie używane w statystyce ludności, ekonomii i socjologii. Jej częścią składową jest kategoria społeczno- zawodowa. Polega na wyróżnieniu i wydzieleniu kategorii społeczno-zawodowych jako podstawowych części składowych społeczeństwa.

Podział zawodów wg Lipset'a i Bendix'a:

1.pracownisy fizyczni;

2.pracownicy umysłowi;

3.rolnicy.

Warner wyróżnił 6 zawodów społeczności lokalnej:

• profesjonaliści i właściciele,

• kupcy hurtowi i detaliczni,

• urzędnicy,

• wykwalifikowani robotnicy,

• półwykwalifikowani robotnicy,

• niewykwalikowani robotnicy.

b) zbiory społeczne:

Podstawą istnienia społ. i grup społ. jest człowiek. Zbiory ludzkie dzielą się na proste zbiory i zbiorowości społeczne.

Proste zbiory- to zbiory ludzi wydzielone w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze względu na jakąś wspólną cechę lub cechy, które są niezależne od ludzi.

Dzielą się na:

Zbiorowisko społeczne- to zbiór ludzi przebywających na określonym terytorium, możliwa jest bezpośrednia styczność osobników.

Kategoria społeczna- zbiór ludzi wydzielony w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze względu na określone cechy demograficzne i zawodowe. Nie ma więzi społecznej.

Podział kategorii społecznej:

• płci

• stanu cywilnego

• wieku

• wykształcenia

• zawodu

• pokrewieństwa.

Typy psychospołeczne- zbiory ludzi wydzielonych w praktyce życia społ. ze względu na wykazywane przez te osoby właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane są pozytywnie lub negatywnie od przeciętnych wzorów społecznych.

c) zbiorowości społeczne:

Są to zbiory ludzi, w których pomiędzy członkami zachodzą więzi społeczne, wzajemne oddziaływanie. Podstawą ich istnienia są grupy społeczne.

Zbiorowości o podobnych zachowaniach:

zbiegowisko- przelotne skupienie od kilku do kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem.Mogą wystąpić postawy i skłonności do wspólnego działania, do zamienienia w tłum;

tłum- przelotne zgromadzenie kilkuset osób. Występują więzi społeczne. Nie posiada norm organizacyjnych i moralnych. Czynniki kształtujące tłum: gniew, zemsta, krzywda, pęd do zdobyczy. Potrzebny

jest przywódca. Zjawisko dezindywidualności.

Rodzaje tłumu:

• agresywny- atakujący jednostkę, grupy społ. i instytucje społeczno-polityczne , ekonomiczne

• uciekający, ogarnięty paniką- np. katastrofa żywiołowa

• nabywający, rabujący- w czasie kryzysów gosp., głodu

• demonstrujący- w celu potępienia, pogardy i protestu lub pochwały

publiczność- społeczna całość, nieograniczona ilościowo. Publiczność zebrana- zainteresowanie tym samym przedmiotem. Publiczność rozproszona- brak bezpośredniej styczności, np. słuchacze tej samej stacji radiowej.

d) grupa społeczna:

To zbiór ludzi, obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu jakąś organizację społeczną.

Organizacja społeczna grupy-to zespół normatywnie wyznaczonych i sankcjonowanych stosunków społecznych.

Wyznaczniki grupy:

• co najmniej troje członków

• odrębność od innych grup świadomość "my"

• symbole, terytorium, idee

• zadanie i cele grupy

• organizacja grupy utożsamiana z jej strukturą-

• pozycja, rola, władza, wzory działania, formy kontroli.

Para nie może być grupą społeczną, ponieważ nie ma tu wpływu osoby trzeciej. Układ stosunków w grupie:

Każda grupa aby trwać i rozwijać się musi posiadać więzi powodujące jej wewnętrzną spójność. Więź społeczna to całość stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości społeczne.

Między ludźmi powstają więzi osobiste i rzeczowe. Z więziami związek mają wzory społeczne. Więź społeczna to zespół norm określających te właściwości, które winien realizować każdy osobnik danej grupy(styczność przestrzenna, psychiczna, społeczna)

Rola społeczna-aktywny wzór zachowania jakiego oczekuje grupa od jednostki.

W grupie istnieje system kontroli społecznej:

• zwyczaje-ustalone przez grupę;

• obyczaje

• moralność-ocena zachowania człowieka w kategorjach dobra i zła

• religia-sankcje ponadnaturalne;

• prawo-zobowiązanie wobec kogoś.

Rodzaje grup społecznych:

• małe- kilka-kilkadziesiąt osób, przywództwo

• duże

• pierwotne- małe zbiorowości, więź społeczno-psychiczna, emocjonalna;

• wtórne- zbiorowości osób zaangażowane do uzyskania odpowiednich celów, organizacje zawodowe,

• polityczne;

• hobbistyczne, gangi.

e) małe grupy społ.-rodzina, krąg sąsiedzki:

- formalne- celowe, zamierzone, zespoły pracownicze

- nieformalne- spntaniczne, tworzone pod wpływem działania różnych motywów, grupy koleżeńskie,

Rodzina-to grupa złożona z osób połączonych więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Jest to grupa pierwotna mała. Zanik przywództwa, jest wyraźny podział pokoleniowy oraz intymność stosunków. Silna spójność wewnętrzna. Jest podstawową grupą społeczną, w której młody człowiek zdobywa pierwszą wiedzę o życiu społecznym. Powstaje dzięki małżeństwu-warunek konieczny.

Są dwa rodzaje więzi:

- małżeńska

- między dziećmi a rodzicami(pokrewieństwa).

Pokrewieństwo może być rzeczywiste i zastępcze. Więź powinowactwa- małżeństwo innych swych krewnych, np. szwagier, teść, zięć. Pokrewieństwo może zachodzić w linii wstępnej(rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) oraz w linii zstępnej(rodzice, dzieci, wnuki). Obie występują w linii prostej. W linii bocznej występują ciotki, wujkowie, kuzynowie.

Rodziny dzielą się na:

• poligamiczne(poliandria i poliginia),

• monogamiczne.

Są małżeństwa:

• endogamiczne- z tej samej grupy,

• egzogamiczne.

Uwzględniając liczbę członków wyróżnia się rodziny:

• małe(nuklearne- 2 pokolenia)

• duże(wielkie- min 3 pokolenia)

Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społecznej wyróżnia się rodzinę:

• patrylinearną (po ojcu)

• matrylinearną (po matce).

Ze względu na hierarchię prestiżu i władzy wyróżnia się rodziny:

• patriarchalne.

• matriarchalne

• egalitarne(mąż i żona mają równe prawa).

Ze względu na fakt zamieszkiwania małżeństwa wyróżnia się rodziny:

• matrylokalne (w domu matki panny młodej)

• patrylokalne (w domu ojca pana młodego).

Podział rodzin ze względu na kryterium typu społeczności lokalnej:

• rodzina miejska- bardziej zróżnicowana struktura zawodowa, wyższy poziom wykształcenia, istnienie tzw. czasu wolnego,

• rodzina wiejska- bardziej tradycyjna i zwarta, związek z gospodarstwem.

Ze względu na kryteria ekonomiczno-społeczno-kulturowe wyróżnia się rodziny:

• robotnicze,

• chłopskie,

• inteligenckie,

• chłopsko-robotniczą,

• drobnokapitalistyczną.

Funkcje rodziny:

• materialno - ekonomiczna,

• opiekuńczo- zabezpieczająca

• prokreacyjna- ciągłość biologiczna

• seksualna

• legalizacyjno- kontrolna- sprawowanie kontroli postępowania, prawna, obyczajowa, moralna, religijna;

• socjalizacyjna- przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych

• stratyfikacyjna- zdeterminowanie pozycji społecznej członków w strukturze społecznej;

• kulturalna

• rekreacyjno- towarzyska

• emocjonalno- ekspresyjna- zaspokojenie emocjonalnych potrzeb, potrzeba wyrażania osobowości jednostek.

W rodzinach mogą występować zjawiska patologiczne przejawiające się w konfliktach, napięciach , kryzysach.

Konflikty są starciem wywołanym rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania. Napięcie to trwały konflikt.

Krąg sąsiedzki- tworzą go zamieszkałe w pobliżu siebie rodziny. Musi między nimi zaistnieć jakaś więź społeczna, wynikająca ze wzajemnej identyfikacji oraz z bardziej lub mniej zażyłego obcowania. Można wyróżnić sąsiedztwo rodzin i sąsiedztwo jednostek.

Sąsiedztwo społeczne rodzin wiejskich:

• przewaga więzi rzeczowej i ekonomicznej,

• znacząca więź rekreacyjno- towarzyska i kulturalna,

• pogłębiona więź emocjonalna, uczuciowa

• nieformalna kontrola społeczna i stosunki sąsiedzkie.

Sąsiedztwo społeczne rodzin miejskich:

• selektywność społeczna,

• słabnie bliskość społeczna.

f) społeczność lokalna przykładem grupy średniej:

Społeczność lokalna- to zbiorowość społeczna zamieszkująca określone terytorium, na którym członkowie rozwijają aktywność społeczno-gospodarczą. Kształtują one silnie lokalne więzi społeczne oraz różne formy lokalnego życia zbiorowego opartego na podobieństwie sytuacji, wspólnych norm i działań, celów i wartości. Społeczność lokalna charakteryzuje się strukturą ról i pozycji hierarchicznie ze sobą splecionych. Podstawowe własności:

• członków łączy więź na podłożu zamieszkania tego samego terytorium o geograficznie określonych granicach

• bezpośrednia styczność mieszkańców

• zbiór najważniejszych inicjatyw regulujących codzienne zachowania

• określona pozycja jednostki

• zasada odrębności.

Podstawowym warunkiem powstania społ. lokalnej jest terytorium. Szczególnym rodzajem takiej społeczności o podłożu terytorialnym jest gmina.

g) duże grupy społeczne:

NARÓD-to grupa osób ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadająca zwarte terytorium, swoistą kulturę, gospodarkę i

organizację polityczną. Jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego. Przesłanki i powstania N.:

• ekonomiczne-gospodarka towarowo-pieniężna,

• przemiany społeczno-polityczne- feudalizm à kapitalizm

• środowisko geograficzne- terytorium

• idea ojczyzny

Czynniki narodotwórcze:

• język-warunek konieczny, ale wspólnota językowa nie jest koniecznym atrybutem narodu;

• państwo

• gospodarka- stosunki i współzależności ekonomicz.

• elementy społeczno- kulturowe;

• świadomość narodowa- składają się na nią: przekonania, wartości, oceny. Wyraża się w niej poczucie wspólnoty i solidarności z określonym narodem oraztowarzyszące mu poczucie odrębności wobec innych państw;

• charakter narodowy- właściwości psychiczne, osobowościowe, polityczne, kulturowe, nawyki.

Stereotypy- względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, sytuacji i grup społecznych. Ułatwiają nam obcowanie społeczne, ale jednocześnie deformują obraz

rzeczywistości społecznej, upraszczają go i prowadzą do niesprawiedliwych ocen i do sytuacji konfliktowych

MNIEJSZOŚCI NARODOWE-to grupa etniczna, która żyje w narodzie mającym inną większość etniczną. Zachowują odrębność obyczajów, języka, dążeń i aspiracji. W Polsce mniejszości narodowe stanowią 1,5% społeczeństwa Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Żydzi, Cyganie, Czesi, Słowianie i Niemcy.

INTELIGENCJA- to zbiorowość społ., posiadająca podstawowe cechy warstwy społecznej, obejmująca ludzi, u których w działalności zawodowej przeważa element pracy umysłowej, ludzi pełniących specyficzne funkcje, wymagające określonych kwalifikacji. Jest ona silnie zróżnicowana wewnętrznie, dzieli się na kategorie społeczno-zawodowe, społeczno-ekonomiczne, społeczno-polityczne.

Funkcje inteligencji:

• kulturotwórcza,

• twórcy nauki i techniki,

• polityczne,

• krytyki społeczeństwa,

• biurokratyzacji.

ELITY WŁADZ- stanowią ją ci, którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych.

Rodzaje elit:

• polityczne,

• gospodarcze,

• wojskowe,

• kościelne, artystyczne, sportowe.

Podstawową rolą jest wywieranie wpływu na życie polityczne, ekonomiczne, kulturowe. Może ingerować we wtórny podział dochodu narodowego, wpływać na rozwój szkolnictwa, służby zdrowia, ubezpieczeń społecznych. Władza zdobyta przez elitę sprawowana była siłą i przymusem. Często nie chce wprowadzać w życie głoszonych wcześniej poglądów i programów.

H )cechy małych i dużych grup:

Małe grupy:

• zbiorowość od kilku do kilkudziesięciu osób,

• trwała więź na tle określonych i wspólnych wartości

• element składowy większych zbiorowości

• ustala zasady podstawowych stosunków społecznych

• stanowi istotny czynnik formowania osobowości człowieka

• przywództwo

Duża grupa:

• dużą rolę odgrywa element materialny

• kilkadziesiąt- kilka tysięcy osób

• samoistność- odrębność organizacyjna i strukturalna

• przewaga styczności i stosunków pośrednich.

Plemię- to zwarta forma życia zbiorowego, rozpowszechniona na wszystkich kontynentach. Złożona jest z większej ilości rodów i klanów. Trudno określić liczebność plemion pierwotnych. Posiadały zaczątki organizacji formalnej-

wódz, rady plemienia oraz podgrupy jako zespół wojowników. Były podstawą formowania późniejszej państwowości słowiańskiej oraz starożytnej Europy.

Lud- szersza zbiorowość aniżeli plemię, posiadająca wyższy stopień kulturowy oraz wyższy poziom organizacyjny.

Współżycie zbiorowe regulowane jest poprzez tradycję, obyczaj, religię a pozytywne prawo gra bardzo małą rolę.

Polonia zagraniczna- skupisko ludności pochodzenia polskiego, żyjącej poza granicami naszego kraju. Polonia zagraniczna stanowi 12mln. osób.

Asymilacja- proces wzajemnego przenikania i zlewania się, w której jednistka i grupy pod wpływem wspólnych doświadczeń, wspólnej historii internalizują się.

4. ŚWIADOMOŚĆ I KULTURA W SPOŁECZEŃSTWIE

a)pojęcie świadomości społecznej:

Świadomość społeczeństwa- to całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa w danej epoce treści i form życia zbiorowego składających się na sposób myślenia i kulturę umysłową tego społeczeństwa. Obejmuje postawy, poglądy i opinie ludzi, właściwości układu psychicznego różnych grup danego społ., oraz historyczne, wytworzone zinstytucjonalizowane formy życia duchowego. Jest całokształtem zobiektywizowanych idei, wywierających wpływ na światopogląd i działania członków określonego historycznie

społeczeństwa. Świadomość społ., stanowi odmienny jakościowo system, wyznaczony i utrwalony przez całokształt stosunków społ., łączących społeczeństwo lub określone jego grupy.

Jest zależna od bytu społecznego w sposób:

• ontologiczny- świadomość ta jest produktem życia ludzi, którzy muszą zaspokajać podstawowe potrzeby drogą opanowywania przyrody w społ., procesie pracy oraz możliwość tworzenia życia

• treściowy- treścią świadomości jest odzwierciedlenie materialnych warunków egzystencji

• funkcjonalny- idee upowszechnione na danym etapie historycznym rozwoju społ., nie są obojętne wobec ekonomicznych i politycznych interesów danej grupy.

b) rola tradycji w kształtowaniu świadomości społ.:

Z pokolenia na pokolenie przekazywane są treści świadomości obejmujące różnego typu obyczaje, poglądy, wierzenia itd. Treści te składają się na tradycję. Proces przekazywania tych treści jest jednym z głównych sposobów włączania przeszłości do aktualnej świadomości społecznej. W każdej epoce istnieje kanon tradycji kulturowej, w którym społeczeństwo wyraża swój stosunek do swojej przeszłości i który włącza do swojej świadomości jako dziedzictwo przeszłości. Istnieją walki ideologiczne wokół kanonu "żywej tradycji".

c) rola idei w życiu społecznym:

Idea społeczna(Czarnkowski)- to wzór życia dla jednostek jako członków związku ludzkiego i wzór dla społ., jako związku jednostki. Wzór będący nakazem działania.

Rodzaje idei społecznych:

• wsteczne- usiłują cofnąć rozwój społeczny, wrócić do minionych epok;

• konserwatywne- bronią istniejącego stanu rzeczy;

• postępowe- wyrażają bunt wobec zastanej rzeczywistości.

Idea społeczna(Krzywicki)- podłoże historyczne wpływa biernie i hamująco na nasze zachowania, pobudzająco natomiast wpływają idee zrodzone samorzutnie w przekształcającym się ustroju życia społecznego. "Wędrówka idei"- przenoszenie się idei z jednego do drugiego społeczeństwa. Idee zrodzone w jednym środowisku przenoszone są do

innego środowiska, odmiennego od tego, w którym powstały. Są dwie postacie wędrówki idei: w czasie(gdy nowa epoka podejmuje idee odziedziczone po przeszłości) i w przestrzeni (przyswajanie sobie idei zrodzonych gdzie indziej).

d) opinia publiczna:

Jest to swoista postać świadomości społecznej, obejmująca ogół poglądów wielkich odłamów społeczeństwa i grup społ., na tematy aktualnie ważne dla danego społecz.

Jest uwarunkowana różnorodnymi czynnikami obiektywnymi.

Rola opinii społecznej- traktowana jest jako narzędzie wpływu na rządy. Wpływ ten jest zróżnicowany w zależności od sposobu sprawowania władzy, ale nie można go lekceważyć. Badania opinii publicznej wyrastają z tradycji myśli liberalnej i ideałów demokracji ame-

rykańskiej. W Polsce pierwsze sondaże były w 1958r podjęte przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych przy Polskim Radiu i Telewizji.

e) pojęcie kultury w socjologii:

Kultura w naukach społecznych obejmuje:

• wytwory materialne i duchowe ludzkości, jej dorobek;

• całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad i norm współżycia stanowiących podstawę wychowania;

• całokształt wytworów duchowych ludzkości lub określonych społeczeństw, narodów grup.

Socjologicznie kultura-to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, nagromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu dziejów, przekazywanego z poko-

lenia na pokolenie.

f) kultura a struktura społeczna:

• Struktura społeczna znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze. Zależności między kulturą a strukturą rozpatrywane są w aspekcie:

• ilościowym,

• jakościowym,

• zakresowym,

• merytoryczno - światopoglądowym.

Wskaźniki uczestnictwa w kulturze: prasa, radio, telewizja, film, publikacje i udostępnianie książek przez biblioteki, spektakle teatralne, koncerty, wystawy muzyczne.

Dyfuzja kulturowa- wytwarzanie się podobieństw kulturowych w różnych społeczeństwach przez rozprzestrzenianie elementów danej kultury i przejmowanie ich przez inną kulturę. Siłą napędową ogólnoludzkiej integracji kulturowej jest rewolucja technologiczna, postęp cywilizacyjny narodów.

g) kultura masowa:

Tworzy ją ogół jednolitych wytworów kultury, użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców. Odnosi się to zwłaszcza do treści przekazywanych i odbieranych przez środki masowego przekazu.

Wśród krytyków kultury masowej wyodrębnia się 2 grupy:

1.reprezentująca podejście arystokratyczne- winią odbiorców, masy niezdolne zrozumieć i oceniać dzieła wybitne.

2.reprezentująca stanowisko demokratyczne- posądzają i obwiniają środki masowego przekazu o zmowę, mającą na celu utrzymywanie mas w ciemności.

5. SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA OSOBOWOŚCI

a) osobowość i jej elementy:

osobowość-to całokształt względnie stałych, choć stale zmieniających się cech jednostki.

W ujęciu socjologicznym osobowość jest cechą kulturową będącą wyrazem wzoru, do którego osiągnięcia zmierzał proces wychowania i samowychowania. Terminu osobo-

wość używa się w 3 znaczeniach:

• na określenie tego, co warunkuje jedność i tożsamość istoty ludzkiej,

• na określenie wzoru idealnego, do którego zmierza proces wychowania,

• na określenie układu stałych cech lub mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowania się człowieka.

Osobowość społeczna- ogół społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa. Składniki osobowości to: potrzeby,

motywacje, zainteresowania, poglądy, wartości, postawy, mechanizm kontroli, temperament, zdolności i inteligencja. elementy składowe osobowości dzieli się na:

• biogenne- przekazywane dziedzicznie: własności

• anatomiczne, wzrost, budowa organizmu, fzijologia,

• psychogenne- pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia,

• inteligencja, spostrzegawczość, temperament.

Najważniejsze to:

• temperament- zespół cech wrodzonych, tworzących psychiczną podbudowę osobowości, emocjonalność, aktywność, oddźwiękowość

• charakter- nadbudowa temperamentu, względnie trwałe cechy psychiczne zależne od warunków społecznych

• intelekt- obejmuje zdolności i zainteresowania,

• socjogenne- 4 elementy:

1)kulturowy ideał osobowości,

2)role społeczne pełnione w grupach społeczn.

3)jaźń subiektywna- wyobrażenie o własnej osobie pod wpływem innych,

4)jaźń odzwierciedlona- wyobrażenia o sobie odczytane z wyobrażeń innych ludzi o nas.

b) typy osobowości:

typy osobowości wg Hipokratesa:

• sangwinik- człowiek łatwo zapalający się i łatwo gasnący, żywe usposobienie, aktywny, ale nie wytrwały

• choleryk- też pobudliwy, ale wytrwały;

• flegmatyk- mało pobudliwy, ale wytrwały;

• melancholik- słabo reagujący uczuciowo i mało aktywny, ale wytrwały.

Hipokrates za podstawę klasyfikacji przyjął cechy:

emocjonalność, aktywność i oddźwiękowość.

Biologiczne typy osobowości(Kretchmer):

• pykniczny,

• asteniczny,

• atletyczny,

• dysplastyczny.

Według Junga są dwa typy osobowości:

• introwertyk (całą energie obraca do wewnątrz)

• ekstrawertyk (na zewnątrz)

Są cztery podtypy: myślący, uczuciowy, intuitywny i zmysłowy.

Klasyfikacja wg Znanieckiego:

• człowiek pracy

• człowiek zabawy

• człowiek dobrze wychowany

• człowiek zboczeniec.

Człowiek jest istotą społeczną i dlatego trudno się doszukać w nim stałej, niezmiennej osobowości. Społeczeństwo stwarza warunki pozwalające na utrzymanie fizycznej eg-

zystencji człowieka oraz umożliwia mu rozwinięcie zdolności psychicznych, nabycie wiedzy, wyrobienie postaw regulujących i ułatwiających zachowanie się.

c) makro- i mikrostruktura uwarunkowania osobowości:

Makrostruktura stanowi ogólny i łatwo dostrzegalny szkielet społeczeństwa. Ma istotny wpływ na osobowość, ponieważ określa:

• szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości w życiu,

• rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii,

• styl życia.

Mikrostruktura- to grupy społeczne, w których człowiek się wychowuje i działa, np. rodzina, szkoła, rówieśnicy, grupa pracownicza, krąg towarzyski. W mikrostrukturze wzory

ideowe i kulturowe wyrosłe w makro przeplatają się ze specyficznymi interesami i wzorami kulturowymi małych grup społecznych.

d) zachowania społeczne i postawy jednostki:

socjalizacja- proces kształtujący osobowość człowieka, przystosowuje go do życia i porozumiewania się z innymi ludźmi za pomocą języka i symboli. W procesie socjalizacji

dużą rolę odgrywa konformizm społeczny- to postępowanie polegające na podporządkowywaniu się normom i wzorom grupy społecznej, do której jednostka należy.

Wyróżnia się dwa typy postaw:

• konformiści- łatwo ulegający wpływom zewnętrznym,

• nonkonformiści- jednostki kierujące się własnymi opiniami, normami, zasadami.

6. ZMIANY I PROCESY SPOŁECZNE:

a) pojęcie i rodzaje procesów społecznych:

proces społeczny- seria zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości, grup, zbiorowości, powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno- funkcjonalnymi. W socjologicznym ujęciu procesem społecz. nazywa się serie zjawisk dotyczące osobowości, grup i zbiorowości powiązanych ze sobą w taki sposób, że są one zjawiskami tylko społecznymi. Procesy społeczne dzielimy na:

• interpersonalne- wewnątrz osobowości człowieka,

• między jednostkami- przyjaźń, wrogość,

• między jednostką a grupą społeczną- bunt,

• między dwiema grupami- współpraca.

Ze względu na dążenia jednostek i grup procesy dzielimy na:

• przystosowania,

• współdziałania, współpracy,

• współzawodnictwa, konkurencji,

• konfliktowe.

Ze względu na zmiany w organizacji procesy dzielimy na:

• rozwoju i postępu,

• dekadencji- upadek systemu wartości,

• reorganizacji społecznej- transformacja ustrojowa,

• dezorganizacji społecznej- alkoholizm, narkomania, przestępczość.

• Ze względu na reperkusje w stosunkach międzyludzkich procesy dzielimy na procesy zmieniające:

• ideologie,

• religie,

• naukę,

• technikę,

• społeczności terytorialne,

• miejsce jednostki lub grupy w przestrzeni społecz.

b) industrializacja i dezindustrializacja:

Industrializacja- to przechodzenie od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opartej na przemyśle. Jest procesem wielowarstwowym, obejmującym ogół zjawisk powstających w toku uprzemysłowienia; jest procesem społecznym, który wywołuje określone procesy polityczne kulturowe, ekologiczne. W ujęciu socjologicznym industrializacja to zmiany w

strukturze życia społ., w zainteresowaniach, ambicjach.

Dezindustrializacja- kurczenie się tradycyjnych gałęzi przemysłu, spadek zatrudnienia robotników. Stanowiące dotychczas główny napęd ekonomiczny racjonalizacja i korzy-

ści skali ustępują miejsca zdolnościom innowacyjnym w sferze techniki i kontaktach z klientami.

c) urbanizacja i ruralizacja:

Urbanizacja- to proces społ. i kulturowy wyrażający się szybkim wzrostem liczby i rozwojem ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Napływ ludności

wiejskiej do miast. Proces ten przebiega w 4 płaszczyznach: demograficznej, przestrzennej, ekonomicznej i społecznej. Proces urbanizacji nie jest jednak pozbawiony mankamentów.

Ruralizacja- przenoszenie wartości wiejskich do miasta np. próby stworzenia przez urbanistykę osiedlową możliwości wykorzystania otoczenia domowego dla wypoczynku, nawiązanie bliższych więzi z sąsiadami.

d) ruchliwość społeczna:

jest to proces społeczny polegający na zmianie przez jednostki lub grupy ich miejsca w przestrzeni lub miejsca w układzie pozycji społecznych. Wyróżnia się dwa typy ruchliwości:

pozioma(horyzontalna)- przemieszczanie się jednostek/ grup w przestrzeni społ. bez zmiany pozycji społecznej; zmiana miejsca w strukturze, ale pozostanie na tym samym szczeblu drabiny społecznej- dojazdy do pracy i fluktuacja pracowników(z zakładu do zakładu);

pionowa(wertykalna)- jednostka/ grupa przesuwa się z pozycji niższej na wyższą lub odwrotnie.

e) zjawiska dezorganizacji i patologii społecznej:

Dezorganizacja społeczna- to stan, w którym zachowania i działalność poszczególnych jednostek i grup są niezgodne z ustalonymi normami społecznymi. To rozkład istniejącego systemu więzi społecznych, gwarantujących spójność i funkcjonalność układu wzorów działania jednostek i instytucji.

Patologia społeczna- to odchodzenie od obowiązujących w społeczeństwie norm i zbaczanie z wyznaczonej i akceptowanej społecznie drogi. Rodzaje patologii:

• alkoholizm,

• narkomania,

• nikotynizm,

• przestępstwa gospodarcze.

1. pojecie socjologii

2. funkcje socjologii

3. socjologia a socjologie szczegolowe

4. teoretyk i praktyk

5. rys historyczny

6. spoleczenstwo i struktura

7. teorie struktury spolecznej

8. schemat ze str 58

9. grupa spoleczna i warunki istnienia grup

10. cechy malych grup spolecznych

11. rodzina jako mala grupa spoleczna

12. rodzina jako instytucja

13. osobowosc w pojeciu socjologicznym

14. duze grupy spolecne

15. narod i czynnki narodowotworcze

16. mniejszosci narodowe i polonia zagranixczna

17. kultury nie bedzie

18. funkcje pieniadza

19. metody badawcze socjologii i proces badawczy co to jest  z czego sie sklada

---