1. Charakterystyka podstawowych etapów ewolucji metodologii ekonomicznej (weryfikacja empiryczna, logiczny pozytywizm, falsyfikacjonizm, paradygmaty ekonomiczne, programy badawcze, podejścia socjologiczne, i retoryczne, metodologia postretoryczna).

Podział ekonomi:

1. pozytywna - stara się poznać stan faktyczny. Bada jak jest.

2. Normatywna - zajmuje się tym jak być powinno.

Każda nauka musi mieć metodę. Nauka o metodach to metodologia.

Etapy metodologii:

1. Etapy rozwoju weryfikacji empirycznej. Poprzez weryfikację empiryczną naukowcy dokonują doświadczeń a ich wyniki służą im do uogólnienia teorii. W tym procesie weryfikacji wyróżniamy dwa schematy rozumowania:

1. schemat rozumowania indukcyjnego - sposób formułowania ogólnych wniosków na podstawie cząstkowych obserwacji empirycznych. Jest to rozumowanie od szczegółu do ogółu.

2. Schemat rozumowania dedukcyjnego - polega na formułowaniu poglądów na temat jednostkowych zdarzeń na podstawie ogólnych teorii. Od ogółu do szczegółu.

W przypadku mikroekonomii mamy rozumowanie indukcyjne. W przypadku makro dedukcyjne.

2. Logiczny pozytywizm. Pojawił się w XX w., w latach 20-30-stych. Opierał się na rozumowaniu dedukcyjnym. Logiczni pozytywiści mówili, iż fakty mówią same za siebie (wystarczy obserwować). Ich zdaniem prawda absolutna istnieje i ujawnia się w faktach. Należy więc badać fakty i wyciągać wnioski. Celem nauki jest ustalenie prawdy absolutnej, która przejawia się w faktach.

Pozytywizm logiczny łączył z rozumowaniem dedukcyjnym pozytywistyczne pragnienie, żeby fakty mówiły same za siebie. Logiczny pozytywizm reprezentował punkt szczytowy wiary w to, że celem nauki jest ustalanie „prawdy”.

3. Falsyfikacjonizm. Neguje jakoby przez doświadczenia empiryczne można było ustalić prawdę. Poprzez te badania nie można ustalić prawdziwości teorii, ale jej fałszywość.

Teoria panuje dotąd dopóki nie zostanie obalona, sfalsyfikowana. Teoria działa tylko w oparciu o poszczególne założenia.

Wg Karla Poppera, testy empiryczne nie ustalają prawdziwości teorii, a tylko jej fałszywość. Według niego nigdy nie można „zweryfikować” teorii, ponieważ nie można przeprowadzić wszystkich możliwych testów tej teorii. Dlatego Popper twierdzi, że celem nauki powinno być rozwijanie teorii z hipotezami sprawdzalnymi empirycznie, a następnie poddawanie ich próbom falsyfikacji i wykluczanie tych, które okażą się fałszywe.

4. Paradygmaty ekonomiczne. Paradygmat, w sensie używanym prze Kuhna, oznacza określone podejście i zasób wiedzy zawartej w analizach badaczy, który odpowiada przyjętej prezentacji podręcznikowej głównego nurtu myśli naukowej w danym czasie.

Podczas gdy, według poglądu Poppera, zwycięstwo odnosi „prawda” (lub to, co najbliżej zbliża nas do prawdy), to według poglądy Kuhna, lepsza teoria może istnieć, ale nie być akceptowana, na skutek inercji działającej na korzyść istniejącego paradygmatu. Dlatego panująca teoria niekoniecznie jest najlepszą.

Paradygmat ekonomii klasycznej - zakładał określoną wiedzę.

Paradygmat ekonomii Keynsowskiej - Kuhn stwierdził kiedy mamy do czynienia z rewolucją naukową - wtedy gdy na podstawie badań empirycznych paradygmat wyższego rzędu wypiera drugi paradygmat.

Wg logicznych pozytywistów i falsyfikacjonizmu zwycięstwo zawsze odnosi prawda. W paradygmacie nie musi tak być.

5. Programy badawcze. Są rozwinięciem teorii paradygmatu. Pogląd, że istniejąca teoria może nie zawierać w sobie prawdy, został rozszerzony w latach 60 i 70-tych przez Imre Lakatosa. Próbował on zrozumieć i określić procedury, którymi aktualnie posługiwali się dobrzy naukowcy. Zauważył on, że są oni zaangażowani w rozwój konkurujących z sobą programów badawczych, z których każdy jest związany z analizowaniem i próbami falsyfikacji, jakiego zbioru danych, wymaga wszakże akceptacji pewnego zbioru postulatów logicznych o charakterze „twardego rdzenia”. Każde stadium wyciąga z tych kluczowych postulatów zbiór implikacji peryferyjnych, a następnie usiłuje je falsyfikować. Falsyfikacja pojedynczej implikacji peryferyjnej nie wymaga odrzucenia teorii, ale jest okazją do ponownego rozpatrzenia struktury logicznej. Jedynie, gdy falsyfikacji ulegnie „dostateczna” liczba implikacji peryferyjnych, rozpatruje się ponownie założenia „twardego rdzenia”.

Trzeba przyjąć grupę postulatów logicznych jako twardy rdzeń. Muszą być bezwzględnie zaakceptowane. Musi istnieć pewien zbiór założeń (rdzeń), na których można opracować program badawczy. Z każdej teorii wynika szereg hipotez cząstkowych, czyli implikacji peryferyjnych, które podlegają weryfikacji. Sfalsyfikowanie implikacji peryferyjnych wcale nie prowadzi do obalenia całej teorii. Proces weryfikacji i falsyfikacji postępuje o wiele dłużej.

6. Socjologiczne i retoryczne sposoby podchodzenia do metody. Podejście to pojawiło się w latach 70-tych. Dla żywotności teorii ekonomicznej znaczenie ma nie prawda obiektywna, nie fakty lecz inne okoliczności.

1. Przy podejściu retorycznym podkreśla się, że ta teoria jest uznana w nauce, która ma elokwentnych obrońców. Uznana będzie ta teoria, która posługuje się retoryką.

2. Podejście socjologiczne - prawda nie jest tak ważna. Najważniejsza jest teoria, która nada się do publikacji, jest naukowa.

Zarówno podejście retoryczne i socjologiczne negują prawdę obiektywną, jako cel działania nauki.

7. Metodologia post retoryczna. Metodologia post retoryczna czerpie ze wszystkich źródeł (1-6). Odchodzi od skrajności, zgadza się, że trzeba robić badania nad paradygmatami. Bierze pod uwagę fakt, że oprócz badań empirycznych na wiedzę naukową wpływają inne okoliczności. Nauka jest obarczona pewnymi błędami. Wyników działań nie można traktować poważnie. Nie można mówić o prawdzie absolutnej nauki. Nauka ta ujawnia pewne szczeble prawdy, szczeble zbliżania się do stanu faktycznego. Należy zachować pewną pokorę w stosunku do osiągnięć. Nie neguje falsyfikacjonizmu czy logicznego pozytywizmu.

2. Periodyzacja w nauce historii myśli ekonomicznej.

Periodyzacja okresu historycznego pod kątem rozwoju myśli ekonomicznej.

Periodyzacja - przyjęty dla potrzeb dla danej nauki historycznej podział przestrzeni historycznej czasu na przestrzeni. Jest charakterystyczny dla danego okresu.

Wyróżniamy 5 okresów:

1. wczesna przedklasyczna myśl ekonomiczna - od 8 stulecia p.n.e. do XV w. n.e.

1. okres starożytnej myśli ekonomicznej

2. okres scholastycznej myśli ekonomicznej

2. myśl ekonomiczna przedklasyczna - od XV w. n.e. do 1776r.

Występują tu takiej nurty jak:

• merkantylna myśl ekonomiczna

• fizjokratyzm

• prekursorzy myśli ekonomicznej

3. okres klasycznej myśli ekonomicznej - od 1776r.

Wyodrębniamy tu:

1. okres klasyczny od 1776r. do 1890r.

2. okres neoklasyczny od 1890 do 1930

4. hetorodoksyjna myśl ekonomiczna - bazuje na krytyce myśli klasycznej. Największe natężenie występuje po 1930r.

5. najnowsza myśl ekonomiczna - myśl ta uznana jest i ma wpływ na aktualny rozwój.

3. Najważneijsze zagadnienia poruszone przez Ksenofonta w „Księdz o gospodarce”.

KSENOFONT - V-VI w. p.n.e. - uczeń Sokratesa. Wprowadził i rozwinął pojęcie ekonomii. Napisał dzieło o ekonomii „Księga o gospodarstwie”. Odkrył, iż podział i specjalizacja pracy prowadzi do większej efektywności produkcji i jej wyższej jakości. Dostrzegł korzyści podziału pracy na kierowniczą i wykonawczą. Zalecał wobec niewolników stosowanie bodźców zachęty materialnej i moralnej. Wyspecjalizowany rzemieślnik wykona rzecz lepszą od zwykłego producenta. Zajął się również problematyką wartości. Rozumiał, że wartość może występować jako wartość zamienna i użytkowa. Podstawą tej wartości jest wartość użytkowa (jest ważniejsza).

4. Role społeczne i ekonomiczne w modelowym państwie Platona - podejście do prpblemu własności, wolności i władzy.

PLATON - skupiał się na pracy intelektualnej. Stworzył spójną wizję państwa. Był uczniem Arystotelesa. Stworzył dzieło państwa i prawa. Dotyczyło to państwa totalitarnego w którym jednostka podporządkowana jest władzy państwowej dla jej dobra. Państwo ma prawo stosować przemoc dla realizacji dobra. Istnieją dwie funkcję państwa względem obywateli. Po pierwsze wychowawcza i po drugiej funkcja stanowienia prawa, kontrolowania obywateli przez państwo.

Platon skupiał swoje działanie na świecie idei. W takim państwie były 3 warstwy:

1. warstwa rządząca - tylko elita powinna rządzić, czyli myśliciele, filozofowie. Władza nie podlegała kontroli, pozbawiona egoizmu, kierująca się dobrem ogółu.

2. Wojownicy - warstwa ta miała charakter wykonawczy. Spełniali funkcje polityczno-administracyjne. Ich zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa, wymiar sprawiedliwości. Działali na korzyść dyrektyw.

3. Obywatele - wyrobnicy - trudnili się pracą fizyczną. Utrzymywali cały aparat polityczny. Warstwa ta nie miała czasu na rozwój osobisty. Klasa ta nie miała prawa do udziału w sprawowaniu władzy.

Warstwa rządząca i wojownicy nie mieli prawa podejmować pracy zarobkowej. Żyli w pełnej komunie. Nie mieli prawa do posiadania majątku. Wszystko było wspólne. Posiadanie majątku osobistego powoduje, że osoby nie są w stanie kierować się ideą doba. Nie mieli również prawa posiadania rodziny. Klasa najniższa czyli wyrobnicy nie podlegali tym restrykcjom.

Platon rozważał kwestię posiadania majątku osobistego. Podzielił ten majątek na nieruchomy i ruchomy. Odkrył również podział majątku na dobra konsumpcyjne (czyli to co służyło zaspokajaniu potrzeb) i oszczędności (to co zostało z konsumpcji).

Był przeciwnikiem udzielania pożyczek na procent (nie służyło to dobru powszechnemu).

5. Arystotelesowskie rozumienie ekonomiki, watrości, własności, pieniądza (funkcje i teorie pieniądza), klas społecznych i państwa.

ARYSTOTELES - IV w. p.n.e. - uczeń Platona - zajmował się ekonomią. Jego podstawowe dzieło to „Polityka” i „Etyka....” Ekonomika jest częścią etyki. Etyka jest nauką o szerszym zasięgu. Jest to nauka o dążeniu człowieka do szczęścia. Szczęście jest największym dobrem człowieka. Tylko pewien porządek, system prowadzi do szczęścia człowieka.

Ekonomika - Arystoteles doceniał wartość rzeczy materialnych. Na pytanie jak zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka miał odpowiedzieć ekonomik.

W ujęciu Arystotelesa chrematystyka była nauką o maksymalizacji bogactwa. Chrematystyka zajmowała się bogactwem jako celem samym w sobie. Arystoteles uznał tą naukę jako podrzędną względem ekonomiki.

Ekonomika była nauką jak być powinno a nie jak jest. Arystoteles był przedstawicielem ekonomiki normatywnej.

Arystoteles podzielił społeczeństwo na 3 warstwy: 2 rządzące i klasa wyrobników. Wszyscy mieli prawo do własności i rodzin. Prawo własności było traktowane jako prawo natury. Naturalnym jest dążenie do własności.

Zajął się również problemem sprawiedliwości. Wyodrębnił dwa rozumienia sprawiedliwości:

• sprawiedliwość rozdzielczą - jest to postulat używany w państwach komunistycznych. Każdemu przysługuje bez względu na to, jakie ma zasługi dla społeczeństwa, bez względu na to kim jest i ile ma.

• sprawiedliwość wymierną - jest zbieżna z pojęciem wartości wymiennej. Handel jest sprawiedliwy gdy wymienia się równe za równe.

Podstawowym pośrednikiem wymiany był pieniądz. Arystoteles był zwolennikiem nominalizmu pieniężnego. Potępił dokonywanie pożyczek pieniężnych na procent (uważał to za nieetyczne).

6. Rzymska myśl rustykalna i jej przedstawiciele w oraz rzymski nurtetyczny i jego przedstawiciele.

Myśl ekonomiczna starożytności

KATON - II,III w p.n.e. Był krytykiem zbytku, postulował podatek od luksusu. Tak, więc można go uznać za wynalazcę podatku akcyzowego. Postulat odnoszący się podatku od luksusu mieści się w nurcie etycznym. Uznawano, iż wszyscy, którzy mają „dużo” powinni się tym podzielić.

Katon był uznawany za wzór starorzymskich cnót. Zaczynał jako zwykły wieśniak, potem wspinał się po szczeblach drabiny wojskowej, publicznej i administracyjnej. Został konsulem i cenzorem tj. urzędnikiem kontrolującym przestrzeganie moralności przez obywateli. W dziejach myśli ekonomicznej można go uznać za prekursora ekonomiki rolnictwa. Katon uważał, że handel jest niepewnym zajęciem, chociaż zyskownym. Jeszcze większy zysk daje lichwa, ale była surowo potępiona przez prawo.

CYCERON - I w p.n.e. - nurt myśli rolnej. Cyceron chwalił rolnictwo, jako najważniejszą działalność dla państwa, drobny kramarczny handel. Pochwalał i uważał za konieczne rozwój międzynarodowego dużego handlu. Potępiał pobieranie procentu od pożyczek.

Cyceron pogardzał lichwą i pogonią za bogactwem, jeśli nie były one związane z osiągnięciem końcowego celu, tj. służbą dla państwa.

SENEKA - I w p.n.e. - nauczyciel Nerona. Ganił pogoń za bogactwem. Uważał, że bogactwo nie może być jedynym celem życia, bowiem może to prowadzić do ruiny moralnej. Bogactwo powinno służyć nie tylko jednostkom, ale całemu społeczeństwu. Właściciel bogactwa powinien być odpowiedzialny i czynić z niego użytek dla całego społeczeństwa.

Seneka czerpiąc natchnienie od greckich stoików, nie wahał się twierdzić, że wszyscy ludzie są z natury równi. Potępiał on wprawdzie pogoń za bogactwem, ale widział potrzebę jego posiadania, aby można było spełniać dobre uczynki. Twierdził, że nie należy kochać bogactwa, ale trzeba je stawiać wyżej od nędzy. Potępiał ostro lichwę, a lichwiarzy nazywał krwiopijcami.

WARRON - I w p.n.e. - pojawia się refleksja dotycząca systemu gospodarowania Rzymu. Gospodarka Rzymska była oparta na strumieniu, co raz to nowej ziemi i ciągłym dopływie niewolników. Warron twierdził, że póki ziemia i niewolnicy stale „dopływają” dopóty ta gospodarka będzie funkcjonować. Element czynnika pracy jest wadliwy. Warron postulował by zatrudniano wolnych ludzi do bardziej odpowiedzialnych prac oraz postulował tworzenie mechanizmów motywujących niewolników.

COLUMELL - był kontynuatorem myśli Warrona. Postulował intensyfikację gospodarki rolnej w oparciu o wolną siłę roboczą. Uważał za konieczne zwiększenie podaży siły roboczej.

Columell pragnął znaleźć rozwiązanie problemu niskiej wydajności niewolników dzięki pewnym udoskonaleniom. Jego zdaniem dochodowe gospodarstwo nie musi obejmować dużego obszaru. Przeciwnie, intensyfikacja produkcji poprzez zastosowanie odpowiedniej kultury rolnej daje dobre efekty nawet na małym obszarze o słabych glebach. W związku z tym należy kupować, nawet za bardzo wysoką cenę, niewolników-specjalistów od uprawy lub hodowli. Własnych niewolników trzeba szkolić, wychowywać ich dzieci, zwalniając przy tym matki od innych prac.

476 rok - koniec Starożytności - upadek Rzymu.

7. Poglądy ekonomiczne Tomasz za Akwinu (teoria dóbr, koncepcja minimum społecznego, podejście do własności, teoria pieniądza, argumenty za pobieraniem procentu od pożyczek, koncepcja ceny sprawiedliwej i bieżącej).

TOMASZ Z AKWINU - XIII w. - jego ideologia szła w parze z rzeczywistym systemem. Tomasz uznaje hierarchiczną strukturę społeczeństwa z nierównym podziałem, jak u Arystotelesa. Jeśli akceptujemy nierówności to musimy również tolerować prawo do posiadania własności. Bogaty miał obowiązek świadczenia na rzecz biednych. Uznawał prawo własności jako prawo ludzkie (nie boskie). Własność sprzyja pracowitości, jest motywem, aby ludzie pracowali. Nie akceptował absolutnego prawa własności. Postulował, aby nie karać biednych za kradzież chleba. Kradzież z nędzy była uważana za stan wyższej konieczności. Zajmował się pojęciem dobra. Ogół dóbr podzielił na 2 grupy:

1. dobra niezbędne do życia na poziomie godnym danego stanu (minimum)

2. dobra stanowiące nadwyżkę - ponad minimum.

Problematyka cen

Cena - jest to określona ilość nośnika wartości będąca ekwiwalentem za sprzedawane dobra lub będąca kosztem nabycia dóbr.

Cena prawna - sprawiedliwa - jest to cena statyczna, cena ta zapewnia całkowity zwrot kosztów produkcji danego produktu, ekwiwalent za poniesioną pracę, wysiłek.

Cena bieżąca - cena dynamiczna, cena ta mogła się zmieniać. Po niej faktycznie dokonywano wymiany.

Należało dążyć by realizacja wymiany dokonywała się za pośrednictwem ceny sprawiedliwej, aby zapewnić godziwą płacę.

Podejście do problemu procentu

Sama pożyczka na procent była zakazana. Tomasz z Akwinu ganił lichwę z punktu widzenia etycznego. Stwierdził jednak trzy przypadki kiedy można pobierać procent:

• ryzyko utraty pożyczonych pieniędzy - w sytuacjach pożyczenia komuś pieniędzy musimy liczyć się z faktem ich nie oddania

• szkoda wynikła z pozbawienia się pieniędzy poprzez pożyczkę - osoba pożyczająca pieniądze samoistnie pozbawia się ich. Pożyczający nie pobiera procentu, ale w potrzebie sam będzie musiał pożyczyć na procent

• utracone korzyści - wierzyciel pożycza dłużnikowi, co powoduje iż dłużnik posiada pieniądze, które może zainwestować np. kupić ziemię, z której będzie miał zysk. Natomiast wierzyciel nie ma ani pieniędzy ani zysku.

Tomasz z Akwinu łączy etyczne podejście z merytorycznym.

Pieniądz

1. teoria nominalistyczna - uważała pieniądz za efekt umowy społecznej, zdaniem nominalistów nie ma znaczenia czy pieniądz ma jakąś wewnętrzną wartość. Nie powinien mieć.

2. Teoria substancjalna - głosiła, że podstawową wartością pieniądza jest kruszec zawarty w monecie.

Tomasz z Akwinu był substancjalistą.

8. Substancjalna i nominalistyczna teoria pieniądza w późnym średniowieczu. Przedstawiciele.

Do sprawdzenia

ALBERT WIELKI - uważał, że pieniądz jest własnością emitenta. Emitent może wartość pieniądza zwiększyć, zmniejszyć lub anulować.

MIKOŁAJ Z ORESME - jego Traktat o powstaniu, istocie, prawie i zmianach monet był prawdziwym przełomem w średniowiecznej teorii pieniądza. Był doradcą króla Karola V. Twórca nowych koncepcji w matematyce i fizyce. Oresmiusz powtarza starą argumentację o przyczynach wprowadzenia monety. Zrodziła ją potrzeba ułatwienia wymiany dóbr, które nierównomiernie występują na świecie, natomiast nadanie monecie funkcji gromadzenia bogactwa jest zabiegiem sztucznym. Tylko użyteczność monety, jako środka wymiany, powinna być podstawą polityki pieniężnej. Moneta musi spełniać określone wymagania: powinna być poręczna i lekka, zrobiona z substancji kosztownej i w miarę rzadkiej, aby za jej małą część można było otrzymać większą ilość dobra. Nadmiar lub niedostatek szlachetnego kruszcu w kraju może źle wpłynąć na rolę pieniądza jako stałego miernika wartości. Zachodzi wówczas potrzeba zmiany wagi, próby i nominału. Nie może to jednak wynikać z innych powodów, np. finansowania wydatków władcy za pomocą „podszacowania” monety. Oresmiusz na pytanie czyją własnością jest sama moneta - odpowiada: władca opatruje monetę swoim stemplem, ale czyni tak dla dobra powszechnego i nie jest właścicielem monety. Jest nim społeczeństwo i poszczególne jednostki. „Psując” monetę, władca naraża poddanych na wielkie straty. Utrudnienia powstają, gdy moneta trafia do obiegu. Powszechnym zjawiskiem staje się odpływ złota i srebra z kraju oraz przypływ fałszywego pieniądza z innych państw. Handel zagraniczny upada, a wewnętrzny daje szansę bogacenia się ludziom nieuczciwym.

MIKOŁAJ KOPERNIK - (1473-1543) - zagadnienia przez niego prezentowane w rozprawie Sposób bicia monety, przypominały prekursorskie tezy Oresmiusza. Kopernik unikał moralizowania, w przeciwieństwie do ówczesnej mody i używał argumentów ekonomicznych i politycznych. Podkreślał obiektywny związek między deprecjacją monety a ilością zawartego w niej kruszcu. Wskazywał na znaczenie relacji między ceną surowego srebra, dostępnego na rynku, a jego ilością w obiegowych monetach. „Podlenie monety” oznacza możliwość zaistnienia sytuacji, kiedy opłaca się przetapiać wielkie ilości monet na srebro mające wysoką cenę. Poglądy Kopernika, w tym znane „prawo wypierania z obiegu dobrego pieniądza przez gorszy”, doczekały się uznania dopiero w XIX w. Ostatecznie przyznaje się, iż prawo to odkrył Kopernik, a sformułował je Thomas Gresham. Prawo Kopernik-Gresham: pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy, w rezultacie pozostaje tylko pieniądz gorszy. Dzieje się tak, ponieważ pieniądz pełni funkcję: cyrkulacyjną, miernika wartości i przechowywania własności.

9. Nejważniejsze założenia merkantylizmu

Merkantylizm to okres w literaturze i praktyce ekonomicznej między początkiem XVI a połową XVIII wieku. Aczkolwiek literatura merkantylistyczna powstała we wszystkich rozwijających się krajach zachodniej Europy, to jednak najbardziej znaczące przyczynki wnieśli Anglicy i Francuzi. Podczas gdy literaturę ekonomiczną scholastycyzmu tworzyli średniowieczni zakonnicy, to teoria ekonomiczna merkantylizmu była dziełem przedsiębiorców handlowych.

Epokę merkantylizmu scharakteryzowano jako okres, w którym każda osoba była ekonomistą dla samej siebie. W tym czasie pojawiały się różnorodne poglądy głoszone przez rozmaitych autorów.

Merkantyliści postępowali zgodnie z założeniem, że całość bogactwa świata jest określona. Posługując się tym samy założeniem, scholastycy rozumowali, że gdy między pojedynczymi podmiotami dochodzi do wymiany, korzyść jednego z nich jest z konieczności stratą drugiego. Merkantyliści stosowali ten sposób rozumowania do wymiany między narodami, dochodząc do wniosku, że wszelkie powiększenie bogactwa i potęgi gospodarczej jednego narodu odbywa się kosztem innych. Podkreślali więc znaczenie handlu międzynarodowego jako środka powiększania bogactwa i potęgi narodu i koncentrowali się szczególnie na bilansie handlu między narodami.

Celem działalności gospodarczej, wg większości merkantylistów była produkcja a nie konsumpcja. Bogactwo narodu było oparte na masowym ubóstwie. Pomimo, iż merkantyliści kładli duży nacisk na produkcję, to jednak obfitą podaż dóbr wewnątrz kraju uważali na niepożądaną. Wysokie poziomy produkcji miały pozwalać na powiększenie eksportu, a w wyniku wymiany handlowej można było powiększać bogactwo i potęgę narodu. Merkantyliści wypowiadali się za niskimi płacami, aby zapewnić gospodarce konkurencyjne korzyści w handlu międzynarodowym i ponieważ sądzili, że płace przewyższające poziom odpowiadający potrzebom zapewnienia egzystencji powodowałyby zmniejszenia nakładów pracy.

Zgodnie z merkantylistycznym sposobem myślenia, kraj powinien zachęcać do eksportu i zniechęcać do importu za pomocą taryf celnych, kontyngentów, subwencji, podatków itp. w celu osiągnięcia korzystnego bilansu handlowego.

10. Etapy rozwoju merkantylizmu i ich charakterystyka - występowanie w poszczególnych krajach.

11. Uwarunkowania spoleczno - ekonomiczne merantylizmu.

Do sprawdzenia

Poglądy na temat pieniądza w okresie merkantylizmu w Europie zachodniej.

Merkantylizm (XVI i XVII w.) kierunek myśli ekon. i polit. ekon., gł. zagadnienia to udowodnienie konieczności uprzemysłowienia, rozwoju gospod. oraz wskazanie śr. tego rozwoju, w tym zakresie działanie państwa powinno być aktywne. Merkantyliści uważali, że funkcja pieniądza to a) pośrednik w wymianie, b) krążący śr. wymiany, a nie śr. tezauryzacji, - podkreślano, że złoto i srebro nie powinny być gromadzona i trzymane bezczynnie, ale powinny nieustannie krążyć, aktywizować procesy gospodarcze, bowiem w przeciwnym razie jest bezużyteczny. W XVI i XVII w ma miejsce przejście od gosp. naturalnej do towarowej, rośnie wymiana, prod., obieg oraz popyt na pieniądze, - pieniądz był utożsamiany z bogactwem o tyle kapitał, pieniądz był czynnikiem produkcji (obok ziemi), ze wzrostem ilości pieniądza wzrasta ilość bogactwa.

Przyczyny szczególnego znaczenia handlu zagranicznego w dobie merkantylizmu.

Merkantylistyczna koncepcja zysku uważa, że produkcyjna jest praca w przemyśle prod. na exp. Za ostateczne źródło bogactwa uważano pracę, lecz tylko w prod. „dla wywozu”. Merkantyliści uważali, że zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie a płaci zarobki krajowym robotnikom. Bogactwo państwa pochodzi więc z pracy ludzi, która wymierzona jest na obce rynki. W tym czasie rośnie wymiana, produkcja, obieg i popyt na pieniądze. Rozwój wymiany międzynarodowej (w zw. z odkryciami geograficznymi i tworzeniem kolonii) i rozszerzeniem towarowej wymiany wew. to spow. wzmożony popyt na pieniądz. Halles - handel zagraniczny opiera się na przem., który przynosi pieniądze z zagranicy. Nun - pokazuje zw. między handlem zagranicznym, wzrostem produkcji wew. i przywozem pieniędzy - śr. zwiększania krajowej prod. przy ograniczonej wew. konsumpcji, - obieg pieniądza powoduje rozwój handlu. Montchretien - wywóz tow. za granicę jest drogą mnożenia bogactw. Merkantyliści głosili zasadę powierzania exp. nadwyżek prod. towarowej jako warunku zwiększenia bogactwa kraju.

Interwencjonizm i jego administracyjne instrumenty w realizacji polityki merkantylizmu.

Interwencjonizm państwa - państwo dążące do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego musi przeprowadzić selekcję wyrobów i ułatwić ich prod. Dlatego pojawia się nadzór państwa nad prod. i jej jakością. Państwo zakłada fabryki, popiera prywatne przedsięb., sprowadza wykwalifikowanych pracowników, stara się podnosić technikę, jakość wyr., ułatwia komunikację, likwiduje obszary celne w kraju, tworzy kampanie handlowe, rozbudowuje flotę. Interwencjonizm jest jedną z idei merkantylizmu, był on potrzebny dla prywatnej działal. gosp. oraz kształcenia gospodarczych jednostek.

12. Charakterystyka merkantylizmu angielskiego, francuskiego, włoskiego i polskiego - najważniejsi przedstawiciele.

Mało

T.Mun i J.Child i ich poglądy na temat realizowanej polityki merkantylistycznej w Anglii.

Tomasz Mun - dyrektor Komisji do Handlu z Indiami Wschodnimi. Mówi, że opłacalny jest wywóz kruszyw za granicę gdyż można za nie nabywać towary niezbędne dla exportu, które zapewniają krajowi jeszcze większy przypływ kruszyw - śr. przyspieszenia rozwoju gospod. i stosowania dodatkowego bilansu handlowego to rozwój przem. poprzez politykę protekcjonalizmu celnego, tworzenie manufaktur, budowa i usprawnianie szlaków komunikacyjnych, rozbudowa infrastruktury gospod., zwiększenie prod. krajowej, - stwarza teorię bilansu handlowego.

J.Child - uważa, że % trzeba obniżyć dla popierania handlu i utożsamia konkurencję z zagranicą, opowiadał się za prawnym określeniem stopy %, analizuje prawa ludnościowe wg Childa liczba ludności jest funkcją podaży miejsc pracy, zależnie od możliwości zatrudnienia ludność jest bardziej lub mniej liczebna.

13. Czynniki wskazujace na rozkład merkantylizmu i pojawienie się nowych systemów myślenia ekonomicznego.

14. Fizjokratyzm - założenia, doktryny - przedstawiciele. Teoria kklas społecznych Quesny'a, tablica ekonomiczna.

Fizjokratyzm. Mimo, iż merkantylizm przejawiał się wyraźnie w życiu XVIII-wiecznej Francji, to około 1750r. powstał tam nowy, lecz krótkotrwały ruch, nazywany fizjokratyzmem. Fizjokraci, podobnie jak późniejsi merkantyliści angielscy, rozwijali swoje teorie ekonomiczne w celu formułowania prawidłowej polityki gospodarczej. Fizjokraci skupiali uwagę nie na pieniądzu, a na realnych czynnikach prowadzących do rozwoju gospodarczego. W odpowiedzi na merkantylistyczne pojmowanie bogactwa jako produktu wytwarzanego w procesie wymiany, badali oni tworzenie fizycznych wartości, dochodząc do wniosku, że źródło bogactwa tkwi w rolnictwie, czyli w naturze.

Fizjokratyzm i jego założenia, rola rolnictwa w tworzeniu bogactwa narodowego.

Fizjokratyzm - okres przemysłowy od feudalizmu do kapitalizmu - okres panowania przyrody, rodzi się we Francji w epoce silnej presji demograficznej, są to rządy klas ludności, zagadnienia produkcji rolnej jej rozwoju (jest to zagadnienie ekonomii). Powstają duże gospodarstwa kapitalistyczne, rosną potrzeby pieniężne właścicieli ziemi, rośnie opór chłopów. Fizjokratyzm powstał w latach 50-tych XVIII w, założyciel Quesnay. Fizjokratyzm wyraża interesy burżuazji rolnej. Źródło wartości dodatkowej sfera produkcji, którą jest rolnictwo tworzące „czysty produkt” utrzymujący klasę właścicieli, prawo chłopa do dzierżawy i uprawnienia właścicieli ograniczone były przez wspólnotę wiejską, hamowało to inicjatywę rolnika przedsiębiorcy.

Teoria reprodukcji prostej - analiza tablicy ekonomicznej F.Quesnaya.

Reprodukcja - produkcja społeczna ujmowana jako proces ciągły, powtarzający się. Zależności występujące w procesach reprodukcji rozpatruje się przy zał., że warunki prod. są stałe (tj. bez uwzględniania postępu technicznego). Reprodukcja prosta - osiągnięcie niezmiennej wielkości prod. przy odnowieniu śr. prod. i siły roboczej (w danych warunkach technicznych). Przy rozpatrywaniu problemu Quesnay zakładał: 1)stałość cen, 2)reprod. prostą, 3)abstrachowanie od rynku zew. W przypadku repr. prostej produkt globalny zawiera tyle śr. ile trzeba na ich odnowienie. Tablica ekon. Quesnaya powstała w dwóch wersjach: pierwsza przedstawia wydatkowanie dochodu właścicieli ziemskich skierowane na produkty rolne i wyr. przem., uruchamia proces prod. i tworzenia produktu czystego. Zakłada, że nakłady rolnictwa „dają” produkt czysty w stosunku 1:1. Druga pokazuje warunki realne produktu społecznego. Trwałe znaczenie mają założenia takie jak: proces wymiany między klasami to akt jednoznaczny, pominięcie akumulacji, zał. Reprodukcji prostej, stałe ceny, pominięcie rynku zew. Ubóstwo powstaje w skutek interwencji państwa, przywilejów, brak wolności, złe podatki, należy opodatkować produkt czysty. Co jest szkodliwe dla rolnictwa - jest szkodliwe dla państwa. Biedny rolnik - biedne państwo.

15. Przekursorzy, myśli klasycznej: David Hume (teoria cenowego mechanizmu przpływu pieniądza kruszcowego; wpłym podaży pieniądz na produkt realny w porównaniu z poglądamy klasycznymi i merkantylnym, związek między wolnością gospofarczą a polityczną), Richard Cantilion (podejście do równowagi rynkowej, teoria cen); W. Petty (teoria czynników produkcji, teoira pieniądza, podejście do metody).

16. Charakterystyczne cechy klasycznej myśli ekonomicznej. Rewolucujne zmiany w stosunku do myśli merkantylnej.

17. Niewidzilana ręka A. Smith'a. Teoria tworzenia i poziału wartości. Teoria kapitału. Rozumienie wartości użytkowej i wymiennej. Determinanty bogactwa narodowego - podejście i znaczenie akumulacji kapitału, rola klas społecznych. Teorie płacy. Teorie zysku. Teoria renty. Postylaty polityki gospodarczej a. Smith'a (w tym polityki podatkowej).

A.Smith i jego ujęcie przedmiotu ekonomii i bogactwa narodowego.

Bogactwo narodu - źródłem tego bogactwa jest praca. Fundusz pracy, tkwiący w danym narodzie czy społeczeństwie, w zależności od tego, jaka jego część jest użyta produkcyjnie, dostarcza w ciągu roku pewnej określonej sumy przedmiotów, służących do zaspokajania potrzeb. Ta suma przedmiotów służących do zaspokojenia potrzeb, przypływająca w ciągu roku do społeczeństwa, stanowi dochód społeczny. Bogactwo narodu jest więc w tym ujęciu dochodem społecznym. Suma rocznej produkcji dóbr stanowi przychód czyli dochód brutto społeczny, z którego otrzymuje się dochód (netto) po potrąceniu wartości tego, co zostało poświęcone do produkcji tych dóbr. W rezultacie rozważań Smitha ekonomika okazuje się nauką nomotetyczną, bada ona co jest, a nie to co być powinno i stara się ująć związki między zjawiskami w pewne uogólnienia, stosując generalizację i abstrakcję. Nie jest jednak ona tak ujęta w definicji Smitha. Wg jego własnych definicji ekonomika ma wskazywać jakimi drogami jednostki i społeczeństwo mogą i winny powiększać swe bogactwo, jakimi drogami skarb panującego i społeczeństwo mogą powiększać swe dochody, w tym ujęciu ekonomika byłaby nauką praktyczną, normatywną, mającą wskazywać sposoby realizacji konkretnych celów.

Teorie ceny naturalnej (wartości towaru) w ujęciu A.Smitha.

Ceny bieżące czyli rynkowe są zmienne wskutek wpływu popytu i podaży. Wydaje się jednak Smithowi, że poza zmiennością cen rynkowych kryje się jakaś obiektywna stała wielkość, nazwana przez niego wartością naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta wartość naturalna jest przeciętną wahań cen bieżących, jest ceną przeciętną, ustalającą się w długich okresach czasu. O wartości naturalnej stanowią koszty produkcji. Ostatecznie koszty produkcji sprowadza się do sumy wynagrodzeń czynników produkcji: pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób wartość naturalna równa się sumie płac, renty gruntowej i pożytków czyli zysków z kapitału.

Teoria wymiany w ujęciu A.Smitha i jej źródła filozoficzne.

Przyczyną powstania wymiany jest naturalna skłonność ludzka dążenia do korzyści osobistych. Ten sam instynkt, dążąc do ułatwienia wymiany, wprowadza pośrednika wymiany, czyli pieniądz. Z zagadnieniem wymiany łączy się wartościowanie z którego wynika problem wartości wymiennej. Wartość wymienna to stosunek wymienny, który wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Z istoty rzeczy wartość wymienna nie wyrażona w pieniądzu, czyli stosunek wymienny dwóch towarów, równa się stosunkowi cen tychże towarów.

Rola teorii „niewidzialnej ręki rynku” w regulacji procesów gospodarczych.

Sprawia, że społeczność z interesem ogółu działania kupców i przemysłowców są w końcu dobroczynne dla ogółu. Rynek działa dobroczynnie jeśli panuje tu prawo i sprawiedliwość. Rynek jest dziełem ludzkim, działa w sposób właściwy, kiedy konkurencja nie jest ograniczona przez umowy, monopol i przywileje. Szk. klasyczną od fizjokratów różni odmienna filozofia społeczna. Fizjokraci stoją na straży tzw. prawa natury, społecz. działa wg naturalnego, narzuconego „z góry” porządku. Szk. klasyczna uważa, że nie istnieje ustalony „z góry” porządek społeczny a prawa są dziełem ludzkim. Źle ocenia (szk. kl.) kupców, przemysłowców, mówi że konkurencja broni partnera przed wyzyskiem a monopol to wróg dobrej gospod.

Homo oeconomicus i interes osobisty, wolność i własność jako podstawy liberalizmu gospodarczego.

Smith rozwija koncepcję HO - człowieka ekonomicznego. Wg Smitha w sprawach gospodarczych człowiek jest egoistą i dąży do max osobistych korzyści. Główny cel działania to korzyść ekonomiczna, dochód wyrażony w pieniądzu. Większość jednostek wyraża takie działania. Koncepcja Smitha staje się podstawą teoretycznego systemu liberalizmu gosp., u podstaw tej koncepcji tkwi teoria homo oeconomicus. Kierowanie się przez większość jednostek zasadą korzyści materialnych nadaje masowy charakter reakcjom ludzi na określone bodźce. Z masowych działań ludzi rodzą się prawidłowości ekonom. Przesłanką zrodzoną przez te prawidłowości jest swoboda działania jedn. gosp., a więc wolna konkurencja.

Teoria płacy i zysku w teorii podziału u A.Smitha.

Smith zysk uważa za dochód pierwiastkowy, współokreślający wartość tow. Płaca, zysk, renta - to 3 składniki wartości wymiennej. Płaca robocza jako wynagrodzenie za pracę to tylko część produktu, pozostałą zbiera zysk i renta. Kapitalista ma taki udział w wartości jaką praca robocza dodaje do surowców. Wg Smitha musi istnieć pewna stopa płac, która może się obniżyć. Zysk nie jest wynagrodzeniem za pracę, jego wielkość zależy od wielkości zainwestowanego kapitału. Kapitalista ponosząc nakłady na materiały, surowce, płace - otrzymuje część produktu. Smith zajmuje się warunkami, które prowadzą do wyrównania się stopy zysku. Konkurencja wzrasta to zysk obniża się a gdy rośnie popyt na pracę to rosną płace. Tempo akumulacji kapitału zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji. Im wyższa stopa zysku tym silniejsza skłonność do akumulacji i powiększania majątku. Obniżenie się stopy zysku może prowadzić do stagnacji.

Teoria renty gruntowej. Rodzaje renty i przyczyny jak i źródła jej występowania.

Renta jako dochód właścicieli ziemi (jak i zysk) jest 1)częścią produktu pracy. Wartość produktu tworzy praca. Renta jako wynagrodzenie za korzystanie z ziemi. 2)częścią składową kosztów produkcji towaru, 3)ceną monopolu za ziemię, 4)wynagrodzeniem za urodzajność i produkcyjność ziemi. Renta może być rozpatrywana jako produkt siły natury, za jej źródło uważa się produkcyjność ziemi.

Teoria rozwoju gospodarczego A.Smitha.

Smith żyje w okresie manufaktur przed rewolucją przemysłową. Postawa Smitha wobec robotników jest pozytywna w przeciwieństwie do postawy wobec kupców i właścicieli manufaktur. Uważa, że rozwój roli jest konieczny, gdyż wytwarza ona produkty będące źródłami utrzymania robotników. Aby rozwijał się przem. rolny musiał być zdolny do wytworzenia nadwyżki, która pozwoli wyżywić osoby pracujące w innych działach. Handel miejski i przemysł podnoszą rolnictwo. Wzrost ludności powoduje poprawę położenia rolników, bowiem rosną ceny płodów rolnych. W produkcie społ. wzrasta, a ceny produktów przem. obniżają się wskutek postępu gospodarczego. Podstawą wzrostu gosp. jest akumulacja, która inwestowana jest w produkcję dla osiągnięcia zysku. Akumulacja - siła motoryczna procesu wzrostu. Akumulacja => powoduje rozwój manufaktur => większa konkurencja => spadek cen => większe płace. Wzrost specjalizacji, podział pracy, rozszerzenie rynków zbytu, ulepszenie techniczne => postęp. przezwyciężenie stagnacji.

Znaczenie „Bogactwa narodów” A.Smitha dla powstania i rozwoju ekonomii politycznej.

W pracy pt. „Bogactwo narodów” Smith formułuje istotę bogactwa: „roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu”. Bogactwo narodów zależy od 2 warunków: 1)stopień produkcyjności pracy, 2)ilość pracy wykonanej przez społeczeństwa. Sposoby powiększania bogactwa - zwiększenie podziału pracy, który stanowi źródło wzrostu produkcyjności pracy. Rozszerzenie rynku prowadzi do powiększenia bogactwa kraju. Codzienne zajęcia człowieka wyrabiają u niego inteligencję, nie zmuszony do wysiłku staje się ciemny i ograniczony. Człowiek, który nie potrafi w pełni używać swych władz umysłowych jest postacią okaleczoną i zniekształconą. Praca zaopatruje naród w niezbędne do życie śr. Kapitalizm może rozwiązać postęp techniczny. „Bogactwo narodów” - porównuje tu postawę gosp. właściciela ziemi z zachowaniem przemysłowca, zajmuje się tu walką z merkantylizmem, opisuje funkcje Kompanii Wschodnioindyjskiej, krytykuje działalność jej kierowników, formułuje tu istotę bogactwa, wynalazków, pisze o drogach prowadzących do dobrobytu.

18. D. Ricardo: teoria wartości, teoria podziału (renty, płacy, zyzsku - malejącej stopy zysku), teoria korzyści kompratywnych. Zasady polityki gospodarczej.

Teoria wartości towaru D.Ricardo.

Przy kształtowaniu się wartości wymiennej odróżnia Ricardo duże klasy dóbr: dobra niepomnażalne pracą i dobra dowolnie pomnażalne pracą. O wartości wymiennej dóbr niepomnażalnych pracą Ricardo mówi bardzo niewiele, stwierdzając jedynie, że decyduje o niej rzadkość, czyli ograniczona ilość. O wartości dóbr dowolnie pomnażalnych pracą, Ricardo stawia tezę, że dobra te, posiadając użyteczność, wymieniają się w stosunku do ilości pracy, potrzebnej do ich wytworzenia. Formułując teorię wartości wymiennej dóbr dowolnie pomnażalnych pracą, nie tłumaczy on jednak w ogóle wartości wyłącznie pracą. W związku z tym wprowadza on nawet raz pojęcie wartości wymiennej. Wartość absolutna dobra zależy od wszystkich czynników produkcji, stąd wartość absolutna jest sumą płac, renty gruntowej i zysków z kapitału. Przedmioty jednak posiadając tak ujętą wartość absolutną, wymieniają się tylko w stosunku do ilości pracy w nich zawartej, gdyż wartość wymienna dobra jest wyznaczana przez stosunkową ilość pracy.

Teoria płacy, zysku i renty gruntowej w ujęciu D.Ricardo.

Teoria renty gruntowej - poszczególne grunty są różnej urodzajności, natomiast cena produktu rolnego, uzyskiwanego z danych gruntów jest na rynku przy założeniu wolnej konkurencji jednakowa. Grunty urodzajne od najgorszego uzyskują dochód w postaci różnicy pomiędzy ceną produktu czyli kosztami produkcji na najgorszym gruncie, a kosztami produkcji na urodzajniejszym gruncie: jest to tzw. Renta różniczkowa lub dyferencyjna. Teoria zysków z kapitału - składa się z 2 części 1)dynamiczna teoria zysków z kapitału - Ricardo stwierdza iż na podstawie faktów historycznych można postawić prawo rozwojowe o dążeniu stopy % do zera. Ponadto można stwierdzić, że jeśli renta gruntowa stale wzrasta, a płace utrzymują się na tym samym poziomie, jak wynika z teorii płac, to z dochodu społecznego na zyski z kapitału musi przypaść coraz mniej, a więc stopa % będzie coraz mniejsza. 2)Statyczna teoria zysków z kapitału - Teoria ta opiera się na prawie jednolitości stopy %. Prawo to rzekomo stwierdza, że przy założeniu wolnej konkurencji na rynku panuje jednolita stopa %. Z tego prawa Ricardo wyprowadza wniosek, iż można przyjąć, że w każdym rodzaju produkcji kwota, wypadająca na wynagrodzenie kapitału przedstawia taki sam stosunek do wynagrodzenia pracy czyli, że w każdym dobrze mamy połączone z jednostką pracy jednakową ilość kapitału. Teoria płac - odróżnia on dwa rodzaje płac: płacę nominalną i realną. Płaca nominalna to wynagrodzenie pracownika pojęte jako pewna kwota pieniędzy. Płaca realna to ogół dóbr i usług jakie pracownik może za swój zarobek pieniężny nabyć, względnie jakie tytułem swego wynagrodzenia otrzymuje bezpośrednio. Wysokość płacy realnej Ricardo tłumaczy teorią kosztów utrzymania. Płaca nominalna sprowadza się do płacy realnej, a ta ostatnia równa fizycznym kosztom utrzymania do ilości pracy.

Teoria pieniądza D.Ricardo.

W ujęciu Ricarda ilościowa teoria pieniądza stwierdza, że o ile inne warunki się nie zmienią to poziom cen jest proporcjonalny do ilości pieniądza i szybkości obiegu, przy czym ta szybkość obiegu jest ujmowana jako wielkość mało zmienna, raczej stała. Matematyczne ujęcie tej teorii: MV = PT gdzie M. - ilość pieniądza, V - szybkość obiegu pieniądza, P - ogólny poziom cen, T - volumen transakcji towarowych.

Teoria kosztów komparatywnych w ujęciu D.Ricardo.

Teoria rozwoju gospodarczego D.Ricardo i przyczyny jej pesymistycznego charakteru.

Jeśli postęp techniczny nie wyprzedzi znacznie wzrostu ludności i jeśli inne czynniki gospodarcze nie będą przeciwdziałać, to końcem końców ustanie rozwój gospodarki ludzkiej. Brak w gospodarstwie społecznym harmonii, a przeciwnie istnieje zasadnicza sprzeczność interesów między rentą gruntową a zyskami i płacą. Ponadto istnieje takaż sprzeczność między interesami zysków, czyli kapitału, a pracy. Fakty te uzasadniają daleko posunięty pesymizm Ricarda co do przyszłego rozwoju ludzkości.

19. T. R. Malthus - teoria ludnościwa i spożowe prawo płac, teoria popytu efektywnego.

20. J. B. Say - teoria tworzenia i porziału bogactwa, prawo rynków.

Teoria dystrybucji J.B.Say'a.

Ekon. polit. Say'a dzieli się na 3 części: teorię produkcji, dystrybucji (podziału) i konsumpcji. Podstawą teorii prod. i dystryb. jest teoria czynników prod. (praca, kapitał, ziemia). Teoria prod. to podstawa teorii podziału. Dochody czynników prod. są wynagrodzeniem ich nakładu w procesie prod. Procesy prod. decydują o otrzymywanych wynagrodzeniach - płacy, procencie, rencie gruntowej i dochodzie przedsiębiorcy. Tak pojmowana teoria podziału prowadzi do wniosku iż podział dochodu w gospodarce kapit. jest zawsze sprawiedliwy.

Prawo rynków Say'a.

Produkcja sama tworzy sobie rynek zbytu i w zw. Z tym jedynym ograniczeniem procesu wzrostu gospod. (w gospod. kapit.) jest tempo akumulacji kapitału i powiększenia zdolności wytwórczych gospodarki, które limituje rozmiary produkcji. Wniosek: rozmiary efektywnego popytu w gosp. kapit. są wyznaczane przez rozmiary produkcji i wypłacone dochody. Prawo rynku dowodzi, że w kapitaliźmie kryzysy są niemożliwe. Wyrasta z założenia, że na miejsce produkcji tylko tych dóbr i usług, na które jest zapotrzebowanie społeczne. Nie ma znaczenia ilość pieniędzy w obiegu lub też ich brak, rynek rozszerza się wraz z prod. Polityka gospod. nie dopuszcza do nadprodukcji. Alokacja śr. prod. zapewnia harmonię na rynku. Handel zagraniczny nie powinien być krępowany, import natomiast wpływa na sprzedaż produktów. Teoria zysków - zysk to udział jaki producent (robotnik) wyciąga z wartości towaru. Teoria renty - renta to szczególna usługa produkcyjności ziemi.

21. John Stuart Mill: podział praw ekonomicznych i ich charakterystyka, teoria wartości teoria handlu międzynarodowego, rewizja praw Say'a - możliwość wystąpienia kryzysów nadprodukcji.

Poglądy ekonomiczne Jamesa Milla.

Opracował on przede wszystkim zagadnienie wartości, stawiając je według uproszczonej formuły Ricarda, tzn. przyjmując, że kapitał jest starą pracą i w ten sposób sprowadzając wartość wymienną do stosunkowej ilości pracy. Następnie wyciągnął on konsekwencje praktyczne z teorii renty gruntowej Ricarda. Rozwinął on również nowe myśli oparte na pewnych wypowiedziach Ricarda o teorii płac, stwarzając koncepcję z której później powstała teoria funduszu płac. Uważa on, że o płacach decyduje stosunek ilości ludności do kapitału, w związku z tym wszelkie opodatkowanie, które by obciążało dochód z kapitału dla podniesienia płac jest wg niego bezskuteczne, ponieważ nie powiększa ilości kapitału, a jedynie powiększenie ilości kapitału mogłoby powiększyć płace.

Wkład w metodologię teorii ekonomii J.Milla. Statyka i dynamika. Teoria równowagi ekonomicznej. Homo oeconomicus.

Teoria równowagi ekonomicznej - Wykład ekonomiki dzieli Mill na 3 księgi: produkcję, dystrybucję i wymianę, do czego dodaje jeszcze księgę czwartą o wpływie postępu społeczeństwa na produkcję i dystrybucję, oraz piątą o wpływie państwa. Charakter nomotetyczny i teoretyczny ekonomiki jest utrzymany w całej pełni. Rozumowanie Milla opiera się na dwu założeniach: 1)homo oeconomicus i 2)wolnej konkurencji. Homo oeconomicus jest ostatecznym sformułowaniem założenia interesu osobistego Smitha, toteż w nim właśnie najwyraźniej występują wszystkie wady tego założenia. Główny błąd polega tu na tym, że Mill złączył w jedną całość zasadę gospodarczości z definicją przedmiotu ekonomiki, wskutek czego podstawą jego metodologii stała się swoista teoria motywów działania gospodarczego, wyrażająca się w specyficznej psychologii człowieka gospodarującego, czyli homo oeconomicus, w przeciwstawieniu do psychologii ludzkiej w innych dziedzinach. Zakłada, że można izolować gospodarczą dziedzinę działania ludzkiego od innych dziedzin jego postępowania i przypisać każdej z nich odmienny motyw. Człowiek w działaniu gospodarczym zmierza do osiągnięcia jedynie max bogactwa, poświęcając min środków. Człowiek dąży do bogactwa. Statyka - polega na tym, że zakłada się iż warunki gospodarowania, czyli czynniki gospodarcze nie zmieniają się gdy jednocześnie elementy gospodarcze, czyli zjawiska badane mogą podlegać zmianom. Dynamika - zakładamy zmienność czynników gospodarczych i badamy ich wpływ na elementy gospodarcze. W dynamice swej Mill bada tylko najogólniej wpływ wzrostu bogactwa (produkcji) i ilości ludności na renty, zyski, płace, wartości i ceny oraz uzasadnia swój program polityczno- gospodarczy.

22. Zakres, zalożenia i metoda marksizmu. Dialektyka - teza, antyteza i synteza. Teoria sił wytwórczych i stosunków prosukcji. Kapital, akumulacja, reprodukcja. Marksowskie prawa kapitalizmu.

23. Charakterystyka ekonomicznych modeli rónowaqgi ogólnej i cząstkowej

24. Myśl marginalistyczna: a) szkoła austriacka (psychoogiczna) - założenia teorii Menger'a, b) szkoła lozańska: Leon Warlas i teoria równowagi ogólnej, c) szkła angloameykańska - H. H. Gossen (prawa), W. S. Jevons (prawa).

Różnice w założeniach metodologicznych szkoły psychologicznej, matematycznej i neoklasycznej.

Szkoła psychologiczna (austriacka) - wyróżnia się spośród innych kierunków zagranicznych skrajnym subiektywizmem przy analizie zjawisk gosp. Teoria ekonom. oparta na metodzie subiektywnego wartościowania dóbr przez jednostki gospod. Podstawą tej szkoły jest subiektywna teoria wartości: wartość to użyteczność, która przejawia się w zadowoleniu z powodu zaspokojenia potrzeb. Rozróżnia użyteczność całkowitą i użyteczność krańcową, które uważane są za wartości mierzalne. Szkoła psychologiczna tworzy teorię wart. prod. Użyteczność maleje w czasie nabywania tow., ocena użyteczności tow., a nie jego faktyczna cena. (Wieser, Bohn - Bawerk, Menger).

Szkoła matematyczna (lozańska) - szkoła ta bada warunki równowagi danego systemu gospodarczego, ujmuje procesy ekonom. od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Wg tej szkoły produkcja jest swoistą wymianą usług produkcyjnych, a czynnikiem determinującym jest popyt. Cena to proporcja wymiany dóbr, jej miernikiem może być dowolne dobro. Kapitał to zasób trwałego użytkowania, który przynosi dochód do kapit. zalicza się też zdolności osobiste (Walras, Pareto).

Szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańska) - w odróżnieniu od szkoły psychologicznej cechują szkołę neoklasyczną ujęcia elastyczne, które wyrażają się w próbie pogodzenia elementów subiektywnych i obiektywnych. Teoria ceny tow. jest jako cena równowagi cząstkowej. Powiązania z innymi rynkami sprowadzane są do efektów substytucyjnych i komplementarnych. Cena dobra określana jest przez krańcową użyteczność i koszty prod które są sumą wynagrodzeń czynników produkcji. „Procent” to wynagrodzenie za nieużyteczność czekania właściciela kapitału. Zajmuje się elastycznością popytu i rentą konsumenta. Określa równowagę przedsięb. Szkoła neoklasyczna jest przeciwna procesowi monopolizacji, postuluje o równomierny podział doch. narod. Od lat 30-tych wystąpiły tendencje do syntezy szkoły neoklasycznej ze szkołą matematyczną.

Teoria równowagi ogólnej L.Walrasa.

Teoria ta jest odpowiedzią na pytanie jakie zadał Walras: jaka wymiana będzie sprawiedliwa? Taka w procesie której wartości wymieniane będą sobie równe, tzn. gdy: 1)dobro ma jedną cenę w danej gospodarce, 2)cena dobra jest równa kosztom jego wytworzenia. Walras utrzymywał, że oba warunki będą spełnione w przypadku wolnej konkurencji. W tym celu skonstruował model równowagi ogólnej. Uważał on jednocześnie, że model ten przyczynia się do ustanowienia spokoju społecznego. Założenia: 1)każda z gospodarujących jednostek max swoją użyteczność, 2)istnieje wolna konkurencja, 3)w gospodarce istnieje mnogość jednostek gospodarujących, 4)występuje powszechna współzależność zjawisk (proces tworzenia następuje w wyniku spotkania się na rynku konsumentów i producentów). Przykład rozumowania Walrasa: co się stanie, gdy dana grupa konsumentów zmieni swoje preferencje? (więcej X). Cena x rośnie => wzrost zysków producentów robiących x => rośnie popyt na czynniki potrzebna do produkcji x => cena tych czynników produkcji rośnie => rośnie podaż czynnika potrzebnego do produkcji x. Występuje tu analiza cząstkowa. Analizujemy zmiany zachodzące w ramach jednego rynku. W systemie proponowanym przez Walrasa jest porządek, bowiem jest on koordynowany przez system cen (istnieje taki wektor cen, który umożliwia powstanie równowagi ogólnej). 1)na każdym rynku popyt = podaż, 2)każdy wymieniający musi osiągnąć max satysfakcji. 1 i 2 muszą być spełnione aby zaistniała równowaga ogólna. Formalne warunki równowagi: konsument optymalizuje użyteczność, gdy MU1/P1 = MUn/Pn producent optymalizuje użyteczność, gdy MD1/P1 = MDn/Pn.

25. Alfred Marshall - teoria równowagi, koncepcja czasu, prawo popytu i elastyczności, teoria nadwyżki konsumenta.

Mało

Teoria pieniądza A.Marshalla.

Za pieniądz uważa Marshall pieniądz kruszcowy, banknoty wymienialne i niewymienialne oraz bilety państwowe, czyli prawne śr. płatnicze (czeki i weksle inne). Popyt na pieniądz kształtuje się w zależności od siły kupna pieniądza. Wartością pieniądza jest wartość wymienna wykazująca się w ogólnym poziomie cen. K*R P=M. O<K<1, P - Wartość jednostki pieniądza, R - realny dochód społeczny, M - ilość pieniądza, K - ułamek realny dochodu społeczeństwa trzymanego w postaci rezerw kasowych.

26. J. M. Keynes - najważniejsze założenia teorii, model depresji, model mnożnikowy, wkład w rozwój myśli makroekonomicznej.

Teoria niedoskonałej konkurencji w teorii ekonomii.

Konkurencja to walka przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów oraz przy zaopatrywaniu w śr. produkcji i siłę roboczą. Konkurencja występuje wszędzie tam gdzie istnieje prywatna własność oraz gospodarka towarowa. Konkurencja doskonała (czysta) - konkurencja między przedsiębiorstwami sprowadza się do ulepszania metod produkcji, co znajduje naśladowców i w przypadku wzrostu stopy zysku ponad normalny poziom (dla danej gałęzi) powoduje napływ nowych przedsiębiorców. Konkurencja niedoskonała (monopolistyczna) - ma miejsce gdy przedsiębiorstwa mają swobodę manipulowania ceną i korzysta z niej wyznaczając taką cenę, która pozwoli na osiągnięcie maksymalnego zysku.

Krytyka szkoły neoklasycznej dokonana przez J.M.Keynesa.

Dochodzenie do równowagi wymaga wystąpienia wahań cyklicznych, których wyrazem są zmiany dochodu narodowego. Osiągnięty tak stan równowagi będzie nietrwały, gdyż przestaną działać mechanizmy prowadzące do równowagi, którym jest równowaga oszczędności inwestycji. Przy danym poziomie dochodu nie ma w modelu Keynesa mechanizmów wyrównujących wielkość oszczędności i inwestycji. Tym właśnie różnią się model Keynesa od modelu neoklasycznego, w którym mechanizm stopy % miał zapewnić wyrównanie się oszczędności i inwestycji przy danym poziomie dochodu narodowego.

Znaczenie teorii krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania w systemie poglądów ekonomicznych J.M.Keynesa.

Krańcowa Skłonność do Konsumpcji (KSK) to stosunek przyrostu konsumpcji (DC) do przyrostu dochodu (DY). Gdy wzrasta dochód narodowy - rośnie konsumpcja, a KSK maleje. Wielkość konsumpcji jest funkcją dochodu narodowego. Krańcowa Skłonność do Oszczędności (KSO) to stosunek przyrostu oszczędności (DS) do przyrostu dochodu (DY). Im więcej ludzie oszczędzają tym bardziej przyrost produkcji (DW) zmniejsza się i wzrasta stopa bezrobocia. Wielkość dochodu, która nie zostanie wydana będzie zaoszczędzona. Wg Keynesa powiększenie oszczędności przy danym stanie wywołuje zmniejszenie pobudek do inwestowania i spadek dochodu KSK i KSO wzajemnie się uzupełniają. Y=C+S, C+S+1, Y=P+I, KSK=DC, KSO=DS, Y - doch. narodowy, C - konsumpcja, S - oszczędności, DY - przyrost doch. narodowego, DC - przyrost konsumpcji, DS - przyrost oszczędności, I - inwestycje.

Teoria pieniądza w poglądach J.M.Keynesa. (pyt 79)

Preferencja płynności i znaczenie stóp procentowych u J.M.Keynesa.

Preferencja płynności to skłonność do przechowywania rezerw pieniężnych (przez daną jednostkę gospod.) w formie płynnej. Zależy ona od przyczyn natury technicznej jak i przyczyn psychologicznych. Inwestowanie oznacza rezygnację z płynności, a rezygnacja ta musi być wynagrodzona opłatą %. Na rozmiar preferencji płynności wpływa ilość pieniędzy w obiegu (więcej pieniędzy - tym stopa % mniejsza). Główna cecha polityki bankowej to dążenie do powiększenia ilości pieniądza w obiegu. Keynes mówi, że ilość pieniądza to czynnik, który razem z preferencją płynności wyznacza stopę %.

Inwestycje w systemie J.M.Keynesa. Teoria mnożnika inwestycyjnego.

Społeczeństwo może wydać na inwestycja mniej lub więcej niż zdecydowało się zaoszczędzić. Wg Keynesa wielkość inwestycji nie jest określona wielkością oszczędności. Wahania w wielkości inwestycji to przyczyna zmian w wielkości dochodu narodowego. Wnioski Keynesa: im większe inwestycje, tym większy popyt, a także dochód narodowy, rolę zwiększenia popytu mogą spełnić inwestycje produkcyjne jak i nieprodukcyjne (tj. szkoły, mieszkania, drogi, mosty), inwestycje to też przyrost zapasów i rezerw w gospodarce, inwestycje nie mogą zaniknąć, gdyż pewne ich rozmiary są konieczne aby nie dopuścić do dekapitalizacji gospodarki, wzrost inwestycji przywraca równowagę. Dla Keynesa inwestycje to czynnik tworzący popyt i w ten sposób oddziaływały na poziom dochodu narodowego. W warunkach depresji gospodarczej konieczna jest ingerencja państwa zmierzająca do regulowania rozmiarów inwestycji. W związku z tym państwo powinno podjąć program inwestycji publicznych - efekt to zwiększenie zatrudnienia i popytu konsumpcyjnego. Teoria mnożnika inwestycji wyjaśnia związki między inwestycjami a dochodem narodowym (Y). Wielkość Y zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (DC/DY).Teoria ta pomaga w badaniach nad dynamiką gospodarczą. Równanie: DY=kDI, gdzie K to mnożnik zwiększający dochód narodowy. Ponieważ k=DY/DI, to k=DY/DY-DC, to k=1/a (bez zapisów wszystkich przekształceń). M służy Keynesowi do badania zmian w inwestycji i do ich oddziaływania na kształtowanie się dochodu narodowego i zatrudnienia.

Teoria zatrudnienia w poglądach ekonomicznych J.M.Keynesa.

Keynes sformułował nowe argumenty przemawiające za protekcjonizmem (było to w latach wielkiego kryzysu) z punktu widzenia teorii zatrudnienia: gdy utrzymuje się długotrwale, niepełne zatrudnienie i niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego z braku popytu to kraj powinien dążyć do popierania eksportu i ograniczenia importu.

System ekonomiczny J.M.Keynesa jako teoretyczne uzasadnienie interwencjonizmu państwa we współczesnej gospodarce.

Keynes interesuje się stanem ogólnej stagnacji, w którą wszedł kapitalizm i w związku z tym chce wykryć przyczyny i wskazać śr. zaradcze. Teoria Keynesa to teoria, która pokazuje państwu metody integracji w stosunki gospod. Analiza gospodarki przeprowadzona przez Keynesa doprowadza do wniosku, iż współczynnik kapitalizacji nie zapewni pełnego wykorzystania czynników gospod., wysuwając program gospodarczy, w którym odrzuca dogmat, iż państwo nie powinno ingerować w stos. gosp. Środki proponowane przez Keynesa dzieli się na pośrednie i bezpośrednie, zależnie od stopnia angażowania się państwa w działalność gospod. metoda por. to obniżenie stopy %, a także zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów z równoczesnym zwiększeniem świadczeń na rzecz niżej uposażonych. Keynes wie, że w warunkach depresji gospod. metody por. mogą nie wystarczać. W związku z tym konieczna jest bezpośrednia ingerencja państwa, która zmierzać będzie do regulowania rozmiarów inwestycji. Najważniejsze to podjęcie przez państwo (w okresie depresji) programu inwestycji publicznych (np. budowa dróg, szkół). Ocena: Keynes opiera się za zał., że państwo kapitalistyczne zdolne jest do prowadzenia bezstronnej polityki antydepresyjnej w której działa w interesie społ. jako całości (m.in. ograniczając najwyższe dochody, podwyższając niskie) należy do wielkich mitów ekonomii burżuazyjnej. Powiązania klasowe nowoczesnego państwa są tak istotne, że musiano działać przede wszystkim w interesie klasy kapitalistów.

27. Najważniejsze założenia teorii monetaryzmu.

Mało

Polityka monetarna i mechanizm transmisji w ujęciu M.Friedmana.

Mechanizm transmisyjny - układ przynoszący zmiany w nominalnych i realnych bilansach pieniądza na decyzje o wydatkach. Zmiany w podaży pieniądza zmieniają strukturę portfela aktywów posiadanych przez podmioty gospodarcze. W portfelu występują walory pieniężne i niepieniężne, a wśród pieniężnych głównie gotowizna. Jeżeli w pewnym momencie podaż pieniądza będzie wyższa od pożądanej przez jednostki gospodarujące to pozyskane pieniądze będą wydawane na pozyskanie dodatkowych walorów. Zdaniem Monetarystów te wzmożone zakupy „rozładują się” ostatecznie we wzroście cen i mogą pobudzić zjawiska inflacyjne. Friedman dowodzi, że między szczytowymi punktami zmian w podaży pieniądza a późniejszymi szczytami aktywności gospodarczej upływa 12-18 miesięcy. Podobnie bodziec w postaci dodatkowej podaży pieniądza przynosi wzrost dochodu nominalnego po 6 miesiącach.

28. Charakteryztyka rozwoju najnowszej myśli ekonomicznej.

---