Rozwój psychomotoryczny dziecka pięcioletniego

Każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie, stanowi jednostkę z indywidualnymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednak u każdego dziecka w okresie przedszkolnym zachodzą zmiany typowe dla tego okresu rozwojowego.

Psychika dziecka rozumiana jako całokształt czynności poznawczych i emocjalno - motywujących jest silnie połączona z jego motoryką, dlatego posługujemy się pojęciem rozwoju psychomotorycznego dziecka. Rozwój postępuje od chwili urodzenia się dziecka i przechodzi przez kolejne stadia.

W wieku przedszkolnym dziecko charakteryzuje często nadmierna, trudna do opanowania ruchliwość. Dzięki niej ćwiczy i rozwija mięśnie, układ nerwowy, układ oddechowy i krążenia, zwiększając kontakt z otoczeniem zdobywa nowe doświadczenia psychiczne.

W wieku pięciu lat dzieci są coraz bardziej samodzielne i zaradne.. Dziecko coraz lepiej skacze, biega omijając przeszkody, może już nauczyć się jeździć na dwukołowym rowerze, na nartach i łyżwach. Stopniowo doskonalą się ruchy drobnych mięśni dłoni, palców, dzięki temu dziecko sprawniej posługuje się ołówkiem, pędzelkiem, nożyczkami. Samodzielnie się ubiera, rozbiera, myje i czesze. Rysunek dziecka przekształca się, pojawiają się schematy złożone ( domki z oknami, kominami, postacie ludzkie z zaznaczonymi elementami ubrania).

Dominującą formą działalności jest nadal zabawa. W zabawach tematycznych dziecko coraz wierniej odtwarza rzeczywistość, wczuwa się w określone role, naśladuje czynności dorosłych. W trakcie zabawy używa przedmiotów i zabawek w znaczeniu symbolicznym. Dzieci garną się do grupy, chętnie podejmują wspólne zabawy. W tym wieku można zaobserwować wyraźny rozwój zabaw konstrukcyjnych z wykorzystaniem coraz bardziej różnorodnego materiału, często budowanie wg wzoru. Dzieci 5-letnie coraz bardziej zainteresowane są końcowym wytworem i wynikiem co skłania je do działania planowanego i celowego. W zabawach ruchowych 5-latek podporządkowuje się złożonym zasadom gry, potrafi dostosować swoje ruchy i zachowanie do treści np. piosenki, sprawnie współdziała z innymi dziećmi.

W tym okresie życie uczuciowe dziecka pogłębia się i stabilizuje. Stopniowo uczy się panować nad przejawami swoich uczuć adekwatnie do sytuacji. Opisuje przeżywane emocje słowami. Zanikają zachowania wskazujące na agresję fizyczną. Zaczyna respektować zakazy Nawiązując kontakty z rówieśnikami, nawiązuje pierwsze przyjaźnie.

U dzieci w wieku 5 - 6 lat obserwuje się dynamiczny rozwój procesów poznawczych.

Rozszerza się umiejętność rozróżnienia kolorów, poprawia się ostrość wzroku.

Doskonali się wrażliwość słuchowa -zwiększona się wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej jak i słuch muzyczny - poczucie rytmu, różnicowanie tonów pod względem ich wysokości, siły, barwy oraz rozpoznawania różnych szmerów.

Dzieci chętnie przy dźwiękach muzyki tańczą, klaszczą przytupują. Interesuje ich śpiewanie i odtwarzanie prostych melodii.

Myślenie nadal ma charakter konkretno - wyobrażeniowy jest podporządkowane działaniu praktycznemu, konkretnym celom. Wraz z rozwojem słownictwa pojawia się myślenie słowno - logiczne. Dziecko zestawia, porównuje przedmioty i zjawiska, wyciąga wnioski, zastanawia się nad przyczynami, celowo dąży do uzyskania pewnych informacji głównie przez zadawanie pytań osobom dorosłym. Okres ten często nazywamy „wiekiem pytań”.

Obserwuje się kształtowanie zaczątków uwagi i pamięci dowolnej np. słuchanie bajek i ich zapamiętywanie, uwaga wydłuża się Spostrzeżenia dziecka stają się bogatsze i coraz bardziej zróżnicowane. Wzrasta zainteresowanie światem roślin i zwierząt.

Wraz z rozwojem spostrzeżeń bogaci się słownictwo. W mowie pojawiają się już wszystkie części mowy. Wzrasta liczba rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, liczebników. Pod koniec 5 roku życia powinno już prawidłowo wymieniać wszystkie dźwięki i swobodnie posługiwać się mową ustną. Dziecko zaczyna tworzyć opowiadania.

Rozwija się słuch fonematyczny, 5 - latek wyróżnia pierwszą głoskę w krótkich wyrazach, dzieli proste wyrazy na głoski i łączy je w całość. Dzieli wyrazy na sylaby, ma świadomość rymów. Przyswaja sobie złożone formy językowe, używa poprawnie przypadków, czasów i rodzajów.

Prawidłowy rozwój dziecka jest niezbędnym warunkiem uzyskania poziomu umysłowego, społecznego i ruchowego gwarantującego dojrzałość szkolną.

A oto ćwiczenia sprawności psychomotorycznych obejmują: wyrabianie sprawności manualnych dziecka, percepcji ruchów, ogólnej sprawności fizycznej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej.

• ćwiczenia usprawniające palce (nawlekanie koralików, zabawy paluszkowe, malowanie palcami, stukanie czubkami palców w rytmie piosenki, ugniatanie papierowych kul, rozdzieranie, rozcinanie);

• ćwiczenia graficzne (kreślenie linii w ograniczonym polu, kopiowanie rysunków, uzupełnianie ilustracji przez rysowanie brakujących elementów, kreślenie linii „pod dyktando”, pogrubienie konturów, wykonywanie dowolnych rysunków);

• rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej i motorycznej, usprawnianie kontroli nad ruchami własnego ciała;

• ćwiczenia rozwijające koordynację wzrokowo - ruchową, różnicowanie figury od tła, spostrzeganie stałości kształtu, pozycji w przestrzeni;

• doskonalenie dokładności i szybkości spostrzegania, analizy i syntezy wzrokowej (układanie ilustracji wg instrukcji słownej, układanie obrazków z części, uzupełnianie niedokończonych ilustracji, wyszukiwanie różnic i podobieństw między ilustracjami);

• ćwiczenia w tworzeniu i przekształceniu w wymaganym czasie i na wymaganym poziomie konstrukcji z klocków, materiału logicznego.

Opracowała: Jolanta Perzanowska

1. ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Wiek przedszkolny to nazwa okresu w życiu dziecka poprzedzającego rozpoczęcie obowiązkowej nauki szkolnej. W Polsce przypada on na wiek dziecka pomiędzy trzecim a szóstym rokiem życia. W rozwoju dziecka następują wówczas typowe zmiany. J. Bruner (1978) podkreśla, ze w tym okresie dziecko zdobywa umiejętności wewnętrznego przedstawiania większych wycinków otaczającego go świata za pomocą odtwórczych wyobrażeń. Poznawanie sprowadza się do bardziej refleksyjnego działania.
Najważniejsze osiągnięcia tego okresu - zdaniem M. Tyszkowej to:
dążenie do samodzielnego i− odpowiedzialnego podejmowania różnych działań wynikających z:
odczuwanie− siebie samego jako podmiotu własnych działań i przeżyć,
odkrywanie świata− zewnętrznego innych ludzi,
zdobywanie znacznego zasobu wiedzy o− świecie,
pojawienie się obok zabawy początków świadomego uczenia się i− pracy (M. Tyszkowa 1977, s.76).

E. Hurlock twierdzi, że sekwencje zachodzących w rozwoju dziecka zmian można przewidzieć. Rozwój własności fizycznych i psychicznych jest ciągły, lecz nigdy nie jest taki sam dla całego organizmu. Typowe dla danego wieku życia własności, ogólnie przyjęte prawidłowości rozwoju mogą ulec zmianie. W procesie rozwoju określone jego fazy wywierają wpływ na stany następne zmieniając je (E. Hurlock 1985, s.79).
Właściwości rozwojowe charakterystyczne dla wieku przedszkolnego są niezależne od pojawiających się znacznych indywidualnych różnic między dziećmi w zakresie rytmu i tempa rozwoju.
Wiek przedszkolny to okres kształtowania się podstawowych struktur osobowości. Około 3 roku życia następuje wyodrębnienie struktury „ja” co sprzyja późniejszemu osiągnięciu poczucia własnej tożsamości i możliwości kontrolowania własnego zachowania. Wszechstronny rozwój dziecka, który dokonuje się w okresie przedszkolnym, ma istotny wpływ na opanowywanie przez nie umiejętności czytania. Rozwój procesów intelektualnych pozwala dziecku na odbiór informacji, ich przechowywanie oraz reprodukcję, a także na przetwarzanie (M. Bogdanowicz 1985). Wzrost interakcji, w wyniku rozszerzenia się kontaktów społecznych dziecka z osobami dorosłymi i rówieśnikami powoduje zwiększenie się i rozbudowanie jego doświadczeń oraz perspektywy czasowej. W miarę jak wzrasta samodzielność i postępuje rozwój intelektualny dziecka poszerza się sfera jego zainteresowań, wybiegając coraz bardziej poza najbliższe otoczenie. Efektem są stałe postępy w rozwoju umysłowym oraz w procesie rozwoju fizycznego, które powodują równoczesne przekształcenie się zachowań.
Zmiany, które zachodzą w rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym, mają duże znaczenie w oddzieleniu się czynności poznawczych od działań praktycznych.
Rozwój dziecka to wzajemne powiązanie i przeplatające się ze sobą sfery rozwoju fizycznego, psychicznego, społecznego i emocjonalnego. W wieku przedszkolnym, mimo że jest to okres intensywnych zmian, różnice w rozwoju dziecka trzy i czteroletniego są stosunkowo niewielkie. Dopiero u dziecka pięcioletniego i sześcioletniego obserwujemy odrębny rytm rozwoju.

A) ROZWÓJ FIZYCZNY

Pojęcie „rozwój fizyczny” jest bardzo obszerne, obejmuje bowiem całokształt biologicznych, biochemicznych i biofizycznych zachodzących w organizmie. Procesy te warunkują rozrastanie się i dojrzewanie organizmu. Zmiany, które obserwujemy u człowieka są przejawem tych procesów. Następują one po sobie w określonej kolejności i kierunku i są nieodwracalne. Ukształtowanie cech dziecka zależne jest od całego szeregu czynników, przede wszystkim natury biologicznej i środowiskowej. Czynnikiem biologicznym są pewne predyspozycje, które dzieci dziedziczą po swoich rodzicach. Są one predysponowane do osiągnięcia dużych lub małych wymiarów ciała, do szybkiego lub wolniejszego tempa procesów rozwojowych. Na to dziedziczne podłoże nakładają się warunki środowiskowe, w jakich dziecko wzrasta. Jeżeli od urodzenia otoczone jest ono właściwą, racjonalną opieką, która zaspokaja jego potrzeby fizyczne i psychiczne - rozwój będzie przebiegał zgodnie z zadatkami dziedzicznymi. Dziecko przebywające w złych warunkach środowiskowych, nieodpowiednio żywione, źle pielęgnowane, wychowujące się w złej atmosferze rodzinne - rośnie gorzej, rozwija się wolniej, nie ma szans realizowania swych genetycznych przesłanek. Pojawiają się opóźnienia rozwojowe (R. Kurniewicz-Witczakowa 1978).
Rozwój nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie. Są w życiu dziecka okresy przyśpieszonego i zwolnionego wzrastania, nasilenie i osłabienie procesów dojrzewania poszczególnych organów i ich funkcji. Wiedza w tym zakresie pomaga w interpretowaniu zjawisk rozwojowych: traktowania ich jako prawidłowych, fizjologicznych lub wymagających zaostrzenia czujności w celu zapobiegania ewentualnym odchyleniom.
Okres od 4 do 7 roku życia nie należy do okresów o wybitnie nasilonych procesach rozrostu organizmu, nie mamy tu gwałtownych skoków w przyrastaniu wysokości i ciężaru ciała. Szybkość procesów rozwojowych maleje w porównaniu z okresem wcześniejszym. Dotyczy to nie tylko procesów somatycznych (wysokość, ciężar ciała), ale i poszczególnych organów. Nieco wolniejsze tempo rozwoju wykazuje więc mózg (najintensywniejszy rozwój tkanki mózgowej następuje w pierwszych trzech latach życia), znacznie wolniejsze trzustka i żołądek, zupełnie wolne śledziona, nerki i płuca.
Wraz ze wzrostem wzmożonej aktywności ruchowej następuje szybki rozwój kośćca, powstaje cały szereg punktów kostnienia (w obrębie kości ramieniowej, przedramienia, nadgarstka, palców, kości udowej, podudzia i stopy). Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów mlecznych na stałe.
Równocześnie z rozwojem kośćca intensywnie rozwija się układ mięśniowy, zwiększa się masa mięśni. Zmianie też ulegają wysokość i ciężar ciała, które na przełomie 6,7 roku życia są tak intensywne że dla swego charakteru zostały nazwane „skokiem” szkolnym. Znacznym zmianom ulegają też proporcje ciała, szczególnie w obrębie tułowia; wydłużanie się kończyn dolnych i górnych, zmiany proporcji głowy, szyi. Stabilizuje się „postawa ciała”, czyli układ poszczególnych odcinków ciała zapewniający człowiekowi możliwość utrzymywania się w pozycji stojącej. Jej głównym elementem jest kręgosłup, miednica, klatka piersiowa, kończyny. Postaw to indywidualna cecha i ma ogromne znaczenie dla zdrowia człowieka. Przeciętna postaw dziecka w wieku przedszkolnym charakteryzuje: wypukły „duży” brzuch, w kręgosłupie wyraźnie zaznaczone wygięcia lędźwiowe, nieznaczne wygięcie piersiowe, lekki przykurcz bioder i lekkie ugięcie kolan.
Wraz z dojrzewaniem układu nerwowego oraz narządów ruchu, następuje rozwój sprawności ruchowych. Przebiega on w dwóch kierunkach: rozwoju umiejętności praktycznych, polegających na zdolności posługiwania się przedmiotami i narzędziami codziennego użytku oraz rozwoju sprawności ruchowych, wywodzących się z tak zwanych ruchów swobodnych i postawno- lokomocyjnych. Dziecko w wieku przedszkolnym może osiągnąć wysoki poziom sprawności ruchowej, jeśli będzie poddawane systematycznym ćwiczeniom odpowiadającym jego rozwojowi i naturalnym zainteresowaniom i potrzebom. Dziecko 6-letnie jest bardziej silne niż dzieci młodsze, wytrzymałe, zręczne, zwinne, odznacza się większą jeszcze precyzją i skoordynowaniem ruchów. Ma szybkie i celowe reakcje, jest spostrzegawcze i pojętne. Jest to etap, kiedy można doskonalić formy wykonywania czynności i kiedy można wymagać od dziecka, aby to co wykonuje - wykonywało pewnie, płynnie i swobodnie.
Zachodzące w rozwoju fizycznym dziecka zmiany pomiędzy trzecim a siódmym rokiem życia charakteryzują się zwiększoną wydolnością całego organizmu oraz poszczególnych jego organów. Wraz ze zwiększającymi się wymiarami ciała postępującymi z wiekiem dziecka następuje intensywny wzrost wysokości i zwiększa się waga ciała. Zmieniają się proporcje ciała poprzez wydłużenie kończyn i znaczny przyrost masy mięśniowej oraz ostateczne ukształtowanie się krzywizn kręgosłupa. Wraz z wiekiem zwiększa się również wydolność organizmu do większego wysiłku fizycznego, spowodowana rozwojem organów wewnętrznych, zwłaszcza serca i płuc. Większość zmian w rozwoju fizycznym prowadzi do rozwoju motoryki dziecka, która przejawia się m. in. we wzroście koordynacji ruchów, powodując większą precyzję, wykonywanych czynności. Stąd dziecko 6 letnie jest bardzo aktywne ruchowo. Równocześnie rozwój układu nerwowego ułatwia szybsze przyswojenie nowych form działalności oraz umożliwia lepszą kontrolę nad własnymi ruchami, by skutecznie nimi kierować lub je korygować. Taki poziom rozwoju ruchowego pozwala na podjęcie przez dziecko różnorodnej działalności oraz angażowanie się w gry i zabawy nieodzowne dla dalszego rozwoju procesów poznawczych i określonych umiejętności (K. Kamińska 1999).

B) ROZWÓJ PSYCHICZNY

Z rozwojem fizycznym związany jest rozwój psychiczny dziecka. W trakcie swojej aktywności ruchowej poznaje ono coraz więcej nowych przedmiotów i zjawisk. Posługując się przedmiotami, coraz łatwiej różnicują ich cechy. Ale dopiero w szóstym roku życia rozpoznaje prawidłowo konkretne przedmioty i ich kształty, np. figury geometryczne. Zdaniem L. Wołoszynowej dopiero udział możliwie największej liczby narządów zmysłowych w percepcji zwiększa zmysłową aktywność dziecka, zapewniając mu pełniejsze, konkretniejsze i dokładniejsze spostrzeżenia (L. Wołoszynowa 1967, s.84).

Rozwój procesów poznawczych

Percepcja to proces, który jest możliwy dzięki rozwojowi organizmu, aktywności własnej oraz zdobywaniu doświadczeń. Rozwój zmysłowego poznawania świata to postępujące wraz z wiekiem subtelniejsze i dokładniejsze różnicowanie własności i aspektów postrzeganego obiektu (M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża 1992, s. 96). charakterystyczny dla wieku przedszkolnego rozwój percepcji jest ściśle powiązany z działaniem podejmowanym przez dziecko. Budowanie, konstruowanie, manipulowanie, układanie, rysowanie itd. powodują, że różne czynności inicjowane spontanicznie przez dziecko rozwijają u niego coraz to bardziej świadome czynności postrzegania. Poprzez rozwój spostrzeżeń dziecko uzyskuje lepszą orientację w otaczającym go świecie, a wyodrębnione właściwości przedmiotów lepiej ukierunkowują jego działanie. Jest to wynikiem doskonalenia się zdolności do dokonywania analizy i syntezy spostrzeżeniowej.
Rozwój fizyczny ma bezpośredni i pośredni wpływ na zachowanie się dzieci. Bezpośrednio rozwój fizyczny determinuje to, co dzieci mogą robić. Jeżeli na przykład dzieci są dobrze na swój wiek rozwinięte, będą mogły współzawodniczyć w zabawach i w sporcie na tych samych warunkach co ich rówieśnicy. Jeżeli nie są dobrze rozwinięte fizycznie, wówczas ich sytuacja we współzawodnictwie jest gorsza i mogą być wykluczone z grupy rówieśniczej. Pośrednio rozwój fizyczny wywiera wpływ na postawy dzieci w stosunku do siebie samych i innych ludzi. To z kolei znajduje odbicie w sposobie przystosowania się dzieci (E. B. Hurlock 1985).
W wieku przedszkolnym większość dzieci ma trudności z analizą i syntezą danych spostrzeżeniowych, ponieważ percepcję cechuje znaczny stopień synkretyzmu, powodujące całościowe odbieranie przedmiotów i zjawisk bez uchwycenia poszczególnych elementów składowych (M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża 1992. s.105). Natomiast jeśli postrzegany obiekt jest bliski doświadczeniu dziecka, to potrafi ono powiązać poszczególne elementy w jedną całość.
Poziom dokonywania analizy i syntezy zależy nie tylko od możliwości rozwojowych dziecka, lecz i od treści konkretnych spostrzeżeń. W wieku przedszkolnym zwiększa się zakres tego, co może być przedmiotem analizy. Dziecko zaczyna różnicować przedmioty ze względu na ich cechy, m. in. zwraca uwagę na kształt. Systematycznie, a jednocześnie w sposób zorganizowany i ukierunkowany eksploruje przedmioty w toku działania, przez co zwiększa i poszerza zakres informacji o nich oraz różnych związkach między ich składnikami.
Rozwój percepcji wzrokowej i słuchowej musi odpowiadać wymaganiom jakie stawia przed dzieckiem proces nauki czytania i pisania. Proces ten wymaga subtelnego różnicowania znaków graficznych oraz analizy struktur językowych w celu wyodrębnienia wyrazów w zdaniach oraz dźwięków w wyrazach.
W okresie przedszkolnym dzięki wrażliwości zmysłów, zwłaszcza wzroku i słuchu, wzrasta u dziecka reakcja na bodźce złożone. Uwaga jest mimowolna i skoncentrowana przede wszystkim na silnych bodźcach. Powoli kształtuje się spostrzeganie całościowe, którym kieruje nowość, a chaotyczne zainteresowanie dziecka, ze względu na stopniowe wykształcenie się uwagi dowolnej, ustępuje miejsca analizie i syntezie postrzeganego materiału.
W miarę rozwoju dziecka i gromadzenia przez nie coraz większej liczby doświadczeń oraz ich porządkowania i różnicowania większego znaczenia zaczyna nabierać pamięć, która jednak przez prawie cały okres przedszkolny ma charakter mimowolny. Dopiero około szóstego roku życia zaczynają się pojawiać początki pamięci dowolnej, która umożliwia nabywanie doświadczeń, przechowywanie ich, a następnie wykorzystanie w różnych okolicznościach. Procesy pamięci odgrywają szczególną rolę w procesie czytania, gdyż przechowują informacje i umożliwiają czytającemu dostęp do posiadanej wiedzy zgodnie z wymaganiami tekstu. Pamięć wzrokowa i słuchowa umożliwia zapamiętywanie i odtwarzanie poznanych znaków graficznych. Zapewnia też ciągłość myślowego przetwarzania informacji (K. Kamińska 1999. s.26).
W wcześniejszej fazie okresu przedszkolnego rozwój pamięci jest przyczyną istotnych zmian w sferze psychiki dziecka. Rozwój pamięci umożliwia rozwój myślenia. Dziecko zaczyna myśleć kategoriami ogólnych wyobrażeń, liczy się z obiektywnymi cechami przedmiotów i zjawisk. Wyobrażenia są ściśle powiązane z aktywnością zmysłowo - ruchową. Im więcej pobudzeń dostarcza dziecku konkretna sytuacja, tym jego doświadczenia są bogatsze i trwalej zapamiętane. Sytuacje nowe, nawet nigdy nie oglądane przez dziecko stają się przedmiotem jego umysłowych czynności np.: porównywanie faktów, związanie ich ze sobą, wysnuwanie domysłów, prostego wnioskowania. Wzrost doświadczeń dziecka powoduje, że jego działanie staje się bardziej celowe i wyzwala chęć sprawdzenia spostrzeżeń, wyobrażeń i domysłów (H. Mystkowska 1974). Wraz z rozwojem dziecka wzrasta rola marzeń. Do rozwoju wyobrażeń nie wystarczają doświadczenia, które dziecko nabywa w czasie własnej obserwacji ale konieczne jest jeszcze przekazanie mu doświadczeń innych osób. Wyobrażenia przejawiają się w zdolności do naśladownictwa odroczonego, podczas którego dziecko wykonuje czynności „na niby” i posługuje się jednymi przedmiotami w zastępstwie innych, czy w słownym przewidywaniu skutków działania.
W wieku przedszkolnym pojawiają się zaczątki myślenia pojęciowego, tworzącego się w wyniku operowania przez dziecko schematami poznawczymi obok stale dominującego myślenia konkretno - wyobrażeniowego. Dziecko w wieku 3-5 lat dokonuje uogólnień na podstawie mało istotnych szczegółów, jakie dostrzega w otoczeniu i które to przykuwają jego wagę w sposób bezpośredni. Około 6 roku życia zaczyna się kształtować u dziecka myślenie pojęciowe. Obrazy zaczynają pozostawać w pamięci w oderwaniu od konkretu.
Dziecko w wieku przedszkolnym przejawia silne i rozległe potrzeby poznawcze. Realizacja tych potrzeb umożliwia mu drogę poznania poprzez działanie na rzeczywistych przedmiotach lub na ich symbolicznych zastępnikach, którym odpowiadają wcześniejsze wyobrażenia i pojęcia. Bardzo intensywny rozwój zdolności do symbolicznego ujmowania rzeczywistości pozwala dziecku stosować różnego rodzaju oznaczenia i używać ich w zabawie symbolicznej i doskonaleniu orientacji w świecie.
Procesy poznawcze dziecka przedszkolnego charakteryzuje: animizm (ożywianie przedmiotów martwych) i antropomarfizm (nadawanie przedmiotom cech ludzkich). Zdaniem H. Mystkowej (1974, s.29) to „magiczne” dziecięce myślenie ginie stopniowo w miarę gromadzenia doświadczeń, zdobywania coraz większej liczby informacji, rozwijania się czynności umysłowych: postrzegania, porównywania, a także poznania przyczyn i skutków służących rozwojowi wyobraźni.
W okresie przedszkolnym pojawia się u dziecka tendencja do myślenia krytycznego, która przybiera często postać zachowań cechujących się tym, że nie chce się ono podporządkować regułom i często krytykuje wszystko i wszystkich dookoła. Wraz z rozwojem myślenia pojęciowego pojawia się spontaniczne podejmowanie prób samodzielnego czytania.

C) ROZWÓJ SPOŁECZNO - EMOCJONALNY

Wiek przedszkolny w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi cechuje wzbogacanie i różnicowanie życia uczuciowego. Mimo że już w wieku poniemowlęcym obserwujemy w zachowaniu się dzieci przejawy takich uczuć, jak gniew, strach, radość, wstyd, niechęć czy też zazdrość, ale przejawy te są często niewyraźne i niejednoznaczne. W wieku przedszkolnym te jakości uczuciowe występują bardzo wyraziste, w postaci czystej i nieskażonej. Dziecko w tym wieku nie potrafi jeszcze stłumić i opanować swoich emocji i uczuć do tego stopnia, aby nie zaważyło to na ich wyrazie zewnętrznym. Wiele czynności dziecka ma charakter ekspresyjny, to znaczy służą one właśnie wyrażaniu przeżyć emocjonalnych, których dziecko nie umie maskować. W zachowaniu dziecka bardzo wyraźnie odzwierciedlają się afekty, tj. uczucia silne, gwałtowne i krótkotrwałe. Radość, gniew czy strach dziecko uzewnętrznia w żywych gestach i mimice twarzy, w okrzykach i ruchach całego ciała, a także w słowach, którym nadaje zależnie od przezywane uczucia odpowiednią intonację. Dziecko nie tylko łatwo przejawia afekty, ale też łatwo one u niego powstają i wybuchają. Tę właściwość uczuć nazywamy impulsywnością.
Dziecko w wieku przedszkolny jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowywania swoich afektów, lecz także zmienne w swoich uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez; raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone (labilne uczuciowo).
W ostatniej fazie okresu przedszkolnego, około połowy szóstego roku życia, dzieci dojrzewają emocjonalnie. Uczą się opanowywać swe afekty i ich przejawy zewnętrzne ruchowe i słowne. U tych dzieci obserwuje się wydatny rozwój uczuć wyższych intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. Uczucia wyższe, są skierowane na określone obiekty w sposób bardziej trwały niż przy doznawaniu chwilowych emocji (M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, 1980). pryzmat własnych potrzeb i zainteresowań. Wraz z nawiązywaniem coraz szerszych kontaktów społecznych dziecko zaczyna dostrzegać potrzeby innych oraz liczyć się z nimi. Zainteresowania dziecka 5, 6-letniego wykraczają poza najbliższe otoczenie. Dziecko 5-letnie przenosi swoje zainteresowania na pogranicze fikcji i rzeczywistości, a dziecko 6-letnie bardziej interesuje się rzeczywistością.
Rozwój sfery emocjonalnej.
W wieku przedszkolnym dominuje przede wszystkim motywacja o charakterze egocentrycznym ponieważ dziecko postrzega i ocenia świat najczęściej przez nalnej zależy w dużym stopniu od kontaktów społecznych (K. Kamińska 1999). Dziecko wchodzi w coraz bardziej skomplikowane sytuacje społeczne, w których musi podporządkować swoje chęci i pragnienia oczekiwaniom i wymaganiom otoczenia. Wywołuje to niejednokrotnie bunt lub opór wyrażony w mniej lub bardziej gwałtowny sposób, który ulega złagodzeniu, gdy dziecko zrozumie celowość i racjonalność wymagań.
Sześciolatek jest zdolny do współbrzmienia (syntonii) uczuciowego. Umie rozpoznać stany uczuciowe innych i nie rozumiejąc nawet przyczyny, dostosować się do nich. Pomimo pewnej stabilizacji uczuciowej dzieci 6-letnie wykonują znaczną drażliwość i wrażliwość na ocenę ich osoby. Cały okres wczesnego dzieciństwa spędzony w kochającej rodzinie aprobującej dziecko nieraz przesadnie, powoduje, że samoocena dziecka jest wysoka. Nagłe przejście do środowiska, w którym dziecko spotyka się z krytyką, może powodować szereg emocji negatywnych, które niezrównoważone sukcesem i aprobatą mogą wpływać na zachwianie równowagi uczuciowej dziecka. Następstwem może być wytworzenie się poczucia mniejszej wartości, utrata zaufania we własne możliwości, niepewności, a czasem agresja, przekorność i upór. Ten rodzaj zaburzeń emocjonalnych może rzutować w przyszłości na ogólną aktywność dziecka i przystosowanie społeczne (A. Górecka-Płoska 1977).
W ogólnym rozwoju dziedzina uczuciowa jest najbardziej „delikatna”, wymagająca najwięcej uwagi ze strony rodziców i wychowawców, a jednocześnie jest sferą, którą najtrudniej kształcić przez planowe, programowe działania. Dla właściwego rozwoju uczuć dziecka, a tym samym całej jego aktywności (poznawczej i motorycznej) największe znaczenie ma autentyczne zainteresowanie się jego odczuciami, aprobata dla jego osoby, atmosfera, jaka go otacza i zacieśnienie związków uczuciowych z rodziną i wychowawcą.



2. FORMY DZIAŁALNOŚCI DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

W działalności dziecka wyodrębnić można następujące formy działalności:
a) zabawa
b) praca
c) nauka

a) Podstawową formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa, której początki obserwujemy pod koniec wieku niemowlęcego w postaci prostych manipulacji przedmiotami. One to są pierwszym tworzywem, z którego wykształca się zabawy wieku poniemowlęcego i przedszkolnego. W miarę wzrastania dziecka obserwujemy zmiany i przekształcanie zbaw idące w czterech kierunkach:
- różnicują się formy zabawy,
- wydłuża się czas trwania zabawy jednego rodzaju,
- wrasta częstość zabaw (zespołowych ) i zwiększa się skład grupy,
- zmienia się rodzaj preferowanych zabaw.

U 6-latków obserwujemy znaczną rozmaitość zabaw, które powszechnie dzieli się na:
a) zabawy ruchowe
b) zabawy konstrukcyjne
c) zabawy tematyczne
d) zabawy dydaktyczne.

Jako odrębny rodzaj o szczególnej roli rozwojowej można ponadto wyodrębnić zabawę zawierającą elementy twórczości artystycznej (H. Nartowska w Vademecum po red. A. Górecka-Płoska, 1977). Wymienione rodzaje zabaw przenikają się wzajemnie, splatają wzbogacając działalność dziecka.
W okresie przedszkolnym ogromne znaczenie dla rozwoju zabaw mają skłonności naśladowcze dziecka. Za pomocą zabawek lub przedmiotów zastępczych dziecko naśladuje czynności dorosłych lub starszego rodzeństwa stopniowo tworząc z prostych elementów zabawę o coraz bardziej złożonej strukturze tak, że w każdej z nich możemy odnaleźć zarówno odbicie wzorów zaczerpniętych z otoczenia, jak i cechy twórczości zupełnie indywidualnej. Otaczająca dziecko rzeczywistość jest jedynie inspiracją, zachętą i bodźcem pobudzającym jego własną aktywność. Zabawy dziecka dostarczają nauczycielom, rodzicom informacji na temat jego umiejętności i możliwości ruchowych, o poziomie jego spostrzeżeń i myślenia. Poprzez zabawę dziecko uczy się, zdobywa doświadczenie i wiadomości. Elementy nauki i pracy tkwią w rozmaitych zabawach, które sprawiając przyjemność zarazem uczą i kształcą umysł dziecka oraz cechy jego charakteru i woli (M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża 1980).

b) Formy pracy dziecka przedszkolnego obejmują:
- czynności samoobsługowe,
- prace użyteczne stosowane w pracy dydaktyczno - wychowawczej, służące realizacji wszystkich zadań programowych, przyczyniające się do wyrabiania dojrzałości szkolnej.

Poprzez organizację czynności samoobsługowych wyrabia się u dzieci samodzielność, umiejętność współpracy i działania w zespole, kształtuje poczucie odpowiedzialności za podjęte zadania. Sprawność ruchowa i przyzwyczajenia związane z samoobsługą zapewniają dziecku uniezależnienie się w tym zakresie od pomocy dorosłych, zwiększają stopień samodzielności, tak bardzo dziecku potrzebnej we wszystkich pracach, działaniach i kontaktach z grupą rówieśników.
Sprawność w samoobsłudze sprzyja także włączaniu się dzieci w prace społeczno - użyteczne spełniające szczególnie ważną rolę w ich aktywizowaniu oraz w procesie rozwijania ich dobrego samopoczucia i społecznych postaw wobec otoczenia. Wykonywanie czegoś co znajduje swój wyraz w konkretnym wytworze służącym do celów praktycznych, przydatnym określonej osobie, sprawia dzieciom swoistą satysfakcję. Realizacja zadania wymaga od dziecka rozwiązywania różnych problemów związanych z organizacją pracy, wyborem materiału i narzędzi, ustaleniem kolejnych czynności i niejednokrotnie drobnych, precyzyjnych zabiegów, dzięki którym podejmowana praca zyskuje na estetyce i przydatności. Prace użyteczne, mogą stać się praktyczną szkołą dobrej roboty. Można je podzielić na:
- prace codzienne, wynikające z trybu życia zbiorowego do których zaliczamy wszelkie czynności porządkowe, jak sprzątanie i utrzymywanie w czystości zabawek, przyborów, materiałów służących do prac i zabaw, przygotowanie pomocy do zajęć, prace hodowlane w kąciku przyrody itp.
- prace okolicznościowe podejmowane doraźnie, zależne od potrzeb i możliwości, jakie stwarza lokalne środowisko. Takie prace wiążą się z przygotowaniem do różnych imprez, jak choinka noworoczna, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Matki lub łączą się z porą roku - gromadzenie tworzywa przyrodniczego, przygotowanie zapasów karmy dla ptaków, przyrządzanie surówek z warzyw i owoców, urządzanie różnych kącików itp.

Prace użyteczne wymagają kierunku i opieki osoby dorosłej, nauczycielki, a często jej osobistego udziału w wykonywaniu trudniejszych czynności. Bardzo istotną sprawą jest jednak właściwe wyważenie proporcji udziału nauczyciela i dzieci, aby nie stwarzać fikcyjnych efektów, w których rzeczywistą zasługę ma jedynie nauczyciel. Szczególnym rodzajem pracy są dyżury pełnione przez pojedyncze dzieci w ciągu tygodnia, mające charakter pracy ciągłej, za którą dziecko odpowiada osobiście.

c) Nauka dziecka przedszkolnego prowadzona jest podczas zajęć organizowanych, planowanych w sali, najbliższym otoczeniu poprzez różnorodne formy i metody. Zajęcia dydaktyczne są formą, w której przewiduje się bardzo zróżnicowane rodzaje działalności dzieci np.: rozwija się sprawność ruchową, kształtuje spostrzegawczość, ćwiczy komunikatywną mowę, wyobraźnię twórczą, ekspresję słowno-ruchową. Za pośrednictwem zajęć można poznawać litery, cyfry, ćwiczyć logiczne myślenie, doskonalić naukę czytania. Podczas zajęć organizuje się programowe prace użyteczne i techniczne. Zajęcia służą też jako formy zapoznawania dzieci ze sztuką, przyrodę, architekturą.

W czasie zajęć zazwyczaj dominuje jeden określony - główny rodzaj działania i treści, jak ruchomy, plastyczny, przyrodniczy, słowno-pojęciowy, manualny itp. Zajęcia organizowane trzeba planować systematycznie na podstawie zadań programowych, dokładnie precyzując ich celowość. Dotyczy to szczególnie zajęć poświęconych rozwijaniu mowy i myślenia, zawierających początki nauki czytania i matematyki. Zajęcia w przedszkolu prowadzone są z całą grupą bądź z mniejszymi zespołami: kształtując poszukiwania postawy dziecka, które pod kierunkiem nauczyciela zbiera doświadczenia, obserwuje, łączy przyczyny i skutki, wyprowadza wnioski, a także znajduje środki do wyrażania swoich przeżyć i spostrzeżeń. Nauczycielka pośredniczy w przyswajaniu dzieciom wiadomości i umiejętności oraz dostarczaniu doznań estetycznych.
Specyficznym rodzajem zajęć są uroczystości, spacery i wycieczki. Uroczystości organizowane w klasie przedszkolnej wiążą się w sposób szczególny z wychowaniem społecznym i estetycznym, z rozwijaniem uczuć patriotycznych. Cel każdej uroczystości zostanie osiągnięty, jeśli dzieci w miarę swoich możliwości przeżywają jej treść, gdy dzięki radosnemu nastrojowi, barwnym dekoracjom, melodiom i tańcom zostawia ono pozytywny ślad w ich pamięci.
Spacery służą realizacji niektórych zajęć z zakresu środowiska przyrodniczego, społecznego i technicznego. Mogą być połączone z ukierunkowanym postrzeganiem i obserwacją dzieci (np. każdy przyjrzy się, a potem nam opowie, co zauważył?). Nabierają one wówczas charakteru wycieczek. Wycieczki mają z góry zaplanowany cel (zapoznawanie ze środowiskiem społeczno - przyrodniczym, zakładem rzemieślniczym, sklepem, pomnikiem historycznym czy wytworami sztuki regionalnej).
W kontaktach okolicznościowych znajduje zastosowanie metoda samodzielnych doświadczeń dziecka, wspiera jego inicjatywy, korygować jego postępowanie, jak i metoda ćwiczeń gdy okazjonalnie utrwalamy nabyte umiejętności. Kontakty te sprzyjają doskonaleniu mowy, a także rozwijaniu form wypowiadania się w sposób zrozumiały dla innych; stwarzają również sytuacje sprzyjające kształtowaniu prawidłowych pojęć, między innymi pojęć matematycznych, jak i sprawdzaniu zdobytych umiejętności czytania (H. Nartowska w Vademecum nauczyciela 6-latków 1977).

3. MODEL DZIECKA DOJRZAŁEGO DO PODJĘCIA NAUKI W SZKOLE

Końcowym efektem pracy dydaktyczno - wychowawczej z dzieckiem winno być osiągnięcie przez nie pełnej dojrzałości do podjęcia nauki w szkole. Wg S. Szumana dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez nie takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, które czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Inaczej jest to jakby moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka.
Dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju, lecz składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej (E. Waszkiewicz 1966). Ocena stopnia dojrzałości szkolnej uzależniona jest od m. in. od dotychczasowego biegu życia dziecka, od tego, czy uczęszczało ono do przedszkola, czy miało okazję współdziałać z rodzeństwem lub innymi dziećmi w najbliższym otoczeniu, czy dorośli zaspakajali jego potrzeby poznawcze i uczuciowe, czy stawiano mu wymagania dostosowane do jego możliwości, a jednocześnie rozwijające pożądane społeczne formy zachowania.
Dojrzałość szkolna pozostaje w różnorakich związkach z procesami rozwoju i procesami uczenia się. Większość dzieci rozwija się w ten sposób, że określonemu ich wiekowi odpowiada określony stan rozwoju fizycznego oraz psychoruchowego. Ponieważ różne umiejętności i sprawności nabywane przez dziecko w poszczególnych latach jego życia ściśle się ze sobą splatają, najczęściej statystycznie powtarzający się wzajemny ich układ nazywamy normalnym lub typowym. Dziecko o typowym układzie właściwości w zakresie rozwoju fizycznego, ruchowego oraz wszystkich sfer rozwoju psychiki nazywamy dzieckiem rozwiniętym równomiernie lub harmonijnie.
Istnieją dzieci, których ogólny rozwój fizyczny i psychiczny wykazuje przyspieszenie lub opóźnienie w stosunku do wieku życia.
Model dziecka dojrzałego do podjęcia nauki w szkole:
1. Dojrzałość fizyczna Jest ogólnie sprawne ruchowo. Posiada sprawność manualną i nie zaburzoną koordynację wzrokowo-ruchową. Charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem organów zmysłowych. Jest odporne na choroby i zmęczenie.
2. Dojrzałość emocjonalno-społeczna Jest w znacznym stopniu samodzielne. Chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami. Posiada umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny. Jest obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela. Cechuje je taki stan równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.
3. Dojrzałość umysłowa Jest aktywne poznawczo, chce się uczyć. Interesuje się czytaniem i pisaniem. Dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje. Rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć. Potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel. Rozumie i spełnia polecenia nauczyciela. Posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiada, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen.
4. Dojrzałość do czytania i pisania.Umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnej w procesie zróżnicowania kształtów, dźwięków, ich odpoznawania, porównywania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowanych form graficznych. Ma pamięć ruchową czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.
5. Dojrzałość do matematyki. Rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu. Potrafi sklasyfikować przedmioty wg przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Umie na konkretach dodawać i odejmować w zakresie 10.
Proces przygotowania dzieci do szkolnej nauki czytania, pisania oraz do matematyki dokonuje się przez konkretne działania dzieci i wynikające w ich trakcie operacje umysłowe. W ten sposób dzieci uczą się uzasadniania, wnioskowania, wiązania przyczyn ze skutkami, porządkowania wiadomości, a także uczą się operować nimi samodzielnie. Stanowi to podstawę do przyszłego myślenia abstrakcyjnego, niezbędnego w nauce szkolnej.

ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ U DZIECI

 

opracowała Elżbieta Zięba

 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zwany jest też niekiedy zespołem hiperkinetycznym. W literaturze angielskiej i amerykańskiej często pojawia się skrót ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder).

Zespół ten objawia się trwałymi sposobami zachowania układającymi się w charakterystyczne objawy:

·        problem z utrzymaniem uwagi,

·        problem z kontrolą impulsywności,

·        nadmierna ruchliwość.

Wiele dzieci ma takie problemy, jednak o zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówimy wtedy, gdy objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka, a także stają się źródłem wyraźnych niepowodzeń w domu i w szkole, wpływają niekorzystnie na naukę w szkole, rozwój dziecka i życie rodzinne.

 

ZABURZENIA UWAGI

Przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić oraz łatwością rozpraszania się pod wpływem zewnętrznych bodźców. Objawy utrzymują się u ponad 2/3 chorych. Dorastający mają sporo problemów związanych z nauką, są mniej dojrzali od rówieśników, mają problemy w kontaktach społecznych z rówieśnikami, nauczycielami czy rodzicami. Często mają niską samoocenę.

PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI

Obecnie uważa się, że przyczyną tego zespołu najczęściej nie jest ograniczone uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym, lecz jest bardzo silnie nasiloną, genetycznie uwarunkowaną cechą człowieka. Mózg dziecka nadpobudliwego dojrzewa w odmienny sposób. Spowodowane to jest zmianami w obrębie materiału genetycznego, co z kolei powoduje zmiany pracy niektórych struktur mózgu, a w konsekwencji zaburzenia procesów psychicznych. Za założeniem, że nadpobudliwość jest genetycznie uwarunkowaną cechą przejawiają wyniki badań nad rodzinami dzieci nadpobudliwych, w których znacznie częściej występuje nie tylko nadpobudliwość, ale także różne zaburzenia będące wynikiem zaburzonej kontroli impulsów i nieuwagi.

 

 

STWIERDZENIE ZESPOŁU NADPOBUDLIWOŚCI U UCZNIA

Nadpobudliwość jest kwestią dość umowną. Zatem w każdym przypadku, gdy podejrzewamy nadpobudliwość, należy zadać pytanie, czy na pewno mamy z nią do czynienia. Nie ma badania albo testu, które  pozwala stwierdzić, które dziecko jest nadpobudliwe, a które nie. Różne jest także nasilenie objawów w zależności od sytuacji. Są one silniej wyrażone w czasie podejmowania wysiłku umysłowego lub konieczności zachowania ciągłej uwagi - słuchanie nauczyciela, czytanie szczegółowego materiału, monotonna praca - natomiast mogą być niewielkie lub zupełnie nieobecne, w nowej, interesującej sytuacji, a także w czasie indywidualnego kontaktu z dorosłym. Aby mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi mieć objawy stałe lub niemal stałe. Należy obserwować je w różnych sytuacjach, w szkole i w domu.

OBSERWACJA:

·        W czasie zajęć szkolnych:

 

1.     Czy ustawicznie kręci się, zmienia pozycję lub opuszcza swoje miejsce, rozmawia z sąsiadami?

2.     Czy uczeń stale manipuluje rękoma - poprawia ubranie, ogryza paznokcie, ołówek, szarpie włosy lub części ubrania?

3.     Czy wywołany do odpowiedzi nie wie, o co chodzi, a często odpowiada bez zastanowienia i „byle co” lub też wyrywa się nie pytany, przy czym okazuje się, że nie umie dać poprawnej odpowiedzi?

4.     Czy domaga się zabrania głosu w sposób natarczywy, wymachując podniesioną ręką lub wychodząc z ławki?

5.     Czy jego zachowanie przeszkadza nauczycielowi lub kolegom?

6.     Jak reaguje na zwracane mu uwagi?

7.     Czy uczeń pracuje chaotycznie, niespokojnie, odrywa się od pracy?

8.     Czy uczeń pracuje samodzielnie?

9.     Czy uczeń na czas wykonuje zadania?

10. Jaki poziom prezentują prace wykonane przez ucznia?

 

·        W czasie przerw:

 

1.     Czy uczeń bawi się na wykładzinie, czy biega po klasie?

2.     Czy uczeń wyraźnie preferuje zabawy ruchowe jak bieganie, siłowanie się a nawet bójki?

3.     Czy w tego rodzaju zabawach dziecko angażuje się emocjonalnie w sposób widoczny, popada w konflikty z kolegami?

4.     Czy umie dostosować się do reguł zabawy zorganizowanej?

 

·        Obserwacja prac domowych:

 

1.     Czy zawsze ma odrobioną pracę domową?

2.     Czy praca jest wykonana samodzielnie?

3.     Jak wykonana jest praca - starannie, czy pospiesznie?

4.     Jaki poziom merytoryczny prezentuje praca?

5.     Czy uczeń zawsze jest przygotowany do zajęć (posiada wszystkie niezbędne pomoce)?

6.     Które prace dziecko są lepsze: domowe, czy wykonane na zajęciach i dlaczego?

 

·        Obserwacja cech osobowościowych dziecka:

 

1.     Poziom higieny osobistej.

2.     Dbałość o przedmioty.

3.     Sposób radzenia sobie w sytuacjach stresowych.

4.     Temperament dziecka:

a)     wesołkowatość

b)    kłótliwość

c)     wybuchowość

d)    nieśmiałość

e)     płaczliwość

f)      skłonność do kłamstw i wykrętów

 

Jeśli obserwacja potwierdzi stałe występowanie zachowań niepożądanych możemy myśleć o zespole nadpobudliwości.

PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM

Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zacząć należy od akceptacji jego odmienności i uznania tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub w klasie.

ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich zmienić, ale można modyfikować otoczenie stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.

 

 

 

 

 

 

W PRACY TRZEBA PAMIĘTAĆ O:

1.     Stworzeniu uporządkowanego środowiska - dziecko nadpobudliwe żyje w nieustannym chaosie, wymaga więc przyjaznego, uporządkowanego i stałego otoczenia.

2.     Zapewnieniu metod wychowania i nauczania dopasowanych do możliwości i potrzeb dziecka (współpraca z rodzicami, mało liczna klasa).

3.     Jeśli to jest konieczne - terapia rodziny, leczenie farmakologiczne, terapia indywidualna dziecka ukierunkowana na poprawę obrazu siebie.

 

Jedną z podstawowych zasad pracy z dzieckiem nadpobudliwym jest uznanie faktu, że ADHD stanowi problem, nie wymówkę. Planując pracę z dzieckiem nadpobudliwym warto znać pełen obraz zespołu i wiedzieć, jakie zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a jakie nieposłuszeństwem czy niechęcią.

ORGANIZACJA PRACY W KLASIE SZKOLNEJ

1.     Stosuj jasne i zrozumiałe dla dziecka reguły postępowania w różnych sytuacjach szkolnych. Pamiętaj o konsekwencji w postępowaniu, stawiaj jasne granice, co dziecku wolno, a czego nie może wykonywać.

2.     Zawsze zaznaczaj niezbyt odległe cele działania oraz jasno określaj sposoby ich realizacji - zbyt odległe cele powodują zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania, szybką dekoncentrację i ucieczkę w zabawę.

3.     Wprowadź i stosuj plan dnia i plan poszczególnych godzin lekcyjnych (by dziecko nadpobudliwe mogło przewidzieć, co za chwilę nastąpi).

4.     Pomóż dziecku w zorganizowaniu sobie pracy (prowadzenie kalendarza, notatnika, zapis pracy domowej).

5.     Często kontroluj w czasie lekcji pracę ucznia.

6.     Posadź dziecko nadpobudliwe tam, gdzie najczęściej zatrzymujesz się, chcąc widzieć całą klasę.

7.     Wymagaj od dziecka utrzymania porządku na ławce szkolnej, by ograniczyć do minimum bodźce rozpraszające.

8.     Wydając uczniowi polecenie upewnij się, czy słucha, czy je zrozumiał (można poprosić o powtórzenie tego, co ma zrobić).

9.     Akcentuj początek każdej działalności w sposób jasny i wyraźny („Uwaga zaczynamy pisać”).

10. Wydawaj krótkie i proste polecenia. Sprawdzaj ich wykonanie. Rozkładaj trudniejsze zadania na etapy.

11. Informacje ważne do zapamiętania przez dziecko sygnalizuj: „Uwaga - to ważne”. Informacje ustne przekazuj jednocześnie na tablicy w formie graficznej (diagramy, tabele, podkreślenia na kolorowo).

12. Zachęcaj do samokontroli wykonywanej pracy na lekcji poprzez wydawanie poleceń typu: Przeczytaj jeszcze raz; Sprawdź, czy zrobiłeś wszystkie zadania.

13. Zwracaj uwagę na staranne wykonanie prac przez dziecko oraz ich ukończenie. Zawsze wracaj do rozpoczętej i niedokończonej pracy lub wykonanej niestarannie.

14. Ze względu na częste zapominanie - przed wyjściem dziecka ze szkoły pytaj je, co ma zrobić w domu i jakie pomoce ma przynieść na jutro.

15. Dawaj dziecku nadpobudliwemu szansę częstego odpowiadania podczas lekcji pamiętając, że jest ono skłonne do udzielania pochopnych odpowiedzi.

16. Obserwuj dziecko - na jak długo skupia uwagę. Przy pojawiających się trudnościach możesz je o coś zapytać lub wydać dodatkowe polecenie.

17. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo zachowaj spokój i rozsądek. Nie pozwól, aby niepokój i nadruchliwość ucznia udzieliły się Tobie.

18. Mów do dziecka powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie. Jeśli użyjesz krzyku - nie pozostanie Ci już nic innego.

 

JAK POMÓC DZIECKU ODROBIĆ LEKCJE?

 

Przed rozpoczęciem pracy warto sprawdzić, czy dziecko ma:

·     Cichy kącik, z dobrym oświetleniem.

·     Wyznaczony, stały czas przeznaczony na odrabianie lekcji.

·     Potrzebne przybory, materiały (książki, zeszyty, długopis, ołówek, kredki,

linijkę, cyrkiel).

ZAPYTAJ DZIECKO:

-         Co jest zadane?

-         Czy wie, co ma zrobić (jeśli nie - zasugeruj, aby skontaktował się z kolegą)?

-         Na kiedy ma przygotować zadanie?

-         Czy potrzebuje specjalnego przygotowania (wizyty w bibliotece, dostępu do komputera)?

-         Czy potrzebuje specjalnych materiałów (papieru technicznego, specjalnych farb)?

-         Czy już zacząłeś? Skończyłeś pracę domową?

-         Czy jest to zadanie do wykonania przez wiele dni (projekt, obserwacja przyrody)?

-         Jeśli tak, czy nie warto byłoby przygotować planu działania na kolejne dni?

-         Czy przed sprawdzianem, warto byłoby zrobić powtórzenie, próbny test w domu?

 

 

 

 

W RAZIE TRUDNOŚCI, INNE SPOSOBY POMOCY:

 

-              Przejrzyj zadanie domowe swojego dziecka, ale go za nie nie rób.

-              Już na początku roku uzgodnij z nauczycielem, jakie są wymagania i zasady dotyczące prac domowych.

-              Przejrzyj, jakie są uwagi nauczyciela, dotyczące odrobionych prac i omów je z dzieckiem.

-              Zobacz jak najkorzystniej uczy się twoje dziecko (czy łatwiej zapamiętuje słysząc, czy widząc informacje).

-              Jeśli masz trudności skontaktuj się z nauczycielem.

-              Chwal dziecko za dobrze wykonaną pracę.

 

KONSEKWENCJE I NAGRADZANIE

 

1.            Nie mów dziecku o karach, ale używaj określenia „konsekwencje”. W ten sposób oddzielisz zachowanie dziecka od jego osoby.

2.            Konsekwencje muszą być:

        - bardzo konkretne - jasno zapowiedziane wcześniej. Można je np. zapisać na tablicy korkowej,

        - krótkie - np. 15 min. później wychodzi ze szkoły, bo wczoraj 15 min. później przyszedł; odjęcie ostatnich 10 minut gry itp.

3.            Nie wystarczy, by dziecko nadpobudliwe psychoruchowo po zachowaniu niewłaściwym powiedziało tylko: przepraszam. Powinno wykonać pracę na rzecz tej osoby (np. nosi dzisiaj teczkę za Kasię).

4.            Jeśli uczeń nadpobudliwy psychoruchowo zlekceważy nauczyciela - ma przeprosić przy klasie i np. uporządkować krzesła, zebrać papiery itp.

5.            Akceptuj odmienność zachowań dziecka nadpobudliwego. W pracy z nim akcentuj te chwile, kiedy pracuje spokojnie i skupia się na zadaniach.

6.            Pochwal je natychmiast, jak tylko zauważysz właściwe zachowanie. Staraj się nie oceniać, ale opisuj działanie - np. Wykonałeś dobrą robotę kończąc wszystkie zadania, zamiast - świetna robota.

7.            Dostrzegaj wysiłki, starania i drobne osiągnięcia ucznia nadpobudliwego na forum klasy. Chwal go często.

8.            Pamiętaj, że bliska współpraca z rodzicami ułatwia życie obu stronom z pożytkiem dla dziecka.

 

---