DOBRZYCKI W.
HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH W CZASACH NOWOŻYTNYCH 1815-1945:
(CZĘŚĆ III MIĘDZY WOJNAMI 1919-1939)
EUROPA 1919-1939. SYSTEM WERSALSKI I JEGO UPADEK.
KONFERENCJA POKOJOWA W PARYŻU.
18.01.1919 - Paryż, traktaty formułowane wył. przez zwycięzców:
27 państw + 5 dominiów bryt. [w pełni samodzielni uczestnicy obrad]
5 mocarstw decydowało: W. Brytania, Japonia, Francja, Włochy, Stany Zjedn. tzw. „Główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone”
Rada Najwyższa - organ kierowniczy wlk mocarstw utw. w k. 1918 r.; składała się z szefów rządów i min. spr. zagr. którzy wyst. na konferencji jako Rada Dziesięciu: Francja - premier G. Clemencau i min. spr. zagr. S. Pichon; W. Brytania - p. D. L. George i m.s.z. A. J. Balfour; Stany Zjedn. - T. W. Wilson i sekretarz stanu R. Lansing; Włochy - p. Vittorio Emanuele Orlando i m.s.z. Giorgio S. Sonnino; Japonia - dyplomaci Makino Nobuaki i Sajonji Kimmochi. Rada 10 rzadko zbierała się w pełnym składzie.
najw. rolę miała tzw. „Wielka Trójka”: Clemencau + Lloyd George + Wilson.
pozostałe państwa uczestniczące w konferencji - wydesygnowały delegatów, np. Polska - I. J. Paderewski i R. Dmowski.
POSTANOWIENIA:
zwrot Alzacji i Lotaryngii
memorandum franc. 26.02.1919 r. (A. Tardieu) - o ustalenie granicy na Renie + obszary na zach. w „strefę bezpieczeństwa”
memoriał z Fontainebleau 25.03.1919 r. (L. George) - by nie narzucać Niemcom zbyt surowych warunków pokoju, bo może to doprowadzić do kolejnej wojny; lub Niemcy zwrócą się w stronę bolszewizmu i połączą się z Rosją.
targi w spr. Zagłębia Saary - na 15 lat pod mandat Ligi Narodów, potem plebiscyt
spr. Polski (ble ble...)
idea Ligi Narodów - utworzenie; 25.01.1919 r. miała tworzyć integralną część całego traktatu, powołano specjalną komisję do opracowania Paktu Ligi. Na czele Komisji Ligi stanął Wilson, przenosząc dalsze prace do hotelu Crillon (stąd nazwa: Komisja Hotelu Crillon). Komisja skł. się z 14 państw m.in. Dmowski.
Problemy kolonialne - 23.01.1919 r.
Sprawy reparacji - Komisja ds. Reparacji i Strat 25.01.1919 r.
TRAKTAT Z NIEMCAMI.
Wersal 28.06.1919; część I - Pakt Ligi Narodów, część II - opis nowej linii granicznej Niemiec, część III - Przepisy polit. europejskie itd...(aż do XV części):
dla Belgii - obszar Moresnet + plebiscyty w Eupen i Malmedy
Wlk. Ks. Luksemburg wyłączono z niem. Związku Celnego
dla Francji - Alzacja i Lotaryngia
demilitaryzacja posiadłości niem. na lewym brzegu Renu + 50 km pas na wsch. od tej rzeki
Nadrenia - ziemie niem. położone na zach. od Renu będą okupowane przez wojska sprzymierzonych przez 5 do 15 lat; obszar ten został podzielony na 3 strefy: I - okupowana przez 5 lat, II - przez 10, III - przez 15
dla Czechosłowacji - mała część Górnego Śląska tzw. Kraj Hulczyński
dla Polski - prawie cała Wielkopolska + część tzw. Prus Królewskich (Pom. Zach.) i Pom. Nadwiślańskiego + część Górnego Śląska; dodatkowo plebiscyty na Górnym Śląsku + w Prusach Wsch.;
Wolne Miasto Gdańsk pod opieką Ligi Narodów podobnie Kłajpeda
Szlezwik - plebiscyt w 1920 (do Danii)
pozbawienie Niemiec praw do kolonii + unieważnienie traktatów i konwencji Niemiec z innymi państwami np. z Chinami z 1901, z Syjamem, z Liberią z 1911 i 1912, z Marokiem itp.
zredukowanie armii do 100 tys.; zniesienie powszechnej obowiązkowej służby wojskowej; całkowite pozbawienie Niemcy lotnictwa wojskowego i morskiego
obłożenie Niemiec obowiązkiem reparacji
TRAKTATY POKOJOWE Z AUSTRIĄ, BUŁGARIĄ, WĘGRAMI I TURCJĄ.
TRAKTAT W SAINT GERMAIN EN LAYE - 10.09.1919 r.
był to układ pokojowy z Austrią
sankcjonował utratę większości terytorium przedwojennej monarchii Austro - Węgierskiej na rzecz Czechosłowacji (Czechy, Morawy i część Śląska), Jugosławii (większość Dalmacji, oraz Bośni i Hercegowiny), Polski (Galicja i część Śląska Cieszyńskiego), Rumunii (Bukowina) oraz Włoch (płd. Tyrol i Triest)
Austria została rozbrojona i musiała zapłacić reparacje wojenne
zdemilitaryzowano prawy brzeg Renu, a na terenach spornych z innymi państwami (Szlezwik i Holsztyn z Danią; Górny Śląsk, Warmia i mazury z Polską) zarządzono plebiscyty ludn. i zniesiono obowiązkową służbę wojskową
zagłębie Saary oddano na 15 lat pod zarząd Ligi Narodów
część Krainy i Koryntii przyłączono do królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (królestwo SChS)
TRAKAT W NEUIILY - 27.11.1919 r.
był to pokojowy układ z Bułgarią, który określał nowe granice Bułgarii (m.in. płd. Dobrudża dla Rumunii, zach. Tracja dla Grecji, część Macedonii dla Królestwa SChS - składającego się z Bośni, Słowenii i Hercegowiny)
zlikwidowano też flotę wojenną
nakaz wypłaty przez Bułgarię odszkodowań
TRAKTAT W TRIANON - 04.06.1920 r.
był to układ pokojowy z Węgrami, który sankcjonował utratę przez Węgry 2/3 przedwojennego terytorium (71 %) na rzecz Austrii, Czechosłowacji (Słowacja i Ruś Zakarpacka), Jugosławii (Wojwodina) i Rumunii (Siedmiogród)
nakazywał rozbrojenie i wypłacenie przez Węgry odszkodowań wojennych
TRAKTAT W SEVRES - 10.08.1920 r.
był to układ pokojowy z Turcją, który decydował o faktycznym rozbiorze imperium tureckiego na rzecz W. Brytanii, Grecji, Włoch i Francji.
terytorium Turcji ograniczono do 1/5 terytorium tureckiego
zdemilitaryzowano cieśniny czarnomorskie
posiadłości tureckie podzielono między W. Brytanię i Francję jako mandaty Ligi Narodów
traktat ten nigdy nie wszedł w życie!!!
W POSZUKIWANIU GWARANCJI DLA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH.
28.06.1919 r. w Wersalu tzw. „Mały traktat wersalski” podpisały mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone (skrót: s. i s.) m.in. Polska - dotyczył on ochrony mniejszości etnicznych i religijnych.
Powstanie małego traktatu wersalskiego:
presja org. żydowskich obawiających się wzrostu antysemityzmu w Europie Środkowo- wschodniej, zwł. w Polsce
było to 21 art. i 2 aneksy
ochrona życia i wolności dla wszystkich mieszkańców bez względu na urodzenie, narodowość, język, rasę czy religię
uprawnienia ludn. żydowskiej do posiadania szkolnictwa, miała być przeznaczona dla nich część funduszy publicznych, poszanowanie soboty jako święta żydowskiego
DLA NIEMCÓW NIE BYŁO TAKICH OGRANICZEŃ JAK DLA POLAKÓW!!!
15.05.1922 r. konwencja genewska - o ochronie mniejszości narodowych na całym Górnym Śląsku obowiązująca Niemcy i Polskę przez 15 lat:
spr. gosp. - taryfy celne dla towarów państw s. i s. wwożonych do Polski
ochrona wolności tranzytu + „słuszne traktowanie handlu innych narodów”
LIGA NARODÓW.
pakt Ligi - podpisany 28.06.1919 wszedł w życie wraz z traktatem wersalskim 10.01.1920 r.
pakt składał się z preambuły (wstępu) i 26 art.
pokojowa współpraca między narodami
nie zawierał bezwarunkowego potępienia wojen gdyż w ówcz. czasach uważano to za niemożliwe
pierwotni członkowie to 32 państwa i dominia + 13 państw neutralnych
Chiny nie podpisały traktatu wersalskiego (= paktu) w proteście przeciwko decyzji konferencji paryskiej w spr. Szantungu. Mimo to Chiny stały się czł. Ligi gdyż podpisały traktat z Austrią w Saint Germain (też zawierał pakt Ligi).
Liga - otwarta dla wszystkich państw za zgodą 2/3 jej czł.
Zgromadzenie Ogólne - każde państwo równe (1 głos)
Rada Ligi Narodów - organ najważniejszy, uprzywilejowana rola mocarstw s. i s., stałych czł. Rady (Francja, W. Brytania, Włochy i Japonia).
W 1926 r. powiększyła się o Niemcy, w l. 1933-37 po wystąpieniu z niej Niemiec i Japonii i przyjęciu ZSRR znów liczyła 4 członków. W 1937 r. wyst. Włochy, miała już tylko 3 stałych członków: Francję, W. Brytanię i ZSRR (usunięty w grudniu 1939 r.).
Liczba niestałych czł. - zmieniała się: 1926 - 9 czł. na 3 lata; 1936 - 11 czł. + kategoria półstałego czł. = ponowny wybór po 3 latach (1 państwo np. Polska).
Decyzje podejmowano jednogłośnie.
Sekretariat - organ Ligi
Genewa - siedziba Ligi
POLSKA I JEJ GRANICE.
Granica zachodnia i północna:
GÓRNY ŚLĄSK:
17.08.1919 - I Powstanie Śląskie (1 tydz.), po upadku represje niem.; 1.10.1919 - polsko niem. umowa amnestyjna [powrót uchodźców, zwolnienie więzionych Ślązaków i umorzenie kar „za działalność polit.”].
11.02.1920 - Komisja Plebiscytowa (dopiero w grudniu 1920 ogłosiła regulamin plebiscytowy - a co robiła do tego czasu???)
18 - 25. 08. 1920 - II Powstanie Śląskie
2/3. 05. 1921 - III Powstanie Śląskie
20.10.1921 - Komisja Ambasadorów podjęła decyzję w spr. Górnego Śląska
PRUSY WSCHODNIE:
11.07.1920 - plebiscyt [2% głosów za Polską]; Komisja Ambasadorów przyznała jednak Polsce 5 gmin na Warmii (Powiślu), a 15.08. - 3 gminy na mazurskim obszarze plebiscytowym.
GDAŃSK:
po 10.01.1920 - władza zwierzchnia nad Gdańskiem należała do głównych mocarstw s. i s.; Gdańsk - Wolnym Miastem
Granica południowa:
ŚLĄSK CIESZYŃSKI, SPISZ I ORAWA:
granica pol.- czeska miała być rozstrzygnięta na zasadzie etnicznej, a spr. gmin spornych miała zostać przekazana komisji mieszanej [poł. Polaków i poł. Czechów].
28.07.1920 - konferencja ambasadorów podjęła decyzję...
Granica wschodnia:
1920 r. - wojna ros. - polska i inne działania..................
PAŃSTWA BAŁTYCKIE, POLSKA I ROSJA RADZIECKA.
nowe państwa bałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia
- lipiec 1921 - zjazd w Helsinkach w spr. państw bałt.; deklaracja współpracy handl., udzielaniu wzajemnej pomocy w stabilizowaniu sytuacji wew. każdego z tych krajów.
- 13-17.03.1922 - zjazd w Warszawie; konferencja Polski, Łotwy, Estonii i Finlandii; próba zajęcia wspólnego stanowiska w związku ze zbliżającą się konf. w Genui.
podpisany na niej 17.03. układ polit. miał być podst. Związku Bałtyckiego (m.in. pomoc w razie napaści na jedno z państw, nie zawieranie porozumień skierowanych przeciwko sobie). Układ warszawski ratyfikowały wszystkie parlamenty państw prócz Finlandii dlatego też nie wszedł w życie.
Dalej ble ble....
30.12.1922 r. - w Moskwie ogłoszono utworzenie Związku Radzieckiego, złożonego z republik: ros., ukr., białoruskiej i federacji zakaukaskiej (obejmującej Armenię, Azerbejdżan i Gruzję).
KONFERENCJA W GENUI. TRAKTAT W RAPALLO.
W. Brytania - projekt odbudowy gosp. Europy przedst. przez L. Georga w Cannes 1922 r.
KONFERENCJA W GENUI:
rozp. się 10.04.1922 r.
udział 34 państw (w tym 5 dominiów bryt.)
przed konferencją - delegacja radziecka w drodze do Genui zatrzymała się w Berlinie 1-4 kwietnia i przeprowadziła rokowania z Niemcami: wznowienie stosunków dyplomatycznych, rezygnacja Rosji z reparacji, rezygnacja Niemiec z rekompensaty za ich mienie znacjonalizowane w Rosji, żadnego układu nie podpisano, były to porozumienia przedwstępne zapowiadające Rapallo.
dotyczyła kwestii odbudowy Europy, spraw zw. z ZSRR (długi)
zapowiedź zwołania konferencji do Hagi dla omówienia „kwestii długów, własności prywatnej i kredytów”. Konferencja haska (26.06. - 19.07.1922 r.) - bez rezultatów
w czasie konferencji - odbyło się spotkanie RSFRR (tzn. ZSRR) z Niemcami, podpisano Traktat w Rapallo - 16.04.1922 r.
TRAKTAT W RAPALLO:
skł. się z 6 art.
Rzesza Niemiecka i RSFRR zrzekły się wzajemnie odszkodowań za swe wydatki i szkody wojenne + za szkody niewojenne np. w skutek tzw. ustaw wojennych i aktów przemocy z obu stron
zrzekały się zwrotu wydatków za jeńców wojennych, dalej o znacjonalizowanym majątku niem. w Rosji,
wznowiono stosunki dyplom., handlowe, gosp. i konsularne
gwarantowały sobie wzajemną życzliwość
wzajemne porozumienia we wszystkich kwestiach dotyczących tych państw
tajna klauzula: nieuznawanie przez oba państwa granic II RP + współpraca wojskowa
Traktat wywołał poruszenie w Europie i zaniepokojenie państw, osłabił podst. tworzenia nowego wersalskiego ładu pokojowego w Europie, zapowiadał możliwości przyszłej destabilizacji, negatywny wpływ na Niemców w kwestii wypełniania przez nich zobowiązań wobec aliantów.
Po traktacie:
Niemcy - szkolenie kadr wojskowych + prowadzenie prac badawczo-eksperymentalnych w dziedzinie technik wojsk na terenie Rosji Radzieckiej
W Lipiecku k. Woroneża powst. Ośrodek Lotniczy [szkolenie lotników i nawigatorów]
Kazań - Szkoła Wojsk Pancernych Reichswehry [badania nad nowymi typami czołgów]
Ośrodek Szichany nad Wołgą - Niemcy prow. badania bojowych środków trujących i technik odkażania
Akademia Wojenna w Berlinie - szkolenie oficerów radzieckich
FRANCJA I PAŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ.
Polska - Francja:
- 1921 - w Paryżu franc.- pol. umowa polit. (Briand - Sapieha); tajna konwencja wojskowa (Sosnkowski - Foch - Buat). Troska o utrzymanie pokoju w Europie, bezpieczeństwo teryt., wzajemne interesy polit. i gosp. [konwencje handlowe, umowy specjalne na polu polityki zagr. itp.]. Dla Francji przywileje ekonom.
konwencja wojskowa: zabezpieczenie przed ewentualna agresją niem., udzielanie wzajemnej pomocy w razie niebezpieczeństwa, potrzeba pomocy dla armii pol., udzielenie kredytu na cele wojskowe + współdziałanie przy rozbudowie pol. przem. zbrojeniowego.
Czechosłowacja - Francja:
- 1924 - w Paryżu franc. - czechosłowacki traktat przymierza i przyjaźni; char. wył. polit.
Francja starała się wiązać ze sobą państwa Europy Środkowo - wsch. ale też patronować układom sojuszniczym między tymi państwami, np. na rzecz zbliżenia Polski i Rumunii czy Polski i Czechosłowacji.
INNE:
- 1921 - w Warszawie pol.- czechosł. umowa polit. [umowa handl, neutralność w wypadku agresji państw trzecich, zgoda na tranzyt materiałów wojennych przez swe teryt., itp.]
- 1925 - traktat pol.- cz.; koncyliacyjny i arbitrażowy + konwencja handlowa i tzw. umowa likwidacyjna (regulująca problemy prawne i finansowe związane z podziałem Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy).
- 1920 - pakt między Czechosłowacją a Jugosławią
- 1921 - Czechosł. - Rumunia
- 1921 - Jugosławia - Rumunia
Te trzy państwa podpisały też konwencje wojskowe: Czechosł. - Rumunia (2.07.1921); Czechosł. - Jugosławia (1.08.1921); Jugosławia - Rumunia (23.01.1922). już wówczas porozumienia te zaczęto nazywać Małą Ententą, choć były to na razie wył. układy bilateralne. Char. sojuszu wielostronnego Mała Ententa nabrała dopiero w latach 30-tych XX w.
Na pocz. l. 20-tych Francja czyniła wysiłki by Małą Ententę rozszerzyć o Polskę i Grecję. Napięcia pol. - czechosł., spór jugosłowiańsko - grecki o strefę w porcie Saloniki, oraz pewne tendencje do zbliżenia z Węgrami wyst. w polit. pol. uniemożliwiały powst. takiego ugrupowania.
ZACHÓD WOBEC NIEMIEC PO TRAKTACIE (1920 - 1924).
Francja - najb. zniszczona w czasie wojny, obawiała się wzmocnienia Niemiec
Anglia - po utracie niem. koloni i floty, załamaniu gosp. i milit nie obawiała się już Niemiec, zaś ich dalsze osłabianie mogło zburzyć równowag europ., uniemożliwić realizację nowego ładu gosp. który bez odbudowy rynku niem. nie mógłby normalnie funkcjonować. W polit. bryt. Niemcy miały być zaporą przeciw szerzącej się rewol. bolszewickiej.
KWESTIE REPARACJI I ROZBROJENIA:
konferencje: w San Remo - należy spr. omówić z Niemcami; dwa spotkania aliantów w Boulogne (21-22.06.1920) i Brukseli (2-3.07.1920) - rozbieżności poglądów między Francją [żądała 250 mld marek reparacji] a Anglią [najw. 100 mld marek reparacji]. Postanowienie:
Niemcy [na razie] będą dostarczać aliantom po 2 mln ton węgla miesięcznie
Francja otrzyma 52 % całej sumy reparacji, W.B. - 22 %, Włochy - 10 %, Belgia - 8 %, Jugosławia - 5 %, pozostałe państwa - 3 %.
rokowania w Paryżu (24-30.01.1921) - zażądano od Niemiec 226 mld marek w złocie.
konf. londyńska (21.02. - 14.03.1921) - ocena wywiązywania się Niemiec z postanowień traktatu wersalskiego.
ostateczną sumę reparacji - 132 mld marek w złocie ustanowiła Komisja Odszkodowań 27.04.1921 r. potwierdziła ją kolejna konf. aliancka w Londynie (29.04. - 5.05.1921) - ultimatum dla Niemiec grożące okupacją Zagłębia Ruhry w przypadku zakwestionowaniu tej sumy.
1923 r. - na czele rządu niem. G. Stresemann; przywrócił porządek: zaniechanie biernego oporu i wznowienie dostaw węgla do Francji.
Plan Dawesa:
jesień 1923 r. prez. USA C. Coolidge powołał komisje ekspertów ds. reparacji, na czele której stanął bankier z Chicago Charles Gates Dawes.
opracowany przez komisję tzw. Plan Dawesa przedst. 9.04.1924 r. zatwierdzony przez międzynarodową konf. w Londynie (16.07. - 16.08.1924).
Zakładał:
w ciągu 5 lat Niemcy będą spłacać raty od 2 mln do 2,5 mln marek w złocie rocznie
przewidywano wypuszczenie obligacji kolejowych i przem.
udzielenie Niemcom pożyczki zagr. w wys. 800 mln marek [400 mln $], z czego połowę miały dać banki amer.
utw. systemu zachęt dla inwestorów zagr. w N. [ułatwienie obecności gosp. ameryk. w Niemczech]
do nadzoru nad wykonaniem postanowień rozbrojeniowych traktatu wersalskiego ustanowiono Międzysojusznicze Komisje: Wojskową, Morską i Lotniczą. Niemcy - utrudnianie prac komisji i opóźnianie procesu rozbrojenia.
LOCARNO.
- 1924 r. - poprawa gosp. Niemiec, napływ kapitału zagr. pozwalał na modernizację przemysłu i wzrost eksportu.
konf. w Locarno - 5.10.1925 r. - F., B., W. B., W. i N.; w II części konferencji (gdy gł. dokument tj. pakt reński został wynegocjowany) wzięły też udział delegacje Polski i Czechosłowacji [nie zaproszono ich oficjalnie]
Na konferencji uzgodniono nast. dokumenty (16.10.1925):
Traktat wzajemnej gwarancji pomiędzy Belgią, Francją, W. Brytania, Włochami i Niemcami (tzw. pakt reński).
Konwencję arbitrażową belg. - niem.
-- // -- -- // -- franc. - niem.
Traktat rozjemczy czechosł. -niem.
-- // -- -- // -- pol. - niem.
Traktat wzajemnej gwarancji pol. - franc.
-- // -- -- // -- -- // -- czechosł. - franc.
Ponadto przyjęto Notę 6 państw do Niemiec w spr. art. 16 Paktu Ligi Narodów.
Pakt reński:
zapewnienie utrzymania „status quo” terytorialnego + nietykalności powyższych granic
załatwianie sporów między Niemcami a Belgią i Niemcami a Francją na drodze pokojowej [arbitraż, koncyliacja]
zasada wzajemnej pomocy w razie naruszenia paktu reńskiego
ZACHÓD WOBEC NIEMIEC PO LOCARNO (1925 - 1933).
sytuacja Niemiec po układach lokarneńskich uległa poprawie, stały się partnerem państw zwycięskich, mogły np. nalegać na przedterminowe zakończenie okupacji niektórych stref okupowanych przez aliantów.
układy l. - stworzyły warunki przyjęcia Niemiec do Ligi Narodów, eliminowano stopniowo kontrolę, nowe traktowanie Niemiec.
powołanie nowej komisji ekspertów ameryk. + komisji międzynar., które obradowały wspólnie w Paryżu od 11.02. do 07.06.1929 r. w czasie negocjacji paryskich przedstawiciel Niemiec H. Schacht wysunął szereg roszczeń polit., których spełnienie miało N. umożliwić wywiązywanie się z reparacji, były to m.in.: rewizja granicy wsch. i zwrot Niemcom kolonii. Żądania odrzucono.
odbyły się 2 konferencje w Hadze - sierpień 1929 i styczeń 1930 kiedy to zatwierdzono plan Younga.
Plan Younga:
Niemcy będą spłacać raty przez 37 lat po ok. 2 mld marek rocznie
spłaty roczne miały być podzielone na obowiązkowe i warunkowe, od których można było odstąpić gdyby Niemcy miały znaleźć się w trudnościach finansowych. Celem uruchomienia tego planu udzielono im pożyczki w wys. 300 mln $.
w praktyce Niemcy w ogóle nie spłacały sum ujętych w planie Younga.
PAKT BRIANDA - KELLOGA.
kwiecień 1927 - Briand w wywiadzie dla amer. agencji prasowej zaproponował zawarcie układu amer. - franc. o wyrzeczeniu się wojny jako środka polit. zagr.
28.12.1927 - dwie noty sekretarza stanu USA Kelloga do m.s.z. Francji Brianda:
pierwsza - to propozycja odnowienia stosunków z 1908 r. (konwencja arbitrażowa franc. -amer.)
druga - to odpowiedź na pomysł Brianda, by deklarację o wyrzeczeniu się wojny zatwierdził6y wszystkie narody świata.
po dalszych negocjacjach i rokowaniach ekspertów 27.08.1928 r. odbyła się w Paryżu uroczystość podpisania przez przedstawicieli 15 państw Traktatu o wyrzeczeniu się wojny, zw. aktem paryskim lub paktem Brianda - Kelloga.
Zawierał preambułę + 3 art.:
potępienie wojny jako drogi załatwiania sporów międzynar. i wyrzeczenie się wojny jako narzędzia polityki nar. we wzajemnych stosunkach
spory załatwiane za pomocą środków pokojowych
ostatni art. mówił o trybie ratyfikacji traktatu
w ciągu najbliższych 4 dni - 14 państw zgłosiło się do paktu (w tym ZSRR).
do 1939 r. pakt paryski podpisały 63 państwa [było to więc najb. powszechne porozumienie polit. w okresie międzywojennym].
jego słabością był brak sankcji przeciwko państwu uciekającemu się do wojny; stwierdzenie że „państwo uciekające się do wojny będzie musiało być pozbawione korzyści traktatu niniejszego” co nazywano `sankcjami negatywnymi' było mało straszne.
Znaczenie paktu - wojna przestała mieć charakter legalny, co stało się ogólną norma prawa międzynarodowego.
RUCH PANEUROPEJSKI.
w l. 20-tych XX wieku pojawiła się dążność na rzecz zjednoczenia Europy, zwana ruchem paneuropejskim. W Wiedniu 1923 r. książka austr. dyplomaty hr. R. N. Coudenhove - Kalergi pt. „Pan - Europa”. Pisał w niej, że rozbita polit. i gosp. Europa nie jest w stanie zapewnić długotrwałego pokoju. Proponował więc aby dążyć do stworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, co powinno być poprzedzone powołaniem europ. związku celnego. Przewidywał też że w zjednoczonej Europie najw. władzą ustawodawczą będzie dwuizbowy parlament (złożony z Izby Narodów pochodzącej z wyborów powsz. oraz Izby Państw, składającej się z delegatów państw).
- zaczęły rozwijać się różne ruchy nawiązujące do tej idei
1924 - powst. Unia Paneuropejska, a nast. tworzono Krajowe Rady Paneuropejskie
Coudenhove - Kalergi uważał że gł. zadaniem Unii Paneuropejskiej jest:
promowanie współpracy gosp. między państwami europ.
rozstrzyganie spornych problemów w sposób pokojowy
regulowanie praw mniejszości narodowych
Pierwszy Kongres ruchu p... odbył się w Wiedniu 1926, a II w Brukseli 1927.
Bardzo zaangażował się w ten ruch Briand, który chciał te idee połączyć ze swą wizją „nowego ładu europ.” i integracji europ.
Na sesji X Zgrom. Ligi Narodów we wrześniu 1929 r. - Briand opracował memorandum ogłoszone w Paryżu 1 maja 1930 r. rozesłane do rządów 26 państw europ.:
poświęcone było założeniom programowym i organizacyjnym Unii Europejskiej opartej o zasadę federacji a nie jedności. Briand prosił zainteresowane rządy o nadesłanie opinii o 4 gł. problemach:
I - Unia to związek regionalny, prowadzący swą działalność w ramach Ligi Narodów; pakt byłby zastrzeżony dla państw europ. będących członkami Ligi Narodów
II - główne organy Unii to:
Konferencja Europejska złożona z przedstawicieli wszystkich rządów europejskich
Stały Komitet Polityczny (lub: Komitet Europejski) złożony tylko z pewnej liczby członków Konferencji Europ.
Sekretariat [organizującego zarówno prace Konferencji jak i Komitetu]
III - 3 zasady działania org. integracyjnej:
podporządkowanie zagadnień gosp. sprawom polit.
szanowanie niepodl. i suwerenności narodowej każdego z państw
zbliżenie ekonom. państw europ. realizowane za odpowiedzialnością polit. solidarnych rządów
IV - określenie „pola kooperacji europ.” w 10 gł. dziedzinach i określenie „metod kooperacji europ.”
Dyskusje na temat tej idei Unii Europ. - głos „za” i „przeciw”.
ZSRR - LIGA NARODÓW I ROZBROJENIE.
ZSRR (do grudnia 1922 r. Rosja Radziecka) - przeciwnik traktatu wersalskiego i Ligi Narodów, wg Moskwy służyły one umocnieniu dominacji państw imperialistycznych i wymierzone były w rewol. bolszewicką
od pocz. 1923 - zainteresowanie państw europ. współpracą gosp. z Rosją Radziecką; rozmowy w spr. zawarcia układów handlowych z Włochami, Danią , Szwecją i Holandią.
Do końca 1923 stosunki dyplomatyczne z ZSRR posiadały: Afganistan, Estonia, Finlandia, Iran, Litwa, Łotwa, Mongolia, Niemcy, Polska i Turcja.
stosunki bryt. - radz.:
- od 1921 układ handlowy
- w 1923 wzrosło napięcie w stosunkach bryt. - radz. wyrazem tego było tzw. ultimatum Curzona (memorandum rządu Jego Królewskiej Mości) z 8.05.1923. opis wrogich wobec Anglii działań i propagandy antybryt. rozwijane przez Rosję® Radziecką w Persji, Afganistanie i Indiach oraz „gwałty w stosunku do bryt. poddanych”.
Nota formułowała zaprzestanie takich poczynań.
1924 - nowy rząd w Anglii na czele z liderem Labour Party Mc Donaldem 1 lutego 1924 nawiązał dyplomatyczne stosunki z ZSRR. Potem uznały ZSRR: Włochy, Norwegia, Grecja, Austria, Szwecja, Chiny, Dania, Hidżaz, Meksyk, Francja, a w styczniu 1925 Japonia.
od listopada 1927 delegacja radziecka brała udział w obradach Komisji Ligi Narodów, składając od razu projekt powsz. rozbrojenia [odrzucony].
ZSRR przystąpił też do paktu Brianda - Kelloga
sąsiedzi ZSRR:
09.02.1929 r. nastąpiło podpisanie w Moskwie przez przedstawicieli Estonii, Łotwy, Polski, Rumunii i ZSRR Protokołu dotyczącego wejścia w życie traktatu przeciwwojennego zwanego „protokołem moskiewskim” lub „protokołem Litwinowa”. Litwa z uwagi na udział Polski nie zgodziła się na przystąpienie do paktu, weszła do niego później wraz z Persją i Turcją.
udział ZSRR w Światowej Konferencji Rozbrojeniowej [zob. ss. 386] - jakieś głupoty o tym
kiedy we wrześniu 1939 ZSRR dokonał agresji na Polskę Liga Narodów nie zareagowała. Po kolejnej agresji radz. (na Finlandię) grudzień 1939 Liga wykluczyła ZSRR ze swych szeregów [jedyna taka decyzja w historii org.].
KONFERENCJA ROZBROJENIOWA W GENEWIE.
12.12.1925 - Komisja Przygotowawcza [projekt konwencji rozbrojeniowej jako podstawa obrad konferencji]. Do Komisji P..., poza czł. Ligi i przedstawicielami szczeg. zainteresowanych państw [w tym Polski] zaproszono też 3 mocarstwa nie należące do Ligi: USA, Niemcy i ZSRR.
W Komisji P... od pocz. ścierały się dwa poglądy: franc. i bryt.:
Francuzi - ponieważ rozbrojenie powszechne jest b. odległe, należy do niego dążyć stopniowo i etapami. Zanim ten cel osiągnie się trzeba ustanowić gwarancje bezpieczeństwa państw [Polska popierała ten plan]
Anglicy - podkreślali że najpierw trzeba dokonać rozbrojenia, które jest warunkiem bezpieczeństwa międzynar. [podzielali ten pogląd USA, Niemcy - którzy uważali że w wyniku traktatu wersalskiego oni już się rozbroili więc inni tez powinni]
Uważano że rozbrojenie jest możliwe co miał potwierdzać traktat morski podpisany 22.04.1930 w Londynie. W traktacie tym USA, Francja, W. Brytania i jej dominia, Indie, Włochy i Japonia zobowiązały się nie wykorzystywać od 1931 r. do 1936 r. swego prawa do rozp. budowy okrętów liniowych zastępczych przewidzianego w części traktatu o ograniczeniu zbrojeń morskich zawartego między nimi w Waszyngtonie 06.02.1922 r.
po 5 latach 09.12.1930 Komisja P.. zakończyła swe prace [szybko!!!], a jej rezultat nie zadowalał większości rządów i opinii publ...., ale uznano że projekt nadaje się do przedstawienia na światowej konferencji rozbrojeniowej [co rozczarowało wszystkich].
24.01.1931 Rada Ligi Narodów podjęła decyzję o zwołaniu konferencji rozbrojeniowej do Genewy na dzień 02.02.1932 r. Zaproszono na nią 64 państwa, ale uczestniczyło tylko 60 bo Ekwador, Nikaragua, Paragwaj i Salwador wymówiły się.
Podstawą konferencji nie stał się projekt konwencji rozbrojeniowej, opracowany przez Komisję P..., lecz różne inicjatywy i plany zgłaszane przez poszczególne delegacje. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
Polski plan rozbrojenia moralnego:
przedst. go min. Zaleski, budowanie zaufania między narodami i wychowanie dla pokoju
potrzeba modyfikacji ustawodawstwa państw i wprow. zapisów o karalności nawoływania do wojny
zwracać uwagę na wych. młodzieży, treść podręczników szkolnych
podkreślano wielką rolę prasy w tworzeniu światowego pokoju
Deklaracja w spr. równouprawnienia Niemiec w dziedzinie zbrojeń:
Niemcy liczyły że konf. doprowadzi do zniesienia ograniczeń nałożonych na nie przez traktat wersalski i pozwoli im zająć pozycję równą pozostałym mocarstwom zacheurop.
podpisana została 11.12.1932 - zrównanie pozycji Niemiec z mocarstwami w dziedzinie zbrojeń i rozbrojenia
Plany francuskie: Tardieu oraz Herriota - Paul - Boncoura:
Plan Andre Tardieu (5.02.1932):
umiędzynarodowienie pewnych rodzajów sił zbrojnych i oddanie ich do dyspozycji Ligi Narodów - ich celem byłoby zapobieganie wojnie, udzielanie pomocy ofiarom napaści i utrzymywanie porządku
wprow. zakazu używania pewnych rodzajów broni
ustalenie definicji agresora i nakładanie na niego skutecznych sankcji [plan skrytykowany przez Włochy i Niemcy - widziały w nim przewagę Francji]
reglamentacja zbrojeń
Plan Eduarda Herriota i Josepha Paul - Boncoura (14.11.1932):
rozbrojenie = bezpieczeństwo międzynarodowe
plan odwoływał się do postanowień Paktu Brianda - Kelloga; omawiał polit. i milit. warunki współdziałania państw europ. w warunkach naruszenia pokoju
ograniczenie zbrojeń i zakaz używania pewnych rodzajów broni
ataki na plan W. + N. + ZSRR
Plan Hoovera:
USA - zainteresowane rozbrojeniem, mimo prow. polit. izolacjonizmu (Hoover - prez. USA)
sumy zaoszczędzone wskutek redukcji zbrojeń mogłyby przyczynić się do ożywienia gosp. w Europie
22.06.1932 r. w Waszyngtonie, przedst. też przez Gibsona [ambasador] na konf. genewskiej; był to plan bardzo radykalny
całkowite zlikwidowanie takich broni ofensywnych jak: samoloty bombardujące, czołgi, ciężka artyleria, zakazywał też użycia broni chemicznej
siły lądowe przewyższające minimum potrzebne do utrzymania porządku - wg wzoru niem. 100 tys. żołnierzy na 65 mln mieszk. - powinny być zredukowane o 1/3.
redukcja o 1/3 okrętów liniowych i łodzi podwodnych, a lotniskowce i krążowniki o ¼.
obliczano że zrealizowanie w/w zamiarów przyniosłoby ok. 15 mld $.
Plan Mac Donalda:
był to bryt. plan, firmowany przez premiera bryt. Mc Donalda (16.03.1933)
redukcja armii lądowych państw europ. z tym że armia niem. miała być zwiększona [np. siły Franc. i Bryt. zredukowane do 200 tys. żołnierzy, zaś Niem. zwiększone do 200 tys.]
pewne ograniczenia, np.: pozbawienie Niemiec prawa do posiadania lotnictwa wojsk i łodzi podwodnych, które mógłby być budowane dopiero po 1936 r.
prace konferencji rozbrojeniowej w Genewie wygasły w poł. 1937 r.
nie było oficjalnego zakończenia konferencji
konf nie zrealizowała swego gł. celu - uchwalenia generalnej konwencji rozbrojeniowej; zdołano tylko przyjąć 22.09.1933 projekt takiej konwencji (już przez USA Roosevelt widząc bezcelowość i brak rezultatów prac konf proponował w orędziu z 16.05.1933 by wszystkie narody świata podpisały uroczysty i definitywny pakt o nieagresji). Sprzeczności interesów mocarstw i odmienne koncepcje rozbrojenia i bezpieczeństwa międzynar. uniemożliwiły powodzenie konferencji.
FRANCJA I EUROPA ŚRODKOWOWSCHODNIA.
FRANCJA A POLSKA:
- po Locarno wysiłki dyplomacji pol. by zminimalizować niekorzystne konsekwencje paktu reńskiego
- nowy m.s.z. A. Zaleski - myślał o pakcie pol.-franc.-niem. pierwsze pomysły „paktu wiślanego” powst. w pol. MSZ w 1927 r. [o nieagresji i wzajemnej pomocy]. Do tego pol. projekt zawierał też propozycję by dodatkowo wprow. art. który zobowiązywałby sygnatariuszy do natychmiastowej pomocy państwu napadniętemu ( tzw. „klauzula agression flagrante”). cała pol. koncepcja natychmiast upadła ponieważ pozostawała w niezgodzie z rewizjonistyczną linią Stresemanna i jego następców. Polskie inicjatywy nie spotkały się też z sympatią franc. która po Locarno zmierzała do zbliżenia z Niemcami i rozluźnienia sojuszu z Polską, lub przynajmniej osłabienia swych zobowiązań.
STOSUNKI Z ZSRR. PAKT WSCHODNI:
pakt o nieagresji między ZSRR a Francją podpisany został w Paryżu 29.11.1932 r
Inicjatorem zawarcia paktu był ZSRR powody:
agresja japońska na Mandżurię w 1931 r. zagroziła kolei transsyberyjskiej i zmusiła ZSRR do przerzucenia znacznej liczby wojsk w ten rejon.
wzrost znaczenia w Niemczech partii faszystowskiej, posługującej się antykomunistyczną propagandą oraz eskalacja ambicji zbrojeniowych Republiki Weimarskiej po śmierci Stresemanna posiała w Moskwie pewne wątpliwości co do trwałości linii Rapallo (mimo przedłużenia w 1931 traktatu radz. -niem. z 1926 r.)
zbliżenie ZSRR do Ligi Narodów [udział w pracach Komisji Przygotowawczej do konf. rozbrojeniowej] ułatwiło rozmowy dwustronne między ZSRR i Francją.
pakt:
powstrzymanie się od agresji wzajemnej [samodzielnej lub z państwami trzecimi]
poszanowanie odrębności ustrojowej obu państw + władztwo drugiej strony na całości jej teryt. + nie ingerować w spr. wew. + zakaz jakiejkolwiek interwencji w spr. czy teryt drugiego państwa
1933 r. - rozmowy franc. - radz. w spr. układu wielostronnego tzw. paktu wschodniego; jego projekt wyglądał następująco skł. się z 3 układów:
I - regionalnego; z udziałem ZSRR, Niemiec, Polski, Czechosł. i państw bałtyckich - zobowiązującego sygnatariuszy do wzajemnej pomocy, a w wypadku agresji postępowania zgodnie z paktem Ligi Nar.
II - radz. - franc.; w nim ZSRR miał przyłączyć się do gwarancji paktu reńskiego
III - generalnego; z udziałem wszystkich uczestników 2 pierwszych układów, mówiącego ogólnie o współdziałaniu na rzecz pokoju w Europie.
krytyczny stosunek dyplomacji pol. (Beck) do paktu wsch. - szczeg. niechęć to możliwość gwarantowania bezpieczeństwa Polski przez ZSRR + Czechosł. (problem Śląska Cieszyńskiego)
POLSKA - ZSRR - NIEMCY.
PAKT POLSKO - RADZIECKI:
na pocz. l. 30-tych zwiększyła się możliwość porozumienia pol. - radz. to nie był Stalin tylko założycielka koloni mrówek w podłodze, są oni bardzo niebezpieczni dla otoczenia . Banda przygłupich terrorystów! Żyli w latach 1909-1944. Byli stuknięci i pierdołowaci bo próbowali zabijać robaki w książkach co im nie wychodziło. Żyli w małych pokoikach w których było dużo książek i mało krzeseł ,więc gdy przyszli do nich goście zawsze mówili że nie mają czasu ponieważ się uczą albo grają w karty!. Byli to ludzie bardzo dziwni o stosunkowo innym podejściu do świata bardzo ograniczonym. Ich wodzem władała dziwna energia psychiczna ,która pochodziła z mózgu
Pocz. lat 30-tych - przyczyny sojuszu:
kryzys sojuszu z Francją skłonił Piłsudskiego do demonstracji samodzielności polit. pol. i uregulowania stosunków z dwoma najw. sąsiadami.
dążenia pol. mogły liczyć na przychylniejszą atmosferę w Moskwie, gdyż narastające tendencje narodowosocjalistyczne w Niemczech i możliwość zwrotu w polityce niem. niepokoiła przywódców ZSRR.
rozmowy pol.- radz. ułatwiło wcześniejsze podpisanie przez obie strony 2 aktów wielostronnych: Paktu Brianda - Kellogga w 1928 i Protokołu moskiewskiego z 1929.
spr. paktu o nieagresji - rozważana już w 1926; wznowienie pertraktacji jesień 1930 r. jednocześnie trwały rokowania franc. - radz. str. pol. miała być o wszystkim informowana, co się jednak nie stało o czym świadczy zaskoczenie pol. m.in. dotyczące:
* sierpień 1931 - uzgodnienie układu fr. - radz., fr chcieli wpływać na Polaków by zrezygnowali z wielu niewygodnych dla ZSRR postulatów.
pakt o nieagresji pol. - radz. uzgodniony i parafowany został 25.01.1932, ale podpisany w Moskwie 25.07.1932. Treść:
traktat ryski + pakt B. - Kellogga = podstawa stosunków i zobowiązań
wyrzeczenie się wojny jako polityki nar. we wzajemnych stosunkach
neutralność w razie ataku na któreś z państw
absencja w porozumieniach wrogich dla drugiej str.
pakt zł z 8 art., zawarty został na 3 lata z możliwością prolongaty, co stało się 05.05.01934 r., kiedy pakt przedłużono na 10 lat
Inne pakty o nieagresji z ZSRR podpisały:
Finlandia - 21.01.1932; Francja - 08.1931; Łotwa - 05.02.1932; Estonia - 04.05.1932. Negocjacje między ZSRR a Rumunią były utrudnione m.in. ze wzg. na spór o Besarabię.
DEKLARACJA POLSKO - NIEMIECKA:
Lata 20-te - napięte stos pol.- niem.:
Niemcy chcieli rewizji granicy, likwidacji tzw. korytarza pomorskiego i WMG Wolnego Miasta Gdańska
w tym czasie toczyła się tzw. wojna gosp. między Polska a Niemcami:
rozp. się ona w czerwcu 1925 r kiedy rząd niem. drastycznie ograniczył import pol. węgla [by pogłębić trudności gosp. Polski] wówczas rząd pol. ogłosił podwyżki celne i zakaz importu z Niemiec wielu towarów [podobne restrykcje ze str. rządu niem.]
Piłsudski zainteresowany osiągnięciem porozumienia z Niemcami, spotkał się w grudniu 1927 w Genewie ze Stresemannem, z okazji uczestnictwa w obradach Ligi Narodów. Bez skutków, Stresemann w relacji z tej rozmowy przedst. negatywny obraz Polaków.
31.10.1929 r. - podpisanie przez Polskę i Niemcy Umowy likwidacyjnej, w której oba państwa zrezygnowały z wszelkich roszczeń finansowych związanych z I wojną światową i traktatem wersalskim. Przyspieszyło to zawarcie 17.03.1930 r. pol. - niem. umowy handlowej, co jednak nie poprawiło współpracy gosp. umowa z 1930 dotyczyła kontyngentów importowych, ale nie ceł, których nadal używano do realizacji celów polit. - umowa handlowa nie została ratyfikowana przez żadną ze stron.
Lata 30-te:
30.01.1933 - przejęcie władzy przez Adolfa Hitlera. Dyplomacja pol. wierzyła że da to większe szanse na utrwalenie granicy zach. i umocni bezpieczeństwo nar.
Powody takiego myślenia:
- polityka Stresemanna - sukcesy; obawiano się więc że w imię pokoju i eliminowania ognisk zapalnych w Europie Zachód może przyłączyć się do żądań rewizji granicy pol. - niem.
- polityka Hitlera - opuszczenie Ligi Narodów (19.10.1933), program odbudowy potęgi milit i wprow. totalitarnego systemu; zapowiadało to osłabienie związków Niemiec z państwami zach. co dla Polski byłoby korzystne. Podkreślano też że Hitler jako Austriak będzie mniej antypolski.
Błędne było takie myślenie bo:
Pakt Czterech wskazywał że szanse na porozumienie Hitlera z Zachodem nie zostały przekreślone
wzrost napięć w WMG był sygnałem że należy liczyć się ze znaczeniem sił skrajnie nacjonalistycznych w hitlerowskich Niemczech itd tip...
pierwsze spotkanie pol. posła w Berlinie Alfreda Wysockiego z Hitlerem odbyło się 2.V. 1933
projekt tekstu deklaracji o nieagresji poseł niem. w Warszawie Hans Adolf von Moltke wręczył Piłsudskiemu 27 listopada 1933 r. Po przekazaniu pol. uwag i modyfikacji uzgodniono tekst deklaracji.
Deklarację między Polską a Niemcami o niestosowaniu przemocy podpisano w Berlinie 26. 01. 1934 r.:
powoływała się na zasady zawarte w pakcie paryskim (Brianda - Kellogga)
stwierdzała że inne zobowiązania międzynarodowe obu rządów „nie stoją na przeszkodzie pokojowemu rozwojowi ich wzajemnych stosunków” + „nie są w sprzeczności z niniejszą deklaracją”
oba rządy oświadczały że wszelkie kwestie sporne rozwiązywać będą w sposób pokojowy bez stosowania przemocy
!!!! w tekście nie zalazły się zapisy o uznawaniu teryt. status quo i granicach [na czym nam zależało]
deklaracja - w mocy przez 10 lat, potem przedłużenie lub wypowiedzenie.
Reakcja na porozumienie pol. -niem.:
- Moskwa - zaskoczenie
- Paryż i Londyn - rezerwa, bo naruszało ugruntowane poglądy i demonstrowało ambicje Polski do samodzielnej polit. zagr.
wkrótce podpisano inne porozumienie pol. -niem. mianowicie: Protokół o zakończeniu trwającej od 1925 r. wojny gosp. (7.03.1934).
MAŁA ENTENTA. POROZUMIENIE BAŁKAŃSKIE.
Współpraca 3 państw Małej Ententy: Czechosł., Rumunii i Jugosławii nawiązana została w l. 1920 - 1921 poprzez podpisanie dwustronnych traktatów. Cele:
przeciwstawienie się rewizjonizmowi traktatowemu Węgier
niedopuszczenie do powrotu Habsburgów na tron
później - ruch społ. propagujący ideę jedności bałkańskiej
1929 - światowy Kongres pokojowy w Atenach, rezolucja o periodycznych zebraniach w celu dyskusji nad problemami bałkańskimi; wniosek przyjęto i w nast. latach zorg. 4 ogólnobałkańskie (z udziałem deleg. Albanii, Bułgarii, Grecji, Jugosławii, Rumunii i Turcji) konferencje:
1930 - Ateny; 1931 - Stambuł; 1932 - Bukareszt; 1933 - Saloniki; Konferencje:
- były kilkudniowe, gromadziły przedst. kult, nauki, gosp., polityki.
powstanie Jugosławii 6.01.1929 król SHS Aleksander I zawiesił konst., rozw. parlament (Skupsztynę) i wszystkie partie polit., objął władzę dyktatorską. Dekretem król. z dn. 3.10.1929 Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców zmieniło nazwę na Królestwo Jugosławii.
Działalność Małej Ententy:
11.05.1931 - na konferencji w Bukareszcie podpisano wspólną konwencję wojskową: „jeśli Węgry napadną na któreś z państw M. Ententy to dwa pozostałe wyst. przeciw nim na zasadzie casus foederis”
16.02.1933 - w Genewie podpisano pakt organizacyjny; działanie na rzecz stabilizacji w Europie Środkowej + wspólna polityka; ustanowienie Stałej Rady jako organu kierowniczego [zbiórka 3 razy na rok] dalej ble ble s. 402.
protest przeciw ustanowieniu Paktu Czterech bo taki dyrektoriat mocarstw z udziałem Włoch i Niemiec mógłby zagrozić stabilizacji polit. w Europie Środk i na Bałkanach.
ENTENTA BAŁKAŃSKA:
Zanim M. Ententa zdołała się umocnić na Bałkanach powst. nowe porozumienie łączące Grecję , Jugosławię, Rumunię i Turcję. Państwa te podpisały w Atenach 9.02.1934 r. Pakt porozumienia bałkańskiego tworzącego tzw. Ententę Bałkańską. Powody powst.:
- zaniepokojenie państw bałk. kierunkiem przemian polit. w Niemczech i Włoszech
- narastanie tendencji agresywnych w państwach faszystowskich
Miała poparcie Anglii i Francji. Cele E. Bałkańskiej:
- utrzymanie ustalonego na Bałkanach porządku teryt.
- wzajemne poręczenie bezp. granic bałk. stąd nie mogły przystąpić Bułgaria i Albania:
Bułgaria podważała status quo na Bałkanach;
Albania - całkowicie zdominowana polit. przez Włochy poprzez m.in. dwa porozumienia:
Pakt przyjaźni i bezp. między Włochami a Albanią podpisany w Tiranie 27.11.1926 r. i Traktat przymierza odpornego miedzy Włochami i Albanią ustalony tez w Tiranie 22.11.1927 r.
Antyfaszystowski char. E. Bałk. uległ osłabieniu z powodu rosnącej aktywności gosp. i polit. Niemiec + wew. przemian w tych państwach [zwł. Jugosławia i Rumunia]
Mała Ententa jak i E. Bałkańska straciły na znaczeniu po zawarciu z inicjatywy Berlina Paktu przyjaźni między Jugosławią a Bułgarią 24.01.1937 r.
1938 r. Saloniki układ między Porozumieniem bałkańskim a Bułgarią - zniesienie surowych restrykcji zastosowanych po wojnie wobec Bułgarii.
PAKT CZTERECH.
Projekt Paktu Czterech przygotował Benito Mussolini, przedst. go w Rzymie 18.03.1933 r. Był to polit. układ o porozumieniu i współpracy między 4 mocarstwami zach. Postanowienia:
- mocarstwa miały decydować w spr. innych państw [Mussolini nie akceptował zasady równości państw] wskazywał na nieudolność Ligi Narodów cały czas szukającej jedności wszystkich państw
- dyrektoriat 4 mocarstw miał wzorować się na Św. Przymierzu i XIX-wiecznym koncercie europ. + miał kształtować ład międzynar. czyli rewizja postanowień powojennych
- równouprawnienie w zakresie rozbrojenia i zbrojeń Niemiec, Austrii, Węgier i Bułgarii.
Pakt Czterech został parafowany 7.06.1933, a 15.07.1933 podpisany w Rzymie. Włochy ratyfikowały Pakt Czterech 31.08.1933, W. Brytania - 16.09.1933; zaś Francja i Niemcy nie co zadecydowało że nie wszedł on ostatecznie w życie.
III RZESZA I ZACHÓD (1933 - 1936).
Hitler: polityka zapewniania świata o pokojowych celach, antykomunistyczna polityka, budowa systemu totalitarnego, prześladowania ludn. żydowskiej
Zachód: przekonany że wersalskiego ładu nie da się utrzymać; stąd chciał wpływać na Niemcy i złączyć je ze sobą przez politykę koncesji i ustępstw np.:
plan Mac Donalda z marca 1933 r. - przewidywał stopniowe wyrównywanie potencjału wojskowego Niemiec i innych państw + ograniczenia w dziedzinie zbrojeń morskich i lotniczych + 5-letni okres kontrolny było to nie do przyjęcia dla Hitlera czemu od razu dał wyraz na genewskiej konf. rozbrojeniowej.
ZAGŁĘBIE SAARY:
Było pod zarządem Ligi Nar., z jego prod. korzystała gł. Francja; po 15 latach miał zostać przeprowadzony plebiscyt: albo utrzymanie dotychczasowego statusu Saary, albo przyłączenie do Niemiec, labo przyłączenie do Francji.
Jeszcze przed 1933 r. wielkie wpływy wśród ludn. Saary uzyskała NSDAP org. współdziałanie z innymi siłami pod nazwą Niemiecki Front, który popierała katolicka Centrum. W okresie przedplebiscytowym NSDAP prow. działalność agitacyjną, zastraszanie i terror.
Grudzień 1934 - plebiscyt - 90,3 % za zjedn. z Niemcami, co nast. 1.03.1935 r.
PROBLEM ROZBROJENIA I ZBROJEŃ:
Grudzień 1932 r. deklaracja 5 mocarstw o równouprawnieniu Niemiec w zakresie zbrojeń. ...........
.......długo długo na str. 408.
3.02.1935 r. sformułowany w komunikacie z 3 lutego pomysł W. B i Francji zawarcia tzw. powietrznego Locarno tzn. paktu lotniczego między sygnatariuszami paktu reńskiego, w którym gwarantowano sobie wzajemną pomoc sił lotniczych, gdyby któryś z nich stał się obiektem nie sprowokowanej agresji innego członka układu.
9.03.1935 (sobota) r. Goering poinformował że Niemcy posiadają lotnictwo wojskowe czego zabraniał im traktat wersalski.
16.03.1935 r. (sobota) - postanowienie rządu III Rzeszy o utw. sił zbrojnych od tej pory właśnie w soboty Hitler ogłaszał ważne decyzje. Powsz. służba wojsk.; wojsko niem. + włączone do niego oddziały policji [12 korpusów i 36 dywizji] - armia niem. miała liczyć 500 tys. [większa niż franc.]
Spotkanie przywódców 3 mocarstw (Francji, W. Brytanii i Włoch) w dn. 11-14.04.1935 r. w Stresie [miejscowość na pn Włoch]. Postanowienia:
wspólna linia postępowania w związku ze skargą Francji na działalność Niemiec
poparcie dla rokowań w spr. paktu wsch.
stanowisko w spr. położenia Austrii
poparcie dla idei zawarcia paktu lotniczego między 5 państwami Europy Zach. zgodnie z zapowiedziami komunikatu londyńskiego z 3. 02. 1935 r.
stosunek do zbrojeń niem.
ogłoszono też Deklarację wspólną że 3 mocarstwa będą przeciwstawiać się każdemu jednostronnemu przekreślaniu traktatów mogącemu wystawić na niebezpieczeństwo pokój Europy.
1935 r. w Londynie - rozmowy bryt. - niem. na temat zbrojeń morskich; pozwolono by stosunek floty niem. wynosił jak 35:100; Niemcom przyznano też prawo do budowy łodzi podwodnych (U-bootów) w stos 100:100 !
Anglia nie porozumiała się ani ze swym sojusznikiem Francją ani z Ligą Nar. licząc na ang. -niem. porozumienie morskie.
układ morski był wielkim sukcesem Niemiec ponieważ rozbijał jedność państw Zachodu zademonstrowaną porozumieniem ze Stresy (tzw. front Stresy).
REMILITARYZACJA NADRENII:
Zbiegła się w czasie z agresją włoską w Abisynii; była to z wojsk punktu widzenia ryzykowna operacja - Francja gdyby zebrała wszystkie swoje siły byłaby zdolna wyprzeć samodzielnie Niemców z terenów Nadrenii!. Ale państwa zach. nie podjęły żadnych konkretnych działań.
Bezpośrednim pretekstem który miał usprawiedliwić podjęcie decyzji w spr. Nadrenii, stała się ratyfikacja przez parlament franc. 27.02.1936 r. układu z ZSRR podpisanego w maju 1935 Hitler uznał to za złamanie przez Francję paktu reńskiego (wszyscy inni sygnatariusze mieli w tej spr. odmienne zdanie).
w sobotę 7.03.1936 r. oddziały niem. wkroczyły do Nadrenii, Neurath wręczył memorandum ambasadorom W., F., W. B. i Belgii. Memorandum zawierało zestaw propozycji m.in.: gotowość do zawarcia przez Niemcy 25-letniego paktu o nieagresji z Francją i Belgią, oraz podobnych paktów obustronnych ze wsch. sąsiadami; utw. zdemilitaryzowanej strefy na granicach Niemiec z Francją i Belgią; podpisanie paktu lotniczego z państwami zach., żeby „zapobiec niebezpieczeństwu nagłej napaści z powietrza”. Rozp. więc w Paryżu i Londynie konsultacje i 19.03.1936 ogłoszono „tekst propozycji” pod adresem Niemiec. (zob. s. 412) Sprawą Nadrenii zajęła się też Liga Nar., ale żadnych sankcji nie uchwaliła.
TURCJA I SPRAWA CIEŚNIN.
Mimo rozpadu Imp. Osmańskiego, Turcja odbudowała swą pozycję, i już na konferencji lozańskiej w 1923 r. Turcja traktowana była nie jako państwo pokonane, ale raczej jako partner.
Konferencja lozańska 1923 r.:
korzystniejsze decyzje dla turcji niż w Sevres; mimo, że zatwierdzała rozpad wielonar. państwa + w konwencji o cieśninach narzucała pewne ograniczenia suwerenności.
pozostawiła pewne kwestie teryt. do późniejszego rozstrzygnięcia, np.:
- bogaty w ropę naftową rejon Mosulu (Sevres przyznawał go Irakowi, a W.B. chciała by należał do jej strefy mandatowej w Iraku, USA chciały równego dostępu w tym rejonie). Rada Ligi Nar. zdecydowała w 1925 ze granica między Turcją a Irakiem będzie wytyczona zgodnie z linią demarkacyjną ustalona w Brukseli, a ludn. kurdyjskiej nie chcącej ani Turków ani Iraku [badanej przez tzw. komisję Brantinga] przyznane zostaną prawa narodowe do czego zobow. Anglię [mandatariusz] oznaczało to że cały okręg Mosulu przyznano Irakowi. Sankcjonował to Traktat tur. - bryt. [mimo pocz. protestów Turków] podpisany w Ankarze 5.06.1926 r.
TURECKA DYPLOMACJA:
podpisała pakt Brianda - Kellogga, nast. przystąpiła do Protokołu moskiewskiego zawierającego zobowiązanie wprow. w życie tego paktu (27.02.1929 r.)
przyjazne stos. z ZSRR; regulacja stos. z Grecją;
18.07.1932 Turcja czł. Ligi Nar.; podpisała też później w Londynie dwie konwencje o def. agresora: regionalną i powszechną (3 i 4. 07.1933).
Bałkany:
27.11.1933 - tur. traktat przyjaźni z Jugosławią;
25.10.1929 - tur. traktat o neutralności, arbitrażu i koncyliacji z Bułgarią
od 1934 udział Turcji w czterostronnym pakcie bałkańskim [zbliżenie z Fr. i W.B.]
układ tur. - grecki z 30.10.1930 + Pakt serdecznego porozumienia podpisany między nimi w Ankarze 14.09.1933 r. o ochroni wspólnych interesów + zawarły w Atenach Traktat neutralności i koncyliacji podpisany 27.04.1938 r.
Bliski Wschód:
tur. układ z Iranem, Afganistanem, Irakiem w pałacu Saad-Abad Teheranie 8.07.1937 tzw. Pakt Bliskiego Wschodu lub tzw. Pakt saadabadzki lub tzw. Ententa Wschodnia. Pakt zmierzał do koordynacji ich polityki przez utw. Rady Min. Spr. Zagr. i stałego Sekretariatu. Na pocz. chcieli dla Iranu miejsca niestałego czł. w Lidze Nar. i dla Turcji jako „kraju równocześnie europ. i azjatyckiego” miejsca półstałego członka.
Cieśniny:
- konwencja w spr. cieśnin z 1923 r. nakładała na Turcję obowiązek zdemilitaryzowania obu brzegów cieśnin Bosforu i Dardaneli oraz wymienionych w tekście wysp. Po wejściu do Ligi Turcja rozp. zabiegi o zniesienie tych postanowień.
Po agresji włoskiej na Etiopię i zwiększonej aktywności Niemiec na Bałkanach, a Włoch w basenie M. Śródziemnego, zależało F. i W.B. na stos z Turcją.
konwencja w Montreux podpisana 20.07.1936 r. dotycząca organizacji cieśnin. Postanowienia:
potwierdzała zasadę wolności przepływu i żeglugi morskiej w cieśninach
zwiększenie uprawnień Turcji
zasady tranzytu statków handl. i wojennych okrętów
ograniczenia dla państw nieczarnomorskich
spór między Francją a Turcją o sandżak zwanego przez Turków Hatay sprawę rozwiązało porozumienie w Genewie podpisane 29.05.1937 r. dwa dokumenty: Statut i Prawo fundamentalne zapewniały one sandżakowi [dotychczas należącego do Syrii pod mandatem Francji, Turcja chciała dla tego okręgu autonomii] własne organy ustawodawcze, uznanie j. tureckiego za oficjalny, szerokie prawa Turcji w porcie Alexandretta. Wszystkie spory rozstrzygane miały być przez Ligę Nar.
protest nietur. ludn. sandżaku, zwł. Arabów i Ormian - którzy schronili się w sandżaku po fali pogromów jakich doznali w Turcji.
23.06.1939 r. w Paryżu układ na podst. którego Hatay został włączony do państwa tur.
OŚ BERLIN - RZYM - TOKIO.
Do zbliżenia i sojuszu między Włochami a III Rzeszą przyczyniły się dwa wydarzenia: agresja włoska na Abisynię i wojna domowa w Hiszpanii.
ASPEKTY MIĘDZYNARODOWE WOJNY DOMOWEJ W HISZPANII:
1917-1923 sześciolecie zamieszek miejskich, wlk strajków robotn i rozruchów na wsi okres ten zakończył się zamachem stanu gen. Miguela Primo de Rivery w 1923 r. Ponad 6-letnia dyktatura Primo de Rivery (do 1930) spacyfikowała społ. i zdołała zakończyć wojny w Maroku. Ówcz siły opozycyjne to republikanie i socjaliści, którzy wygrali wybory 12.04.1931 r. - dwa dni później król Alfons XIII opuścił kraj i Hiszpania stała się republiką.
Scena polit.:
- Falanga Hiszpańska - zał. przez Jose Antonio Primo de Rivera w 1936 r.; było to ugrupowanie prawicowo-konserwatywne
- ugrupowania lewicowe - gł. rolę odgrywali socjaliści i komuniści zgrupowani w sojuszu zw. Frontem Ludowym, wygrali w lutym 1936 r. wybory parlamentarne i przejęli władzę w państwie. W 1936 przeciwko rządowi oskarżanemu o dążenia lewicowo-komunistyczne zbuntowały się oddziały pod dow. gen. Francisco Franco Bahmonde stacjonujące w hiszp. Maroku. W ten sposób rozp. się wojna domowa która podzieliła cały naród.
Wojna domowa:
- od pocz. angaż w niej Włoch i Niemiec pomoc w transporcie oddziałów gen. Franco z Maroka na Płw. Iberyjski, Włochy wysyłały tam pułki i dywizje (zwł. zdobycie Malagi i bitwa pod Guadalajarą). Niemcy wykorzystywały wojnę hiszp. jako poligon doświadczalny.
- Niemcy i Włochy traktowały wojnę hiszp. jako wstępną batalię między faszyzmem a komunizmem
- w wojnie tej w różnych formach zaangażowane były też ZSRR i Międzynarodówka Komunistyczna (Komintern). ZSRR oficjalnie neutralny dostarczał rządowi republikańskiemu broni i sprzętu wojsk., Komintern org. propagandę i ochotników na front hiszp. w szeregach armii rep walczyli nie tylko komuniści ale tez przedst. lewicy z całej Europy (nie tylko komuniści ale też przedst. szeroko rozumianej lewicy zgrupowani w brygadach międzynar.).
- wojna w hiszp. miała b. poważne reperkusje i konsekwencje międzynarodowe
- W.B. i F. za neutralnością i przeciw interwencji w Hiszpanii, porozumienie o tym mówiące podpisało 20 państw w tym Polska i ... Niemcy!!! Włochy!! I ZSRR!!!. Na bazie tego porozumienia powołano w Londynie 9.09.1936 międzynar. Komitet Nieinterwencji (w 1937 po dojściu w W.B. do władzy Chamberlaina stracił na znaczeniu).
- kwiecień 1938 - cała seria układów bryt.-włoskich
wojska gen. Franco zajęły Madryt 28 marca 1939 r. ale już wcześniej 27 lutego b.r. W.B. i F. oficjalnie uznały jego rząd za legalny.
Zaś republikański rząd schronił się w Meksyku i był uznawany przez władze Meksyku za jedyny legalny rząd Hiszpanii. W związku z tym Meksyk nie utrzymywał stosunków dyplomatycznych z rządem gen. Franco aż do śmierci dyktatora w 1976 r.
OŚ RZYM - BERLIN:
Niemcy - Włochy:
wspólna spr. w Hiszpanii + solidarność w spr. etiopskiej + podobne stanowisko wobec zaproszenia franc. - bryt. z lipca 1936 r. do udziału w planowanym pakcie zach. tzw. nowym Locarno.
rozmowy min. III Rzeszy Hansa Franka w Rzymie we wrześniu 1936 r. a zwł. wizyta m.s.z. Włoch hr. Galeazzo Ciano w Berlinie w dn. 22-26.10.1936 r. podpisał on 23.10.1936 w Berlinie kilka porozumień, które dotyczyły:
współdziałania w Hiszpanii
stosunku do ZSRR
rozszerzenia współpracy gosp.
wkrótce na wiecu w Mediolanie 1 listopada 1936 r. Mussolini ogłosił powst. „Osi Rzym - Berlin”
PAKT ANTYKOMINTERNOWSKI:
sierpień 1935 r. - VII kongres Międzynarodówki Komunistycznej w Moskwie potępił Niemcy i Japonię jako „podżegaczy wojennych”
1935 r. -pierwsze rozmowy w Berlinie między J. a N. Niemcy - zawiedzione postawą Anglii postanowiły postawić na Japonie która mogłaby zagrozić interesom bryt. na Dalekim Wsch. (Chiny) + napięte stosunki z ZSRR.
Berlin 25 listopad 1936 r. zawarto układ przeciwko Międzynarodówce Komunistycznej tzw. pakt antykominternowski:
zawarty na 5 lat
miał być otwarty dla innych państw których pokój wew. zostanie zagrożony przez Komintern
dodatk. było tajne porozumienie uzupełniające które wyraźnie wskazywało że wymierzono je w ZSRR [nie ułatwiać mu sytuacji polit. w razie gdyby miał kłopoty i nie zawierać z nim żadnych porozumień].
O tajnym załączniku nie poinformowano Włoch
6 listopad 1937 r. podpisano w Rzymie Trójstronny protokół między J., N. i W. - przystąpienie Włoch do paktu antykominterskiego.
11.12.1937 r. Włochy wyst. z Ligi Nar.
1939 r. Węgry, Mandżukuo i Hiszpania przystąpiły do paktu antykominterskiego. Niemcy podjęły też zabiegi o przystąpienie Polski do tego paktu ale stanowisko Becka było negatywne.
PROBLEM AUSTRII - OD SAINT-GERMAIN DO ANSCHLUSSU.
- 15.12.1920 Austria została przyjęta do Ligi Nar. [jako I-sze z państw pokonanych]. W 1922 r. powst. planu pomocy finansowej dla Austrii tzw. protokół odbudowy lub „protokół genewski”:
4 państwa (W.B., F., W. i Czechosł.) udzielając na 20 lat pożyczki zobowiązały się jednocześnie do wspierania niepodległości Austrii, a Austria będzie respektować Saint-Germain.
- Stresemann - idea Grossdeutschland + zacieśnianie więzów gosp. i handl. z Austrią
- po 1925 r. w Austrii ożywiły się org. propagujące koncepcje Anschlussu .min Arthur Seyss - Inquart. Powody: trudności gosp. Austrii, chęć współdziałania z gosp. niem. + nieprzychylność postanowień traktatu (Tyrol płd. Włochom, Sudety Czechosł.)
koniec 1927 r. rozmowy austr.-niem. w spr. zawarcia unii celnej między Niemcami a Austrią:
- powsz. kryzys gosp. który ekonomika austr. szczeg. mocno odczuwała spowodował że oferta niem. została w Wiedniu przyjęta. Protokół o stopniowym tworzeniu unii celnej między nimi (Zollverein) podpisano w Wiedniu 9.03.1931 r. przeciw temu zaprotestowała Francja, Włochy i Czechosł.
spór nad unią celną przeniósł się do Ligi Nar. (unia jest ok.), później do Hagi (unia jest sprzeczna z zobowiązaniami międzynar. Austrii + traktem w S.Germain + protokołem genewskim z 1922 r.); w międzyczasie padały kolejne banki w Austrii, podczas kryzysu Francja odmówiła jej pożyczki, którą udzieliła w końcu Anglia.
15 lipiec 1932 r. tzw. protokół lozański podpisała Austria otrzymując jednocześnie od Anglii i Francji pożyczkę + zobowiązała się do zachowania swej neutralności. Protokół lozański podpisał nowy kanclerz austr. E. Dollfuss, który:
zaczął wprow. w Austrii tzw. autorytarne państwo stanowe
koncepcje austrofaszyzmu + zwalczanie ruchu socjaldem. i komunist.
przeciwstawiał się inspirowanemu przez Niemcy ruchowi narodowosocjalistycznemu
był przeciwnikiem Anschlussu
przyszłość Austrii widział w sojuszu z Włochami (Mussolini uważał się za protektora Austrii i był zaprzyjaźniony z rodz. kanclerza)
po dojściu Hitlera do władzy ruch narodowosocjalistyczny w Austrii uzyskał potężne wsparcie z Berlina
widząc wzrastająca agresywność ruchu kanclerz Dollfuss zarządził w czerwcu 1933 r. likwidację austr. NSDAP + Mussolini zażądał by Niemcy zrzekły się na piśmie rezygnacji z zamiarów Anschlussu; Hitler to żądanie odrzucił ale potwierdził o pokojowych zamiarach III Rzeszy
17.03.1934 r. podpisanie przez Włochy, Węgry i Austrię tzw. protokołów rzymskich by zabezpieczyć swe interesy na Bałkanach, gdyż likwidacja państwa austr. doprowadziłaby do hegemonii niem. na tych terenach , Tyrolu płd. - gdzie większość do ludn. niemieckojęzyczna.
1934 r. - austr. naziści zorg. W Wiedniu pucz kierowany przez Berlin podczas którego zastrzelono kanclerza Dollfussa. Mussolini oświadczył że gotowy jest użyć siły w obronie niepodl. Austrii.
11.07.1936 r. - podpisanie niem. - austr. układu: uznanie obow. systemów polit. i nieingerencja w wew. spr. drugiego państwa + poszanowanie suwerenności Austrii + ważność zobowiązań austr. wynikających z protokołów rzymskich. Układ lipcowy został poparty tez przez Mussoliniego, który zaczął wycofywać się z polityki protektora Austrii (przeczuwał nieuchronność Anschlussu + polityka proniem. z racji osi Rzym - Berlin).
kanclerzem w 1938 r. przywódca partii nazistowskiej Seyss - Inquart w sobotę 12 marca 1938 r. armia niem. wkroczyła do Austrii i bez oporów ją zajęła. Nast. dnia w Wiedniu i Berlinie ukazały się dekrety o włączeniu Austrii do Rzeszy, a 14 marca 1938 r. Hitler ogłosił utw. Wielkich Niemiec (Grossdeutches Reich). Wg plebiscytu z kwietnia b.r. 99,73 % głosujących opowiedziało się za połączeniem z Niemcami.
Liga Narodów w ogóle nie zajęła się spr. Austrii [tylko ją wykreślono z listy], F. i W.B. - nieśmiałe noty protestacyjne; jedynie rząd Meksyku ostro zaprotestował.
KONFERENCJA MONACHIJSKA. ROZBIÓR CZECHOSŁOWACJI.
POLITYKA APPEASEMENTU:
ciągłe ustępstwa wobec kolejnych żądań Hitlera czyli polityka appeasementu zaczęła się już w 1935 r.:
marzec 1935 r. rozporządzenie o niem. siłach powietrznych , wprow. obow. służby wojsk i wypowiedzenie przez Hitlera klauzul rozbrojeniowych t. wersalskiego rozpoczął się proces oficjalnej militaryzacji Niemiec.
marzec 1936 r. Hitler wysłał wojska do Nadrenii = remilitaryzacja Nadrenii
marzec 1938 r. Anschluss (aneksja) Austrii
Francja tłumaczyła swój pacyfizm pacyfizmem W. Brytanii. Premier ang. Chamberlain - Halifax = polityka ugody wobec państw totalitarnych
DROGA DO MONACHIUM:
pocz. 1937 r. przygotowywano w III Rzeszy prace wojsk - sztabowe i propagandowo - dywersyjne wymierzone w Czechosłowację:
- legalna w Czechosł. Partia Niemców Sudeckich sterowana przez władze z Berlina; jej przywódca Konrad Henlein żądał autonomii dla Niemców sudeckich, ale już w 1938 r. oderwania pogranicza sudeckiego od Czechosł. i włączenia go do Rzeszy, stąd rozp. kampanię propagandową: rząd w Pradze oskarżano o wzniecenie „czeskiego terroru” i prześladowania ludn. niem. + ukazywanie Czechosł. jako bazy bolszewizmu w Europie Środk.
Czechosłowacja rozp. układy sojusznicze: marzec 1938 r. z ZSRR i Francją o wzajemnej pomocy. Maj 1935 układ czechosł. - radz.; ale 19 września 1938 r. Francja i W. Brytania proponowały rządowi w Pradze odstąpienie okręgów zamieszkanych gł. przez Niemców Rzeszy gdyż dalsze ich zatrzymywanie w swych granicach nie może trwać bez narażenia interesów czechosł. i interesów pokoju europ.
Czesi pod naciskiem zgodzili się na propozycje franc. - ang. Chamberlain zadowolony z „rozsądku” Czechów pospieszył 22.09.1938 r. do Bad Godesbergu na kolejne spotkanie z Hitlerem. Otrzymał tam nowe żądania niem. tzw. Memorandum godesberskie. Ujęty w 6 punktach dokument wraz z załączoną do niego mapą zwiększał jeszcze obszar który miał być przekazany który miał być przekazany Niemcom do 1 października. Włączył się więc do tego Roosevelt - idea zwołania konferencji międzynarodowej w spr. Czechosłowacji.
KONFERENCJA MONACHIJSKA I JEJ KONSEKWENCJE:
w piątek 29.09.1939 r. w Monachium odbyła się konferencja rządów 4 mocarstw: Hitlera, Mussoliniego, Chamberlaina i Daladiera. Zakończyła się w nocy z 29 / na 30.09.1939 r. Postanowienia:
ewakuacja obszaru sudeckiego w terminie 1-10.10.1938 r.; na pewnych określonych później obszarach odbędzie się plebiscyt
Anglia i Francja są gwarantami nowych granic Czechosłowacji
PROBLEM EUROPY PÓŁNOCNEJ I KWESTIA NEUTRALNOŚCI.
w regionie północnoeuropejskim kilka istotnych współpracy międzynarodowej, np. tzw. Związku Bałtyckim i układzie podpisanym w Warszawie w marcu 1922 r. który jednak nie wszedł w życie. Państwa Europy Pn. podjęły pewną próbę regionalnego współdziałania:
PAŃSTWA SKANDYNAWSKIE:
tzw. grupa państw Oslo która narodziła się na jesieni 1930 r. w wyniku porozumienia dotyczącego stabilizacji ceł. W warunkach powsz. kryzysu gosp. uzgodnienia w tej dziedzinie były nie bez znaczenia dla warunków handlu zagr. państw skandynawskich. Do porozumienia w Oslo przystąpiły nie tylko państwa skandynawskie: Szwecja, Dania, Norwegia, a od 1933 r. Finlandia, ale też Holandia, Belgia, Luksemburg. Cele:
ochrona ekonomiki i wspólne zwalczanie kryzysu
współdziałanie w polit. zagr. i zbliżanie narodów Europy pn.
spór duńsko - norweski o Grenlandię:
dotyczył Grenlandii wsch. którą w 1931 r. zajęli rybacy norwescy przy poparciu swego rządu.
odżył wówczas spór o Grenlandię do której pewne hist. prawa miała Norwegia, ale którą zarówno w Układzie kilońskim z 14 stycznia 1814 r. jak i po I wojnie światowej przyznano Danii.
dyplomacja duńska wykorzystała także fakt sprzedania w 1917 r. Wysp Dziewiczych (niedaleko Puerto Rico) za 25 mln $ Stanom Zjedn. do potwierdzenia międzynar. swej suwerenności nad Grenlandią.
spór norw. - duński rozstrzygnął M.T. S. w Hadze na korzyść Danii.
w ramach współpracy gosp. dania od razu przyznała rybakom norw. specjalne prawa w rejonie Grenlandii (normalizacja stos.).
PAŃSTWA BAŁTYCKIE:
w latach 30-tych odżyła idea regionalnego związku bałtyckiego (już bez Polski). Powst. wtedy Ententa Bałtycka, obejmująca Estonię, Łotwę i Litwę które podpisały porozumienie zwane paktem bałtyckim:
1923 r. - między tymi państwami Traktat o przymierzu odpornym podpisanym w Tallinie.
1934 r. - traktat estońsko-łotewski podpisany w Rydze, posłużył za wzór do trójstronnego porozumienia z udziałem Litwy zwanego paktem bałtyckim podpisanym w Genewie 12 września 1934 r.
KWESTIA NEUTRALNOŚCI:
gł. zasady państw skandynawskich dotyczących neutralności zawierała deklaracja podpisana przez rządy Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji w Sztokholmie 27 maja 1938 r. Powoływała się ona na postanowienia konferencji haskiej z 18.10.1907 r. o prawach i obowiązkach państw neutralnych w razie wojny morskiej oraz na umowę Dani, Norwegii i Szwecji w tej sprawie z 21 grudnia 1912 r.
Deklaracja sztokholmska z 1938 r. szczeg. określała zasady zachowania okrętów państw wojujących na wodach terytorialnych państw neutralnych (tu: Bałtyk) oraz w portach neutralnych. Nie była ona jednak respektowana w czasie II wojny św.
W 1938 r. Szwecja i Finlandia wyst. wspólnie o zmianę statusu Wysp Alandzkich na Bałtyku Liga Narodów rozstrzygając spór szwedzko - fiński doprow do konwencji z 1921 r. o niefortyfikowaniu i demilitaryzacji wysp.
29 kwiecień 1938 r. Szwajcaria potwierdziła swą stałą neutralność, co zaakceptowała Liga Nar., Włochy i Niemcy w czerwcu 1938 r.
ESKALACJA AGRESJI PAŃSTW OSI.
CZECHOSŁOWACJA:
- 1938 r. - Monachium
- 14 marzec 1939 r. - oderwanie Słowacji (ogłoszenie w Bratysławie powst. państwa słowackiego); Słowacja zawarła z III Rzeszą w marcu 1939 r. układ w którym zobowiązała się prowadzić politykę zagr. zgodną z niem. W zamian za to III Rzesza miała gwarantować niepodległość i nienaruszalność teryt. Słowacji.
- 16 marzec 1939 r. dekret kanclerza Rzeszy o utw. Protektoratu Czech i Moraw (aneksja), obszary czechosł. zajęły wojska niem. + nowoczesny przemysł zwł. zbrojeniowy na własne potrzeby.
KŁAJPEDA:
- art. 99 traktatu wersalskiego mówił o odłączeniu Kłajpedy od Niemiec.
- 16 lutego 1923 została włączona do Litwy, wcześniej władze w Kłajpedzie sprawował franc. gen. Odry w imieniu Ententy.
- po dojściu Hitlera do władzy nie ukrywano że chodzi im tez o odzyskanie Kłajpedy zw. Mamelländem. Od pocz. 1938 r. miejscowe organizacje NSDAP czekały na sygnał secesji z Berlina.
- wobec groźby ataku premier litewski Urbšys oddał 23 marca 1939 r. Kłajpedę w ręce niemieckie.
ALBANIA:
po I wojnie św. zainteresowane nią były zwł. zwł. Włochy.
uzyskała niepodległość w listopadzie 1921 r. na podst. deklaracji W.B., F., W. i J. podkreślano też że naruszenie granic Albanii mogłoby przede wszystkim stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa strategicznego Włoch.
Włochy - specjalne uprawnienia poprzez wiązanie niepodległości Albanii z własnym bezp. strategicznym. Wpływy Włoch w Albanii jeszcze wzmogły się po podpisaniu przez rząd Ahmeda Zogu 27.11.1926 r. w Tiranie układu dwustronnego. Zaprotestowała przeciw temu Jugosławia.
sukcesy Hitlera spowodowały że Mussolini chciał tez zaprezentować swą mocarstwową pozycję.
styczeń 1937 r. deklaracja włosko - bryt. o utrzymaniu przez oba państwa „status quo” w zakresie narodowej suwerenności terytorialnej w rejonie M. Śródziemnego. Zobowiązanie to znalazło się też w układach z 1938 r., potwierdzono je podczas wizyty Chamberlaina i Halifaxa w Rzymie w 1939 r.
wiosną 1939 r. Mussolini był przekonany że Anglicy bić się nie będą i rozp. ofensywę na Albanię w Wielki Piątek 7. 04.1939 r. - 12.04.1939 r. koronę albańską dał królowi Włoch Emanuelowi III. Nową konst. wprow. w Albanii ustrój faszystowski ogłoszono 3 czerwca 1939 r.
po aneksji Albanii rząd bryt. udzielił razem z Francją gwarancji pomocy Rumunii i Grecji w wypadku agresji.
KOLEJNY CEL III RZESZY: POLSKA.
PAKT RIBBENTROP - MOŁOTOW.
- od pocz. 1939 r. zacieśnianie współpracy państw faszystowskich
22 maj 1939 r. pakt przyjaźni i przymierza między Niemcami a Włochami tzw. pakt stalowy:
potwierdzał „ustalenie na zawsze” granicy włosko - niem. [zamykało to drogę irredenty niem. w Tyrolu Płd.
wspólne interesy i udzielanie sobie poparcia polit. i dyplomatycznego
pomoc w razie agresji na jednego z sojuszników
z kolei Hitler nie informował Włoch i Japonii o swych tajnych negocjacjach z ZSRR:
19 sierpień 1939 r. radz. - niem. układ handlowy
23 sierpień 1939 r. niem. - radz. pakt o nieagresji podpisany w Moskwie przez Ribbentropa i Mołotowa:
powoływał się na poprzednią umowę z kwietnia 1926 r.
zawierał zobowiązanie o nieagresji
zawierał tajny protokół dodatkowy który ustalał granice podziału Europy na niem. i radz. strefę wpływów (Finlandia, Estonia, Łotwa i Besarabia w radz. strefie wpływów; Polska - podział na linii Narew, Wisła, San)
OSTATNIE TYGODNIE POKOJU.
UKŁAD O POMOCY WZAJEMNEJ MIĘDZY POLSKĄ I WIELKĄ BRYTANIĄ:
25 sierpień 1939 r. układ o pomocy wzajemnej między RP Polską a Król. W. Brytanii i Irlandii Pn. podpisany został w Londynie:
- poparcie i pomoc dla drugiej str. układającej się w razie jakiegokolwiek konfliktu zbrojnego
- wzajemna pomoc w wypadku agresji pośredniej jak i bezpośredniej
- podpisanie układu odroczyło tylko atak na Polskę przewidywany początkowo na 26 sierpnia.
FIASKO KONCEPCJI BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO:
Przez cały 1939 r. ZSRR, Anglia i Francja układały się, zapewniając się wzajemnie o swych pokojowych zamiarach i sojuszniczej lojalności. Po zawarciu paktu Ribbentrop - Mołotow (23 sierpnia) władze radz. zerwały rokowania wojskowe z Anglią i Francją.
Mimo podejmowanych jeszcze w ostatnich dniach sierpnia inicjatyw pokojowych Hitler uznał że wszystkie przeszkody międzynar. zostały usunięte i dał rozkaz najazdu na Polskę. 1 września 1939 r. rozp. się II wojna światowa.
A