Agresja

- przyczyny jej powstawania, rodzaje oraz

sposoby zapobiegania agresji w szkole

Rada szkoleniowa przeprowadzona dnia 19-04-2007r.

Prowadzący: Aldona Pietrzak

Jolanta Rudzińska

Szkoła Podstawowa w Kwileniu

Temat: Agresja - przyczyny jej powstawania, rodzaje agresji, sposoby zapobiegania agresji w szkole

Cele operacyjne:

nauczyciel:

- wie, co to jest agresja,

- zna przyczyny powstawania zachowań agresywnych u dzieci,

- potrafi wymienić rodzaje agresji,

- zna sposoby zapobiegania agresji,

- wie, jakie gry i zabawy sprzyjają odreagowaniu napięć i wyrabianiu
właściwych postaw,

- potrafi przeprowadzić w grupie zabawy i gry przeciwko agresji,

Przebieg spotkania:

1. Zapoznanie z pojęciem agresji.

2. Przybliżenie przyczyn zachowań agresywnych.

3. Omówienie rodzajów agresji.

4. Sposoby zapobiegania agresji, postępowania z uczniami agresywnymi.

5. Omówienie kilku zabaw i gier przeciwko agresji.

Metody pracy:

- słowna,

- pokazowa,

- pogadanka,

Agresja

- przyczyny jej powstawania, rodzaje agresji, sposoby zapobiegania agresji w szkole

POJĘCIE AGRESJI

Jednym z najpoważniejszych zagrożeń współczesnego świata jest nasilające zjawisko agresji wśród dzieci i młodzieży. Spotykamy się z nim dość często, począwszy od środowiska rodzinnego, a skończywszy na szkole. Agresja jest zjawiskiem negatywnym, coraz częściej wnikającym do szkół. Obniża się wiek młodych agresorów, coraz bardziej wyszukane są metody i formy ich działania.

- Co rozumiemy pod pojęciem agresji?

- Agresja - to każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś bólu, szkody, straty. Jest to, każde zachowanie, które powoduje krzywdę drugiej osoby lub własną. Dzieci zachowują się agresywnie również wtedy, gdy niszczą swoje lub cudze rzeczy, sprzęt szkolny, drażnią a nawet zabijają zwierzęta.

Powszechnie przez agresje rozumie się wrogie zachowania i odniesienia, które wyrządzają komuś krzywdę fizyczną lub psychiczna. Podjęte działania określa się mianem agresji, natomiast sam zamiar-agresywnością.

W każdej szkole, czy grupie rówieśniczej mamy do czynienia z agresją, dzieci rozwiązują konflikty poprzez kłótnie, bójki, przezwiska. Rolą nauczyciela jest nauczanie młodego człowieka sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, negocjacji, rozmów. Wzrost przemocy i przestępczości wśród dzieci i młodzieży notowany w ostatnich latach zmusza do poszukiwania odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn agresji, przejawów, oraz sposobów ich przezwyciężania.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA AGRESJI

Zachowania agresywne mają zawsze swoją przyczynę. Zwykle ich podłoże stanowią niezaspokojone potrzeby dziecka., do których należą: akceptacja, poczucie przynależności, poczucie bycia wartościowym człowiekiem.

Powstawaniu zachowań agresywnych sprzyjają: doznanie jakiejkolwiek formy przemocy (fizycznej, psychicznej, seksualnej), opuszczenia, uczucie bezsilności, uczucie bezkarności, uczucie złości lub rozpaczy, uczucie zagrożenia, powiększające się poczucie samotności, podatność na dewiacje, uzależnienia, przestępczość.

• Przyczyny szkolne

W kontaktach koleżeńskich mogą występować czynniki wywierające niekorzystny wpływ na kształtowanie się umiejętności prawidłowej współpracy w grupie, czy zespole. Skargi kolegów na innego ucznia, zgłaszane nauczycielowi, powodują narastanie konfliktów, niechęci i wrogości, zachowania agresywne. Występowaniu agresji w szkole sprzyja duża ilość uczniów w klasie, ponieważ łatwiej stać się anonimowym, uniknąć odpowiedzialności.

Do podstawowych błędów, jakie popełnia nauczyciel należą:

- nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania
i wychowania,

- niedocenianie znaczenia dokładnej znajomości ucznia oraz jego podstawowego środowiska życia - rodziny,

- ograniczona ruchliwość (za dużo siedzenia na krzesłach lub przy stołach,
za mało przestrzeni do ruchu),

- zbyt wysokie wymagania, przesycenie bodźcami - "normy do wykonania" nieodpowiadające możliwościom dzieci, wprowadzanie zbyt wielu rzeczy nowych,

- brak konsekwencji w zakresie stawianych dzieciom i młodzieży wymagań
i egzekwowania ich spełnienia,

- brak poszanowania godności osobistej ucznia (nietaktowne i brutalne traktowanie go, poniżające, ironiczne komentarze i uwagi),

- chłodna reakcja na pozytywne zachowanie dzieci,

- słowa zabijające komunikację ("Jesteś złym kolegą.Za karę…? Zamiast ,,Skrzywdziłeś go, bo byłeś zdenerwowany. Rozumiem.Przykro mi z tego powodu, ale wiesz,że bić się nie wolno.Za karę…)

- nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów,

- stwarzanie uczniom sytuacji uprzywilejowania ze względu na pozycję społeczną rodziców,

• Wpływ środowiska rodzinnego

Jedną z przyczyn agresywnego zachowania się dzieci są frustracje wywołujące wystąpienie poczucia krzywdy, emocji, gniewu lub zdenerwowania. Powstają one na wskutek przeszkadzaniu dziecku w zabawie, stosowanie przez rodziców surowych kar fizycznych, zaistnienia przykrych dla dziecka wydarzeń losowych.Powstawaniu agresywnego zachowania sprzyja zwłaszcza blokada potrzeby uznania społecznego oraz potrzeby samodzielności. Potrzeba uznania społecznego jest zaspokajana przez pozytywne kontakty uczuciowe z bliskimi osobami. U dziecka te funkcje spełniają przede wszystkim rodzice, jeśli akceptują swoje dziecko, odnoszą się do niego życzliwie, zapewniają mu opiekę i pomoc w trudnych sytuacjach. Zbyt częste upominanie dziecko przez rodziców, wytykanie mu różnych wad i braków, porównywanie z innymi jest przyczyną powstania blokady potrzeby uznania społecznego. Nadmierne ograniczanie samodzielności dziecka wywołuje jego sprzeciw.To rodzice są pierwszymi nauczycielami swych dzieci, stanowią dla nich wzór do naśladowania i nikt nie zastąpi dziecku miłości czy autorytetu matki i ojca.

Do podstawowych przyczyn błędów popełnianych przez rodziców zaliczyć należy:

• emocjonalne nastawienie do dziecka ze strony głównego opiekuna. (stwierdzono związek pomiędzy brakiem ciepła oraz zaangażowania
  w sprawy dziecka, a jego późniejszymi tendencjami do agresji i wrogości wobec innych ludzi),

• postawa przyzwalająca i tolerancyjna wobec dziecka połączona z brakiem ustalenia jasnych granic wobec agresywnego zachowania w stosunku do rówieśników, rodzeństwa i dorosłych,

• rodzic "nie znoszący sprzeciwu", używający takich metod jak bicie, brutalne traktowanie, ostre wybuchy gniewu (przemoc zrodzi przemoc),dziecko jest bacznym obserwatorem, szybko uczy się zachowań agresywnych i nie mogąc się odwzajemnić rodzicom przenosi swoją złość na kolegów,

• wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji, co sprzyja kształtowaniu takich cech u dziecka; brak wiary we własne siły, gniew, frustracje.

Obecnie rodzice przestają być dla swoich dzieci źródłem mądrości życiowej. Zmęczeni trudnościami codziennego życia, zgorzkniali rozczarowaniami i brakiem perspektyw, bywają napięci, rozdrażnieni, skłonni do wybuchów gniewu. Wiele dzieci nie wytrzymuje tak silnego obciążenia psychicznego, opierając się temu, przeciwdziałają w różny sposób. Mechanizmy obronne to bunt, opór, prowokowanie, chęć odwetu, kłamstwo, wykręty, narzucanie swej woli, znęcanie się, niegodzenie się z przegraną, organizowanie się, tworzenie sojuszów, wycofywanie się, ucieczki, wagary itp.

W literaturze od dwóch tysięcy lat zarzuca się rodzicom:

- rozpieszczanie dzieci, nadmierną pobłażliwość, tolerowanie "wybryków", nie licznie się ze słowami w obecności dzieci, rozwijanie u nich pychy
i zarozumiałości, zamiłowanie do bogactwa i rozrzutnego trybu życia, skłonność do intryg, zazdrość, pasożytnictwo, lenistwo, wstręt do pracy.

• Wpływ środków masowego przekazu

Oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe,są jednym
z najczęstszych sposobów spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież. Liczne eksperymenty dowiodły, że telewizja obok pozytywnej roli ma znaczny wpływ na kształtowanie się postawy agresywnej. Dzieci naśladują zachowania agresywne oglądane w telewizji. Sceny przemocy pokazywane w telewizji wywołują określone zmiany w osobowości dzieci: sprzyjają formowaniu się agresywnego zachowania podnoszą poziom agresji w zachowaniu się dzieci wobec rówieśników, stymulują agresywne fantazje, znieczulają oglądającego na agresję i prowadzą do przeświadczenia, że agresja jest powszechna i dozwolona społecznie, wspomagają do uzyskania przez dzieci nowych form zachowania agresywnego, które nie było pokazywane na ekranie, czy w grach komputerowych. Telewizja przejęła funkcję wychowawczą. Wobec dzieci odgrywa rolę niańki, natomiast młodzieży dostarcza wzorców postępowania, popularyzuje modę na bycie twardym, bezwzględnymi silnym, chociaż niekoniecznie inteligentnym.

• Wpływ grupy rówieśniczej

Zarówno badania, jak i potoczne obserwacje pokazują, że młodzi ludzie zachowują się bardziej agresywnie, gdy mają okazję obserwować kogoś zachowującego się ten sam sposób. Nazywa się to naśladowaniem modela. Prawdopodobieństwo wystąpienia naśladowania jest tym większe, im bardziej pozytywnie jest on oceniany. W grupach rówieśniczych np. chłopcy oceniani jako „silni, nieustraszeni, wytrzymali'' funkcjonują jako obiekty podziwu
i zazdrości. Działania takiej osoby są brane za wzorzec postępowania. Podobnie zachowania dziewczyny postrzeganej jako atrakcyjna, pewna siebie, mająca powodzenie, są chętnie naśladowane. Jeżeli któryś z tych modeli staje się sprawcą przemocy, np. popycha, zabiera przedmioty, knuje intrygi przeciw koleżance lub koledze - na pewno znajdą się osoby, które powtarzać będą
te zachowania. Uczestnictwo w życiu grupowym daje możliwość zaspokojenia potrzeb; kontaktów społecznych,uznania i znaczenia. Dlatego też młody człowiek dostosowuje się do norm i zwyczajów, jakie w niej panują, aby móc do niej przynależeć. Zależność od grupy jest tym większa, im bardziej dziecko jest wyizolowane i nie znajduje oparcia w innych grupach społecznych lub środowisku. Szukając go za wszelką cenę jest gotowe przyłączyć się do każdej formacji - często nawet z marginesu społecznego.

• Zmiany chorobowe w organizmie dzieci, temperament dzieci

Agresywne zachowanie się może powstawać na podłożu zachodzących
w organizmie zmian chorobowych. Jest ono wtedy jednym z objawów niektórych zaburzeń nerwicowych oraz chorób psychicznych. Dzieci takie
z błahych powodów denerwują się, wpadają w gniew, obrażają się, co sprzyja występowaniu agresji.

Temperament, czyli cecha dziedziczona, ma swoje znaczenie dla poziomu agresji. Dziecko, o tzw. gorącym temperamencie ma większą szansę na wytworzenie agresywnego wzorca zachowań w kontaktach z ludźmi niż dziecko spokojne.

• Filozofia walki.

We współczesnej dobie liberalizmu pojawia się nowa filozofia życiowa oparta na ekspansji, konkurencji i sukcesie. Jej istotą jest bezwzględna konkurencja, chęć osiągania sukcesów za wszelką cenę. Jest to filozofia, której istotą jest uzyskiwanie przewagi nad innymi. Wartość człowieka jest mierzona jego przewagą nad drugim.

RODZAJE AGRESJI

Badania psychologiczne pozwoliły na wykrycie agresji frustracyjnej, naśladowczej oraz instrumentalnej, natomiast badania fizjologiczne wykazały istnienie agresji patologicznej.

• Agresja frustracyjna - bywa konsekwencją blokady potrzeby afiliacji (związków uczuciowych) spowodowanej oziębłością uczuciową rodziców, nadmierną surowością oraz stosowaniem kar fizycznych; blokady potrzeby uznania społecznego spowodowanej zbyt częstym upominaniem go, wytykaniem braków itp.; blokady potrzeby samodzielności, wywołanej zbyt licznymi zakazami i nakazami pochodzącymi od dorosłych.

• Agresja naśladowcza - stanowi wynik mimowolnego naśladownictwa modeli agresywnego zachowania się, z którymi dana osoba styka się
  w swym otoczeniu; modelem bywa zachowanie rodziców, kolegów, sąsiadów, mogą to być również filmy, książki itp.

• Agresja instrumentalna - jej motywem są określone cele działania, agresja odgrywa rolę instrumentu umożliwiającego osiągnięcie celu; jej przyczyną może być nieprawidłowo ukształtowana hierarchia wartości, lub przeświadczenie o wyższości lub nadzwyczajnych przywilejach,
  np. chłopiec wymuszający pieniądze od innych dzieci, grożący pobiciem
  i w razie niespełnienia jego rozkazu realizujący swe groźby. Jeśli kilkakrotnie uda mu się, to agresywne zachowanie ulegnie utrwaleniu.

• Agresja patologiczna - jej przyczyną są procesy chorobowe zachodzące w układzie nerwowym; można ją stwierdzić u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

Agresja przejawiać się może na różne sposoby, które ogólnie można jednak sprowadzić do dwóch kategorii:

- agresja czynna - łatwo ją zidentyfikować, ponieważ nie można jej ukryć
i z reguły bywa głośna, a co najmniej widoczna, jej zewnętrzne oznaki to krzyki, oskarżenia, złośliwości, szyderstwa, groźby i przemoc fizyczna, naukowcy twierdzą, że czynna agresja jest próbą ochrony samego siebie
(w sensie poczucia własnej wartości, własnych potrzeb, przekonań czy stanu posiadania), wyrasta ona często z głębokiego braku poczucia bezpieczeństwa

- agresja bierna - dzieci, które się uciekają do agresji biernej zazwyczaj zaprzeczają, że czują gniew wobec drugiej osoby czy wobec samego siebie, zamiast otwartej wojny wybierają partyzanckie pojazdy, sabotaż
i ochłodzenie stosunków.

Oto kilka form biernej agresji:

• Nieodzywanie się, naburmuszona mina, obrażanie się.

• Tzw. techniki zwlekania: lenistwo, spóźnianie się.

• Nieprzyznawanie się do gniewu (często stwierdzeniom typu: „Nic mi nie jest” towarzyszy mowa ciała wyrażająca zupełnie coś innego.)

• Ignorowanie rozmówcy.

• „Ciosy w plecy”, rozpuszczanie plotek, sabotowanie danej osoby przy jednoczesnym unikaniu bezpośredniej konfrontacji.

• Świadome „granie na nerwach” drugiej osobie, ale bez przekraczania granicy otwartego konfliktu.

Bierna agresja to próba manipulacji drugą osobą, dokuczenia jej lub zranienia bez ryzykowania otwartego konfliktu. Bierna agresja jest bardziej destrukcyjna od czynnej. Bierny agresor nie daje się złapać na gorącym uczynku, w związku, z czym odsłonięcie działającego u niego mechanizmu zaprzeczania i skłonienie do podjęcia uczciwych, równoprawnych negocjacji może okazać się bardzo trudne.

Agresję można podzielić na:

- agresję bezpośrednią - jest ona skierowana na osoby będące powodem doznanej frustracji,

- agresję przemieszczoną - skierowuje się ona natomiast na osoby, które nie miały nic wspólnego z frustracją doznaną przez danego osobnika. Mamy
z nią do czynienia u dziecka, które surowo karane przez ojca w domu zachowuje się agresywnie w stosunku do swych słabszych kolegów w szkole, bijąc ich
i dokuczając im w różny sposób. Agresja przemieszczona wywołuje bardzo niekorzystny wpływ na współżycie w grupie, szczególnie takiej, jaką jest klasa szkolna, gdyż jej przedmiotem są osoby atakowane bez żadnego, zrozumiałego dla nich powodu. Wzbudza to poczucie krzywdy, przeświadczenia
o niesprawiedliwym traktowaniu, a nieraz również chęć zemsty i odwetu za doznane przykrości, co przyczynia się do powstawania i narastania konfliktów grupowych.

U dzieci i młodzieży agresywne zachowanie się często przyjmuje formę bójek i kłótni z rówieśnikami, nieuzasadnionego skarżenia, złośliwych plotek, mściwości przejawianej w stosunku do kolegów. Agresywność przyjmuję także formę różnego rodzaju czynów chuligańskich, niszczenia mienia społecznego, czy uszkodzenia ciała powodującego trwałe kalectwo.

Przedmiotem agresji bywają również osoby dorosłe: nauczyciele, rodzice, znajomi, sąsiedzi, osoby obce. Agresywne zachowanie może przejawiać się w przeszkadzaniu nauczycielowi w prowadzeniu lekcji, w przedrzeźnianiu rodziców, w próbie uderzenia lub pobicia nieznanego przechodnia na ulicy. Agresja bywa też skierowana na inne istoty żywe oraz na przedmioty martwe przyjmując formę znęcania się nad zwierzętami, łamania roślin lub kwiatów, niszczenia lub uszkadzania przedmiotów stanowiących własność społeczną lub należącą do innych osób.

SPOSOBY ZAPOBIEGANIA AGRESJI W SZKOLE

Zapobieganie przemocy wśród dzieci i młodzieży jest trudne i złożone, wymaga czasu, nakładów finansowych i zaangażowania różnych instytucji. Młodzież uczy się przemocy w ciągu wielu lat i z różnorodnych źródeł. Wydaje się oczywiste, że redukcja zachowań agresywnych i przemocy nie może być skutkiem magicznych recept. Agresję trzeba leczyć.

Wyróżnia się następujące sposoby redukowania agresji:

- Argumentacja rozumowa, która przynosi efekty pozytywne we wczesnych fazach rozwoju człowieka, wtedy, gdy jest połączona
z rodzicielską techniką tłumaczenia i pozytywnymi postawami rodzicielskimi

- Stosowanie kar, które w życiu codziennym wydaje się być skuteczną nauką, a osoba ukarana pomyśli „dwa razy” zanim znowu zacznie się zachowywać agresywnie. Jednak kara surowa skutkuje jedynie na pewien czas i w sposób powierzchowny. W dalszej perspektywie ma skutki odwrotne do zamierzonych. Dzieci karane za agresywne zachowanie,
w obliczu kary tłumią swoje zachowanie i spotykają się z agresywnymi wzorcami zachowań.

- Nagradzanie pozytywnych zachowań, a ignorowanie agresywnych zachowań dziecka. Takie postępowanie może modyfikować reakcje dziecka także w sytuacjach dla niego trudnych

- Trening głośnego myślenia celem, którego jest nauczenie rozwiązywania problemów w sposób dojrzały a przez to zmniejszenie zachowania agresywnego

• Rozwijanie u dziecka empatii -zdolności jednostki do rozumienia myśli
  i uczuć drugiej osoby, zdolność spojrzenia na świat oczami „drugiej osoby”, które bezpośrednio wpływają na eliminowanie zachowań agresywnych

• Modyfikację postaw rodzicielskich - w treningach tego typu rodzice korygują dawne i uczą się nowych form komunikacji z dziećmi. Uczą się ograniczać negatywne uwagi i agresywne zachowania, a w ich miejsce wprowadzać komunikaty pozytywne i słowną aprobatę prospołecznych zachowań dzieci. Szkoła powinna współpracować z rodziną. Najpierw poprzez wymianę informacji o dzieciach, dalej poprzez doradzanie rodzicom w kwestiach wychowawczych i dokształcanie pedagogiczne, spotkania z różnymi specjalistami, udostępnianie księgozbioru pedagogicznego. Powinno się także angażować rodziców w proces wychowawczy szkoły. Rodziców można zapraszać na wycieczki szkolne, organizować w szkole turnieje, wspólne imprezy np. sportowe. Rodzice także powinni włączyć się we wspólne z nauczycielami rozwiązywanie problemów.

• Organizowanie zajęć pozalekcyjnych - w wytworzeniu partnerskiej atmosfery w szkole powinny pomagać zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań, ćwiczenia sportowych zespołów szkolnych, które będą właściwie ukierunkowały aktywność młodzieży, tworzyły bliższe kontakty w ramach grupy, uczyły niesienia pomocy i poszanowania innych.

• Odpowiednio dobieramy lektury - w trudnej sytuacji dużą rolę odgrywa terapia, której narzędziem może być książka. Odpowiednio dobrana lektura w znacznym stopniu wpływa na samopoczucie dzieci, pomaga poprawić nastrój, podać przykłady, w jaki sposób z różnymi problemami poradzili sobie bohaterowie. Poprzez ukazywanie wewnętrznych przeżyć bohaterów, lektura może wykształcić umiejętność oceny własnego i cudzego postępowania, pozwala odnaleźć się w rzeczywistości oraz zaakceptować własną osobowość.

• Budowanie i realizacja programów wychowawczych - istotne
  w zapobieganiu agresji jest wyposażenie dzieci i młodzieży
  w umiejętności radzenia sobie z bezradnością i lękiem w momencie zagrożenia, a także sposobów obrony przed agresją innych lub własną, która budzi się w ofiarach, gdy nie umieją sobie poradzić z otaczającym złem. Można to uczynić poprzez budowanie i realizację programów wychowawczych przy pomocy instytucji zaangażowanych w problem narastającej przemocy. Środki zaradcze ukrócające falę agresji w szkole
  i możliwe do zastosowania w praktyce są niezwykle ograniczone.

Co może zrobić nauczyciel, by w porę powstrzymać przemoc w szkole? Przede wszystkim powinien zwrócić uwagę na czynniki zagrażające, a więc na przesłanki wskazujące na to, że dziecko może mieć problemy, a mianowicie:

• Spadek zainteresowania szkołą, niechęć do podejmowania aktywności na rzecz społeczności szkolnej

• Niekontrolowane - nieadekwatne do wieku i sytuacji - wybuchy gniewu

• Postrzeganie siebie jako ofiary, przejawiania postaw izolacjonistycznych

• Odmowa podporządkowania się ustalonym zasadom; ustawiczna negacja istniejących norm

• Przejawianie zachowań agresywnych wobec zwierząt

• Fascynacja sytuacjami ukazującymi sceny przemocy. Inicjowanie rozmów na tematy związane z używaniem niebezpiecznych narzędzi.

• Ekspresja, wyrażana w pracach szkolnych, ukierunkowana na zjawiska związane z przemocą. Prace plastyczne obrazujące sceny agresji

• Zachowania wskazujące na zachwianie emocjonalne

• Niczym nieuzasadniona, bezpodstawna zazdrość

• Nadmierne zainteresowanie funkcjonowaniem grup przestępczych

• Nagłe, dobrowolne zerwanie kontaktów z przyjaciółmi. Rozluźnienie więzi rodzinnych

• Rozmowy na tematy związane z bronią; przynoszenie na teren szkoły niebezpiecznych narzędzi

A następnie:

• Tak szybko, jak to jest możliwe, powiadomić dyrektora szkoły, który zgodnie z polskim prawem sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole, o wszelkich sygnałach dotyczących spraw związanych z przemocą

• Wspólnie z uczniami ustalić normy postępowania obowiązujące społeczność klasową, przewidzieć i ogłosić konsekwencje, które grożą za ich niedotrzymanie (kontrakt)

• Pozostawać w stałym kontakcie z rodzicami, informując o postępach czynionych w nauce. Nakłaniać rodziców do podejmowania rozmów z dziećmi na tematy związane z ich aktywnością w szkole

• By skutecznie służyć pomocą należy stale pogłębiać swoją wiedzę
  w zakresie rozpoznawania znaków świadczących o problemach podopiecznych

• Kształtować spośród wybranych uczniów zespoły liderów młodzieżowych, którzy będą pomocni w realizacji strategii informacyjnych i edukacyjnych

• Organizować komitety rodzicielskie oraz służyć pomocą organizacjom wcielającym założenia „Bezpiecznej szkoły” Uczyć społeczność szkolną jak postępować w sytuacjach zagrożenia

• Brać pełna odpowiedzialność za wszystko co się dzieje z uczniami zarówno w klasie szkolnej jak i poza nią

• Wskazywać standardy zachowań społecznie aprobowanych. Nalegać by uczniowie odnosili się do siebie oraz napotkanych osób
  z należytym szacunkiem

• Nauczać z pasją. Stwarzać uczniom możliwości pokonywania coraz to nowych wyzwań. Zajęcia winny być tak przygotowane, by uczniowie czerpali przyjemność z uczestnictwa

• Wskazywać sposoby rozwiązywania konfliktów; zachęcać do rozmów na trudne, drażliwe dla uczniów tematy. Organizować treningi zastępowania agresji. Wplatać w tematykę zajęć zagadnienia mogące przysłużyć się praktycznemu wykorzystaniu zdobytych umiejętności

• W każdym z możliwych przypadków włączać do rozmowy problematykę związana z zapobieganiem zachowaniom agresywnym

• Zapoznawać z konsekwencjami zachowań agresywnych. Przeprowadzać rozmowy, dzielić się, w ramach jasnej komunikacji
  z podopiecznymi, wszelkim podejrzeniami, co do zauważonych oznak zachowań agresywnych

Czy należy stosować kary,by zlikwidować zachowania agresywne?

Można i należy się nimi posługiwać, ale ze szczególną rozwagą i przy określonych warunkach, mając na uwadze, że nieprawidłowe karanie zachowań agresywnych nie tylko ich nie eliminuje, lecz wręcz utrwala agresję.

Oto kilka podstawowych zasad postępowania z uczniami agresywnymi:

• Nie stosuj kar fizycznych, nie można u kogoś eliminować zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym..

• Karanie słowne, perswazyjne, psychologiczne wymaga opanowania własnych negatywnych emocji. Nie karz w uniesieniu
  i zdenerwowaniu.

• Jeśli czujesz, że nie jesteś akceptowany przez wychowanka,stwórz takie okoliczności, by kara za agresywne zachowanie pochodziła bezpośrednio od ciebie, posłuż się opinią osoby, z którą dziecko się liczy, z rodzicami ucznia.

• Jeśli karzesz staraj się,by dziecko zrozumiało sens swojej kary, wyjaśnij, za co karzesz.

• Karząc za zachowania agresywne, równocześnie dostrzegaj i nagradzaj różnorodne pozytywne zachowania, a zwłaszcza wszelkie przejawy życzliwości wobec innych.

Istotne jest wytwarzanie w klasie pozytywnej atmosfery. Wychowawca powinien posiadać umiejętność wczuwania się w przekazywane przez ucznia treści i kryjące się za nimi przeżycia:

• powinien wystrzegać się pozornego, powierzchownego słuchania,

• traktować wykonywane przez dzieci zadania z powagą,

• w momentach napięcia doprowadzić do wspólnego śmiechu, by utrzymać dobry klimat w klasie,

• przyjąć postawę zaufania i zrozumienia,

• preferować zasadę indywidualizacji,

• stworzyć dziecku możliwość do osiągnięcia sukcesu,

• powierzanie w zajęciach grupowych funkcji kierowniczych tym dzieciom, które zwykle zajmują pozycje podporządkowane,

Zabawy przeciwdziałające agresji

Agresja jest zjawiskiem globalnym. Można powiedzieć, że agresywny jest cały świat.. Przyczyną tego wszystkiego jest kryzys ekonomiczny, społeczny oraz moralny. Dorosłym często brakuje determinacji do podjęcia walki
z agresją, którą młodzież traktuje jako jeden z elementów współżycia
w społeczeństwie. Dzieci i młodzież mają prawo do wzrastania w bezpiecznym środowisku, wolnym od przemocy, a obowiązkiem dorosłych jest im to zapewnić. Aby zatrzymać falę przemocy w przyszłości, trzeba działać od dziś. Jutro może być za późno.

Dlatego też dziecko powinno mówić o swoich uczuciach, lękach
i obawach. Dorośli muszą mieć natomiast świadomość, że zachowania agresywne dzieci nie zawsze wynikają ze złych intencji. Ich agresja jest często bardzo spontaniczna. Swoje uczucia wyrażają całym ciałem, reagują pantomimicznie.

Zajęcia dotyczące agresji mają więc na celu zmianę zachowań agresywnych na społecznie akceptowane. Przybierają one postać zabaw i gier symulacyjnych, które prowadzimy w małych grupkach, o zmieniających się składach, tak by dzieci miały możliwość kontaktu ze wszystkimi w klasie. Wprowadzamy proste formy mimiczne, scenki, techniki wyobrażeniowe, burzę mózgów, barometr społeczny, ćwiczenia obniżające poziom napięcia emocjonalnego, wzmacniamy poczucie bezpieczeństwa i poczucie własnej wartości wszystkich dzieci. Uświadamiamy, jak można rozwiązywać codzienne klasowe i szkolne (choć nie tylko) problemy.

Warunkiem udanego ćwiczenia czy gry jest postaranie się o pełen zaufania klimat w grupie. Mimo to może się zdarzyć, że poszczególne osoby nie chcą się przyłączyć do pozostałych. Nie wolno ich zmuszać do udziału, ale powinny one pozostać w tym samym pomieszczeniu, na pozycji obserwatorów.

Po każdym ćwiczeniu i zabawie należy zarezerwować czas na wyciszenie i zastanowienie. Dzieci i młodzież potrzebują niejako na gorąco podzielić się zdobytymi przed chwilą doświadczeniami, a niekiedy wyrazić swoje przeżycia w formie rysunku.

Przykładowe zabawy

Puszysty kot

Rolnik sam w dolinie

Mam chusteczkę haftowaną

Dwóm tańczyć się zachciało

Chodzi lisek koło drogi

Mowa ciała

Każde dziecko otrzymuje karteczkę, na której zapisany został jakiś stan emocjonalny - wystraszony, obrażony, wściekły, delikatny, wesoły smutny itd. - który musi pokazać. Naturalnie, kartki z poszczególnymi uczuciami mogą zostać rozdane w kilku jednakowych egzemplarzach, aby cała grupa uczestniczyła w zabawie. Po każdej demonstracji dzieci próbują odgadnąć, jakie uczucie maiło zostać wyrażone. Na koniec we wspólnej rozmowie dyskutujemy na temat tego, po czym można zidentyfikować różne stany emocjonalne. Jakie uczucia SA łatwiejsze do pokazania i rozpoznania. Jakie uczucia wyrażane są
w podobny sposób, tak, że trzeba bardzo uważać by ich nie pomylić?

Dzielenie się złością

Dzieci, które nie potrafią się porozumieć i bardzo łatwo wikłają się
w kłótnie, malują wspólnie „obrazek wściekłości”. W tym celu siadają naprzeciwko siebie, pomiędzy nimi leży kartka papieru. W milczeniu, zmieniając się raz jedno, raz drugie zaczynają rysować linia po linii, kreska po kresce, punkt po punkcie. Próbują przy tym wyrazić wszystkie te uczucia, które żywią do siebie nawzajem. Czasem w zbliżeniu się do siebie pomaga już wspólna praca. W każdym przypadku uczestnicy powinni mieć możliwość by na zakończenie porozmawiać ze sobą - w małych grupkach lub też wspólnie ze wszystkimi. Co przeżywali w trakcie malowania razem z właściwie nie lubianym partnerem?

Autsajder

Dzieci chodzą po pomieszczeniu i odgrywają scenki powitania: podają sobie dłonie, uśmiechają się do siebie, zamieniają z sobą kilka miłych słów, żegnają się, idą dalej, witają się z kolejnym dzieckiem itd.

Przez cały czas nie zwracają uwagi tylko na jedno dziecko. Zgłosiło się ono na ochotnika do roli autsajdera. Teraz musi spróbować włączyć się ponownie do grupy. Zabawa kończy się wtedy, gdy autsajderowi udało się potrząsnąć dłoń innego uczestnika lub porozmawiać z kimś. Jak trudno było temu „wykluczonemu” z towarzystwa dziecku przełamać niechęć reszty? Jak się przy tym czuło? Jak czuli się pozostali, którym nie wolno było zbliżyć się do tej osoby?

Jestem - potrafię - mam

Przylepiamy dzieciom na plecach taśmą klejącą kartki (format A5), na których wypisane zostały jeden po drugim trzy początki zdań:

- Jestem …

- Potrafię …

- Mam …

Wszyscy biorą do ręki pisaki i chodzą po całym pomieszczeniu, uzupełniając sobie nawzajem te trzy zdania pozytywnymi uwagami, które rzeczywiście pasują do danego uczestnika. Kiedy wszystkie zdania zostały dokończone zabawa zostaje przerwana.

Teraz dzieci mogą zdjąć kartki z pleców i przeczytać co inni myślą na ich temat. Autorzy poszczególnych wypowiedzi pozostają przy tym anonimowi. Dzięki temu być może niektóre dzieci odważą się powiedzieć komuś o czymś, czego bezpośrednio by nigdy nie wypowiedziały, ponieważ brak im odwagi. Jak dzieci czuły się w trakcie chodzenia po Sali, jak czują się teraz po przeczytaniu swoich kartek? Czy są zaskoczone uzupełnieniowymi zdaniami, czy też same oceniają siebie podobnie?

Dziecko w studni

Dzieci siedzą w kole. Jedna osoba stoi po środku. Nagle upada na podłogę i skarży się: „ Wpadłam do studni!” Pozostali uczestnicy pytają chórkiem „Kto ma cię uratować?” Osoba w studni odpowiada np.

- ten, kto potrafi najgłośniej krzyczeć,

- ten, kto potrafi najlepiej pocieszać innych,

- ten, kto najszybciej biega,

- ten, kto ma najbardziej niebieskie oczy,

- ten, kto jest najweselszy,

- ten, kto jest najbardziej rozzłoszczony itd.

Kiedy podawane są określone sposoby zachowania dzieci siedzące w kole próbują zademonstrować je jak najbardziej przekonująco. Osoba w studni decyduje kto najlepiej spełnia wymienione kryterium. Wybrany uczestnik wyciąga dziecko ze studni, tj. podaje mu rękę i pomaga wstać. Potem zostaje po środku koła i sam wpada do studni.

W trakcie tej zabawy dzieci mogą doświadczyć tego, że każde z nich potrafi robić coś szczególnie dobrze i może pomóc drugiej osobie.

Taki sam i inny

Żadne dziecko nie jest lepsze lub gorsze niż inne, każde ma coś wspólnego z pozostałymi mimo wszelkich różnic. Każde jest coś warte. Aby to dostrzec, dzieci muszą zdobyć odpowiednie doświadczenia.

Uczestnicy siedzą tak, by dobrze widzieć resztę grupy. Po kolei otrzymują polecenia jak np.

- wstań i dotknij wszystkie dzieci, które mają na sobie coś czerwonego,

- dotknij każdego, kto ma na nogach sandały,

- dotknij każdego, kto ma na ręce zegarek,

- dotknij każdego, kto tak jak ty jest dziewczynką lub chłopcem

Jeżeli będziemy częściej powtarzali to ćwiczenie, wtedy dzieciom coraz więcej rzeczy będzie rzucało się w oczy i zbędne stanie się specjalne kierowanie ich uwagi na dane aspekty. Dostrzegą one co wszyscy mają wspólnego i co powoduje, że dana osoba jest wyjątkowa. Być może odkryją również, że uczestnicy, których nie lubią pod wieloma względami są tacy sami jak oni.

Moje dobre strony

Uczestnicy siedzą w kole. Każde dziecko otrzymuje papier i długopis. Po krótkim zastanowieniu się wszyscy zapisują trzy przymiotnikami, które określają ich najlepsze cechy (dobre strony), na przykład:

- wesoły

- inteligentny

- gotowy do pomocy

- szybki

- szczery

- wysportowany

Dzieci piszą drukowanymi literami, aby nie można było go zbyt łatwo zidentyfikować. Po skończeniu tej fazy zabawy, kartki zostają złożone i dobrze wymieszane na środku stołu. Teraz każde dziecko losuje jedną z nich (własna jest szybko zamieniana na inną), czyta wymienione tam przymiotniki i próbuje rozpoznać ich autora, a następnie uzasadnia swoją decyzję. Jeżeli komuś nie udało się odgadnąć, reszta uczestników może mu pomóc.

Gorące krzesło

Wszystkie dzieci siedzą w kole, po środku, którego stoi „gorące krzesło”. Zajmuje na nim miejsce ten uczestnik, który w danym momencie potrzebuje najwięcej wsparcia i sympatii. Po kolei przesuwa on swoje „gorące krzesło”, stawiając je przed wszystkich uczestników, którzy mówią mu o czymś, co
w nim lubią i cenią, np.

- jego doskonałe pomysły podczas zabawy,

- troskę o małą siostrę,

- ładne pismo,

- elegancką fryzurę itp.

Następnie można porozmawiać na temat tego, jak czujemy się wtedy, gdy musimy powiedzieć komuś, kogo właściwie nie lubimy coś miłego. A jak znosimy publiczne pochwały w takiej ilości. Każde dziecko powinno mieć możliwość zajęcia miejsca na „gorącym krześle”.

Jestem dumny

Często przypominamy sobie nieprzyjemne doświadczenia. Każde dziecko jednak z pewnością nauczyło się lub zrobiło w ostatnim czasie, coś pozytywnego z czego może być dumne. Dzieci siedzą w kole i uzupełniają k0lejno początek zdania: Jestem dumny z tego, że np.

- odważyłem się przejść sam obok wielkiego i groźnie wyglądającego
psa,

- nie uderzyłem Piotrka, kiedy mnie zdenerwował,

- nauczyłem się skakać z trampoliny,

Nie zmuszamy żadnego z dzieci do zabrania głosu. Ale być może również prowadzący zastanowi się i opowie z czego jest dumny.

Czy trudno jest przypominać sobie coś pozytywnego? Jak czujemy się gdy to otwarcie wypowiadamy? Co szczególnie podobało się dzieciom u innych uczestników zabawy?

Łańcuszek miłych życzeń

Dzieci otrzymują serduszka, na których wpisują drukiem swoje imię. Serduszka przypinają do ubrań w widocznym miejscu. Wszyscy uczestnicy zabawy siadają w kręgu i toczą do siebie piłkę mówiąc sobie coś miłego, np. „Ładnie dziś wyglądasz Ilonko” „Podoba mi się twój uśmiech Aniu” itp.

Zabawa integracyjna

Dzieci dobierają się w pary. Każda para otrzymuje los. Na sygnał prowadzącego jedno dziecko czyta polecenie zapisane na losie. Para wspólnie wykonuje polecenie np. „Uściśnij jak najwięcej dłoni” „Dotknij jak najwięcej nosów” „Uśmiechnij się do jak największej liczby osób”.

Zamień się miejscami

Uczestnicy zabawy siedzą w kręgu na krzesłach. Jeden uczestnik stoi na środku. Miejsc do siedzenia jest o jedno mniej niż uczestników. Osoba stojąca na środku proponuje zamianę miejsc tak, aby ona mogła usiąść np. dziecko stojące ma spodnie. Mówi więc: „Wszyscy, którzy tak jak ja maja spodnie, zamieniają się miejscami”.

Dorota Notle

,,Gdy dziecko, żyje wśród ciągłej krytyki -

uczy się potępiać.

Gdy dziecko żyje w atmosferze surowości -

staje się agresywne.

Gdy dziecko jest stale wyśmiewane -

staje się nieśmiałe.

Gdy dziecko jest stale zawstydzane -

ma nieustanne poczucie winy.

Gdy dziecko przebywa w atmosferze tolerancji -

uczy się cenić swoją godność .

Gdy dziecko spotyka się z uczciwością -

uczy się sprawiedliwości.

Gdy dziecko czuje się bezpiecznie -

uczy się darzyć zaufaniem.

Gdy dziecko spotyka się z aprobatą -

uczy się znajdowania miłości w świecie.”

19

---