plik

METODOLOGICZNE PROBLEMY HME – SPÓR O METODĘ

Metodologia HME to badania mające ogólnie na celu znalezienie odpowiedzi na pytania: Czym się zająć? Co badać?
Jakim  sposobem  to  badać?  HME  dokonuje  świadomej  selekcji  materiału  pod  kątem  widzenia  kolejnych  szczebli  w
poznawaniu  kategorii  i  praw  ekonomicznych  oraz  sposobów  diagnozy  i  prognozy  zjawisk  ekonomicznych.  Selekcja
materiału  historyczno  –teoretycznego  musi  więc  iść  w  kierunku  poznania  z  czym  borykała  się  ME,  dlaczego  umiała
rozwiązywać jedne zagadnienia, nie potrafiąc rozpoznać rozwiązać innych, jakie pozostawiła nam wreszcie problemy
badawcze otwarte do dzisiaj. Pojawienie się nauk społecznych, a wśród nich nauk ekonomicznych, stało się możliwe
jednak  dopiero  wówczas,  gdy  grunt  do  badań  naukowych  został  przygotowany  przez  inne  dyscypliny  naukowe.
Dociekania  nad  filozoficznymi  aspektami  badań  ekonomicznych,  są  więc  wstępem  do  zrozumienia  waloru
teoriopoznawczego  teorii  ekonomicznych,  a  także  do oceny stosowanych  przez  te  teorie  metod  badań  i  prezentacji
osiąganych  wyników.  Uświadomienie  sobie  jak  rodzą  się  kategorie:  prawa  ekonomiczne,  jaki  jest  związek  analizy
logicznej i historycznej, zrozumienie, w jakim stopniu odkryta możliwość przeobraża się w konieczność, w jaki sposób
nauki ekonomiczne dokonują diagnoz i prognoz, jak więc na podstawie nauk ekonomicznych podejmowane są decyzje
gospodarcze – wszystko to zahacza wyraźnie o problemy teoriopoznawcze i metodologiczne.

MYŚL EKONOMICZNA STAROŻYTNOŚCI I ŚREDNIOWIECZA

Ksenofont: naisał dzieło „Księga o gospodarstwie”. Opisał w nim spostrzeżenia o gospodarstwach rolnych. Podstawowe
założenie: praca niewolników -> trzeba dać im lepsze narzędzia. Popierał dążenie do bogacenia się. Jego rozważania
dotyczą mikroekonomii. Wyznawał podwójną wartość towaru: dla sprzedającego i kupującego (wartość użytkowa).
Napisał również „O dochodach państwowych”.

Platon: bardziej filozof niż ekonomista, ekonomia jako dodatek. Zakładał, że rządzić mogą jednostki przygotowywane od
dziecka. Dzieł spółeczeństwo  na 3 klasy: mędrców, żołnierzy, fizoli. Niewolnicy nie wliczali się do społeczeństwa. Był
przeciwnikiem handlu wewnętrzego, pożyczania na %. Popierał wprowadzenie matmy do  zastosowania w ekonomii.
Dzielił  dobra  na:  ruchome  i  nieruchome.  Zauważył,  że  pieniądza  używa  się  w  sposób  dwojaki:  na  konsumpcję  i
oszczędzanie  oraz  inwestycje  (kapitał).  Uwazał,  że  należy  stworzyć  pieniądz  zdawkowy  (niedobór  złota  i  srebra).
Zwolennik własności publicznej.

Arystoteles: popierał dążenie do bogactwa: człowiek musi zdobywać dobra materialne by być szczęśliwym (chociaż etyka
zabraniała bogactwa). Zwolennik własności prywatnej: nikt tak nie zadba jak właściciel. Widział problem w różnicach
zamożności. Pieniądz określał jako środek ustaniowiony przez prawo: uniwersalny miernik wartości, środek wymiany.
Pieniądz nie może być źródłem wytwarzania wartości ani oszczędzania – przeciwnik lichwy.

Tomasz z Akwinu: czytał Arystotelesa. Uważał, że naturalną rzeczą jest, że ludzie są różni -> społeczeństwo musi mieć
układ klasowy. Uważał, że własność prywatna to nie tylko przywilej, ale obowiązek. Własność prywatna jest zajebista,
bo: skłania ludzi do pracowitości, prowadzi do porządku w życiu społecznym. Dobra dzielił na dwie grupy: niezbędne
oraz

luksusowe.

Uznawał dwa rodzaje cen: cenę statyczną (nakład pracy+koszty) oraz cenę dynamiczną (w sytuacjach nienormalnych,
np. podczas wojny). Cena sprawiedliwa=cena statyczna.

DOTRYNA MERKANTYLISTYCZNA

System polityki gospodarczej stosowanej od końca XV do XVIII. Cel: pushowanie wzrostu kraju, przez drive na przemysł
przy zastosowaniu środków przymusu. Wszystko rozbijało się o dodatni bilans handlowy. Wczesna odmiana: bulionizm
–  akcent  położony  na  dodatni  bilans  samych  kruszców.  Bulionizm  bezględnie  hamował  wywóz  pieniądza  z  kraju.
Późniejsza  odmiana  (XVII):  merkantylizm  właściwy:  rozwijał  się  wraz  z  popularyzacją  manufaktur  –  chodziło  już  o
osiągnięcie  dodatniego  bilansu  handlowego  w  rozumieniu  współczesnym.  Postanowiono  odejść  od  bulionizmu,  bo
hamował produkcję i tym samym rozwój.

W celu promowania merkantylizmu w Europie ustanawiano premie wywozowe oraz cła ochronne – kompanie handlowe
korzystału również z tej polityki. Co robiono w celu osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego? Cała ideologia
sprowadza się taniej produkcji z nieprzetworzonych surowców i drogiej sprzedaży przemysłowej na rynkach
zagranicznych. Rozwijano więc usilnie produkcję przmysłową. Ponadto: wydłożono czas pracy, korzystano z pracy dzieci,
bo: wysokie płace i krótki czas pracy prowadzą do lenistwa, praca dzieci jest konieczna, żeby oswajać je z trudem.

Idęą merkantylizmu w skrócie była akumulacja kapitału, która mogła przysłużyć się celom wewnętrznym. Merkantylim
stał się więc podstawą ekspansji kolonialnej. Obszar rozwoju: Anglia, Włochy, Francja, Niemcy.

TEORIA PORZĄDKU NATURALNEGO I PRODUKTU CZYSTEGO FIZJOKRATÓW

Szkoła fizjokratów była ideologią na biegunie od merkantylizmu – odrzucała tezy merkantylizmu dotyczące rolnictwa.
Zrodziła się we Francji w XVIII i przerwała max. 20-30 lat. Główny twórca: Franciszek Quesnay. Całość rozważań opierała
się na idei porządku naturalnego oraz produktu czystego (nadwyżki). Podstawowe miejsce w teorii fizjokratów ma
koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego. Uważali oni, że produkcyjną pracą (tj. tworzącą nową wartość)
jest jedynie praca w rolnictwie, bo tam powstaje tzw. produkt dodatkowy, czyli nadwyżka wytworzonej wartości ponad
koszty produkcji. Produkcyjne są jednak tylko gospodarstwa nowoczesne, typu kapitalistycznego, bo nastawione na
rynek - stosują nowe metody produkcji. Fizjokratyzm zmierzał do gospodarczej przebudowy monarchii i do rekonstrukcji
ustroju feudalnego. Podstawowym dobrem produkcyjnym była ziemia, a rolnictwo to siła w rozwoju społeczeństwa.
Przedstawiciele tego nurtu odrzucali zatem poglądy merkantylistów, jakoby właściwym bogactwem kraju był pieniądz.

Nadrzędną koncepcją fizjokratyzmu była idea porządku naturalnego. Porządek natury stanowiły dla przedstawicieli tego
nurtu własność, wolność oraz poszanowanie pracy. Podstawowym hasłem fizjokratów było hasło leseferyzmu, czyli
wolnej konkurencji, swobody działalności gospodarczej, której istnienie warunkuje działanie praw natury.

W społeczeństwie wyróżniano trzy zasadnicze grupy społeczne:



klasa właścicieli ziemskich – świeccy i duchowni; wydzierżawiają posiadaną ziemię rolnikom dzierżawcom, za co
otrzymują czynsz dzierżawny; Jest to również jedyna grupa, która jest opodatkowana (gdyż jako jedyna otrzymuje
stały, "czysty" zysk)



klasa produkcyjna (rolnictwo) – tylko ona pomnaża wartość produkcji, tworzy produkt czysty;



klasa jałowa (przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy) – nie wytwarza nowej wartości, przynosi jedynie równowartość
zużytych środków konsumpcji.

ADAM SMITH I KLASYCZNY LIBERALIZM EKONOMICZNY; TEORIA WARTOŚCI WYMIENNEJ, CENY NATURALNEJ I

RYNKOWEJ. TEORIA PODZIAŁU

Przedmiotem ekonomii wg A. Smitha jest bogactwo narodu, natomiast jego źródłem jest praca. Fundusz pracy tkwiący
w  narodzie  w  części  użytej  produkcyjnie  dostarcza  w  ciągu  roku  określonej  sumy  przedmiotów  służących  do
zaspokojenia potrzeb. Ta suma przedmiotów wykorzystywanych do zaspokojenia potrzeb stanowi dochód społeczny.
Bogactwo  narodu  jest  więc  dochodem  społecznym.  Suma  rocznej  produkcji  dóbr  stanowi  przychód,  czyli  społeczny
dochód brutto, z którego otrzymuje się dochód netto po potrąceniu wartości tego, co zostało poświęcone do produkcji
tych dóbr. Na dochód społeczny składają się tylko materialne środki zaspokojenia potrzeb. W związku z tym A. Smith
dzielił  pracę  na  produkcyjną  i  nieprodukcyjną.  Zajęcia  wytwarzające  bezpośrednio  materialne  środki  zaspokojenia
potrzeb są zajęciami produkcyjnymi. Wszystkie zaś inne zajęciami nieprodukcyjnymi.

Teoria produkcji

Wartość produkcji zależy od nakładu ziemi i pracy, są to czynniki pierwotne oraz kapitału (czynnik pochodny). Jednakże
zasadniczym źródłem produktów, a więc bogactwa narodu jest praca.

Praca

Bogactwo  narodu  zależy  od  ilości  pracy  wydatkowanej  przez  społeczeństwo  i  od  stopnia  produkcyjności  pracy.
Produkcyjność pracy wzmaga się przez podział pracy. Podział pracy jest jedną z postaci współdziałania, które dzieli się
na współdziałanie proste i złożone. Współdziałanie proste polega na wykonywaniu tego samego zespołu czynności przez
większą  ilość  ludzi.  Współdziałanie  złożone  to  rozbicie  procesu  wytwórczego  na  szereg  czynności,  z  których  każdą
wykonuje ktoś inny. To współdziałanie złożone jest właśnie podziałem pracy. Podział pracy, czyli specjalizacja umożliwia
stosowanie  maszyn  i  narzędzi  i  jest  głównym  sposobem  powiększania  bogactwa.  Podział  pracy  ma  jednak  pewne
granice, są nimi: pojemność rynku i wielkość nagromadzonego kapitału.

Drugi czynnik to ziemia

Ziemia wpływa na wielkość dochodu społecznego dzięki swej urodzajności.

Kapitał

Wzrost kapitału jest głównym środkiem powiększania dobrobytu. Kapitał umożliwia większą produkcyjność i podział
pracy. Kapitał powstaje i powiększa się z oszczędności. Smith odróżniał 2 rodzaje kapitału: stały i

obrotowy. Na kapitał stały składają się urządzenia produkcyjne, narzędzia, zdolności i nabyte umiejętności ludzkie. W
skład kapitału obrotowego wchodzą surowce, półprodukty, zapasy gotowych towarów i pieniądze.

Program liberalizmu gospodarczego

Smith uważał, że największą dochodowość jednostce i społeczeństwu daje przedsiębiorstwo indywidualne gdy panuje
wolna  konkurencja.  Natomiast  monopol  prowadzi  do  wyzysku  wysokich  cen  i  ograniczenia  produkcji.  Państwo  nie
powinno  krępować  działalności  gospodarczej  jednostki  i  winno  znieść  wszystkie  istniejące  ograniczenia.  Państwo
powinno również wyzbyć się swoich przedsiębiorstw. Również państwo winno ograniczyć swoje funkcje do wymiaru
sprawiedliwości, obrony kraju, prowadzenia robót publicznych, oraz realizacji wielkich przedsięwzięć przekraczających
możliwości jednostek. Jednakże dopuszcza A. Smith interwencję państwa w życie gospodarcze np. ustanawianie stopy
procentowej, prowadzenie poczty, obowiązkowe nauczanie powszechne, ustanawianie nominałów banknotów. Smith
popierał  wolność  handlu  zagranicznego  oraz  występował  przeciw  cłom.  Dopuszczał  jednak  3  przypadki  ceł:  cła
represyjne, cła fiskalne na towary nie wytwarzane w kraju a stanowiące przedmiot konsumpcji, cła wyrównawcze na
towary obłożone w kraju podatkiem pośrednim a nie opodatkowane zagranicą.

Znaczenie A. Smitha.

Mimo licznych niejasności i sprzeczności system A. Smitha był pierwszym naukowym systemem ekonomii obejmującym
najważniejsze zagadnienia, które interesują tę naukę. System ten nie był również systemem pełnym i zakończonym. Jego
uzupełnienia podjęli się David Ricardo, Thomas R. Malthus, Jean B. Say, John Stuart Mill.

Teoria wartości

Adam Smith rozróżniał wartość użytkową i wartość wymienną. Wartość użytkowa to znaczeni dobra dla

zaspokojenia potrzeb ludzkich. Pojmował ją obiektywnie jako pożyteczność. Wartość wymienna to stosunek wymienny.
Stosunek ten wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Wartość użytkowa jest warunkiem wartości wymiennej, ale na tą
ostatnią nie wpływa. Ceny bieżące czyli rynkowe zmieniają się w skutek popytu i podaży. Obok nich istnieje obiektywna
wielkość nazywana ceną naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta
wartość  naturalna  jest  ceną  przeciętną  ustalającą  się  w  długich  okresach  czasu.  Cena  naturalna  zależy  od  kosztów
produkcji. Wynika z tego że o cenie naturalnej decydują: praca, ziemia i kapitał. Ostatecznie koszty produkcji sprowadzają
się do sumy wynagrodzeń czynników produkcji, czyli pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób  cena naturalna równa się
sumie  płac  renty  gruntowej  i  zysków.  Twierdzenie  to  zostało  nazwane  dogmatem  Smitha.  W  warunkach  wolnej
konkurencji zmierzają do wartości naturalnej, a ta ostatnia równa się kosztom produkcji.

TEORIA PODZIAŁU

W teorii tej A. Smith wskazuje jaką część dochodu narodowego otrzymują poszczególne czynniki produkcji w postaci
swych wynagrodzeń. Smith rozróżniał 3 rodzaje dochodów:



płacę jako dochód robotników z pracy



zyski z kapitału jako dochód przemysłowców, kupców i rentierów



rentę gruntową jako dochód pobierany przez właścicieli ziemskich w postaci czynszu dzierżawnego

D. RICARDO TEORIA WARTOŚCI WYMIENNEJ I PODZIAŁU

Jest podstawą całego systemu teoretycznego Ricardo. Jednoczy ona produkcję i podział. Ricardo przejął od Smitha
kategorię wartości użytkowej i wartości wymiennej. Wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej,
choć jest niezbędnym jej warunkiem. Dobra posiadające użyteczność mogą mieć wartość wymienną wynikającą albo
z rzadkością występowania albo z ilości pracy niezbędnej dla jej wytworzenia. Wartość towaru określa ilość pracy, która
została wydatkowana na jego wytworzenie. Wartość wymienna towarów jest wprostproporcjonalna do ilości pracy
wydatkowanej na ich wytworzenie a odwrotnieproporcjonalna do wydajności pracy. Ta prawidłowość nazywana jest
prawem Ricarda.

Ricardo przyjął dogmat Smitha zgadzając się z nim, że wartość towarów dzieli się na dochody, natomiast nie zgadzał
się ze stanowiskiem Smitha jakoby wartość towarów składała się z dochodów. Wartość to kategoria pierwotna, zaś
dochody – wtórna. Wartość dzieli się na dochody, ale z nich się nie składa. Ricardo przejął również od Smitha podział
kapitału na trwały i obrotowy. Ricardo widział różnicę między pracą żywą i uprzedmiotowioną, podkreślając że wartość
towaru jest określana zarówno przez pracę wydatkowaną bezpośrednio przy wytworzeniu danego towaru jak i przez
pracę wydatkowaną uprzednio, a obecnie występującą w formie uprzedmiotowionej w środkach produkcji.
Ricardowski podział na wartość nowowytworzoną i wartość przeniesioną był dużym krokiem w rozwoju teorii wartości
opartej o pracę. Ricardo podkreślał, że wartość określana jest nie indywidualnym nakładem pracy, ale niezbędnym
czasem pracy. Wartość towarów określana jest przez pracę niezbędną w najgorszych warunkach produkcji.

Ricardo odróżniał wartość od wartości wymiennej. Wartość wymienna jest czymś osobnym, samodzielnym w stosunku
do wartości. Doprowadziło to Ricarda do identyfikowania wartości z ceną. Ricardo odróżniał cenę naturalną i cenę
rynkową na skutek przepływu kapitału i wyrównania się stopy zysków tworzy się cena naturalna, którą Ricardo
utożsamiał z wartością wymienna. Bezpośrednio wokół tej wartości wahają się ceny rynkowe.

Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej. Pomimo tego rozróżnienia ma wiele zewnętrznych
związków  pomiędzy  tymi  kategoriami  a  więc  tego  że  wartość  wymienna  jest  rynkową  postacią  wartości.  W
konsekwencji utożsamia wartość z ceną produkcji i nazywa ją ceną naturalną wokół której krążą ceny rynkowe. Rozwijał
pogląd  że  w  większości  przypadków  ceny  pokrywają  się  z  wartością  a  w  przypadki  odchyleń  cen  od  wartości  są
wyjątkami.
W rzeczywistości gospodarczej jest na odwrót aniżeli twierdził Ricardo – normą jest odchylanie cen od wartości pod
wpływem  warunków  rynkowych.  Zjawiskiem  wyjątkowym  jest  pokrywanie  się  cen  z  wartością.
Wartość wymienna której najwyższą formą jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.

Teoria wartości i ceny Ricarda

Ricardo odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej, czyli ceny. Zdaniem Ricarda o wartości wymiennej
towarów

decydują:

– albo rzadkość towarów (ta sytuacja dotyczy tylko nielicznych grup towarów),

Dobra rzadkie – dzieła sztuki, cenne kamienie (o ich cenie decyduje rzadkość)

– albo ilość pracy potrzebnej do wytworzenia towarów (ta sytuacja dotyczy większości grup społecznych)

Ricardo dostrzega, że wielkość wartości wymiennej nie jest stała, lecz zmienia się wraz z postępem technicznym, który
podnosi

wydajność

pracy,

obniża

koszty

produkcji.

Formułuje stwierdzenie zwane prawem Ricarda:

Wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy, a odwrotnie proporcjonalna do
wydajności pracy.

Ricardo w odróżnieniu od Smitha konsekwentnie twierdził, że o wartości wymiennej decyduje wartość pracy. Pogląd
ten opiera jednak na niewłaściwym ujęciu kapitału – ujmuje kapitał ahistorycznie utożsamiając go z każdym narzędziem
pracy – nawet kamieniem człowieka pierwotnego.

(w rzeczywistości kapitał jest kategorią historyczną. Pojawił się na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa, występuje
w gospodarce towarowo-pieniężnej).

Ricard podobnie jak Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy, przy czym w sposób dokładniejszy wyjaśnia rolę kapitału
w procesie tworzenia wartości towaru, a więc stwierdza, że wartość towaru określana jest zarówno przez pracę
wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie jak i wartość kapitału przeniesioną w procesie produkcji na gotowy
produkt albo w jednym cyklu produkcyjnym (kapitał obrotowy) albo w kilkunastu cyklach produkcyjnych (kapitał
trwały).

Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej czyli ceny, ale nie dostrzega, że cena jest rynkową
postacią wartości. (Wartość powstaje w produkcji, jest kategorią produkcji i zależy od kosztów produkcji, czyli kosztów
rzeczowych, osobowych i amortyzacji. Gdy produkt wychodzi na rynek staje się towarem. To towar przekształca się w
cenę. O cenie decydują nie tylko koszty produkcji, ale również warunki rynkowe, czyli wahania popytu i podaży oraz
zmiany ilości pieniądza w obiegu).

Zdaniem Ricarda w większości przypadków ceny równają się wartości. Przypadki odchyleń cen od wartości są
zjawiskiem wyjątkowym.

(Pogląd ten nie jest słuszny. W rzeczywistości sytuacja jest odwrotna: normą, zjawiskiem powszechnym jest odchylanie
się cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych, a tylko wyjątkowo ceny równają się z wartością gdy popyt
równy jest podaży. W sytuacji gdy popyt jest większy od podaży ceny rosną i stają się wyższe od wartości, natomiast
gdy podaż jest wyższa od popytu to ceny spadają i stają się niższe od wartości).

DYSKUSJA NA TEMAT REALIZACJI PRODUKTU SPOŁECZNEGO: J.B. SAY, J. SISMONDI, T.R. MALTHUS

J.B. SAY

He is well known for Say's Law (or Say's Law of Markets), often summarised as



"Aggregate supply creates its own aggregate demand",



"Supply creates its own demand",



"Supply constitutes its own demand",



"If you build it, they will come",



"Inherent in supply is the wherewithal for its own consumption". (Direct translation from French Traité d'économie
politique.)

The exact phrase "supply creates its own demand" was coined by John Maynard Keynes, who criticized it, but this
characterization is disputed as a misrepresentation by some advocates of Say's law.

[2]

Similar sentiments, though

different wordings, appear in the work of J. S. Mill (1848) and his father, James Mill (1808). The Scottish classical
economist James Mill restates Say's Law in 1808, writing that "production of commodities creates, and is the one and
universal cause which creates a market for the commodities produced."

[3]

In Say's language, "products are paid for with products" (1803: p. 153) or "a glut can take place only when there are too
many means of production applied to one kind of product and not enough to another" (1803: pp. 178–9). Explaining his
point at length, he wrote that:

[4]

It is worthwhile to remark that a product is no sooner created than it, from that instant, affords a market for other

products to the full extent of its own value. When the producer has put the finishing hand to his product, he is most

anxious to sell it immediately, lest its value should diminish in his hands. Nor is he less anxious to dispose of the money

he may get for it; for the value of money is also perishable. But the only way of getting rid of money is in the purchase

of some product or other. Thus the mere circumstance of creation of one product immediately opens a vent for other

products. (J.B. Say, 1803: pp. 138–9)

He also wrote, that it is not the abundance of money but the abundance of other products in general that facilitates
sales:

[5]

Money performs but a momentary function in this double exchange; and when the transaction is finally closed, it will

always be found, that one kind of commodity has been exchanged for another.

Say's Law may also have been culled from Ecclesiastes 5:11 – "When goods increase, they are increased that eat them:
and what good is there to the owners thereof, saving the beholding of them with their eyes?" (KJV) Say's Law has been
considered by John Kenneth Galbraith as the most distinguished example of the stability of economic ideas, including
when they are wrong.

T.R. MALTHUS

During the 1820s there took place a setpiece intellectual discussion within the proponents of political economy, often
called the "Malthus–Ricardo debate", after the leading figures of Malthus and David Ricardo, a theorist of free trade,
both of whom had written books with the title Principles of Political Economy. Under examination were the nature and
methods of political economy itself, while it was simultaneously under attack from others.

[23]

The roots of the debate

were in the previous decade. In The Nature of Rent (1815) Malthus had dealt with economic rent, a major concept in
classical economics. Ricardo defined a theory of rent in his Principles of Political Economy and Taxation (1817): he
regarded rent as value in excess of real production—something caused by ownership rather than by free trade. Rent
therefore represented a kind of negative money that landlords could pull out of the production of the land, by means
of its scarcity.

[24]

Contrary to this concept, Malthus proposed rent to be a kind of economic surplus.

The debate developed over the economic concept of a general glut, and the possibility of failure of Say's Law. Malthus
laid importance on economic development and the persistence of disequilibrium.

[25]

The context was the post-war

depression; Malthus had a supporter in William Blake, in denying that capital accumulation (saving) was always good in
such circumstances, and John Stuart Mill attacked Blake on the fringes of the debate.

[26]

Ricardo corresponded with Malthus from 1817 and his Principles. He was drawn into considering political economy in a
less restricted sense, which might be adapted to legislation and its multiple objectives, by the thought of Malthus. In his
own work Principles of Political Economy (1820), and elsewhere, Malthus addressed the tension, amounting to conflict,
he saw between a narrow view of political economy, and the broader moral and political plane.

[27]

L eslie Stephen wrote:

If Malthus and Ricardo differed, it was a difference of men who accepted the same first principles. They both professed

to interpret Adam Smith as the true prophet, and represented different shades of opinion rather than diverging sects.

[28]

It is now considered that the different purposes seen by Malthus and Ricardo for political economy affected their
technical discussion, and contributed to the lack of compatible definitions.

[25]

For example, Jean-Baptiste Say used a

definition of production based on goods and services, and so queried the restriction of Malthus to "goods" alone.

[29]

In terms of public policy, Malthus was a supporter of the protectionist Corn Laws from the end of the Napoleonic Wars.
He emerged as the only economist of note to support duties on imported grain.

[30]

He changed his mind after 1814. By

encouraging domestic production, Malthus argued, the Corn Laws would guarantee British self-sufficiency in food.

[31]

also wished to abolish poor relief for paupers, a lifelong aim.

TEORIA EKONOMICZNA K. MARKSA. MARKSIZM

Marxism is a method of socio-economic analysis and worldview based on a materialist interpretation of historical
development, a dialectical view of social transformation, and an analysis of class-relations and conflict within society.
Marxist methodology informs an economic and sociopolitical enquiry applying to the analysis and critique of the
development of capitalism and the role of class struggle in systemic economic change.

In the mid-to-late 19th century, the intellectual tenets of Marxism were inspired by two German philosophers: Karl
Marx and Friedrich Engels. Marxist analyses and methodologies have influenced multiple political ideologies and social
movements throughout history. Marxism encompasses an economic theory, a sociological theory, a philosophical
method, and a revolutionary view of social change.

[1]

There is no single definitive Marxist theory; Marxist analysis has been applied to diverse subjects and has been
misconceived and modified during the course of its development, resulting in numerous and sometimes contradictory
theories that fall under the rubric of Marxism or Marxian analysis.

[2]

Marxism  builds  on  a  materialist  understanding  of  societal  development,  taking  as  its  starting  point  the  necessary
economic activities required by human society to provide for its material needs. The form of economic organization
or  mode  of  production  is  understood  to  be  the  basis  from  which  the  majority  of  other  social  phenomena  –
including social relations, political and legal systems, morality and ideology – arise (or at the least by which they are
directly influenced). These social relations form the superstructure, for which the economic system forms the base. As
the forces of production (most notably technology) improve, existing forms of social organization become inefficient
and  stifle  further  progress.  These  inefficiencies  manifest  themselves  as  social  contradictions  in  the  form  of  class
struggle.

[3]

According to Marxist analysis, class conflict within capitalism arises due to intensifying contradictions between highly
productive  mechanized  and  socialized  production  performed  by  the  proletariat,  and  private  ownership  and  private
appropriation of the surplus product in the form of surplus value (profit) by a small minority of private owners called
the bourgeoisie. As the contradiction becomes apparent to the proletariat, social unrest between the two antagonistic
classes intensifies, culminating in a social revolution. The eventual long-term outcome of this revolution would be the
establishment  of  socialism  -  a  socioeconomic  system  based  on  cooperative  ownership  of  the  means  of
production, distribution based on one's contribution, and production organized directly for use. Karl Marx hypothesized
that,  as  the  productive  forces  and  technology  continued  to  advance,  socialism  would  eventually  give  way  to
a  communist  stage  of  social  development.  Communism  would  be  a  classless,  stateless,  humane  society  erected
on common ownershipand the principle of "From each according to his ability, to each according to his needs".

Marxism has developed into different branches and schools of thought. Different schools place a greater emphasis on
certain aspects of Classical Marxism while de-emphasizing or rejecting other aspects of Marxism, sometimes combining

Marxist analysis with non-Marxian concepts. Some variants of Marxism primarily focus on one aspect of Marxism as the
determining force in social development – such as the mode of production, class, power-relationships or property
ownership – while arguing other aspects are less important or current research makes them irrelevant. Despite sharing
similar premises, different schools of Marxism might reach contradictory conclusions from each other.

[4]

For instance,

different Marxian economists have contradictory explanations of economic crisis and different predictions for the
outcome of such crises. Furthermore, different variants of Marxism apply Marxist analysis to study different aspects of
society (e.g. mass culture, economic crises, or feminism).

[5]

These theoretical differences have led various socialist and communist parties and political movements to embrace
different political strategies for attaining socialism and advocate different programs and policies from each other. One
example of this is the division between revolutionary socialists and reformists that emerged in the German Social
Democratic Party (SPD) during the early 20th century.

The Marxian analysis begins with an analysis of material conditions, taking at its starting point the necessary economic
activities required by human society to provide for its material needs. The form of economic organization, or mode of
production, is understood to be the basis from which the majority of other social phenomena – including social relations,
political and legal systems, morality and ideology – arise (or at the least by which they are directly influenced). These
social relations base the economic system and the economic system forms the superstructure. As the forces of
production, most notably technology, improve, existing forms of social organization become inefficient and stifle further
progress. As Karl Marx observed: "At a certain stage of development, the material productive forces of society come
into conflict with the existing relations of production or_ this merely expresses the same thing in legal terms_ with the
property relations within the framework of which they have operated hitherto. From forms of development of the
productive forces these relations turn into their fetters. Then begins an era of social revolution."

[9]

These inefficiencies manifest themselves as social contradictions in society in the form of class struggle. Under
the capitalist mode of production, this struggle materializes between the minority (the bourgeoisie) who own the means
of production, and the vast majority of the population (the proletariat) who produce goods and services. Taking the idea
that social change occurs because of the struggle between different classes within society who are under contradiction
against each other, leads the Marxist analysis to the conclusion that capitalism exploits and oppresses the proletariat,
which leads to a proletarian revolution.

Capitalism (according to Marxist theory) can no longer sustain the living standards of the population due to its need to
compensate for falling rates of profit by driving down wages, cutting social benefits and pursuing military aggression.
The socialist system would succeed capitalism as humanity's mode of production through workers'revolution. According
to Marxism, especially arising from Crisis theory, Socialism is a historical necessity (but not an inevitability).

[10]

In a socialist society private property in the means of production would be superseded by co-operative ownership. A
socialist economy would not base production on the creation of private profits, but would instead base production and
economic activity on the criteria of satisfying human needs – that is, production would be carried out directly for use.
As Engels observed: "Then the capitalist mode of appropriation in which the product enslaves first the producer, and
then appropriator, is replaced by the mode of appropriation of the product that is based upon the nature of the modern
means of production; upon the one hand, direct social appropriation, as means to the maintenance and extension of
production_ on the other, direct individual appropriation, as means of subsistence and of enjoyment."'

[11]

REWOLUCJA MARGINALISTYCZNA (JEVONSOWSKA). PRAWA GOSSENA

W drugiej połowie 19 wieku okazało się, że klasyczny system ekonomii niedostatecznie ujmuje i wyjaśnia rzeczywistość
gospodarczą, oraz zawiera w sobie zbyt wiele wewnętrznych sprzeczności, pęknięć. W 1871 roku kilku uczonych
dokonało kolejnego przewrotu naukowego w ekonomii lub inaczej rewolucji naukowej w ekonomii. Ten przewrót
nazwano rewolucją marginalną. Poprzedziło ją jednak powstanie kilku ważnych koncepcji teoretycznych stworzonych
przez tak zwanych prekursorów kierunku subiektywno-marginalnego.

W latach 70 równocześnie w 3 różnych krajach, niezależnie od siebie powstały 3 systemy ekonomiczne dokonujące
zasadniczej przebudowy całości dotychczasowej teorii ekonomii. Twórcami nowych systemów byli:



Anglia: William S. Jevons - szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańskiej)

Neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła, w ekonomii jedna z trzech szkół metodologicznych w
ramach kierunku subiektywistycznego, powstała w latach 70. XIX w. Jej twórcą był W.S. Jevons, a
najwybitniejszym przedstawicielem A. Marshall.

Zasadniczym przedmiotem zainteresowań tej szkoły była teoria ceny, wyjaśniająca mechanizm równoważenia
popytu i podaży na poszczególnych rynkach (równowaga cząstkowa) jako proces zrównywania się
użyteczności krańcowej, wyznaczającej krzywą popytu i kosztu krańcowego, decydującego o kształcie krzywej
podaży. W badaniach nad popytem neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła sformułowała pojęcie
elastyczności popytu, określającej stopień reakcji wielkości popytu na zmianę ceny oraz renty konsumenta.

Badania podaży przyczyniły się do określenia warunku równowagi przedsiębiorstwa, tj. optymalnej
(zapewniającej maksymalny zysk) wielkości produkcji przedsiębiorstwa, wyznaczonej przez punkt przecięcia
się krzywej kosztu krańcowego z krzywą utargu krańcowego. Istotny wkład neoklasyczna anglo-amerykańska
szkoła do rozwoju myśli ekonomicznej oraz zbieżność wielu jej poglądów z pozostałymi dwiema szkołami
(matematyczną szkołą lozańską i psychologiczną szkołą austriacką) spowodowały, że z czasem nazwa szkoła
neoklasyczna została utożsamiona z całym kierunkiem subiektywistycznym.



Austria: Carl Menger - szkoła psychologiczna (austriacka)

Austriacka szkoła w ekonomii, zwana też szkołą psychologiczną, jedna z trzech - obok matematycznej szkoły
lozańskiej i neoklasycznej szkoły anglo-amerykańskiej - szkół subiektywistycznego kierunku poglądów
ekonomicznych. Powstała w latach 70. XIX w., jej twórcą był C. Menger, do wybitniejszych zaś przedstawicieli
należy zaliczyć: F. von Wiesera, E. von Böhma-Bawerka oraz późniejszych kontynuatorów - H. Mayera, L.E. von
Misesa i F.A. von Hayeka.

Do gł. osiągnięć szkoły należy stworzenie i rozwinięcie subiektywistycznej teorii wartości, łączącej wartość
towaru z jego użytecznością, a następnie wykorzystanie tej teorii do wyjaśnienia przebiegu krzywej popytu
indywidualnego i rynkowego. Przedstawiciele szkoły austriackiej byli zwolennikami liberalizmu gospodarczego i
zdecydowanymi przeciwnikami marksistowskich poglądów ekonomicznych, z którymi ostro polemizowali. Na
ziemiach polskich zasady szkoły austriackiej głosił W. Czerkawski.



Szwajcaria: Leon Walras - szkoła matematyczna (lozańska)

Matematyczna szkoła lozańska, szkoła ekonomiczna w ramach kierunku subiektywistycznego. Jej twórcami
byli L. Walras i V. Pareto, profesorowie uniwersytetu w Lozannie. Wybitnymi reprezentantami byli także A.A.
Cournot, E. Barone, F.Y. Edgeworth i F. Divisia.

Największe osiągnięcia matematycznej szkoły lozańskiej przypadły na 2. poł. XIX w. Przedmiotem
zainteresowań przedstawicieli matematycznej szkoły lozańskiej były przede wszystkim teoria równowagi
ogólnej i handlu międzynarodowego, kwestie wyboru konsumenta i producenta (wyjaśniono je przy

pomocy krzywych obojętności), problemy maksymalizacji zysku w przedsiębiorstwach działających w różnych
strukturach rynkowych. Największą zasługą matematycznej szkoły lozańskiej było wprowadzenie metod
matematycznych do teoretycznych rozważań ekonomicznych, co miało zaowocować w przyszłości rozwojem
ekonometrii.

PRAWO GOSSENA:

1. W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki maleje. Prawo to

znane jest także pod nazwą prawa malejącej krańcowej użyteczności.

2. W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki, aby

użyteczności krańcowe nabywanych przez niego dóbr były sobie równe. Prawo to znane jest także pod nazwą
prawa wyrównywania użyteczności krańcowych.

ROZWÓJ TEORII GOSPODARKI KONSUMENTA: PRAWA GOSSENA, W.S. JEVONS, A. MARSHALL, V. PARETO, J.R. HICKS

Teoria wyboru konsumenta - sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy pomocy narzędzi matematycznych
opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w
zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen; opracowana na gruncie nurtu ekonomii neoklasycznej w pierwszej połowie
XX w.; duży wkład w jej opracowanie mieli m.in. Vilfredo Pareto oraz Francis Edgeworth.

MARSHALL i PARETO WCZEŚNIEJ

Hicks

Hicks's early work as a labour economist culminated in The Theory of Wages (1932, 2nd ed. 1963), still considered
standard in the field. He collaborated with R.G.D. Allen in two seminal papers on value theory published in 1934.

His magnum opus is Value and Capital published in 1939. The book built on ordinal utility and mainstreamed the now-
standard distinction between the substitution effect and the income effect for an individual in demand theory for the
2-good case. It generalised the analysis to the case of one good and a composite good, that is, all other goods. It
aggregated individuals and businesses through demand and supply across the economy. It anticipated the aggregation
problem, most acutely for the stock of capital goods. It introduced general equilibrium theory to an English-speaking
audience, refined the theory for dynamic analysis, and for the first time attempted a rigorous statement of stability
conditions for general equilibrium. In the course of analysis Hicks formalised comparative statics. In the same year, he
also developed the famous "compensation" criterion called Kaldor-Hicks efficiency for welfare comparisons of
alternative public policies or economic states.

Hicks's most familiar contribution in macroeconomics was the Hicks-Hansen IS-LM model,

[5]

which formalised an

interpretation of the theory of John Maynard Keynes (see Keynesianism). The model describes the economy as a balance
between three commodities: money, consumption and investment. Hicks himself did not embrace the theory as he
interpreted it; and, in a paper published in 1980, Hicks asserted that it had omitted some crucial components of Keynes's
arguments, especially those related to uncertainty.

TEORIA EQUILIBRIUM: SZKOŁA NEOKLASYCZNA I LOZAŃSKA

WCZEŚNIEJ

INSTYTUCJONALIZM T. VEBLENA. NEOINSTYTUCJONALIZM

Instytucjonalizm

Instytucjonalizm - teoria ekonomiczna głosząca, iż rzeczywistość ekonomiczna może zostać właściwie zinterpretowana

jedynie dzięki rzetelnej analizie statystyczno-empirycznej zmieniającej się struktury istniejących instytucji społecznych,

stworzona na przełomie XIX i XX wieku w

przez

w jego książce "

". Instytucjonaliści optowali za

interwencjonizmem

, twierdząc, że jest on ważnym czynnikiem

ułatwiającym kontrolę nad gospodarką.

Institutional economics focuses on understanding the role of the evolutionary process and the role of institutions in
shaping economic behaviour. Its original focus lay in Thorstein Veblen's instinct-oriented dichotomy between
technology on the one side and the "ceremonial" sphere of society on the other. Its name and core elements trace back
to a 1919 American Economic Review article by Walton H. Hamilton.

[1][2]

Institutional economics emphasizes a broader study of institutions and views markets as a result of the complex
interaction of these various institutions (e.g. individuals, firms, states, social norms). The earlier tradition continues
today as a leadingheterodox approach to economics.

[3]

A significant variant is the new institutional economics from the later 20th century, which integrates later developments
of  neoclassical  economics  into  the  analysis.  Law  and  economics  has  been  a  major  theme  since  the  publication  of
the  Legal  Foundations  of  Capitalism  by  John  R.  Commons  in  1924.  Behavioral  economics  is  another  hallmark  of
institutional  economics  based  on  what  is  known  about  psychology  and  cognitive  science,  rather  than  simple
assumptions of economic behavior.

Institutional economics focuses on learning, bounded rationality, and evolution (rather than assume stable preferences,
rationality and equilibrium). It was a central part of American economics in the first part of the 20th century, including
such famous but diverse economists as Thorstein Veblen, Wesley Mitchell, and John R. Commons.

[4]

Some

institutionalists see Karl Marx as belonging to the institutionalist tradition, because he described capitalism as a
historically-bounded social system; other institutionalist economists disagree with Marx's definition of capitalism,
instead seeing defining features such as markets, money and the private ownership of production as indeed evolving
over time, but as a result of the purposive actions of individuals.

"Traditional" institutionalism [1]

[d ead link]

rejects the reduction of institutions to simply tastes, technology, and nature

(see naturalistic fallacy). Tastes, along with expectations of the future, habits, and motivations, not only determine the
nature of institutions but are limited and shaped by them. If people live and work in institutions on a regular basis, it
shapes their world-views. Fundamentally, this traditional institutionalism (and its modern counterpart institutionalist
political economy) emphasizes the legal foundations of an economy (see John R. Commons) and the evolutionary,
habituated, and volitional processes by which institutions are erected and then changed (see John Dewey, Thorstein
Veblen, and Daniel Bromley.)

The  vacillations  of  institutions  are  necessarily  a  result  of  the  very  incentives  created  by  such  institutions,  and  are
thus  endogenous.  Emphatically,  traditional  institutionalism  is  in  many  ways  a  response  to  the  current  economic
orthodoxy; its reintroduction in the form of institutionalist political economy is thus an explicit challenge to neoclassical
economics,  since  it  is  based  on  the  fundamental  premise  that  neoclassicists  oppose:  that  economics  cannot  be
separated from the political and social system within which it is embedded.

Some  of  the  authors  associated  with  this  school  include  Robert  H.  Frank,  Warren  Samuels,  Mark  Tool,  Geoffrey
Hodgson,  Daniel  Bromley,  Jonathan  Nitzan,  Shimshon  Bichler,  Elinor  Ostrom,  Anne  Mayhew,  John  Kenneth
Galbraith  and  Gunnar  Myrdal,  but  even  the  sociologist  C.  Wright  Mills  was  highly  influenced  by  the  institutionalist
approach in his major studies.

New institutional economics (NIE) is an economic perspective that attempts to extend economics by focusing on
the social and legal norms and rules that underlie economic activity and with analysis beyond earlier institutional
economics

andneoclassical

economics.

NIE has its roots in two articles by Ronald Coase, "The Nature of the Firm" (1937) and "The Problem of Social Cost"
(1960). In the latter, the Coase Theorem (subsequently so termed) maintains that without transaction
costs alternative property rightassignments can equivalently internalize conflicts and externalities. Therefore,
comparative institutional analysis arising from such assignments is required to make recommendations about efficient
internalization of externalities and institutional design, including Law and Economics.

At present NIE analyses are built on a more complex set of methodological principles and criteria. They work within a
modified Neoclassical framework in considering both efficiency and distribution issues, in contrast to "traditional," "old"
or "original"institutional economics, which is critical of mainstream neoclassical economics.

[2]

The term 'new institutional economics' was coined by Oliver Williamson in 1975.

[3]

Among the many aspects in current NIE analyses are these: organizational arrangements, property rights,

credible commitments, modes of governance, persuasive abilities, social norms, ideological values, decisive

perceptions, gained control, enforcement mechanism, asset specificity, human assets, social capital, asymmetric
information,

strategic

behavior,

surroundinguncertainty,

monitoring

[d isambiguation

needed]

costs, incentives to collude, hierarchical structures, bargaining strength, etc.

Major scholars associated with the subject include Armen Alchian, Harold Demsetz,

Greif, Yoram Barzel, Claude Menard and four Nobel laureates — Ronald Coase,

and Oliver Williamson.

[15]

A convergence of such researchers resulted in founding the International Society

for New Institutional Economics in 1997.

TEORIA DOBROBYTU. TEORIA NIEDOSKONAŁEJ KONKURENCJI

Ekonomia dobrobytu - teoria ekonomiczna, która stanowiła integralną część klasycznej szkoły ekonomii.

Współcześnie ekonomia dobrobytu welfare economics określona jest jako podstawa polityki społeczno-gospodarczej
państwa, czyli ekonomia normatywna. Zagadnienia rozważane w jej ramach to m.in.: sposób zorganizowania sprawnie
funkcjonującej gospodarki, konstrukcja właściwego systemu podatkowego, metoda optymalnego zróżnicowania
dochodów.

Ekonomia  dobrobytu  w  wymiarze  teoretycznym  definiuje  kryteria  wyboru  społecznego,  a  na  poziomie  praktycznym
stosuje  te  kryteria  do  oceny  gospodarek  opartych  na  różnych  instytucjach  (rządzie,  rynku)  w  celu  identyfikowania
wyboru  najbardziej  pożądanego.  Nową  gałąź  wysoce  abstrakcyjnej  ekonomii  dobrobytu,  zwaną  nową  ekonomią
polityczną,  teorią  wyboru  publicznego,  stworzyła  praca  Kennetha  Arrowa  o  paradoksie  głosowania.
Zagadnienie ekonomii dobrobytu rozważa również Amartya Sen.

Istnieją dwa fundamentalne twierdzenia ekonomii dobrobytu opisujące związek pomiędzy wolnokonkurencyjnymi
rynkami a efektywnością ekonomiczną w rozumieniu optimum Pareta:

1. Każda gospodarka, w której istnieje konkurencja rynkowa, jest efektywna w rozumieniu Pareta
2. Za pośrednictwem mechanizmu konkurencji rynkowej można - dokonując odpowiedniej zmiany wyjściowego

podziału dochodów - osiągnąć każdą efektywną w rozumieniu Pareta alokację zasobów

[1]

TEORIE L. MISESA I F.A. HAYEKA

MISES

Mises wrote and lectured extensively on behalf of classical liberalism.

[17]

In his treatise Human Action, Mises

adopted praxeology as a general conceptual foundation of the social sciences and set forth his methodological approach
to economics.

[citation needed]

Friends and students of Mises in Europe included Wilhelm Röpke and Alfred Müller-Armack (advisors to German
chancellor Ludwig Erhard), Jacques Rueff (monetary advisor to Charles de Gaulle), Gottfried Haberler (later a professor
at Harvard), Lord Lionel Robbins (of the London School of Economics), and Italian President Luigi Einaudi.

[18]

Economist

and political theorist F. A. Hayek first came to know Mises while working as Mises's subordinate at a government office
dealing with Austria's post-World War I debt. In 1956, while toasting Mises at a party, Hayek said, "I came to know him
as one of the best educated and informed men I have ever known..."

[9]:219–20

Mises' seminars in Vienna fostered lively discussion among established economists there, and the meetings were also
visited by other important economists who happened to be traveling through Vienna. In New York, at his NYU seminar
and at informal meetings at Mises' apartment, he attracted college and high school students who listened reverentially
while Mises recited carefully prepared lectures from notes.

[19][20]

Among those who attended his informal seminar over

the course of two decades in New York were Israel Kirzner, Hans Sennholz, Ralph Raico, Leonard Liggio, George
Reisman and Murray Rothbard.

[21]

Mises's work also influenced other Americans, including Benjamin Anderson, Leonard

Read, Henry Hazlitt, Max Eastman, legal scholar Sylvester J. Petro, and novelist Ayn Rand. In his years in America, Mises
was surrounded by followers who agreed with his views and did not press him to explain or moderate his positions. He
thus became increasingly isolated. Mises' New York University seminar had little impact on the economics profession,
and among the attendees, only Israel Kirzner has achieved mainstream respectability among economists.

[19]

HAYEK

Austriacka teoria cyklu koniunkturalnego – teoria sformułowana przez ekonomistów szkoły austriackiej mająca na celu

wyjaśnienie przyczyn powstawania, dynamikę oraz skutki cykli koniunkturalnych.

Teoria postuluje, że cykle w przeważającej większości tworzone są przez banki centralne w systemach ekonomicznych,

w których funkcjonuje pieniądz fiducjarny. Według "Austriaków", banki powodują sztuczny ruch na rynku dóbr

kapitałowych oraz nadmierne inwestycje w fazie ekspansji kredytowej i inflacyjnej emisji pieniądza. Ruch ten po pewnym

czasie okazuje się pozbawiony zdrowych podstaw ekonomicznych (np. wiele projektów zostaje przeinwestowanych,

kapitał lokowany jest w bardzo ryzykowne przedsięwzięcia czy wręcz spekulację papierami), co powoduje kontrakcję na

rynku i recesję w gospodarce – drugą fazę cyklu koniunkturalnego.

Proponenci teorii podkreślają różne tempo, w którym świeżo wykreowany kapitał trafia na różne rynki w gospodarce i,

w konsekwencji, powoduje zmiany zarówno podczas ekspansji, jak i kontrakcji gospodarki w pewnej kolejności. Tak więc,

z reguły pierwsze w cykl boom, ale też boost, wpadają rynki papierów o wysokiej płynności, np. rynek akcji; efektem

dalszego rozprzestrzeniania się pieniądza są często np. hossa na rynku nieruchomości.

POPYTOWY MODEL DOCHODU NARODOWEGO J.M. KEYNESA. J.M. KEYNES I KEYNESISTOWSKA POLITYKA

EKONOMICZNA

keynesizm, ekon. popytowa teoria dochodu narodowego, w której dominującą rolę odgrywają wydatki inwestycyjne.

W uporządkowany sposób została przedstawiona przez J.M. Keynesa w dziele Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i
pieniądza  (1935–36,  wydanie  polskie  1956).  Jej  przesłanką  jest  teza,  że  opartą  na  leseferyzmie  gospodarkę
kapitalistyczną  cechuje  trwała  tendencja  do  niepełnego  wykorzystania  zasobów,  zwłaszcza  siły  roboczej  (The  End  of
Laissez-Faire  1926).  Tym  samym  Keynes  dokonał  zamachu  na  utrwaloną  wiarę  w  przyrodzone  siły  regeneracyjne
mechanizmu  rynkowego;  jest  to  tzw.  rewolucja  keynesowska,  która  oznacza  kres  doktryny  leseferyzmu  i
odrzucenie  prawa  Saya.  Makroekonomiczny  model  Keynesa  opisuje  gospodarkę  rynkową,  która  funkcjonuje  przy
niepełnym wykorzystaniu zasobów. Analiza jest prowadzona w warunkach elastycznej podaży dóbr przemysłowych, przy
mało giętkich, lepkich cenach (giętkość cen i płac). Odpowiada to współczesnym realiom konkurencji oligopolistycznej.
Założenie lepkości cen jest jednym z fundamentów makroekonomii keynesowskiej.

Główna teza teorii Keynesa zawiera się w twierdzeniu, że gospodarka jest ograniczona przez wielkość popytu, a nie przez
wielkość  zasobów.  Najważniejszy  jest  popyt  inwestycyjny,  gdyż  siłą  sprawczą  uruchamiającą  zmiany  w  wielkości
produktu (dochodu narodowego) są wydatki inwestycyjne, a nie oszczędności. Zamiast tradycyjnie zaczynać analizę od
skłonności społeczeństwa do oszczędzania i następnie ukazywać, w jaki sposób za pośrednictwem stopy procentowej
inwestycje  dostosowują  się  do  oszczędności,  Keynes  przyjął  autonomiczny  strumień  wydatków  inwestycyjnych  i
pokazywał,  jak  za  pomocą  mechanizmu  mnożnika  inwestycyjnego  będą  generowane  oszczędności  potrzebne  do
sfinansowania  tego  poziomu  inwestycji.  Wydatki  inwestycyjne  nie  są  wyznaczane  przez  oszczędności,  ale  zależą  od
różnorodnych czynników kształtujących decyzje inwestycyjne przedsiębiorców; najogólniej  — od przewidywań, tj. od
spodziewanej dochodowości zamierzonych inwestycji, a także od bieżącej stopy procentowej. Ryzyko inwestowania jest
główną  siłą  ograniczającą  decyzje,  sprawiającą,  że  kapitalistyczny  inwestor  jest  ostrożny.  Właśnie  dlatego  Keynes
eksponuje niepełne reinwestowanie oszczędności, jak też — jako jego odpowiednik — niedostatek efektywnego popytu.
Z analizy Keynesa wynikały 3 główne wnioski: bezrobocie nie jest skutkiem dobrowolnych decyzji pracowników; nie jest
też skutkiem braku elastyczności płac nominalnych „w dół”; wydatki rządu mogą zwiększyć zatrudnienie. Wszystko to
przeczyło tezom ortodoksyjnej teorii, w myśl której bezrobocie było spowodowane zbyt wysokimi płacami. Potrzebna
jest  więc  „widzialna  ręka”  —  interwencja  państwa,  zachęcająca  przedsiębiorców  do  podejmowania  inwestycji  i
uzupełniająca  prywatne  inwestycje  inwestycjami  publicznymi.  Deficyty  budżetowe  (budżetowy  deficyt)  mogą  być

wykorzystane do zasilania gospodarki dodatkową siłą nabywczą, a więc i do pobudzania produkcji oraz wzrostu
zatrudnienia. To dlatego deficyt budżetowy jest dopuszczalny, a nawet — w pewnych warunkach — pożądany. Keynes
dowiódł, że w gospodarce ograniczonej przez wielkość popytu łączne oszczędności zależą od wydatków inwestycyjnych,
deficytu budżetowego oraz od nadwyżki eksportowej. Jego teoria, zrodzona z bankructwa teorii neoklasycznej, która
nie potrafiła dać sobie rady z poziomem zatrudnienia, przeniosła analizę ekonomiczną z pozbawionych wymiaru czasu,
ryzyka i niepewności stanów równowagi statystycznej bliżej rzeczywistości.

Teorię popytową traktuje się jako pierwszą szkołę racjonalnego myślenia o pośrednich formach oddziaływania państwa
na gospodarkę. Teoria Keynesa wywarła silny wpływ na rozwój ekonomii, a także na politykę gospodarczą w państwach
o rozwiniętej gospodarce rynkowej. W ramach współczesnego keynesizmu wyodrębnia się postkeynesizm i nową
ekonomię keynesistowską (neokeynesizm).

Elżbieta Domańska

TEORIA EKONOMICZNA M. FRIEDMANA. MONETARYZM A KEYNESIZM

Monetaryzm[edytuj]

Monetaryzm – szkoła myśli ekonomicznej zajmująca się badaniem wpływu polityki pieniężnej państwa na dochód

narodowy. W obrębie tego działu ekonomii istnieje szereg rozbieżnościteoretycznych i ideologicznych. Monetarystą

nazywa się w tym sensie każdego ekonomistę zajmującego się tą dziedziną niezależnie od jego poglądów w tej sprawie.

Monetaryzm podkreśla długookresową neutralność pieniądza, brak krótkookresowej neutralności pieniądza, różnicę

pomiędzy realnymi i nominalnymi stopami procentowymi oraz znaczenie podaży pieniądza przy analizie polityki

makroekonomicznej. Głównymi przedstawicielami tego nurtu w ekonomii są Milton Friedman, Anna Schwartz, Karl

Brunner, Allan Meltzer, David Laidler, Michael Parkin i Alan Walters.

W szerszym, i nie do końca poprawnym, sensie monetaryzm to również doktryna ekonomiczna charakteryzująca się

silnym poparciem i wiarą w skuteczność mechanizmów rynkowych i niechęcią do nadmiernej interwencji państwa w

gospodarkę. Monetaryzm ogólnie biorąc jest powrotem do klasycznych, XIX-wiecznych poglądów w tej sprawie (choć

jest on obecnie dużo bardziej subtelny i złożony) stojącym w ostrym konflikcie z inną szkołą ekonomiczną

zwaną keynesizmem. Monetarystą jest w tym sensie zwolennik tej szkoły myślenia ekonomicznego. Monetaryzm w

drugim sensie tego słowa charakteryzuje się silną wiarą w samoregulujące się mechanizmy rynkowe, odrzucaniem tych

form interwencjonizmu państwowego, które wiążą się z dużym wypływem pieniądza z kasy państwa oraz

postulowaniem prowadzenia stałej i przewidywalnej polityki "mocnego" pieniądza i co za tym idzie odrzucanie koncepcji

"naprawiania" gospodarki przez zmiany podstawowych stóp procentowych. Trzeba jednak zauważyć, że nie każdego

zwolennika wolnego rynku można określić jako monetarystę.

Historia współczesnego monetaryzmu[edytuj | edytuj kod]

Monetaryzm jako współczesna szkoła ekonomiczna powstał około roku 1956. Za jego narodziny uważa się

opublikowanie przez Miltona Friedmana tzw. ilościowej teorii pieniądza.

Friedman dowodził, że popyt na pieniądz jest ściśle zależny od kilkunastu zmiennych ekonomicznych i może być na ich

podstawie stosunkowo łatwo obliczony. Stąd, jeśli państwo zwiększy emisję pieniądza ponad tę obliczoną wartość,

spowoduje to szybki nadmiar pieniędzy w bilansach poszczególnych ludzi, który spożytkują oni w większości na

dodatkową konsumpcję. Dodatkowa konsumpcja spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę, ten

chwilowy wzrost standardu nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest zależna tylko od potencjału

wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy wzrost spożycia powoduje jednak na

dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W tej sytuacji państwo

albo nadal zwiększa podaż pieniądza wywołując inflację, albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinaniem jego

dochodów. Pogląd ten stał w ostrej sprzeczności z obowiązującym wtedy keynesizmem, który głosił, że „ilość pieniądza

w gospodarce jest sprawą drugorzędną” i że wzrost jego emisji nie powoduje automatycznie wzrostu spożycia.

Wzrost popularności monetaryzmu i spadek popularności keynesizmu wynikał z teoretycznej niemożności wyjaśnienia

przez keynesizm fenomenu jednoczesnej inflacji i wzrostu bezrobocia w wielu krajach, w latach 60. i 70. XX wieku.

Według teorii Keynesa takie zdarzenie nie mogło po prostu mieć miejsca. Teoria Keynesa zakładała tłumienie podaży

dóbr w okresie niskiego bezrobocia i wysokiej inflacji oraz pobudzanie podaży w okresie wysokiego bezrobocia i niskiej

inflacji, nie wyjaśniała jednak co robić w sytuacji jednoczesnej wysokiej inflacji i bezrobocia.

Kolejne wątpliwości co do zasadności keynesizmu wywołała książka Miltona Friedmanna i Anny Schwartz A monetary

History of the United States, 1867-1960, w której porównano efekty rozmaitych polityk monetarnych i ich

długookresowy wpływ na gospodarkę USA. Autorzy dowodzili, że we wszystkich przypadkach kryzysu, które miały

miejsce w USA, inflacja i deflacja były zawsze powodowane polityką monetarną, a nie samym wzrostem lub spadkiem

popytu. Wywołało to długotrwały spór monetarystów z keynesistami na temat tego, czy aktywna polityka monetarna

może w ogóle mieć jakiś pozytywny wpływ na gospodarkę. Spór ten następnie rozwinął się w długofalową dyskusję na

temat efektywności różnych form interwencjonizmu, który w końcu podzielił także samych monetarystów na

zwolenników pełnego zakazu interwencjonizmu i zwolenników niektórych jego form, takich jak polityka

fiskalna (podatkowa), czy administracyjne rozbijanie monopoli. Dyskusja ta trwa wśród ekonomistów praktycznie do

dziś.

W latach 80. keynesizm stracił swoją popularność i rolę wiodącej szkoły ekonomicznej przejął monetaryzm. Monetaryzm

stał się także dobrą teoretyczną podbudową dla przeprowadzanych reform gospodarczych idących w kierunku

zmniejszania interwencjonizmu, prywatyzacji i stabilnej polityki pieniężnej. W USA ideami monetaryzmu motywowane

były przemiany gospodarcze zainicjowane przez Ronalda Reagana, a w Wielkiej Brytanii przez Margaret Thatcher.

Sukcesy tych reform (choć miały też one swoje niepowodzenia) spowodowały wzrost popularności monetaryzmu w

wielu krajach, w tym również w Polsce.

J. A. SCHUMPETER I SCHUMPETEROWSKA TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO. SCHUMPETERYZM A KEYNESIZM

Joseph Alois Schumpeter, był uważany przez swojego ucznia Paula Samuelsona za wielkiego showmana. Schumpeter
całe życie prowadził grę intelektualną ze swoim środowiskiem akademickim i opinią publiczną co uwypukliło jego intelekt
i dokonania. Chciał on stale udowadniać, że jest najlepszym ekonomistą na świecie.

W wieku 60 lat przyznał, że marzył o tym aby być najwspanialszym kochankiem Wiednia, najlepszym jeźdźcem Europy i
najwybitniejszym ekonomistom na świecie. Marzył też o tym aby być znawcom sztuki, zrobić karierę polityczną i odnieść
sukces w biznesie.

Schumpeter uważał, że nie można dobrze zrozumieć i uprawiać badań z zakresu teorii ekonomii nie znając jej historii.
HME tworzyła dogodną płaszczyznę, na której Schumpeter mógł połączyć wszystkie swoje zainteresowania tj. filozofie,
socjologię, historię, teorie ekonomiczne, ekonomię stosowaną ( pieniądz, cykle koniunkturalne, finanse publiczne)i
teorię socjalizmu.

„Teoria  rozwoju  gospodarczego”  (1912)  wykazał,  że  wzrost  gospodarczy  w  długim  okresie  czasu,  związany  jest  ze
strukturą instytucjonalną społeczeństwa. W tej strukturze najważniejszą rolę odgrywa przedsiębiorca, który z własnej
inicjatywy i na własne ryzyko, wprowadza nową technologię i innowacyjne produkty do gospodarki. Inni producenci
naśladują  i  upowszechniają  sprawdzone  już  metody  wytwarzania.  Źródło  wzrostu  gospodarczego  tkwi  więc  w
innowacyjnej  działalności  przedsiębiorcy,  który  powinien  być  dobrze  wynagradzany  za  swoją  kreatywną  działalność.

Strumień napływających do gospodarki wynalazków dzięki innowacyjności przedsiębiorcy rodzi atmosferę optymizmu
wśród

inwestorów,

która

sprzyja

rozwojowi

wysokiej

koniunktury

gospodarce.

Koniunktura

nie

trwa

jednak

wiecznie,

wyczerpuje

się

strumień

wynalazków

i naruszona zostaje ogólna równowaga. Prowadzi to w rezultacie do kryzysu gospodarczego, który
w gospodarce rynkowej jest rodzajem twórczej destrukcji. Kryzys eliminuje bowiem najmniej sprawne przedsiębiorstwa,
niezdolne sprostać wymaganiom rosnącej konkurencji i nie nadążające za ogólnym postępem innowacyjnym.

Kontynuując  swoją  teorię  innowacyjnego,  twórczego  przedsiębiorcy,  doszedł  do  wniosku,  że  konkurencja  prowadzi
nieuchronnie do powstawania monopoli, które w miarę postępującego rozwoju będą odgrywać coraz większą rolę w
gospodarce.  Nastąpi  wówczas  upadek  twórczego  przedsiębiorcy,  którego  zastąpi  zbiurokratyzowany  zarząd  oraz
menedżerowie nieskorzy do podejmowania ryzyka. Większość wielkich korporacji przekształci się wówczas we własność
anonimową,  rozproszoną  między  dużą  liczbę  akcjonariuszy.  Ich  przewaga  konkurencyjna  doprowadzi  do
wyeliminowania  licznych  drobnych  przedsiębiorstw.  Dobrze  płatny  menedżer  i  akcjonariusze  nie  będą  stawać
w  obronie  prywatnej  własności.  Robotnicy  najemni  też  nie  będą  bronić  prywatnej  własności.  W  ten  sposób  zniknie
polityczne poparcie dla prywatnej własności jako ekonomicznej podstawy kapitalizmu. Wady gospodarki kapitalistycznej
ujawnione  przez  intelektualistów  doprowadzą  w  końcu  do  radykalizacji  ruchu  robotniczego  i  upadku  gospodarki
kapitalistycznej.

EKONOMIA EWOLUCYJNA. EKONOMIA BEHAWIORALNA. EKONOMIA EKSPERYMENTALNA

Ekonomia behawioralna jest dziedziną analizy ekonomicznej, która weryfikuje założenia ekonomii neoklasycznej w

oparciu o wyniki badań socjologicznych i psychologicznych

[1]

W początkowym okresie rozwoju ekonomia klasyczna zawierała liczne odwołania do psychologii, etyki i moralnościi.
Przykładowo, Adam Smith napisał „Teorię moralnych sentymentów”, ważne dzieło opisujące psychologiczne pryncypia
indywidualnego zachowania, a Jeremy Bentham pisał obszerne teksty na temat psychologicznego podszycia
utylitaryzmu

[2]

Ekonomiści zaczęli się oddalać od psychologii podczas rozwoju neoklasycznej ekonomii, jako że starali się przekształcić
tę dyscyplinę w naukę naturalną, używając wyjaśnień zachowania ekonomicznego wywodzących się z przypuszczeń na
temat natury czynników ekonomicznych (tzw. "przewrót paretowski"

[2]

). Rozwinięto koncepcję homo oeconomicus i jej

psychologiczny aspekt był zasadniczo racjonalny. Pomimo to, psychologiczne wyjaśnienia nadal dostarczały informacji
wielu ważnym postaciom związanym z ekonomią neoklasyczną, jak Francis Edgeworth,Vilfredo Pareto, Irving
Fisher i John Maynard Keynes.

Pomimo iż psychologia niemalże zniknęła z dyskusji o ekonomii w XX wieku ukazywała się w pracach Francuza Gabriela
Tarde, Amerykanina George Katona i Węgra Laszlo Garai. Modele użyteczności oczekiwanej i zdyskontowanej zaczęły
zyskiwać  szeroką  akceptację,  generując  sprawdzalne  hipotezy  na  temat  podejmowania  decyzji  pod  wpływem
przypadkowości  oraz  konsumpcji  intertemporalnej.  Wkrótce  wiele  zaobserwowanych  i  powtarzających  się  anomalii
zakwestionowało te hipotezy. Co więcej, podczas lat 60-tych psychologia kognitywna zaczęła bardziej naświetlać mózg
jako narzędzie przetwarzania informacji (w przeciwieństwie do modeli behawiorystycznych). Psycholodzy z tej dziedziny,
jak  Ward  Edwards,  Amos  Tversky  i  Daniel  Kahneman  zaczęli  porównywać  swoje  kognitywne  modele  podejmowania
decyzji  pod  wpływem  ryzyka  i  przypadkowości  do  modeli  ekonomicznych  racjonalnego  zachowania.  W  psychologii
matematycznej  zaobserwować  można  długotrwałe  zainteresowanie  tranzytywności  preferencji  oraz  tego  jaki  rodzaj
miary stanowi użyteczność (Luce, 2000).

Ważna  praca  w  rozwoju  ekonomii  behawioralnej  oraz  dziedzin  finansowych  została  napisana  przez  Kahnemana  i
Tverskiego w roku 1979. Praca ta, „Badanie teorii: Analiza decyzji pod wpływem ryzyka” użyła kognitywnych technik
psychologicznych w celu wyjaśnienia wielu udokumentowanych rozbieżności w podejmowaniu decyzji ekonomicznych
w  stosunku  do  teorii  neoklasycznej.  Jednakże  „Teoria  Przestępstwa”  autorstwa  laureata  nagrody  nobla  Gary'ego
Beckera  w  1967  była  znaczącym  dziełem  które  przyczyniło  się  do  zaangażowania  elementów  psychologicznych  do
podejmowania  decyzji  ekonomicznych;  Becker  jednakże  nalegał  na  podtrzymywanie  ścisłej  spójności  preferencji.
Śledząc  historię  ekonomii  behawioralnej  powinno  się  odnieść  do  teorii  Ograniczonej  Racjonalności  przez  Laureata
nagrody Nobla Herberta Simona, który wyjaśnił w niej jak ludzie irracjonalnie mają tendencję do bycia zadowolonymi,
zamiast maksymalizowania użyteczności, jak się powszechnie uważa. Do innych wybitnych prekursorów nowoczesnej

ekonomii behawioralnej należy Maurice Allais, którego „Paradoks Allaisa” reprezentował kluczowe wczesne
kwestionowanie teorii oczekiwanej użyteczności.

Na przestrzeni lat różne inne wpływy psychologiczne zostały wcielone do ekonomii behawioralnej, takie jak nadmierna
pewność siebie, odchylenie przewidywania oraz wpływy ograniczonej uwagi. Do kolejnych kamieni milowych w rozwoju
dziedziny  należy  licznie  uczęszczana  i  zróżnicowana  konferencja  na  Uniwersytecie  w  Chicago,  specjalna  edycja
Kwartalnika  Ekonomicznego  z  1997  roku  („Ku  pamięci  Amosa  Tverskiego”)  poświęcona  zagadnieniu  ekonomii
behawioralnej oraz przyznaniu nagrody Nobla Danielowi Kahnemanowi w roku 2002 za „wcielanie wglądu w badania
psychologiczne  do  nauk  ekonomicznych,  szczególnie  dotyczących  ludzkiego  zdania  i  podejmowania  decyzji  pod
wpływem niezdecydowania”

Badanie teorii jest przykładem uogólnionej teorii oczekiwanej użyteczności. Pomimo że bierze powszechnie udziału w
dyskusjach z dziedziny ekonomii behawioralnej, uogólniona teoria oczekiwanej użyteczności jest podobnie
motywowana przez zagadnienia niedokładności opisowej teorii oczekiwanej użyteczności.

Ekonomia behawioralna dotyczyła również problemów  wyboru  intertemporalnego.  Czołowym  konceptem  jest  ten  o
hiperbolicznej utracie wartości, proponowany przez George'a Ainslie (1975) i rozwinięty przez Davida Laibsona, Teda
O'Donoghue  i  Matthew  Rabin,  w  którym  to  wysoka  stopa  obniżki  jest  użyta  pomiędzy  teraźniejszością  i  niedaleką
przyszłością, a niższa stopa pomiędzy niedaleką i daleką przyszłością. Ten wzór obniżania cen jest dynamicznie niezgodny
(lub czasowo niezgodny), a zatem niezgodny z niektórymi modelami racjonalnego wyboru, skoro stopa obniżki pomiędzy
czasem t i t+l będzie niska o czasie t-l, gdzie t jest niedaleką przyszłością, a wysoka o czasie t gdzie t jest teraźniejszością
a czas t+l niedaleką przyszłością. Częścią dyskusji o hiperbolicznym obniżaniu ceny stała się zwierzęca i ludzka praca nad
teorią melioracji i prawa dopasowania Richarda Herrnsteina. Sugerują one, że zachowanie nie jest oparte na oczekiwanej
użyteczności  lecz  na  poprzednim  doświadczeniu  wzmocnienia.  Inne  dziedziny  ekonomii  behawioralnej  reprezentują
mniej  kwestionowania  neoklasycznej  teorii  użyteczności,  wzbogacając  model  funkcji  użyteczności  bez  pociągania  za
sobą niezgodności preferencji. Duża liczba prac na temat „sprawiedliwości” i „recyprokalnego altruizmu” przez uczonych
takich jak Ernst Fehr, Armin Falk czy Matthew Rabin osłabiła neoklasyczne założenie „idealnego samolubstwa”. Praca ta
szczególnie daje się odnieść do ustalania wysokości płac na rynkach robotniczych. Praca nt. „nieodłącznej motywacji”.

Metodologia[edytuj | edytuj kod]

Początkowo  ekonomia  behawioralna  i  teorie  finansowe  były  rozwijane  prawie  wyłącznie  przez  eksperymentalne
obserwacje  i  wyniki  sondaży,  aczkolwiek  w  ostatnich  czasach  dane  zaczerpnięte  z  realnego  świata  zajęły  bardziej
poważną pozycję. Funkcjonalny magnetyczny rezonans jądrowy uzupełnił te starania poprzez jego użytek w określeniu
które obszary mózgu są aktywne podczas różne etapy podejmowania decyzji ekonomicznych. Eksperymenty symulujące
sytuacje rynkowe jak handel na rynku papierów wartościowych oraz aukcje są postrzegane jako szczególnie przydatne
jako że mogą być używane w celu izolacji efektu konkretnego odchylenia na podstawie zachowania; zaobserwowane
zachowanie rynkowe może być wyjaśnione na wiele sposobów, ostrożnie zaprojektowane eksperymenty mogą zawęzić
grono  wiarygodnych  wyjaśnień.  Eksperymenty  są  zaprojektowane  żeby  być  motywacyjno-kompatybilne,  a
zobowiązujące transakcje z wykorzystaniem prawdziwych pieniędzy są „normą”.

Kluczowe obserwacje[edytuj | edytuj kod]

W finansach i ekonomii behawioralnej wyróżniamy trzy główne tematy:

1. Heurystyka: ludzie często podejmują decyzję bazowane na szacunkowych regułach kciuka, a nie na ściśle

racjonalnej analizie. Zobacz także odchylenia kognitywne i ograniczona racjonalność

2. Framing: sposób w jaki problem jest ukazany podejmującemu decyzje będzie miał wpływ na jego działanie
3. Nieefektywność rynkowa: istnieją wyjaśnienia dla zaobserwowanych wyników rynkowych które są

przeciwieństwem racjonalnych oczekiwań i wydajności rynkowej. Zawierają one źle ustalone ceny, irracjonalne
podejmowanie decyzji i anomalie zwrotów. Szczególnie Richard Thaler opisał specyficzne anomalie rynkowe z
perspektywy behawioralnej.

Barberis, Shleifer i Vishny (1998) oraz Daniel, Hirschleifer i Subrahmanyam (1998) zbudowali modele oparte na
ekstrapolacji (widzeniu modeli w losowych sekwencjach) oraz nadmiernej pewności siebie w celu wyjaśnienia
awaryjnych nad- i podreakcji rynkowych, jednak nad źródłem nieprawidłowych reakcji ciągle się debatuje. Te modele
zakładają, że błędy i odchylenia są powiązane ze sobą poprzez czynniki, tak żeby się wzajemnie nie redukowały. Miałoby

to miejsce jeśli duża frakcja czynników patrzyłaby na ten sam sygnał (jak np. porada analityka) lub miała wspólne
odchylenie.

Ogólniej mówiąc, odchylenia kognitywne mogą mieć ogólnie anomalne efekty jeśli ma miejsce społeczne udzielanie się
uczuć (powodując zbiorową euforię lub strach) pomysły, prowadząc do zjawisk takich jak instynkt stadny lub grupowe
myślenie. Finanse behawioralne i ekonomia opiera się tak jak na psychologii społecznej w obrębie dużych grup jak i na
psychologii indywidualnej. W niektórych modelach zachowań niewielka grupa dewiacyjna może mieć istotny wpływ na
poszerzanie rynku (np. Fehr i Schmidt, 1999).

Ekonomia ewolucyjna - terminem tym określa się rozmaite koncepcje ekonomiczne, rozwijane w od początków XX wieku,
które dopuszczały możliwość wyjaśniania procesów gospodarczych przez analogię z procesem ewolucji, zachodzącym
w środowisku przyrodniczym.

Ekonomia ewolucyjna nawiązywała do koncepcji Karola Darwina, Jeana Lamarcka, Herberta Spencera i była skierowana
przeciw  metodzie  oraz  paradygmatowi  ekonomii  neoklasycznej,  w szczególności  instytucjonalizmowi.  W  opozycji  do
niej,  za  przedmiot  nauki  ekonomii,  ekonomia  ewolucyjna  uznaje  poznanie  motywów  działalności  ludzi  w  procesie
gospodarowania,  określenie  zasad  rozwoju  gospodarczego  oraz  zrozumienie  istoty  aktywności  podmiotów
gospodarczych i mechanizmów kierujących tą aktywnością za pomocą narzędzi nauk przyrodniczych, a nie mechaniki.

Ekonomia  ewolucyjna  nie  izoluje  sfery  ekonomicznej  aktywności  ludzi  od  wpływu  innych  czynników,
np.  psychologicznych,  kulturowych,  socjologicznych,  klimatycznych,  politycznych  itechnologicznych.  Analizuje  proces
gospodarczy  w  jego  ruchu,czyli  w  dążeniu  do  równowagi  nieustannie  zakłócanej  przez  rozmaite  czynniki.  Podkreśla
ograniczoność wiedzy ludzkiej, co ma wpływ na decyzje jednostki, które nie mogą być optymalne.

Konkurencję  pojmuje  w  kategoriach  walki  właściwej  dla  świata  przyrody,  w  której  sukces  odnosi  osobnik  bardziej
przystosowany.  Innowacje  zwiększające  stopień  przystosowania  przedsiębiorstwa  (nowa  technologia,  sposób
organizacji  pracy,  itd.)  wypiera  "gorsze"  istniejące  rozwiązania  powodując  eliminację  przedsiębiorstw,  które  nie
przyswoiły danej innowacji. Efektem tak przedstawionej naturalnej selekcji przedsiębiorstw jest rozwój gospodarczy.

Ekonomia ewolucyjna ma duże osiągnięcia w zakresie analizy mikroekonomicznej, niewielkie zaś w makroekonomii.
Modelowanie zjawisk ewolucyjnych było do niedawna technicznie niemożliwe, więc pierwsze modele formalne
pozwalających na analizę w skali całej gospodarki, lub przynajmniej jej gałęzi rozwinięto dopiero w latach 80. (Nelson i
Winters).

Niektóre koncepcje ekonomii ewolucyjnej, przede wszystkim uwzględnianie innowacji w tworzonych modelach, zostały
przejęte przez kierunki ekonomii głównego nurtu. Rozmaitość koncepcji stanowi przeszkodę w przekształceniu się
ekonomii ewolucyjnej w szkołę ekonomiczną, posiadającą określony paradygmat.

Ekonomia eksperymentalna - dział ekonomii zajmujący się zastosowaniem metod eksperymentalnych.

Podstawowym  narzędziem  ekonomii  eksperymentalnej  jest  eksperyment.  Eksperymenty  mogą  być  przeprowadzane
zarówno w laboratoriach jak i w terenie, a ich wyniki wykorzystywane są do testowania i lepszego zrozumienia teorii
ekonomicznych.  W  warunkach  laboratoryjnych  tworzone  jest  kontrolowane  otoczenie  gospodarcze,  a  uczestnicy  są
motywowani  do  podejmowania  realnych  decyzji  poprzez  zapewnienie  im  odpowiednich  bodźców,  najczęściej
finansowych. W wyniku przeprowadzanych eksperymentów możliwe jest lepsze zrozumienie sposobów podejmowania
decyzji, indywidualnych zachowań czy warunków zaistnienia kooperacji między uczestnikami.