1. Główne nurty w ekonomii. Powiązania między nimi. 2

2. Przedstawiciele ekonomii klasycznej. Ich główne osiągnięcia. 2

3. Natura ludzka w ekonomii klasycznej i neoklasycznej. 2

4. Znaczenie pracy w ekonomii klasycznej. 3

5. Wartość i cena dobra według ekonomii klasycznej. 3

6. Czynniki wytwórcze i funkcje produkcji według ekonomii klasycznej. 4

7. Produktywność czynników wytwórczych. 4

8. Prawo rynków Saya. Wprowadzenie. 5

9. Prawo Turgota a prawo rynków Saya. 5

10. Prawa równowagi gospodarczej. Powiązania między nimi. 6

11. Funkcja Państwa według ekonomii klasycznej. 6

12. Cechy ekonomii klasyczno-neoklasycznej. 7

13. Rozwój ekonomii neoklasycznej. 7

14. Szkoły ekonomii. Szkoła austriacka - główni przedstawiciele i dorobek. 8

15. Szkoły ekonomii. Szkoła Cambridge - główni przedstawiciele i dorobek. 8

16. Podejście marginalistyczne do zjawisk gospodarczych. 9

17. Wartość i cena dobra według ekonomii neoklasycznej. 9

18. Użyteczność dobra. Pierwsze prawo Gossena. 10

19. Nadwyżka konsumenta (może być też dalszą częścią pyt. 18) 12

19. Funkcja popytu 12

20. Wycena dobra w czasie. Teoria procentu. 15

21. Teoria pracy Jevonsa. Paradoks rentowności firmy i suwerenności konsumenta. 15

22. Synteza neoklasyczna. Pojęcie i rodzaje. 16

23. Model rynku Marshalla. 16

24. Funkcje pieniądza. Zasada neutralności pieniądza. 17

25. Model rynku Marshalla. 18

26. Funkcja pieniądza. Zasada neutralności pieniądza. 18

27. Ilościowa teoria pieniądza (Fisher). 18

28. Popyt na pieniądz według Pigou. 19

29. Prawo Pigou a prawo rynków Saya. 19

30. Stosunek Myrdala do prawa rynków Saya. 19

31. Konieczność interwencji państwa w gospodarce wg Myrdala i Keleckiego. 19

32. Funkcja oszczędności Keynesa. Stosunek do klasycznej funkcji oszczędności. 20

33. Krzyż keynsowski. 20

34. Skuteczność polityki interwencyjnej państwa. Mechanizm mnożnikowy. 21

35. Teoria pieniądza Keynesa. Neutralność i nieneutralność pieniądza wg Keynesa. 21

36.Rodowód modelu IS-ML. Zamiar Hicksa a jego urzeczywistnienie. 21

37. Hipoteza dochodu permanentnego Friedmana. Stabilność gospodarki 22

38. Teoria pieniądza Friedmana. Jej związek z teorią Pigou i teorią Keynesa. 22

39. Zasada ludnościowa Malthusa. Teoria płacy

40. Hipoteza ludnościowa Kremera. Nowa teoria ludnościowa

1. Główne nurty w ekonomii. Powiązania między nimi.

Znane sa 2 terminy na okreslenia nauki o gospodarowaniu. Wczesniejszy termin, obecnie niemal nieużywany, to ekonomia polityczna (1615- Antoine de Montchretien). Termin ten utrzymywał się długo. (Jeszcze w 1871 r. William Jevons tak nzawał swój trakta polityczny). W 1890 Alfred Marshall zastosował termin ekonomika, który wyparł ekonomię polityczną. Nazwa ekonomii politycznej utrzymuje się obecnie na oznaczenie ekonomii marksistowskiej.

Nurty w ekonomii

Pierwsza teorią jest fizjokratyzm z drugiej połowy XVIII w (19750). Jest to ekonomia wczesna (powstającej gospodarki rynkowej)

1. Nurt klasyczny (ekonomia głównego nurtu gospodarki rynkowej)

• Ekonomia klasyczna 1776 r.

• Ekonomia neoklasyczna 1871 r.

• Nowa ekonomia klasyczna 1956 r.

Od 1776 rozwijała się ekonomia klasyczna, która przeszła w ekonomie neoklasyczną (w 1871r.) a następnie w nowa ekonomię klasyczną (w 1956 r.) wszystkie 3 współtworzą nurt klasyczny.

2. Nurt keynsowski (1930- 1936) (ekonomia głównego nurtu gospodarki rynkowej)

Ekonomia keynsowska rozwinęła się w latach 1930. jako zdecydowanie krytyczna względem nurtu klasycznego (pozostają one w opozycji, ale silnie na siebie oddziałują).

3. Inne nurty

Powstały także inne nurty. Ich przedstawiciele są wielce krytyczni wobec nurtu klasycznego. Jest to jednak oddziaływanie jednostronne, gdyż przedstawiciele nurtu klasycznego swych oponentów niemal nie dostrzegają.

(ekonomia pobocznego nurtu gospodarki rynkowej)

• Szkoła historyczna (od 1841 r.)

• Ekonomia marksowska (od 1867r.), dalej rozwijana, jako ekonomia polityczna socjalizmu

• Ekonomia veblenowska (od 1899 r.)

• Ekonomia schumpeterowska (od 1912 r.)

2. Przedstawiciele ekonomii klasycznej. Ich główne osiągnięcia.

Główni twórcy ekonomii klasycznej byli Brytyjczykami albo żyli w Wielkiej Brytanii- tam rozwijały się najbardziej dynamicznie gospodarka rynkowa i przemysł. Prekursorami ekonomii klasycznej byli William Petty działający w 2 pol. XVII w. i Dawid Hume (polowa XVIII w. - 1952 - neutralnośc pieniadza -wpływ posredni -inspracja na Smith i Saya).

Rzeczywistym twórcą ekonomii klasycznej był Adam Smith pochodzenia szkockiego, który w 1776 r. napisał fundamentalne dzieło Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, w skrócie nazywane Bogactwem narodów. Dzieło to zostało uznane za pierwszy w dziejach traktat ekonomiczny. (teoria pracy i produktu - wpływ bezpośredni na Saya, Ricardo i Malthusa).

Innym ważnym klasykiem ekonomii jest Jean- Baptiste Say, autor Traktatu o ekonomii politycznej tworzonego w latach 1803- 1814. Dzieło to wywarło (przemożny) wielki wpływ na rozwój myśli ekonomicznej, ale również obecnie stanowi przedmiot sporów. (prawo rynków - wpływ bezpośredni na Ricardo i bezpośredni również na Mill - 1807)

Dawid Ricardo żydowskiego pochodzenia- Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817). W tym dziele ekonomia klasyczna znalazła swój najpełniejszy wyraz. (model klasyczny wpływ bezpor. JS.Mill 1848-1871 oraz stan stacjonarny 1815 wpływ bez. na Senior

Inni przedstawiciele:

- Malthus 1798- 1803 (zasada ludnościowa) wpływ na Ricardo

- J. Mill (prawo rynków)

- Senior 1836 (teoria procentu)

3. Natura ludzka w ekonomii klasycznej i neoklasycznej.

Podstawowym podmiotem gospodarującym jest człowiek, tworzy wspólnie z innymi ludxmi zbiorowość ludzką, zwaną społeczeństwem. Człowiek ma pewne cechy, które warunkują sposób jego gospodarczych zachowań.

Zespół cech, które warunkują sposób zachowań gospodarczych człowieka Smith nazwał naturą ludzką. Na naturę ludzką składają się:

- egoizm

- racjonalność działania

- skłonność do wymiany (handlu), czyli zamiany jednej rzeczy na drugą.

Egoizm- przedkładanie interesu własnego nad interes innych ludzi. Człowiek wchodzi w gospodarcze kontakty z innymi w trosce o własne interesy i w miarę możności wykorzystuje tych ludzi. Te kontakty gospodarcze wynikają ze skłonności do wymiany. Człowiek postępuje w swym działaniu racjonalnie, przeprowadzając stosowną kalkulację (ma to miejsce także w społeczeństwach prymitywnych, w których działaniach gosp. - zdawałoby się bardziej decydują zwyczaje). Te wszystkie cechy składają się na idealny typ człowieka gospodarującego, określanego przez Smitha homo economicus. Cechy te mają wszyscy ludzie w każdej społeczności i w każdej epoce. Sa to cechy uniwersalne, a wszystkie prawa ekonomii, przynajmniej pośrednio się do nich odnoszą. Z tego względu prwa te maja uniwersalny charakter, co będzie stanowić przedmiot żartego sporu w 2. Pol. XIXw.

Człowiek jest czynnikiem, który tworzy gospodarkę i rozstrzyga o jej sprawności. Wg Smitha to natura ludzka wprawia gospodarkę w ruch.

Gospodarowanie polega na pozyskiwaniu i przetwarzaniu przez ludzi zasobów przyrody i w tym celu ludzie wykonują pracę. W ekonomii klasycznej praca jest jedynym czynnikiem, za sprawą którego w działalności gospodarczej może powstać nadwyżka. Ziemia i kapitał stanowią czynniki uzupełniające.

Człowiek jest z natury egoistą, czyli jest zły. Istnieje jednak pewien mechanizm, za pomocą którego egoistyczne skłonności ludzi przyczyniają się do powiększenia dobrobytu. Jest to mechanizm niewidzialnej ręki rynku. Człowiek nie wie i nie musi wiedzieć, że swoim działaniem pomnaża dobrobyt innych.

Egoistyczny interes indywidualny→rynek (niewidzialna reka)→powszechny dobrobyt

W ten sposób Smith przedstawiał pierwszy z argumentów świadczących o konieczności istnienia rynku. Jest to argument o charakterze pozaekonomicznych, można powiedzieć- moralnym(etycznym).

Tak jak przedstawiciele ekonomii klasycznej tak i przedstawiciele rewolucji marginalistycznej (ekonomia neoklasyczna) przyjęli, że racjonalnie działający ludzie przyczyniają się do optymalnego efektu ogólnego, który w ekonomii dobrobytu nazywa się dobrobytem społecznym. W rewolucji marginalistycznej analiza została przeniesiona ze sfery produkcji do sfery konsumpcji. Podstawowym podmiotem gospodarującym i obiektem badawczym stał się człowiek- konsument, mający- na wzór homo economicus- określone cechy. Człowiek ma nieograniczone potrzeby konsumpcyjne i ograniczone możliwości zaspokojenia ich. Maksymalizuje on swoją użyteczność.

4. Znaczenie pracy w ekonomii klasycznej.

Klasycy ekonomii uważali, że źródłem produktu jest praca, zatem każde zdarzenie gospodarcze należałoby mierzyć nakładem pracy. Praca pełni podwójną rolę źródła produktu i jego miary.

Praca nie jest miarą dobra, dlatego zdarzenia gospodarcze mierzone są za pomocą pieniądza. który prócz funkcji pośrednika wymiany - przyjmuje funkcje miernika wartości.

Rozwiązaniem dylematu jest podwójny sposób analizy. Z jedenj strony jest to teoria wartości opartej na pracy i wynikająca z niej abstrakcyjna teori ceny, z drugiej są to realistyczne teorie wynagradzania czynników wytwórczych, w tym teoria ceny.

Związek między pracą, wartością, a ceną badali Smith i Ricardo. Zauważyli oni, że w procesie produkcji, czyli angażowania pracy N, powstaje dobro Q o pewnej wartości ω, której realnym odzwierciedleniem jest cena p. Wartość dobra jest określana przez nakład pracy poniesiony w warunkach przeciętnych. Struktura nakładów pracy określa strukturę cen.

Pierwszym czynnikiem sprzyjającym wytworzeniu jak największego produktu wg Smitha jest zatrudnienie produkcyjne N_prod. Im więcej ludzi wykonuje pracę polegającą na pozyskiwaniu i przetwarzaniu zasobów przyrody, tym produkt Q jest większy. N_prod ↑→Q↑

Smith wprowadził pojęcia pracy produkcyjnej (przynoszącej wzrost produktu) i nieprodukcyjnej (rola jej są usługi, w tym finansowe). Skoro tylko praca produkcyjna wytwarzana przez robotników, wytwarza produkt, to produkt powinien w całości należeć do nich. - prace N -czynnik ludzki, zasadniczy, gdyż jako jedyny przynoszący nadwyżkę, zarazem czynnik o największej mobilności.

Drugim czynnikiem jest produktywność pracy. Jest ona tym większa, im praca jest bardziej wyspecjalizowana., czyli im szerszy jest podział pracy miedzy członków danej społeczności: Q↑ ←Q/ N_prod ↑ ← specjalizacja pracy ← podział pracy

Podział pracy i specjalizacja maja zasadnicze znaczenie. W pełni wystepują one w gospodarce rynkowej. (Trzeci czynnik to akumulacja, czyli tworzenie kapitału).

5. Wartość i cena dobra według ekonomii klasycznej.

Klasycy ekonomii uważali, że źródłem produktu jest praca, zatem każde zdarzenie gospodarcze należałoby mierzyć nakładem pracy. Praca pełni podwójną rolę źródła produktu i jego miary.

Praca nie jest miarą dobra, dlatego zdarzenia gospodarcze mierzone są za pomocą pieniądza, który prócz funkcji pośrednika wymiany - przyjmuje funkcje miernika wartości.

Rozwiązaniem dylematu jest podwójny sposób analizy. Z jedenj strony jest to teoria wartości opartej na pracy i wynikająca z niej abstrakcyjna teori ceny, z drugiej są to realistyczne teorie wynagradzania czynników wytwórczych, w tym teoria ceny.

Związek między pracą, wartością, a ceną badali Smith i Ricardo. Zauważyli oni, że w procesie produkcji, czyli angażowania pracy N, powstaje dobro Q o pewnej wartości ω, której realnym odzwierciedleniem jest cena p: Ni→Oi→wi→pi

Wartość dobra jest określana przez nakład pracy poniesiony w warunkach przeciętnych. Struktura nakładów pracy określa strukturę cen. N1/…/Nn=w1/…/wn=p1/…/pn

Problem transformacji (przejscia od wartości dóbr do ich cen)

Ricardo - w gospodarce wystepuje jeden czynnik wytwórczy - praca (ucielesniona w kapitale), za pomocą którego wytwarzane sa dwa dobra. Ceny dóbr, przy uwzględnieniu wyłącznie pracy bezpośrednio wydatkowanej, zależą od nakładów pracy oraz od stawki płacy w, jednolitej w całej gospodarce: p1=N1w oraz p2=N2wmi a proporcja cen jest równa proporcji nakładów pracy: p1/p2=N1/N2.

W cenie dobra musi zawierać się wynagrodzenie za odrocznie konsumpcji, czyli wyłozony kapitał (oszczędności), którym jest procent r, a ceny dóbr wynosza: p1=N1w(1+r)^t1 oraz p2=N2w(1+r)^t2 A ich proporcja: p1/p2=N1/N2(1+r)^t1-t2

Uwzględnienie wynagrodzenie z tytułu zaanagazowania kapitału sprawiło, że struktura cen nie odpowiada strukturze nakładów pracy, czyli strukturze wartości dóbr - Oznacza to, że istnieje rozbieżność między sferą wytwarzania (kosztami), a sferą wymiany (cenami rynkowy)Teoria wartości nawet jeśli jest prawdziwa nie posiada rzeczywistego odpowiednika

Teoria wartości wskazuje istotę cen dóbr, która kryje się w wydatkowanej pracy. Teoria cen mówi o cenach faktycznie występujących w gospodarce. Pojawia się tu wprowadzone przez Smitha pojęcie ceny naturalnej- pokrywającej wynagrodzenie czynników wytwórczych według naturalnej stopy, czyli jest to cena długookresowa. Pnat/i= cena dług.

Cena rynkowa (bieżąca) zależy od stosunku między ilością towaru oferowanego na rynku, czyli podażą krótkookresową, a efektywnym popytem. Jest to cena krótkookresowa.

Cena monopolowa jest wyższa od ceny naturalnej, która jest ceną najniższa pmin z punktu widzenia kosztów wytwarzania.: pmon>pnat=pmin. Natomiast wytwarzana i sprzedawana ilość dobra przy monopolu Qmon jest mniejsza niż ilość Qryw przy wolnej konkurencji:

Odmienny poglad od Smitha i Ricardo miał Say, którego zdaniem każde dobro ma wartość użytkową, czyli użyteczność oznaczającą satysfakcję odczuwaną w czasie jego konsumpcji. Cena dobra nie może być mniejsza niż koszt jego wytworzenia, równy iloczynowi nakładu pracy i stawki płacy, ale ostatecznie określa ja nabywca, nadając dobru użyteczność użyteczność u: Niw≤pi≤ui

6. Czynniki wytwórcze i funkcje produkcji według ekonomii klasycznej.

Celem działalności gospodarczej jest ogólny dobrobyt, nazywany przez Smitha bogactwem narodu. Głównym obiektem badań jest proces wzrostu dobrobytu, czyli wzrost gospodarczy. Reprezentantem dobrobytu jest wytwarzany produkt narodowy Q, składający się z dóbr Q_i., a podstawowy schemat: bogactwo=dobrobyt= (Q=∑Qi) →wzrost gosp. Wymiernym celem społeczeństwa jest wytworzenie jak największego produktu cel: Q→max. Wytworzenie produktu wymaga zaangażowania czynników wytwórczych (F): W ten sposób powstaje makroekonomiczna funkcja produkcji F, zgodni z która wielkość produktu zależy od nakładu tych czynników. Q=F

Smith, Say i J. S. Mill wyróżnili 3 czynniki wytwórcze (ten podział utrzymał się do dziś):

• ziemię T- zasoby przyrody możliwe do gospodarczego wykorzystania, o niewielkiej mobilności, czyli przenośności do różnych procesów gospodarczych;

• pracę N- czynnik ludzki, jako jedyny przynoszący nadwyżkę, o największej mobilności;

• kapitał K- czynnik rzeczowy stworzony przez człowieka, czyli narzędzia i maszyny, w którym zawiera się ludzka praca, o stosunkowo dużej mobilności.

Stosując kombinacje tych czynników można stworzyć różne funkcje produkcji. Najpełniejsza jest funkcja trójczynnikowa (rzadko stosowana):

Q= F (T, N, K).

Najczęściej używana jest funkcja dwuczynnikowa, w której pominięta jest ziemia, a cały produkt zależy od nakładu pracy bezpośrednio wydatkowanej i ucieleśnionej w kapitale:

Q= F (N, K).

Proporcja zaangażowania pracy i kapitału w danym procesie produkcyjnym wyznacza poziom technologii wytwórczej:

Technologia= N/K.

W przypadku stałej technologii odpowiednia jest funkcja jednoczynnikowa, zastosowana przez Ricardo w teorii tworzenia i podziału produktu:

Q= F(N), przy N/K= constans.

W funkcji jednoczynnikowej odzwierciedlił się pogląd klasyków, że jedynym czynnikiem aktywnym w procesie produkcyjnym jest praca ludzka. Z drugiej strony przeczyło to stwierdzeniu, że gospodarka rynkowa jest najdoskonalszą formą gospodarowania

7. Produktywność czynników wytwórczych.

Celem społeczeństwa (gospodarki narodowej) jest wytwarzanie jak największego produktu

Adam Smith, trzy czynniki wytwórcze, sprzyjające temu:

Pierwszym czynnikiem sprzyjającym wytworzeniu jak największego produktu wg Smitha jest zatrudnienie produkcyjne N_prod. Im więcej ludzi wykonuje pracę polegającą na pozyskiwaniu i przetwarzaniu zasobów przyrody, tym produkt Q jest większy. N_prod ↑→Q↑

Smith wprowadził pojęcia pracy produkcyjnej (przynoszącej wzrost produktu) i nieprodukcyjnej (rola jej są usługi, w tym finansowe). Skoro tylko praca produkcyjna wytwarzana przez robotników, wytwarza produkt, to produkt powinien w całości należeć do nich. czynnik ludzki, zasadniczy, gdyż jako jedyny przynoszący nadwyżkę, zarazem czynnik o największej mobilności

Drugim czynnikiem jest produktywność pracy. Jest ona tym większa, im praca jest bardziej wyspecjalizowana., czyli im szerszy jest podział pracy miedzy członków danej społeczności: Q↑ ←Q/ N_prod ↑ ← specjalizacja pracy ← podział pracy

Podział pracy i specjalizacja maja zasadnicze znaczenie. W pełni wystepują one w gospodarce rynkowej. (Trzeci czynnik to akumulacja, czyli tworzenie kapitału).

8. Prawo rynków Saya. Wprowadzenie.

Wytworzony produkt składa się z licznych dóbr. Dobra te tworzą podaż, na którą powinno być zgłoszone zapotrzebowanie, czyli popyt. Gospodarka składa się z strony potażowej i popytowej. Obie strony należałoby analizować odrębnie, tymczasem w ekonomii klasycznej była stosowana jedynie analiza ze strony podażowej. Stało się tak za sprawą prawa rynków Saya, będącego jednym z najważniejszych i najbardziej brzemiennych w skutki praw ekonomii.

Prawo rynków było filarem ekonomi klasycznej, dotyczy rynku dóbr. Bliski jego sformułowania był Adam Smith. Po raz pierwszy sformułował je w 1803r. Jean-Baptiste Say. W 1807 r. Jamek Mill, ojciec Hojna Stuarta Milla, zaproponował jego ulepszoną wersję. Ostatecznie w 1814 r. Say - po wymianie poglądów z J. Mitlem - nadał prawu ostateczne brzmienie.

Wyprowadzenie prawa rynków jest proste. Otóż, w procesie wytwórczym powstają zarówno produktu - podaż Q^S, jak i wynagrodzenie czynników wytwórczych - pracy N, kapitału K i ziemi T. wynagrodzenie to stanowią, odpowiednio, płace W, zyski Π i renty gruntowe R, które - będąc prawem do dysponowania częścią produktu - w całości przekształcają się w popyt na produkt Q ^D:

Q^{S =} Q ^D

^{↑ ↑}

Zastosowanie → dochody

N+K+T W+ Π+R

Upraszczając, oznacza to, że podaż tworzy popyt na siebie samą w równej wielkości. W skali makroekonomicznej jest prawdziwa zależność:(Q^S → Q^D) => (Q^S = Q^D )

Say dopuszczał występowanie nierównowagi w skali mikroekonomicznej. Mając to na względzie, William Baumol i Gary Becker wyróżnili dwie formy prawa rynków. Pierwszą jest rygorystyczna tożsamość Saya (forma mocna) zgodnie, z którą nie mogą wystąpić jakiekolwiek niedysponowana podaży i popytu. Tożsamość Saya: zawsze Q^S= Q^D

W równości saya (formie słabej) takie niedopasowania sa możliwe na rynkach niektórych dóbr, czyli w sakli mikroekonomicznej. Gospodarka ostatecznie dochodzi jednak do równowagi: równość Saya: (Q^D≠ Q^S)→ mechanizm rynku → (Q^D=Q^S)

Jeżeli prawdziwa jest forma słaba prawa rynków, to w sakli makroekonom. jest możliwy niedobór popytu w stosunku do podaży. Taka nierównowaga może wsytapić jedynie w okresie krótkim. W okresie długim obowiązuje forma mocna.

Na mocy prawa rynków w gospodarce wystepuje pełne zatrudnienie czynników wytwórczych i nie mogą pojawić się kryzysy gospodarcze, których symptomem jest nadprodukcja dóbr. Prawo rynku jest jednym z kilku praw równowagi, jakie sformułowane zostały sformułowane w ekonomii.

9. Prawo Turgota a prawo rynków Saya.

W zakresie oszczędzania i inwestowania obowiązuje prawo sformułowane w 1766 r. przez Roberta de Turgota (jednego z fizjokratów). Wytworzone dobra Q^S dzielą się na konsumpcyjne Q_kon i inwestycyjne Q_inw Rzeczowy charakter tych dóbr sprawia, że mogą być albo konsumowane, albo inwestowane. Podaż dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjne w ten sposób, że dla każdego rodzaju dóbr popyt zrównuje się z podażą:

Q^S = Q_{kon +} Q_inw

↓

↓ ↓ S

↓

Q^D = C + I

Jest to prawo równowagi rynku kapitału: (S→I) => (S=I),

a ponieważ rynek kapitału jest częścią rynku dóbr, prawo to stanowi fragment i zarazem zwiastun prawa rynków Saya. Rynek kapitału jest zawsze w równowadze za sprawą stopy procentowej, a całość oszczędności przekształca się w inwestycje. W długookresowej perspektywie, perspektywie taka cechuje ekonomie klasyczną oszczędzanie jest pożądane, gdyż pozwala społeczności maksymalizować konsumpcję w długim okresie. Jest to cecha charakterystyczna tej ekonomii, w której zaleca się wstrzemięźliwość od bieżącej konsumpcji, a oszczędzanie traktują jako cnotę.

Równowaga rynku kapitału

10. Prawa równowagi gospodarczej. Powiązania między nimi.

Dwa klasyczne prawa równowagi to prawo Turgota dla rynku kapitału i prawo Saya dla rynku dóbr. W okresie neoklasycznym sformułowane stosowane prawa dla sfery pieniężnej gospodarki i rynku pracy.

11. Funkcja Państwa według ekonomii klasycznej.

Smith precyzyjnie określił miejsce państwa w społeczeństwie. Przypisał mu trzy sfery, z których jedynie trzecia miała mieć charakter ekonomiczny, chociaż w rzeczywistości wszystkie takie były. Sferami tymi są:

- obrona członków społeczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz, czyli utrzymywanie armii;

- ochrona członków społeczeństwa przed nieuczciwymi działaniami współobywateli, czyli utrzymywanie policji i sądownictwa;

- utrzymywanie urządzeń i instytucji użyteczności publicznej, w szczególności infrastruktury ułatwiającej handel (głównie transport), którymi - ze względu na niewielką korzyść, jaką przynoszą - nie są zainteresowane jednostki ani grupy ludzi.

Przyznanie państwu zadania obrony granic jest jednocześnie przyznaniem, że dane społeczeństwo wraz z jego gospodarką jest odgrodzone od innych społeczeństw i ich gospodarek. Za sprawą Smitha podstawowym podmiotem w skali makroekonomicznej stacje się gospodarka światowa, gdyż ta wymagałaby likwidacji granic.

Zadanie ochrony jednych członków społeczeństwa przed nieuczciwymi działaniami innych wydaje się naturalne, ale i ono wiąże się z pewnym problemem. Dopuszczenie tego zdania to przyznanie, że nie zawsze mechanizm rynkowy jest w stanie przekształcić egoistyczne skłonności ludzi we wspólny dobrobyt. Innymi słowy, niektóre działania o charakterze niewątpliwie gospodarczym są traktowane jako występowanie przeciw wspólnemu dobru, czyli jako przestępcze. Zakres swobody działalności gospodarczej musi być ograniczony. Pełnej swobody działalności gospodarczej musi być ograniczony. Pełnej swobody nigdy nie było i nie ma, również jako postulatu w ramach ekonomii.

Dwa pierwsze zadania państwa odnoszą się do gospodarki pośrednio. W przypadku trzeciego oddziaływanie jest bezpośrednie. Państwo powinno angażować się w działalność gospodarczą jedynie wtedy, gdy motyw indywidualnego bogacenia się nie jest dostatecznie silny, aby pobudzić rozwój dziedziny, która jest niezbędna dla pomnażania ogólnego dobrobytu. W pierwszej kolejności powinno ono dostarczyć dobra o dużej korzyści społecznej, a także chronić nowe dziedziny własnej gospodarki przed niszcząca konkurencja zewnętrzną (zagraniczną).

W ten sposób Smith zainicjował teorię dóbr publicznych, czyli takich dóbr, które są tworzone i dzielone poza mechanizmem rynkowym. Dopuszczając istnienie przynajmniej jednego dobra publicznego, udzielił pozytywnej odpowiedzi na pytanie, czy państwo powinno być zaangażowane w działalność gospodarczą. Otwartym pozostawił jedyne pytanie o zakres zaangażowania. Ostatecznie to sam Smith wywołał dyskusję dotyczącą miejsca państwa w gospodarce, ciągnąc się do czasów współczesnych.

12. Cechy ekonomii klasyczno-neoklasycznej.

W latach 1870. ekonomia klasyczna wygasła. W tym tez czasie zaczęła rozwijać się ekonomia neoklasyczna, której nazwa jednoznacznie wskazuje rodowód. Łącznie tworzą one wspólny nurt w ekonomi.

Ekonomia kalsyczno-neoklasyczna stanowi najbardziej rozbudowany nurt w dziejach ekonomii. Często jest on określany mianem nurtu głównego (main stream). Składają się nań liczne teorie, czasami przeciwstawne. Zasadne jest pytanie, jakie cechy szczególnie teorii pozwalają na zaliczenie jej do nurtu klasyczno-neoklasycznego. Cech tych jest kilka, a funkcjonują one jedynie jako całość, ponieważ niektóre z nich są oddzielnie spotykane w teoriach spoza nurtu.

Cechą pierwszą jest podejście realne, a mówiąc wprost - prymat wielkości realnych nad wielkościami pieniężnymi. Widocznie to było w ekonomii klasycznej, w której pieniądzu była przypisywana marginalna rola w gospodarce, zgodnie z zasadą neutralności pieniądza. Potwierdzenie stanowi neoklasyczna teoria pieniądza, w której poglądy klasyczne uległy nawet wzmocnieniu.

Cechą drugą stanowi podejście równowagowe. Ekonomiści reprezentujący nurt klasyczno-neoklasyczny byli i są przekonani, że idealnym stanem w gospodarce jest równowaga, do której powinny zmierzać zarówno jej części, jak i ona cała. Dotychczas omówiono dwa klasyczne prawa równowagi: prawo Turgota dla rynku kapitału i prawo Saya dal rynków dóbr.

Cecha trzecia to silnie rozbudowana teoria mikroekonomiczna. Żadna inna ekonomia nie dysponuje taką różnorodną analiz postępowania konsumentów i producentów. Z drugiej jednak strony, to silnie przywiązanie do podstaw mikroekonomicznych sprawia, że mikroekonomicznym uogólnieniom brakuje oryginalności i rozmachu, jaki jest spotykany w ekonomii schumpeterowskiej czy keynesowskiej.

I wreszcie cecha czwarta, czyli przekonanie, że najsprawniejszą formą gospodarowania jest gospodarka rynkowa. Zdaniem licznych przedstawicieli nurtu kalsyczno-neoklasycznego jest to forma ostateczna, dlatego znikomą uwagę poświęcają oni innym formom gospodarowania. W rozdziale poświęconym ekonomii rozwoju będzie unaocznienie, do jakich - czasami błędnych - konkluzji prowadzi takie rozumowanie. Nie są pozbawione racji głosy, że ekonomia kalsyczno-neoklasyczna, zawłaszcza we współczesnym wydaniu jest ahistoryczna.

13. Rozwój ekonomii neoklasycznej

W hme rozwój ekonomii klasyczno-neoklasycznej podzielony jest na 3 etapy: Ekonomie klasyczna, Ekonomie neoklasyczna i nowa ekonomię -rozwijała się po II wojnie swiatowej.

Ekonomia neoklasyczna tworzona do czasu wybuchu wielkiego kryzysu objęła w latach 1930 światową gospodarkę rynkową.Rozróżniamy w niej cztery teorie:

• Rewolucja marginalistyczna (lata 1871 - 1877)

Rewolucje marginalistyczną nazywa się, także podejściem subiektywistyczno - marginalistycznym posiadającym dwa istotne aspekty zastosowanej metodologii. Aspekt subiektywistyczny - podejście mikroekonomiczne jako podstawowe, w którym badanym podmiotem gospodarującym jest człowiek. Dominuje interes indywidualny nad interesem ogólnym, co jest przeciwieństwem do tego poglądu w ekonomii klasycznej.

Aspekt marginalistyczny - to analiza ostatnich stanów zjawisk ekonomicznych i ich zmienności tj. wielkości krańcowych. Charakterystycznym dla tego aspektu jest nieistotna przyszłość, nieistotna historia, a koncentracja na teraźniejszości, a więc ujęcie statyczne.

• Synteza neoklasyczna:

teoria równowagi ogólnej (lata 1874 - 1877), którą stworzył Leon Walras - jego dzieło to ujecie mikro i makroekonomiczne,

teoria równowag cząstkowych (1890 r.), którą sformułował Alfred Marshall - jego ujęcie jest węższe i stało się standardem mikroekonomii.

• Ekonomia dobrobytu (lata 1890 - 1912) - grupa teorii, w których zasadniczym elementem jest ustalenie zasad optymalnego podziału wytworzonego produktu zarówno z indywidualnego, jak i ogólnego punktu widzenia.

• Ilościowa teoria pieniądza (lata 1911 - 1927), która stanowi domknięcie nurtu klasyczno - neoklasycznego, w którym do tego czasu nie było oddzielonej teorii pieniądza. Odbyło się to w 1927 r., a w dwa lata później został zachwiany system gospodarowania poprzez wielki kryzys gospodarczy. Miejsce ekonomii klasyczno - neoklasycznej zajęła ekonomia keynesowska. Teorię tę sformułowali Irving Fisher i Arthur Pigou.

Rozwój ekonomii neoklasycznej następował w ramach szkół. W ekonomii powstały liczne szkoły. Najczęściej grupowały się one wokół naukowego przywódcy po czasie jednocząc autorów o odmiennych poglądach.

14. Szkoły ekonomii. Szkoła austriacka - główni przedstawiciele i dorobek.

Rozwój ekonomii neoklasycznej następował w ramach szkół. W ekonomii powstały liczne szkoły, z których kilka odegralo istotna rolę. Najczęściej grupowały się one wokół naukowego przywódcy, który wyznaczał charkter uprawianej nauki, z biegiem czasu rozrastały się jednocząc autorów o odmiennych poglądach.

W okresie rewolucji marginalistycznej narodziły się 3 trzy szkoły:

• Szkoła manchesterska - założona przez Williama Jevonsa określana, także mianem anglo - amerykańskiej.

• Szkoła lozańska - założona przez Leona Walerasa, który upowszechnił stosowanie w ekonomii matematyki,

• Szkoła austriacka - zdobyła największy zasięg. W początkowej fazie była zwana także szkołą psychologiczną, gdyż jej twórcy Carl Menger i jego dwaj uczniowie Eugen von Bohm - Bawerk i Fredrich von Wieser kładli nacisk na motywy podejmowania przez ludzi decyzji o charakterze gospodarczym. Do szkoły austriackiej należeli także Joseph Schumpeter, który stworzył oddzielny kierunek ekonomię schumpeterowską , Ludwig von Mises i Friedrich von Hayek , których poglądy miały wpływ na ukształtowanie teorii monetarystycznej oraz uczestnicy debaty kapitalizm - socjalizm. Także Oskar Morgenstern, który wspólnie z Johnem von Neumannem stworzył teorię gier, która pozwala wytłumaczyc ludzkie procesy decyzyjne i wybory dokonywane w różnorakich sytuacjach.

• Szkoła manchesterska (na wypadek)

• Druga ze szkół powstałych podaczas rewolucji marginalistycznej, to własciewie jednoosobowy twór Williama Jevonsa. Znalazł on zwolenników Stanach Zjednoczonych. Najważniejszym z nich był John b. Clark, który wywarł przemozny wpły na rozwój amerykańskiej mysli ekonomicznej. Biora pod uwagę zasieg i jednolitość kulturową określana, także mianem anglo - amerykańskiej.

• Szkoła lozańska założona przez Leona Walerasa, który upowszechnił stosowanie w ekonomii matematyki, stąd szkołe lozańską nazywa się matematyczną. Matematyka we współczesnej ekonomii jest do tego stponia powszechna, że sład szkoły lozańskiej można znaleźć wszędzie. W WEższym ujeciu należa do niej autorzy rozwijajacy walrasowską teorię równowagi ogólnej. Zalicza się do niej równięż jedyny uczen Walrasa - Vilfredo Pareto, współtwórca ekonomi dobrobytu.

15. Szkoły ekonomii. Szkoła Cambridge - główni przedstawiciele i dorobek.

Patrz wyzej szkoly.

Dorobek Mengera, Jevonsa oraz Walrasa przejął i rozwinął Alfred Marshall, założyciel szkoły Cambridge. Marshall zaproponował podejście alternatywne do walrowskiego teorii równowag cząstkowych. Podstawowa różnica sprowadza się do barku u Marshalla próby przejścia od analizy mikroekonomicznej do makroekonomicznego uogólnienia.

Marshall jest autorem wydanych w 1980 zasad ekonomiki - pierwszej pracy pomyślanej jako podręcznik ekonomii, w intencji autora kierowany do przedsiębiorców, skoncentrowała się na anlizie mikroekonomicznej. Należał do nurtu klasy-neoklasycz.

Kontynuatorem jego myśli był Arthur Pigou, którego teoria pieniądza z 1927 r. stanowiła swoiste ukoronowanie nurtu.

Natomiast John Keynes przeciwnie. Pracami z lat 1930-1936 przyczynił się do zachwiania struktury ekonomii klasyczno - neoklasycznej tworząc nową zwaną keynesowską.

John Hicks odniósł się do niej krytycznie, podejmując próbę jej wmontowania w neoklasyczny sposób rozumowania. Próba ta powiodła się jedynie czesciowo. Hicks jednak później okazał się być twórcą najpopularniejszej formy prezentacji ekonomii keynesowskiej, jaka jest model IS-LM. Natomiast Joan Robinson i Michał Kalecki (wczesniej 1933) doszedł

Do takich samych konkluzji co Keynes, ale to on jest uznawany za tego co dokonał przewrotu w ekonomii, gdyż teoria kaleckiego była opublikowana w jez. Angilskim później (w 1937)

16. Podejście marginalistyczne do zjawisk gospodarczych.

Aspekt marginalistyczny to analiza ostatnich stanów zjawisk ekonomicznych i ich zmienności, tj wielkości krańcowych (granicznych, marginalnych lub przyrostowych). Zmienność zjawisk jest badana w bezpośredniej bliskości satnu aktualnego, czyli ze stosunkowo niewielkim odroczeniem czasowym. Wynikiem zastosowania podejścia marginalistycznego jest pominięcie historii zjawisk i ich przyszłości, w tym kształtujących je czynników przyrodniczych (zasobów przyrody) i instytucjonalnych (form organizacji społeczeństwa i jego gospodarki), czyli koncentracja na teraźniejszośći, a więc ujecie statyczne. Jedynie w neoklasycznej teorii wzrostu gospodarczego pojawi się ujecie dynamiczne, chociaż w ograniczonym zakresie.

Podejście marginalistyczne umożliwia zastosowanie matematyki w badaniu zjawisk ekonomicznych. Prekursorami byli trzej autorzy francuscy Antoine Cournot, Arsene Dupuit i Leon Walras. Walras uchodzi za twórcę ekonomii matematycznej sprowadzającej wszelkie kwestie ekonomiczne do analiza czysto formalnych i liczbowych, jeżeli jest to możliwe. W podejściu marginalistycznym niemal wszystkim zjawiskom ekonomicznym nadaje się ciągły charakter. Choć jest to podejście niepoprawne ale wygodne i powszechnie stosowane.

Rysunek; istota podejścia Marg.

Rozw zjawiska i czas na osiach kreska podobna do y=x, po kolei nieistotna rzeczywistość istotna teraźniejszość i nieistotna historia

17. Wartość i cena dobra według ekonomii neoklasycznej.

W rewolucji marginalistycznej nastąpiła zmiana punku widzenie sposobu, w jaki następuje przejście od wartości dobra powstającej w procesie wytwórczym do występującej na rynku ceny: wartość dobra → cena dobra

↑ ↑

Proces produkcji / praca→ proces wymiany/ rynek

Analiza została przeniesiona ze sfery produkcji do sfery konsumpcji. Podstawowym podmiotem gospodarującym oaz obiektem badawczym stał się człowiek - konsument mający - na wzór homo economicus określone cechy. Po pierwsze człowiek ma nieograniczone potrzeby konsumpcyjne i ograniczone możliwości ich zaspokojenia czyli środki. Po drugie ma cel, którym jest maksymalizacja satysfakcji osiąganej w czasie konsumpcji dóbr. Satysfakcja ta jest nazywana użytecznościa, a człowiek potrafi ja zmierzyć.(cel;max użyteczność) Niedostatek środków oraz znany cle działania stawiają człowieka przed wyborem. Musi on tak dzielić środki aby osiągnąć maksymalną użyteczność z konsumpcji dóbr. Użyteczność mają wyłącznie dobra konsumpcyjne. Jest to zdolność do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych. Konsumenci nadają ją dobrom w czasie procesu konsumpcji. Poza tym procesem użyteczność nie istnieje. Użyteczność mogą mieć tylko dobra rzadkie, czyli dobra ekonomiczne, których jest za mało w stosunku do zapotrzebowania. Pozostałe dobra są dobrami nieekonomicznymi lub wolnymi.

Według Carla Mengera konsumenci potrafią określić tę użyteczność w sposób bezwzględny, w postaci liczby nie odwołując się do innych dóbr. Jest to użyteczność kardynalna. u(Q₁) = 1

Według Williama Jevonesa I Leona Walrasa konsument może co najwyżej porównywać użyteczności różnych dóbr nie potrafiąc określić ich wprost. MJest to użyteczność ordynalna czyli porządkowa i względna. u(Q₁)>u(Q₂)

z dwoch ujec poprwna jest ujecie jevonsa i walrasa. Jeżeli nadaje się dobru użyteczność kardynalna np. w formie liczby , trzeba wiedziec co liczba ta oznacza , czyli trzeba mieć wzorzec. Ostaecznie uniwersalnym wzorcem stal się pieniadz

Podstawową relacją badaną w rewolucji marginalistycznej był stosunek człowieka do dóbr ko Rewolucja marginalistyczna przyniosła koncepcje ceny dobra odmienna od klasycznej. Klasycy stosowali podejście podażowe , a cene wyznaczal nakład parcy poniesiony na wytworzenie dobra. W popytowym ujeciu marginalistow cena zalezy od uzytecznoci

nsumpcyjnych. człowiek <-> konsumpcja

Cena dobra p jest to maksymalna kwota jaką konsument jest gotów za nie zapłacić. Z tego względu nie może ona przekroczyć użyteczności ostatniego konsumowanego dobra Qn, a zatem cena jest równa użyteczności krańcowej.

Konsumowanie kolejnej jednostki dobra nie byłoby racjonalne gdyż konsument osiągnąłby użyteczność ujemną w stosunku do ceny, chociaż absolutnie dodatnią:pi = umar(Qi/n)

Równowartość ceny dobra i użyteczności krańcowej jest charakterystyczną zależnością dla rewolucji marginalistycznej. Jednak już w 1803 roku przedstawij ja say jako pi=constans

Na rynku dane dobro ma jednolita cene równa uz. krancowej , można ja uzans za satla wyznaczona prze rynek. Funkcja użyteczności dotyczy pojedynczego dobra konsumenta. Została ona rozszerzona na wielu konsumentów nabywających dane dobro, przyjmując posatc funkcji popytu. Ponieważ dodatkowe jednostki maja dal konsumenta coraz mniejsza użyteczność, to nabędą oni wiekszą ilość dobra, czyli zgłoszą wiekszy popyt, jedynie przy niezej cenie. Qi=f(pi), przy pi↓→Qi↑

18. Użyteczność dobra. Pierwsze prawo Gossena.

O użyteczności wczesniej!

I prawo Gossena obowiązujące dla jednego dobra konsumpcyjnego to prawo malejącej użyteczności krańcowej nazywane również prawem nasycenia potrzeb. Zgodnie z nim, użyteczność każdej kolejnej jednostki dobra jest coraz mniejsza. Ostatnia konsumowana jednostka dobra Qi jest jednostką krańcową, a jej użyteczność u - użyteczność krańcowa u mar - jest malejąca. Qi ↑=>u mar (Qi), gdzie u mar↓≡∆u

Dolną granicą użyteczności krańcowej jest wartość zerowa co oznacza, że zaspokojenie danej potrzeby jest pełne - jest to stan nasycenia, a dobro służące temu celowi staje się dobrem wolnym. Suwerenny konsument nie może konsumować poniżej wartości zerowej, gdyż postępowałby nieracjonalnie. Potrzeba zaspokojona byłaby w stopniu nadmiernym.

W szczególnych przypadkach np. gdy interes ogólny jest przedkładany nad interes indywidualny, suwerenność konsumenta może być naruszana, czyli może być on zmuszany do konsumpcji dóbr, które przynoszą mu użyteczność ujemną Typowym przykładem jest edukacja na poziomie elementarnym. Jest to dobro, którego użyteczność jest ujemna dla każdej oferowanej jednostki.umar(edui)<0

I prawo Gossena - krzywa użyteczności krańcowej - zależność między ilością konsumowanego dobra a jego użytecznością. Krzywa te rysuje się zazwyczaj jako ciagla linie coc nie jest to poprwne (ciągłość ma sens dla dóbr doskonale podzielnych-ziarenka chleba)

Względność I prawa Gossena

W przypadku edukacji uniwersyteckiej użyteczność jest dodatnia przy niewielkim obciążeniu nauką, potem staje się również ujemna: umar(uni)>0→umar(uni)<0

Użyteczność pieniądza M jest zawsze dodatnia, gdyż pieniądz jest reprezentantem dóbr, które zawsze mogą być konsumowane w większej ilości (jako zestaw): umar(Mi)>0

Cena dobra p jest to maksymalna kwota jaką konsument jest gotów za nie zapłacić. Z tego względu nie może ona przekroczyć użyteczności ostatniego konsumowanego dobra Qn, a zatem cena jest równa użyteczności krańcowej.

Użyteczność krańcowa a cena dobra

Konsumowanie kolejnej jednostki dobra nie byłoby racjonalne gdyż konsument osiągnąłby użyteczność ujemną w stosunku do ceny, chociaż absolutnie dodatnią:pi = umar(Qi/n)

Równowartość ceny dobra i użyteczności krańcowej jest charakterystyczną zależnością dla rewolucji marginalistycznej. Jednak już w 1803 roku przedstawij ja say jako pi=constans

Na rynku dane dobro ma jednolita cene równa uz. krancowej , można ja uzans za satla wyznaczona prze rynek.

19. Nadwyżka konsumenta (może być też dalszą częścią pyt. 18)

Wszystkie dobra konsumowane wcześniej niż krańcowe mają użyteczność wyższą niż dobro krańcowe). Suma nadwyżek użyteczności konsumowanych dóbr nad ceną daje nadwyżkę konsumenta (koncepcja wprowadzona przez Dupuita, nazwana prze Marshalla) , której nie dostarcza tylko dobro krańcowe Qi/n. nadwyżka konsumenta = ∑^Qi/n-1_Qi/1(umar/i - pi)

Nadwyżka konsumenta

Dylemat pojedynczego dobra, jeśli cena równa się użyteczności krańcowej to w przypadku dobra, którego konsumowana ilość wynosi 1, a pierwsza jednostka jest zarazem ostatnią, nadwyżka konsumenta nie powstaje: Qi = 1=>nadwyżka konsumenta = 0

Większość dóbr jest konsumowana w taki sposób co znaczy, że nie dostarczają one żadnej satysfakcji ponad koszt pozyskania, jednak nie jest to do końca prawda gdyż są one konsumowane.

19. Funkcja popytu

Funkcja popytu jest obrazem zmienności popytu w zależności od zmian wybranej wielkości ekonomicznej (przeważnie ceny - funkcja popytu jest przedstawiana z reguły jako funkcja ceny) przy założeniu ceteris paribus - tzn. przy innych wielkościach bez zmian (w funkcji tej popyt reaguje wyłącznie na zmiany ceny, a poza tym nic innego się nie zmienia).

Funkcja użyteczności dotyczy pojedynczego dobra konsumenta. Została ona rozszerzona na wielu konsumentów nabywających dane dobro, przyjmując posatc funkcji popytu. Ponieważ dodatkowe jednostki maja dal konsumenta coraz mniejsza użyteczność, to nabędą oni wiekszą ilość dobra, czyli zgłoszą wiekszy popyt, jedynie przy niezej cenie. Qi=f(pi), przy pi↓→Qi↑

Prawo popytu - wraz ze wzrostem cen wielkość popytu maleje, wraz ze spadkiem rośnie - przy założeniu ceteris paribus.

Dlatego funkcję popytu ( jako funkcję ceny) rysujemy jako opadającą :

Rys. 1. Funkcja popytu

Cena (P) D

D

Ilość (Q)

Zmiana wielkości popytu a zmiana ceny

Ruch po krzywej funkcji popytu (reakcja wyłącznie na zmianę ceny jak na rysunku 1) to zmiana wielkości popytu.

Tym, co określa reakcję wielkości popytu na zmianę ceny jest elastyczność cenowa popytu mierzona za pomocą współczynnika elastyczności cenowej popytu.

(Q2 - Q1) (P1 - P2)

ED = :

Q1 P 1

Gdzie: Q1 popyt przed zmianą ceny

Q2 - popyt po zmianie ceny

P1 - cena przed zmianą

P2 cena po zmianie

Podana wyżej wersja wskaźnika jest tak skonstruowana, aby jego wartość była dodatnia. W swej ścisłej matematycznej formule elastyczność cenowa popytu oznacza współczynnik kontowy stycznej do funkcji popytu (przy założeniu, że popyt jest zmienną zależną ceny - tzn. zależy od ceny), a ponieważ krzywa jest opadająca, współczynnik przybiera wielkości ujemne (wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu).

Wartość ED odpowiada na pytanie: o ile procent zmieni się wielkość popytu na dane dobro przy jednoprocentowej zmianie ceny.

Co mówi nachylenie krzywej popytu na wykresie o elastyczności cenowej?

Nachyleniem można zilustrować popyt absolutnie sztywny (D1), tzn niezależnie od zmiany ceny popyt nie wykazuje żadnej reakcji i nieskończenie elastyczny (D2) - minimalna zmiana ceny powoduje nieskończoną zmianę wielkości popytu.

Rysunek 2. Funkcja popytu absolutnie sztywna oraz absolutnie elastyczna cenowo

Cena (P) D1 D2

Ilość (Q)

We wszystkich pośrednich przypadkach na podstawie nachylenia niewiele można powiedzieć, przykładowo:

Rysunek 3. Nachylenie funkcji popytu w zależności od podziałki na osi ilości

Cena (P) D1

1 2 Ilość (Q)

Cena (P) D1

1 2 Ilość (Q)

Powyższe rysunki pokazują tę samą funkcję popytu, ale przy innej podziałce zastosowanej na osi ilości.

Jednak rysując kilka krzywych popytu na jednym układzie odniesienia, możemy powiedzieć na zasadzie porównawczej, która funkcja cechuje się relatywnie większą elastycznością, a która mniejszą. Na poniższym rysunku funkcja popytu D1 jest najbardziej sztywna, a D3 najbardziej elastyczna.

Rysunek 4. Funkcje popytu o różnej elastyczności cenowej

Cena (P) D1 D3

D2

1 2 Ilość (Q)

Jednak określenie czy popyt jest, czy też nie jest elastyczny cenowo wymaga obliczenia współczynnika ED.

Jeśli ED >1 popyt jest elastyczny cenowo, co oznacza, że reaguje silniej niż proporcjonalnie na zmianę ceny. Np. ED = 1,5 oznacza, że przy jednoprocentowym spadku ceny nastąpi 1,5 wzrost wielkości popytu (przy innych warunkach bez zmian).

ED = 1 - popyt jest jednostkowo elastyczny - przypadek graniczny. Jednoprocentowemu spadkowi ceny towarzyszy jednoprocentowy wzrost wielkości popytu.

ED < 1 - popyt jest nieelastyczny cenowo, na zmianę ceny reaguje mniej niż proporcjonalnie. Np. ED = 0,5 przy jednoprocentowej zmianie ceny, wielkość popytu zmieni się o 0,5%. Pamiętamy przy interpretacji wartości wskaźnika, że wzrostowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu, zaś spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.

Przesunięcie krzywej popytu to zmiana popytu

Rysunek 5. Wzrost popytu

Cena (P) D1 D2

D2

Ilość (Q)

Wzrost popytu zobrazowany przesunięciem w prawo krzywej popytu oznacza, że przy każdym poziomie ceny nabywcy chcą kupić więcej niż przed wzrostem popytu. Oznacza również, że za tą samą ilość gotowi będą zapłacić więcej.

Rysunek 6. Spadek popytu

Cena (P) D2 D2

D1

Ilość (Q)

Spadek popytu zobrazowany przesunięciem w lewo krzywej popytu oznacza, że przy każdym poziomie ceny nabywcy chcą kupić mniej niż przed spadkiem popytu. Oznacza również, że za tą samą ilość gotowi będą zapłacić więcej.

Zmiany popytu zależą od kilku istotnych czynników - nazywamy je czynnikami leżącymi u podstaw krzywej popytu (czyli wpływającymi na jej przesunięcia).

Czynniki leżące u podstaw krzywej popytu:

1. zmiany przeciętnych dochodów gospodarstw domowych,

2. zmiany preferencji nabywców (gospodarstw domowych),

3. zmiany wielkości rynku

4. zmiany cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych.

20. Wycena dobra w czasie. Teoria procentu.

Użyteczność powstaje w czasie konsumpcji dobra, a zatem dobro kapitałowe, które nie jest konsumowane nie ma użyteczności, u(Qinw/i)=0 Dobro to, nie mając użyteczności nie powinno mieć ceny, gdyż to użyteczność wyznacza cenę p. u(Qinw/i)=0 → p(Qinw/i)=0 Jednak musi ono mieć cenę, aby być przedmiotem Kupna-Sprzedzy na rynku p(Qinw/i)>0. Cenę tę nadaje się dobru kapitałowemu przez odniesieni do użyteczności dobra konsumpcyjnego, którego wytworzeniu ono służy; imputacja (Qinw/i→(Qkon/i)) → [u(Qkon/i) →u(Qinw/i)] Konsumpcja bieżąca jest wyżej ceniona niż przyszła, stąd użyteczność dobra kapitałowego w danym momencie ulega powiększeniu w zależności od długości okresu oczekiwania t: u(Qinw/i)to=0 → u(Qkon/i)Tm(1+r)^Tm-to

Występuje tu alternatywa dwóch rozwiązań; albo mniejsza konsumpcja bieżąca, (czyli rezygnacja z przeznaczenia danego dobra na cele inwestycyjne) albo większa w przyszłości.

u(Qkon/i)to albo u(Qkon/i)Tm(1+r)^Tm-to

Wynagrodzeniem za okres wyrzeczenia się części konsumpcji bieżącej na rzecz przyszłej jest PROCENT. Co istotne, Eugen von Bohm-Bawerk traktował procent jako wielkości realną - prawo do konsumpcji większej ilość dóbr w przyszłości.

21. Teoria pracy Jevonsa. Paradoks rentowności firmy i suwerenności konsumenta

Teoria podaży pracy Jevonsa odnosi się do cz. Wyt. - pracy

W ogólnym ujęciu nie można być konsumentem nie bedac producentem, człowiek jest opisywany z dwóch punktów widzenia:

- zpunktu widzenia producenta (który obrazuje malejącą użyteczność krańcowa pracy u_mar (N)

- zpunktu widzenia konsumenta (który obrazuje malejącą użyteczność krańcowa płacy u_mar(w)

Teoria: Użyteczność krańcowa pracy jest początkowo dodatnia, a potem ujemna. Podstawowy sens pracy to ten, ze przynosi ona dochód, którego użyteczność jest zawsze dodatnia.

Producent osiąga równowagę w sytuacji, gdy wartości bezwzględne cierpienia z tytułu pracy i użyteczności krańcowej się zrównują., która to równość wyznacza czas pracy.

Producenci-konsumenci mają różne funkcje użyteczności płacy realnej i pracy, a zatem mają różne punkty równowagi. Ich zamierzony czas pracy jest zróżnicowany w sytuacji wolnego wyboru. W praktyce jednak czas ten jest zunifikowany:

Efektywność przedsiębiorstwa a suwerenność konsumenta (przykład)

Występuje tu dominacja efektywności przedsiębiorstwa przy naruszeniu suwerenności producenta-konsumenta. Z drugiej strony zachowanie suwerenności oznaczałoby naruszenie efektywności przedsiębiorstwa. Nie można realizować tych dwóch celów jednocześnie. Suwerenność producentów-konsumentów najczęściej ustępuje efektywności przedsiębiorstwa.

22. Synteza neoklasyczna. Pojęcie i rodzaje.

Synteza neoklasyczna dokonała się po części równolegle z rewolucją marginalistyczną, a po części tuz po niej. Własciwe byłoby uzycie nazwy syntezy kla.-neoklas., gdyż jej istota było połaczenie dorobku ekonomii klasycznej z dorobkime rewolucji marginalistycznej

Rysunek 1 Rozwój syntezy neoklasycznej

Syntezy neoklasyczne były dwie; równowagi ogólnej, równowag cząstkowych.

Równowagi ogólnej - twórca Leon Walras (1874-1877), Gospodarka dąży do równowagi ogólnej dzięki działaniu aukcjonatora (licytatora), czyli tzw.niewidzialna ręka rynku. Licytator działa metoda prób i błędów. Analizowal wolna konkurencje.Zgodnie z walrasowską ideą, równowaga kształtuje się równocześnie na wszystkich rynkach. Teoria: cena nie zależy ani od sprzedającego ani od kupującego to rynek jest cenotwórcą, - czyli model gospodarki rynkowej. Kupujący i sprzedający są jedynie cenobiorcami. Rown mikro

Prekursorami w całościowym podejściu do gospodarki byli dwaj inni francuzi Francois Quesnay 1758 i Jean Baptiste Say 1803-1814 (rownowaga makroekonomiczna), nastepcami Walrasa Kenneth Aarrow i Gerard Debreu. (1954)

Druga z syntez Teoria równowag cząstkowych->omówiona w pytaniu 23.

Marshall wykorzystal dorobek głównych twórców rewolucji margin. Jevonsa(1871), Mengera (1871) i Walarasa. W przeciwieństwie do Walrasa nie dokonal makroekonomicznego uogólnienia. Jego ujecie jest węższe, ale to ono stalo się standardem mikroekonomii

Różnica w podejściach tych teorii: Walras traktował wszystkie elementy gospodarki jako zmienne a Marshal jedynie element wyizolowany a reszta pozostawała stała.

Współczesnym kontynuatorem Marshala jest Paul Samuelson.1938

23. Model rynku Marshalla. (1890-1916)

Alfred Marshall prowadził analizę wyłącznie na szczeblu mikroek. stosując metodę ceteris paribus. Traktował wszystkie elementy jako stałe jedynie zmienny był element wyizolowany. Metoda Marshalla (równowag cząstkowych) pozwala na uchwycenie zależności między określonymi wielkościami ekonomicznymi bez wpływu tych wielkości np. zależności między popytem na dane dobro a jego ceną. W badaniu siły związku między wybranymi wielkościami Marhall zastosował kategorię elastyczności funkcji.

Marhall stworzył idealne typy podstawowych składników gospodarki, nazwane reprezentatywnymi:

• Gospodarstwo domowe

• Przedsiębiorstwo

• Rynek pojedynczego dobra

Szczególnie istotny jest Model rynku (równowaga rynku). Marshall połączył podejście podażowe klasyków ekonomii wskazujących koszty produkcji jako czynnik cenotwórczy z podejściem popytowym marginalistów, uznających użyteczność za czynnik cenotwórczy.

W modelu uwzględnił, że popyt jest malejącą funkcją ceny Q_i^D = f(pi) przy p_i↑ = Q_i^D↓,

natomiast podaż rosnącą funkcją ceny Q_i^S = f(pi) przy p_i↑ = Q_i^S↓.

Punkt przecięcia się krzywych popytu i podazy wyznacza stan równowagi rynku przy danje cenie równowagi i danej ilości dobra oferowanej do sprzedaży i nabytej.

Marshall wykaz la ze żadna z 2 teorii wartości i cen nie jest ani w pełni poprwana ani w pełni błedna. Dal każdej z nich druga wskazuje czynnik ograniczajacy. Dla czynnika podażowego kształtowania się ceny jest nim popyt, a dla czynnika popytowego - koszt.

Podusmuwując, podstawową zasługą Marshalla było uporządkowanie i wzbogacenie metody badawczej ekonomii, po drugie stworzył on modele gospodarstwa domowego, przedsiębiorstwa i rynku, dalej rozwijane przez licznych ekonomistów. Po trzecie utrwalił przekonanie o równowadze jako stanie optymalnym w gospodarce. Dla jednych zarazem zwolenników praca rynków Saya i teorii równowagi ogólnej Walrsa - jest to zasługa.

24. Funkcje pieniądza. Zasada neutralności pieniądza

Pieniądz jako powszechnie akceptowany ekwiwalent musi spełniać dwa podstawowe warunki:

- uznawany jest jako powszechny środek regulowania zobowiązań,

-musi występować w określonej proporcji ilościowej w stosunku do ogółu produktów przeznaczonych do wymiany handlowej w całej gospodarce,

Pieniądz pełni cztery podstawowe funkcje:

Miernik wartości- mierzenie i wyrażanie wartości innych towarów za pomocą ceny. Pieniądz pełni tu funkcję jednostki rozrachunkowej, w której wyrażane są ceny i z pomocą, której dokonuje się rozliczeń.

Środek wymiany-pieniądz służy do bezpośredniej zamiany umownej wartości pieniężnej na dobro o określonych walorach użytkowych.

Środek płatniczy- związana jest z odroczeniem płatności w czasie, a wiec rozdzielony jest moment powstania zob. i jego spłaty. Typowym przykładem jest zakup towaru na kredyt, zaciąganie pożyczek. Funkcja ta przyczyniła się do rozwoju systemu kredytowo-pożyczkowego, co stanowi siłę napędową wzrostu gospodarczego.

Środek tezauryzacji - oznacza gromadzenie skarbu, a więc wiąże się z czasowym wycofaniem pieniądza z obiegu. Tezauryzacja może przybierać formy( lokata w banku, papiery wartościowe).

Funkcja pieniądza światowego - najpierw pieniądz musi spełniać funkcję pieniądza: środka wymiany, płatniczego, tezauryzacji, oraz państwo musi gwarantować jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach walutowych świata.(tj. USD, GBP, SDR- zapis na rach. bankowych pieniądz kreowany przez Bank Światowy).

Postać pieniądza na rynku: kruszcowa, banknot, papierowa, elektroniczna (e-cash).

Zasada neutralności pieniądza

Sformułował David Hume, zgodnie z tą zasadą pieniądz nie ma wpływu na realne procesy gospodarcze, czyli proces tworzenia produktu, jest nad nimi jedynie woalem. Miedzy sfera realna i pieniężną gospodarki wystepuje dychotomia - nie oddziałuja one na siebie. Pieniądz pełni jedynie funkcję jednostki obrachunkowej i pośrednika wymiany.

Z zasady neutralności wypływa zaskakujący wniosek ze gospodarka mogłaby funkcjonować bez pieniądza. Jednak twórcy mieli tego świadomość i wprowadzili łagodzący. Przez zwiększenie zasobu pieniądza (M) nie można powiększyć ilości produktu (Q), czyli nie występuje tu funkcjonalna zależność między M a Q,

(M↑→Q→)→Q≠f(M)

Jednak zmniejszenie zasobu pieniądza (M) (w krancowym przypadku jego wycofaniez gospodarki) to także zmniejszy się ilość produktu Q, w tym przydaku miedzy p a Q jest zależność. (M↓→Q↓)→Q=f(M)

27. Ilościowa teoria pieniądza (Fisher).

Pierwsze sformułowanie ilościowej torii pieniądza był autorstwa Irvinga Fischera

Zgodnie z zasada neutralności występują 2 odrębne sfery gospodarki - realna opisywana przez wolumen transakcji kupna i sprzedaży Z oraz pieniężną opisywana przez zasób pieniądza M. Ponieważ sa one wyrażone w różnych jednostkach (rzeczowej i pieniężnej)musza one być uzgodnione pod względem jednostkowym. Służy temu indeks cen dóbr w wymianie pz. Ponadto sfery te musza być uzgodnione ilościowo następuje to za pomocą transakcyjnej prędkości obrotu pieniądza, czyli liczby transakcji w których jednostka pieniżna uczestniczy w adnym okresie. Fakt ten uwzglednia się poprzez współczynnik transakcyjnej prędkości obrotu pieniądza vz.

Wyjściowe równanie teorii pieniadza, zwane równaniem wymiany, przyjmuje postac:

Mv_z=p_zZ

Postać ten okresłono jako transakcyjną w celu odróżnienia od postaci dochodowej, w której rówanie wymiany zsoatnie przekształcone: pieniadz*liczba=pieniadz/produkt*produkt.

W równaniu pojawia się współczynnik transakcyjnej prędkości obrotu pieniądza vz, a wraz z nim zmienna czasu. Im prędkość obtu p[iniadza jest wieksza tym mniej pieniadza potrzeb dal obsługi transakcji kupna-sprzedazy.

Mankamentem tranz. postaci równania było uwzgeldnieniew ramach woluenu transakcji kupna - sprzedazy transakcjo dokonywanych zarówno na produkcie z okresów (lat) poprzednich jak i na produkcie bieżącym. Fischer zmodyfikował postac transakcyjna rówania wymiany, zastępując wolumen transakcji kupna-sprzedazy produktem bieżącym, indeks cen dóbr w wymianie- indeksem poziomu dób na nowowytworzonych p, a wspołczynik obrotu pieniadza współczynnikiem prędkości dochodowej v. zmodyfikowane równanie wymiany przyjęło postac: Mv=pQ(to) Jest to postac prawdziwa tylko w gospodarce stabilnej.

Doszedł do wniosku , ze jedyna zmienna może być poziom cen dóbr. Przy ilości pieniadza traktowanej jako parametr poziom cen jest funkcja ilości pieniadza: p=f(M)=v/Q*M

Przyrost produktu bieżącego powoduje jednoczesnie rozszerzenie rynku wtórnego dóbr wytworzonych wczesniej, który także będzie wymagac dodatkowej ilości piniadza.

Inny zapis (nie z Bartkowiaka)

Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych

(wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji (równanie wymiany Fishera):

,

gdzie:
M - ilość pieniądza;
V_T - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza);
P_T - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).

niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:

.

Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);

b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);

c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).

28. Popyt na pieniądz według Pigou.

Teoria popytu na pieniądz wg A.Pigoe 1927 jest modyfikacją równania wymiany Fishera.w rówaniu wyminy występowała niegodność podmiotowa: podukt q był tworzony przez sektor prywatny, a pieniadz M był oferowany przez panstwo. Było to podejście nieprawidłowe, gdyz aktywna rola w tworzeniu pieniądza przypadala sektorowi publicznemu.

Pigou uznał, że sektor prywatny tworząc produkt określonej wielkości zgłasza popyt na pieniądz, który musi pokryć podaż oferowaną przez państwo.

Sektor prywaty zgłaszajacy popyt L, wymaga odpowiednie masy pieniadza dla obsługi wytworzonego produktu, która państwo jako emtent pi9eniadza ma zagwaratowac

Pigou: Q → L → M

Produkt → Q

Pieniądz → M (podaż pieniądza oferowana przez państwo)

Popyt na pieniądz → L

Równanie to wiąże popyt na pieniądz (L) z nowo wytworzonym produktem (Q), poziomem cen dobra (p) oraz współczynnikiem utrzymywania dochodu w postaci pieniężnej (k). (k-cambridge-wspol. Cambridge) L = kpQ

W związku z tym, że podaż pieniądza (M) powinna równać się popytowi na pieniądz (L) równane przyjęło następującą postać M = kpQ dla M=L

Pigou był reprezentatantem szkoły Cambridge - stad to równanie no się nazwe równania Cambridge.

Dodatkowa zasługa Pigou było uzupełnienie prawa rynków Saya odnoszącej się do sfery relnej gospodarki - o jego odpowiednik dla sfery pienionej. Podaz dóbr Qs okresla poyt na pieniadz, do któreo dopasowuje się podaza pieniadza. Następnie pieniądz kształca się w zakupy- popyt na dobra Qd

Miedzy równaniem wymiany Fishera a rówaniem Cambridge wystepuje scisły związek. Wspolczynnik k jest odwrotnością wsp. V. Warunki równanie Cambridge sa identyczne jak wymiany Q=constans, k=constans.

Ponieważ popyt na pieniadz dopasowuje się do wielkości produktu: L=f(Q), przy Q↑→L↑ to poziom cen jest liniowa funkcja iliosci pieniadza; p=f(M)=1/kQ*M

Wzrost ilości pieniadza może być wynikiem wyłącznie wzrostu prodkuttu. Jeżeli panstwo zwiększy ilość pieniadza w sposób autonomiczny, efektem będzie wyłącznie proporcjonalny wzrost cen dóbr - jest to efekt Cambridge.: M↑→p↑ oraz Q→

29. Prawo Pigou a prawo rynków Saya.

Gospodarka składa się z dwóch czynników: popytowego i potażowego. Podaż tworzona jest przez wytworzony produkt a popyt to zgłaszane na te dobro zapotrzebowanie. Wg Saya podaż jest czynnikiem kształtującym popyt. Produkcja towarów, dostarczając dochodów ich wytwórcom, kieruje jednocześnie popyt.

Pigue uzupełnił prawo rynków Saya odnosząc się do sfery realnej gospodarki. Wg Pigou podaż dóbr określa popyt na pieniądz, do którego dopasowywuje się podaż pieniądza. Pigou uważał, że to popyt jest czynnikiem kształtującym podaż pieniądza.

30. Stosunek Myrdala do prawa rynków Saya.

Problem który podjeli Mydral i Kalecki był dwuaspektowy:

Autorzy ci wyrazali powątpiewanie tam gdzie klasysycy i neoklasycy zawsze mili odpowiedz pozytywna

- czy w gospodarce rynkowej wystepuje dążenie do równowagi makroekonomicznej

-- Czy równowaga może być uznana za stan opytalny gopodarki

Zdaniem Mądrala w gospodarce rzeczywicie w końcu, czyli ex post dochodzi do równości popytu na dobra i podaży dóbr. Ex post: Q^D = Q^S

Jednak, jeżeli popyt i podaż nie są równe to wielkość większa musi dopasować się do wielkości mniejszej. Gdy popyt jest mniejszy niż podaż skutkowało to ograniczeniem podaży.

En ante: Q^D < Q ^S = Q ^S↓

Wg Mydrala jest to dowód na nieprawidłowość prawa rynków Saya. Z powodu niedostatecznego popytu do podaży część produktu niie zostaje sprzedana, czyli powstaje nadprodukcja Gospodarka osiągała stan równowagi jednak przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. W związku z powyższym można dojść do wniosku, że podaż nie tworzy wystarczającego popytu a więc założenie prawa rynków Saya, że podaż jest czynnikiem kształtującym popyt nie ma zastosowania. Podaż nie tworzyła wyatarczajacego popytu zatem prawo rynkow nie wystepowalo

31. Konieczność interwencji państwa w gospodarce wg Myrdala i Keleckiego.

Wg Myrdala i Kaleckiego teoria niedostatecznego popytu jest dowodem na konieczność interwencjonizmu państwa w gospodarkę. W sytuacji gdy sektor prywatny nie jest w stanie wygenerować popytu wystarczającego na skonsumowanie całej podaży konieczne jest wsparcie państwa. Z teorii niedostecznego popytu jasno wypława sugestia zwikszania zaangażowania państwa w gospodarke.

Wg Myrdala i Kaleckiego w sytuacji niedostatecznego popytu do podaży część produktui nie zostaje sprzedana, czyli powstaje nadprodukcja. Gospodarka osiągała stan równowagi jednak przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych, oczym świadczyło wystepowanie nadprodukcji. Podaż nie tworzyła wyatarczajacego popytu zatem prawo rynkow nie wystepowalo Następnie przy wzroście popytu w kolejnym okresie nie następuje produkcja nowego produktu gdyż nadwyżka popytu zaspokajana jest z nadwyżek produkcji z okresu poprzedniego. Powstaje sytuacja gdy niewykorzystane są może produkcyjne a produkt bieżący jest mniejszy od potencjalnego Q_akt < Q_max

Powtarzające się zjawisko niedostatku popytu sprawia daje niekorzystny efekt. W długim okresie zjawisko to kumuluje się, a strata produktu i zrazem dobrobytu równa produktowi, który przy danych zasobach czynników wytwórczych mógłby być wytworzony, ale nie będzie- się powiększa.

Czasowy niedobór popytu powoduje trwały ubytek produktu. Jego czeste pojawianie się sprawia, że tempo wzrostu gospodarczego nie jest regularne. W gospodarce wystepuja wahania koniunkturalne. Rynek okazuje się być zawodny. W takiej sytuacji niezbędna wg Myrdala i Kaleckiego jest reakcja państwa.

32. Funkcja oszczędności Keynesa. Stosunek do klasycznej funkcji oszczędności.

Keynes zastosował w analizie zjawisk ekonomicznych radykalnie odmienne podejście niż klasycy ekonomii.

Formułowanie funkcji oszczędności Keynes rozpoczął od określenia czynników kształtujących popyt w gospodarce konsumpcyjny i inwestycyjny. Są to wg niego konsumpcja i inwestycje. Sformułował tzw. Fundamentalne prwo psychlogiczne dotyczące skłonności jednostek do konsumowania oszczędzania. Analize powadził w sakli makro.

Celem każdego człowieka z osobna i wszytkich razrm jest jak najwieksza konsumpcja bieżąca Cakt, Konsumpcja C zależy od bieżącego produktu, wynika z tego, że konsumpcja jest funkcją produktu. Oszczędności S jako nieskonsumowaną cześć produktu, są także funkcją produktu. Cakt=f(Qakt->) Sakt=f(Qakt), gdzie S=Q-C

Wynika z tego, że wraz ze wzrostem produktu wzrasta poziom oszczędności. Q↑->S↑ Zależność ta tworzy keynsowaska funkcje oszczędności. Najwazniejsza spraw a jest tempo wzrostu oszczędności w zależności od tempa wzrostu produktcji, czego miara jest współczynnik skłonności do oszczędzania. Istotne jest, jak w czasie - okresie długim i krótkim - zmienia się wilkokosc współczynnika skłonności do oszczędzania s, Poziom wspo. skl do oszczędzania zależy od wiekosci produktu na głowę członka społeczeństwa q, o pewnje liczebności H s+f(q), gdzie q=Q/H

W prowadzonych rozważaniach, Keynes zastosował podejście popytowe w przeciwieństwie do klasyków, którzy podchodzili do tego zagadnienia od strony potażowej. W odróżnieniu od klasyków Keynes na pierwszym miejscu stawiał cele konsumpcyjne, klasycy natomiast propagowali wstrzemięźliwość od bieżącej konsumpcji kosztem oszczędności.

33. Krzyż keynsowski.

C,I,G

Q^S = Q_kon + Q_inw

Luka deflacyjna

Luka

Inflacyjna Q^D = C_aut + cQ^S + I + G

C_aut + I + G

45^o Strata dobrobytu

Q^* Q_max Q

Znaczenie popytu w gospodarce zilustrował Alvin Hansen za pomocą krzyża keynsowskiego. W gospodarce powstaje produkt, który składa się z dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Q^S = Q_kon + Q_inw

Na wytworzony produkt zgłaszany jest popyt. Na popyt w głównej mierze składa się popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych na dobra konsumpcyjne (C). Składa się on z części autonomicznej (C_aut) oraz z części uzaleznionej od produktu, którego miarą jest współczynnik skłonności do konsumpcji (c) C = C_aut + cQ^S

Na popyt składa się również popyt na dobra inwestycyjne (I) oraz wydatki rządowe (G).

Q^D = C_aut + cQ^S + I + G

W sytuacji gdy popyt jest mniejszy od ogólnej podaży występuje luka deflacyjna, tzn. że produkt stanu równowagi (Q^*) jest mniejszy od produktu potencjalnego (Q_max)

Luka deflacyjna: Qd< Os --> Q*< Q_max

Gospodarka osiaga równowagę ale jest to równowaga suboptymalna. Wystepuje ona przy nadwyżce podazy pracy Ns ze strony gospodarstw domowych nad popytem na prace Nd ze strony przedsiębiorstw, czyli przymusowym bezrobociue Q*<QmaxNs>nd

Krzyz keyenoswski zawira wikszosc elementów ekonomiii keynesowskiej , z mechanizmem mnożnikowym i rekomendacjami dla polityki panstwa włącznie. Nie uwzglednia jednak pieniadza, który jest ujęty w bardziej ogólnym modelu IS=LM

34. Skuteczność polityki interwencyjnej państwa. Mechanizm mnożnikowy.

W sytuacji, gdy sektor prywatny gospodarki nie tworzy popytu wystraczajacego do wchłonięcia całego wytworzonego produktu to państwo zgłasza dodatkowy popyt. Taką sytuację nazywamy interwencjonizmem państwa. Jest to ściśle związane z działaniem mechanizmu mnożnikowego.

Państwo podejmuje działalność interwencyjną w ramach polityki fiskalnej, zgłaszając dodatkowy popyt ∆G i w efekcie ogólny popyt wynosi: W efekcie zwiększony popyt wynosi:

Q^D=C+I+(G+∆G)=Qmax

Q^D = konsumpcja + inwestycje + (wydatki rządowe + wzrost wydatków rządowych)

Jęzlei impuls pochodzi od dodatkowych wydatków rzadowych, jest to mnożnik wydatków rzadowych: ∆Q=m∆G

Poziom mnożnika zależy od wzrostu wydatków od konsumpcji. Im skłonność do konsumpcji jest wieksza tym efekt mnożnikowy dodatkowych wydatków rządowych jest wiekszy. m=1/1-c (c↑->m↑)

Wzrost wydatków np. na inwestycje prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i w konsekwencji wywołuje zwielokrotniony popyt.

∆ popytu = mnożnik x ∆ inwestycji

Mnożnik jest zawsze większy od 1, gdyż każda zmiana w wydatkach inwestycyjnych uruchamia łańcuch zmian w wydatkach konsumpcyjnych.

35. Teoria pieniądza Keynesa. Neutralność i nieneutralność pieniądza wg Keynesa.

Keynes zanegował zasadę neutralności pieniadza.Neoklasycy traktowali sferę pieniądza jako woal nad sfera realna . Keynes natomiast uznał je za struktury w cześci autonomiczne.

Keynes uwzglenil oprocz miernika wartości i wymiany - funkcja pieniądza która jest przechowywanie pieniadza, gromadzenia wartości.

Według Keynesa wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniędzy:

• Transakcyjny zasób pieniądza

• Ostrożnościowy zasób pieniądza

• Spekulacyjny popyt na pieniądz - polega na celowym wycofywaniu pieniądza z obiegu i oszczędzaniu go, wprowadzaja pieniadz spekulacyjny Produkt Q 9w zapisie bez pomniejszenia Qaut) wymaga pieniądza do swej obsługi. Odpowiada jej pieniadz tranzakyjny Ltr, bedacy jedynym, jaki zsoatał uwzględniony w ilościowej teorii pieniadza: Ltr=f(Q)

Pieniądz transakcyjny jest neutralny natomiast pieniądz spekulacyjny nie jest neutralny i popyt na niego jest niezależny od produktu. Lsp≠f(Q)

Według Keynesa popyt na pieniądz transakcyjny Ltr i pieniadz spekulacyjny Lsp tworzą popyt łączny., określany jako preferencja płynnośi L=Ltr+Lsp. W związku z częściowym brakiem neutralności pieniądza, zmiana ilości pieniądza może wpłynąć na wielkość produktu. Z tego wynika że: Q(produkt)= f(M) M-ilość pieniądza

W szczególności jest wazna zalezność dodatnia, czyli możliwość pobudzania wzrostu produktu przez wzrost ilości pieniadza emitowanego przez panstwo w ramach ekspansywnej polityki pieniężnej.

Komponentom produktu odpowiada stosowne zapotrzebowaniem na pieniądz. Części konsumowanej C odpowiada popytowi na pieniądz transakcyjny, natomiast oszczędzanej S odpowiada popyt na pieniądz spekulacyjny. Według Keynesa w krótkim okresie popyt na pieniądz transakcyjny i spekulacyjny jest wymienny i jest to przyczyną zmian proporcji pomiędzy konsumpcją i oszczędzaniem.

36. Rodowód modelu IS-ML. Zamiar Hicksa a jego urzeczywistnienie.

Zamiarem Johna Hicksa było wykazanie, że John Keynes nie dokonał rewolucji w myśli ekonomicznej, a teoria keynesowska, uważana przez swego twórcę za ogólna, stanowi jedynie szczególny przypadek teorii klasyczno - neoklasycznej, tę zaś należy traktować jako teorię ogólną . W celu udowodnienia tego poglądu Hicks stworzył model gospodarki określony przez niego jako IS-LL, a obecnie jako IS-LM.

Rzecz znamienna, wbrew zamysłowi autora , model ten stał się standardowa forma prezentacji teorii KeYnesa. (Czasami się jego neoklasyczna synteza teorii Keynesa) sformułowanie jest to przewrotne, bo wiele te teorie różni i wrodzy względem siebie sa ich przedstawiciele.

Model Hicksa integruje ze sobą dwie sfery gospodarki : realną oraz pieniężną. Reprezentantem sfery realnej jest rynek kapitału, ujęty jako funkcja IS (krzywa reprezentująca rynek dóbr). Generalnie rzecz ujmując funkcja IS obrazuje wszystkie przypadki , gdy inwestycje I (popyt na oszczędności) są równe oszczędnościom S (podaż dóbr inwestycyjnych)czyli rynek kapitału w równowadze: IS:I=S Reprezentantem sfery pieniężnej jest natomiast funkcja krzywa LL. Obrazuje ona wszystkie przypadki gdy popyt na pieniądz L jest równy podaży pieniądza M czyli sfera pieniężna gospodarki jest równoważna LL:L=M . Współcześnie funkcja LL jest zastąpiona przez LM w której podaż pieniądza jest uwzględniana. Zmiana ta ma szerszy wymiar i mówi ze model IS-LM (nie IS-LL) ma być stosowany do badania wpływu polityki pieniężnej państwa czyli polityki kształtowania podaży pieniądza, na sferę realną gospodarki.

Hicks przyjął poziom cen za stały i mógłby równie dobrze posługiwać się kategorią produktu, stosował jednak zamiast niego dochód pieniężny Y tj iloczyn cen i produktu w ujęciu realnym Q: Y= pQ

Hicks stworzył trzy modele i każdy z nich przypisał innej teorii ekonomii: klasycznej, keynesowskiej i neoklasycznej. Pierwsze Ujecie ricardiańsko-marshallowskim, drugie keynowskim a trzecie wickellowsko-hicksowskie. Jako standardowy w postaci IS-LM funkcjonuje drugi z nich. Zgodnie z przyjętym rozróżnieniem, w gospodarce występują dwie sfery. Sfera realna jest opisywana przez funkcję inwestycji uzależnionych ujemnie od stopy procentowej i dochodu oraz warunek inwestycji i oszczędności.

Model Hicksa pod zmienioną nazwą IS-LM stał się z czasem podstawowym narzędziem w analizie zjawisk makroekonomicznych. Paradoksalnie natomiast narzędziem tym nie stalo się ujęcie wickellowsko-hicksowskie które Hicks preferował lecz ujęcie keynesowskie które krytykował. Jest jeszcze inny paradoks. Hicks podja zadania krtyki teorii Keynesa , tymczasem analize prowadził w calowicie keynesowskim duchu.

37. Hipoteza dochodu permanentnego Friedmana. Stabilność gospodarki

Hipoteza (teoria) dochodu permanentnego 1957 Friedmana jest jedną z trzech teorii stworzonych przez Friedmana i najważniejszą dla zrozumienia jego poglądów.

Zgodnie z hipotezą dochodu permanentnego podstawowym podmiotem jest człowiek, który przeprowadza kalkulacje w bardzo długim czasie równym przewidywanemu przez niego okresowi życia. Człowiek określa przede wszystkim iloma i jakimi dobrami będzie w ciągu życia dysponować. Zestaw tych dóbr stanowi jego majątek permanentny (oczekiwany bądź pożądany).

Wielkość majątku permanentnego Ωper/j zależy od dwóch czynników. Po pierwsze od wyposażenia początkowego otrzymanego najczęściej od rodziny po drugie od zdolności do powiększenia majątku czyli wiedzy i zdolności do pracy. Ten czynnik Friedman nazwał kapitałem ludzkim kształtowanym w procesie edukacji .

Szacowanie majątku permanentnego jest możliwe tylko w przypadku stabilności gospodarki gdyż tylko w takim przypadku można choćby w przybliżeniu określić swoją sytuację na wiele lat naprzód. Stabilność ta oznacza jednocześnie utrwalenie posiadanej pozycji społecznej. Gorsze wyposażenie początkowe oznacza mniejszy kapitał ludzki i mniejszy majątek permanentny. Odwrotnie, lepsze wyposażenie to większy kapitał i większy majątek.

Kapitał ludzki decyduje zarówno o dobrobycie indywidualnym jaki i zbiorowym, gdyż os zasobu wiedzy zależy dobrobyt całego społeczeństwa.Podstawą dobrobytu społeczeństwa o gospodace rynkowej stanowia w pewnej mierze działania panstwa.

Człowiek kalkuluje majątek w okresie całego życia ale konsumuje na bieżąco. W zależności od majątku permanentnego ustala dochód (produkt) permanentny (oczekiwany) Qper/j, który stanowi określoną np. stałą część majątku liczoną za pomocą stopy majątku permanentnego rj. Qper/j= rj Ωper/j

Dochód permanentny rózni się od dochodu bieżącego niemal w akzdym roku ludzkiego życia.

Wraz z upływem czasu większym staje się dochód bieżący od permanentnego. Ludzie gromadzą wtedy oszczędności których część służy spłacaniu kredytu konsumpcyjnego udzielanego w gospodarce dodatkowo wzmacniając jej stabilność. Reszta oszczędności będzie przeznaczona na wydatki w okresie gdy dochód bieżący obniży się poniżej permanentnego. Jeżeli ludzie rzeczywiście podejmują decyzje kalkulując dochód permanentny to tworzony przez nich sektor prywatny gospodarki jest bardzo stabilny. Państwo mając znacznie krótszą perspektywę działania nie jest tak stabilne powinno zatem w jak najmniejszym stopniu być gospodarczo aktywne.

38. Teoria pieniądza Friedmana. Jej związek z teorią Pigou i teorią Keynesa.

Milton Friedman twierdził że rozwijał ilościową teorię pieniądza Fishera . Artykułowi w którym zaproponował swoją wersję tej teorii nadał tytuł „Powrót do ilościowej teorii pieniądza”. Wraz z teoria ilościową przyjał zasade neutralności pieniądza, wyrażając ja nawet mocniej niż poprzednicy. Wnikliwe przyjrzenie się sprawie wskazuje ze najbliższa teorii friedmanowskiej jest teoria pieniądza Pigou skorygowana o element keynesowski.

Friedman w przeciwieństwie do Pigou - zaakceptował pogląd Keynesa że pieniądz stanowi jeden z aktywów (jak dobra konsumpcyjne) tzn występuje chęć posiadania go dla dochodu, który przynosi A skoro przynosi dochód musi mieć cenę po której się go pozyskuje oraz rynek na którym jest obracany. Ceną pieniądza jest stopa procentowa.

Friedman nie przyjal keynesowskiego podzialu na pieniadz trnzakcyjny i spekulacyjny, ale w rzeczywistości go zastosował uwzględniając w czesci spekulacyjnej dodatkowe czynniki (.).

Twórcy ilościowej teorii pieniądza zakładali że prędkość obrotu pieniądza jest stała jednak badania wykazały tendencję odmienną Ponadto prędkość obrotu pieniądza zmieniała się w zależności od stanu aktywności gospodarczej. Należało zatem zastąpić stały współczynnik k w równaniu autorstwa Pigou elementem mniej stabilnym. Friedman wprowadził na to miejsce

funkcję k k ≠ constans ⇒ [k → k (r, ... )]. W funkcji k (.) uwzględnił inne czynniki kształtujące popyt na pieniadz w tym stope procentową r. Jest to podejście szersze niż keynesowskie, w którym wystepuje tylko r.

Druga zmiana w stosunku do równania polegała na zastąpieniu produktu bieżącego Q w kształtowaniu popytu na pieniądz przez dochód (produkt) permanentny Qper. Ostatecznie monetarystyczne równanie popytu na pieniądz przyjęło postać w której po prawej stronie człon odpowiada popytowi na pieniądz spekulacyjny a człon drugi popytowi na pieniądz transakcyjny przy czym łączny popyt L jest równy podaży pieniądza M.

Friedman przyznał stopie procentowej mniejsze znaczenie w kształtowaniu popytu na pieniądz niż Keynes uznając funkcję k za niemal stałą.

39. Zasada ludnościowa Malthusa. Teoria płacy

Thomas Malthus formułował zasadę ludnościową w latach 1798-1803. Od początku była ona kontrowersyjna, wywierając wpływ nie tylko na rozwój ekonomii.

Zmiennymi uwzględnionymi w zasadzie ludnościowej są: produkt Q tworzony przez daną społeczność, liczebność tej społeczności H oraz produkt na głowę q:

wersja podstawowa: {Q, H> q], gdzie

Zgodnie z tą zasadą, tempo wzrostu liczby ludności (przez Malthusa określone jako geometryczne) przewyższa tempo wzrostu (arytmetyczne) ilości środków potrzebnych do jej utrzymania, których reprezentantem jest produkt:

a produkt na głowę maleje w długim okresie, zmierzając do biologicznego mi­nimum egzystencji q_mjn:

Gdy produkt na głowę osiągnie minimum egzystencji, wówczas liczba lud­ności musi się zmniejszyć.

Malthus wyróżnił dwa sposoby redukcji lub ograniczania przyrostu liczby ludzi. Pierwszy nazwał hamulcami prewencyjnymi (preventive checks). Polegają one na dobrowolnym wstrzymywaniu się ludzi od posiadania potomstwa. Drugi sposób to ha­mulca pozytywne (positwe checks), takie jak wojny, głód i epidemie chorób. Wia­lnio ono są tożsame z katastrofami ludnościowymi.

Zasada ludnościowa Malthusa stanowi podstawę klasycznej teorii płacy. Aby to wykazać, trzeba zmodyfikować zestaw zmiennych. I tak, zamiast ludności przyjąć silę roboczą N, a zamiast produktu na głowę - płacę w:

wersja zmodyfikowana: {Q, N, w}.

Pozwala to zapisać zasadę jako stałą nadwyżkę tempa przyrostu siły robo­czej nad tempem przyrostu produktu, który ta siła wytwarza:

'

Wraz z dążeniem produktu na głowę do poziomu minimum egzystencji, do pewnej minimalnej wartości w_min zmierza też płaca, przy czym ten minimalny poziom staje się jednocześnie poziomem przeciętnym w_śr\

Nadwyżka produktu nad minimum egzystencji, występująca poza sytuacją katastrofy ludnościowej, przypada właścicielom ziemi w postaci rent oraz właścicielom kapitału w postaci zysków Π:

40. Hipoteza ludnościowa Kremera. Nowa teoria ludnościowa

Po Malthusie ekonomiści kwestii ludnościowej poświęcali mniej uwagi, aż stała się ona paląca. Powrócił do niej Michael Kremer w 1993 r., oferując hipotezę ludnościową odmienną od zasady Malthusa.

Wkład w powstanie hipotezy ludnościowej Kremera mieli przede wszystkim Ester Boserup i Robert Solow. Zdaniem Boserup wzrost liczby ludności powo­duje przyspieszenie tempa postępu technicznego i wzrost produktu na głowę (zwłaszcza w rolnictwie). Boserup podążała tropem wyznaczonym przez Adama Smitha, który wyraził taki pogląd, co pozwala uznać go za twórcę swoistej hipotezy ludnościowej.

Hipoteza ludnościowa Kremera dotyczy rozwoju ludności świata w okresie od 1 min lat temu do współczesności.

Formą jej zapisu jest zmodyfikowany model Solowa, w którym produkt Q zależy od poziomu technologii a, liczby ludności H oraz wielkości terytorium T, które można uznać za tożsame z zasobami przyrody:

Q = F(a,H,T).

Tempo zmiany poziomu technologii, czyli tempo postępu technicznego, zależy od liczby ludności, gdyż większa liczba ludzi oznacza większą gęstość zaludnienia i szybszą propagację wiedzy:

Coraz szybszy przyrost liczby ludności powoduje coraz szybsze tempo postępu technicznego i wzrostu produktu na głowę, ten zaś pozwala na utrzymanie się coraz większej liczbie osób:

Produkt na głowę, podobnie jak produkt ogólny, również jest rosnącą funkcją liczby ludności:

Q=f(H), przy

Ostateczny wniosek Kremera można sformułować następująco: tempo wzrostu liczby ludności zależy od tej liczby. Im więcej jest ludzi, tym tempo to jest większe:

, przy

Proces ten może trwać do momentu ujawnienia się bariery zasobów przyrody. Tego etapu Kremer jednak nie analizuje, co sprawia, że dla przypadku gra­nic wzrostu gospodarczego musi istnieć inna hipoteza ludnościowa; odmienna od kremerowskiej. Przed przejściem do tej hipotezy celowe jest skonfrontowa­nie dwóch dotychczasowych teorii ludnościowych z rozwojem gospodarczym w dziejach ludzkości.

Otóż, dla zdarzeń do 1750 r. za prawdziwą może być uznana zasada ludno­ściowa Malthusa . Tempo wzrostu liczby ludności było wówczas nieregularne i uzależnione od niewielkiego stopnia opanowania przyrody. Wielkość wytworzonego produktu była wyznaczana przez dostępność zasobów przyrody, ograniczoną w porównaniu z okresem późniejszym. Fakt ten można zobrazować za pomocą neomaltuzjańskiej jednoczynnikowej funkcji produkcji, uzależniającej od zasobów przyrody P, w tym nieekonomicznych, jak np. powietrza:

Malthus: Q = f{P).

Dla okresu od 1750 r. do 1970 r. obowiązuje hipoteza ludnościowa Kremera Liczba ludności szybko wzrastała ze względu na relatywnie wysoki stopień panowania nad przyrodą, której zasoby pozostawały obfite. Wielkość wytwarzanego produktu w znaczącej mierze zależała od sprawności ludzi w pozyskiwaniu tych zasobów, w zdecydowanie mniejszej natomiast była przez nie określana. Opisuje to kremerowska jednoczynnikowa funkcja produkcji, na mocy, której produkt zależy od liczby ludzi:

Kremer: Q =/(//).

Oczywiście, rozwój ludnościowy i gospodarczy nigdy nie przebiegał równomiernie. Zasada ludnościowa Malthusa i hipoteza ludnościowa Kremera są jedynie uogólnieniami długookresowych tendencji światowych. W żadnym przypadku nie mają one zastosowania do każdego okresu czy miejsca.

Od 1970 r. coraz wyraźniejszy staje się wzrost stopnia uzależnienia działal­ności gospodarczej w skali światowej od zasobów przyrody. Przedstawia to funk­cja produkcji, którą można nazwać neomaltuzjańską:

„neo-Malthus": Q =/(P).

Ze względu na wagę zagadnienia, które jest w niej ujęte, funkcja ta może stanowić element paradygmatu ekonomii w przyszłości.

Po 1970 r. tempo wzrostu liczby ludności na świecie uległo spowolnieniu. Zdaniem Lestera Browna dzieje się tak ze względu na nadmierne wykorzysty­wanie zasobów przyrody oraz pojawiający się poważny niedostatek terytorium służącego do zamieszkiwania i prowadzenia działalności gospodarczej. Gdyby tak rzeczywiście było, następstwem byłoby obniżenie poziomu produktu na głowę. Produkt na głowę byłby w dalszym ciągu funkcją liczby ludności, ale tym razem - odmiennie niż w przypadku kremerowskim - malejącą:

, przy

Zmniejszanie się produktu na głowę w wyniku zbyt dużej liczby ludności może ostatecznie prowadzić do wyczerpywania się zasobów przyrody i redukcji liczby ludności:

Pojawia się tu groźba katastrofy ludnościowej w stylu maltuzjańskim - w wyniku działania hamulców pozytywnych. Produkt na głowę wzrastałby do pewnej maksymalnej wielkości q_max, przy optymalnej z punktu widzenia zasobów przyrody liczbie ludności H _t, po czym malałby, a ostateczną granicę stanowiłoby minimum egzyste ncji q_min

Istnieje jednak drugie wyjaśnienie zmniejszania się tempa przyrostu liczby ludności. Zdaniem Gary'ego Beckera wynika ono z faktu świadomego ograniczania przez ludzi liczebności jako warunku dalszego powiększania produktu na głowę:

Tempo wzrostu liczby ludności staje się funkcją produktu na głowę, której przebieg nie jest jednolity:

Przy niższym od pewnego progowego q_pr produkcie na głowę zależność powyższa jest dodatnia, zgodnie z hipotezą ludnościową Kremera:

, dla

Po osiągnięciu poziomu progowego produktu na głowę ludzie częściowo rezygnują z posiadanego potomstwa, gdyż zamożne społeczeństwo jest w stanie zagwarantować im odpowiedni poziom życia na starość. Wtedy tempo wzrostu liczby ludności maleje, nawet poniżej wartości zerowej:

, dla

Zasadniczym pytaniem jest która tendencja przewazy? Pierwsza stałego wzrostu liczby ludności - występuje w krajach zacofanych, a druga ograniczenia tempa wzrostu, a nawet zmiejszenia się liczby ludności - w karajach rozwiniętych. W pierwszej grupie krajów żyje obecnie 80% ludności świata, dlatego dyskusja nad paradygmatem ekonomii przy występowaniu granic wzrostu gospodarczego jest konieczna.

2

---