PRAWIDŁOWY ROZWÓJ DZIECKA

Znajomość prawidłowego rozwoju jest nie tylko podstawą oceny stanu dziecka, ale również prowadzenia wszelkich czynności usprawniających.
Rozwój wszystkich zdrowych dzieci jest niejednakowy, ale odznacza się pewną prawidłowością.

1 MIESIĄC

• Noworodek ze względu na niedojrzałość układu nerwowego, mięśniowego, czucia ciała, zmysłów nie jest „panem własnego ciała

• Zachowuje się nieco chaotycznie, niezbornie porusza rączkami i nóżkami, przerzuca głowę z boku na bok, pręży się, kurczy, wije, odgina, zaciska rączki

• Noworodek, zarówno leżąc na plecach, jak i na brzuchu, przyjmuje pozycję ”zgięciową”

• Pozycja “zgięciowa”Pozycja na brzuchu: pupa w górze, kkd zgięte we wszystkich stawach i odwiedzione, oparte na wewnętrznej stronie stopy, kkg w rotacji wewnętrznej, zgięte we wszystkich stawach, noworodek wciska je w podłoże, układa przy ciele i prawie nigdy nie wysuwa ich do góry i do przodu

• W łonie matki dziecko musiało zadowolić się ta pozycją, zajmującą jak najmniej miejsca

• Barki i łopatki u noworodka są uniesione wysoko (nie ma szyi)‏

• Leżąc na brzuchu, noworodek próbuje przekładać główkę na boki, charakterystycznie uderzając noskiem i czołem w podłoże mechanizm przeniesienia głowy na brzuchu -“dziobanie”

• Przy unoszeniu dziecka do pozycji siedzącej głowa opada do tyłu

• Na bardzo krótko unosi głowę trzymane w pozycji siedzącej

Na kontrolę postawy składa się duża liczba złożonych i dobrze skoordynowanych ruchów, które nie są obecne u noworodka. Rozwijają się one stopniowo, są modyfikowane, podlegają coraz lepszej organizacji i kontroli przez OUN, doprowadzając do umiejętności chodzenia i utrzymania równowagi na małej płaszczyźnie dwóch stóp.

Zgodnie z prawami rozwojowymi dziecko osiąga najpierw umiejętność kontroli ustawienia głowy w przestrzeni, a później coraz bardziej oddalonych od niej części ciała

(prawo cefalo - kaudalne) oraz kontrolę części ciała położonych najbliżej linii środkowej i coraz bardziej od niej oddalonych

(prawo proksymalno - dystalne).

NAPIĘCIE MIĘŚNI

• Napięcie mięśni czyli skurcz mięśni stale utrzymujący się, ale ulegający zmianom, w granicach uznanych za normę i w miarę potrzeby.

• Prawidłowość jego jest podstawą możliwości wykonywania wszystkich czynności ruchowych.

• Napięcie mięśniowe jest regulowane przez OUN nie tylko na drodze odruchowej ale także przy udziale świadomości.

• Napięcie mięśni kształtuje się od

okresu wewnątrzłonowego i zmienia się w trakcie rozwoju.

• O dojrzałości noworodka świadczy między innymi odpowiednie napięcie mięśni

grupy mięśni zginaczy > grupy mięśni prostowników

grupy mięśni zginaczy < grupy mięśni prostowników

grupy mięśni zginaczy = grupy mięśni prostowników

• Możliwe dostosowanie napięcie mięśni do aktualnych potrzeb ruchowych

Podstawowe zrównoważenie napięcia mięśni następuje w ciągu pierwszych 4 - 5 miesięcy życia. Zmienia się także rozłożenie napięcia mięśni w poszczególnych grupach mięśniowych.Wzdłuż głównej osi ciała staje się większe, a na obwodzie (w kończynach) mniejsze. Główna oś ciała musi być ustabilizowana, a obwodowe części ciała swobodniejsze do ruchu.

Odpowiedni rozkład napięcia mięśni poszczególnych częściach ciała jak i wokół dużych stawów (kokontrakcja)‏ oraz umiejętność precyzyjnych jego zmian jest podstawą dla wykonywania wszystkich ruchów. Zarówno obniżone poza stan uznany za normę (hipotonia), jak i podwyższone (hipertonia) napięcie, utrudniają bądź uniemożliwiają

wykonywanie czynności ruchowych.

• kokontrakcja - współskurcz, gra mięśniowa, daje możliwość stabilizacji, uwalnia mobilność, niezależne ruchy poszczególnych części ciała

ZMIENNOŚĆ REAKCJI ODRUCHOWYCH

•  U zdrowego, donoszonego noworodka występują wrodzone odruchy (bezwarunkowe), które pozwalają mu nie tylko podjąć samodzielne najniezbędniejsze czynności życiowe, wyzwalać reakcje obronne, ale także utrzymywać prawidłową w tym okresie pozycję ciała.

• Odpowiedzi ruchowe na działające bodźce wywołane na drodze odruchowej stopniowo ulegają przeobrażaniu. Niemowlę uczy się opanowywać te reakcje i dostosowywać je do swoich aktualnych potrzeb.

• Grupę odruchów, z którymi dziecko przychodzi na świat, nazywamy odruchami pierwotnymi.

• Odruchy te są integrowane (scalane) na poziomie rdzenia kręgowego i rdzenia przedłużonego. W miarę dojrzewania wyższych partii mózgu pojawiają się coraz bardziej złożone reakcje jakimi są:

- reakcje prostowania

- reakcje równowagi

• Odruchy pochodzące z wyższych pieter układu nerwowego wyhamowują odruchy integrowane na niższych poziomach.

REAKCJE ODRUCHOWE:

• odruchowa reakcja płaczu (wyraża jakąś potrzebę i przechodzi po jej zaspokojeniu, nie jest odbiciem stanu uczuciowego, około 6 miesiąca płacz

zaczyna wyrażać stan emocjonalny i uczucie)‏

• odruchowa reakcja chwytna (palec wskazujący w dłoni niemowlęcia wywołuje

zgięcie palców i zaciśnięcie pięści, wg Paediatric Neurology z 2006 roku wiek ustąpienia

- 6 miesięcy),

• odruchowa reakcja Moro

-obronna

-reakcja na bodziec silny dźwięk, światło, nagłe położenie na podłożu

-pierwszy całkowity totalny wyprost w życiu dziecka: wyprost kkg i kkd, rozrzuca je na boki i do góry, prostując jednocześnie palce, oczy szeroko otwarte, buzia otwarta, płacz, utrata kontroli nad własnym ciałem

-przejście do totalnego zgięcia łącznie z zamknięciem buzi i oczu

-budowanie linii środkowej ciała

-wiek ustąpienia wg Paediatric Neurology z 2006 roku - 6 miesięcy)‏

-reakcja odruchowa Moro jest zawsze nieprawidłowa jeśli nie ujawnia się z powodu ciężkiego przytłumienia, albo uporczywie utrzymuje się u dziecka zdenerwowanego i w okołoporodowej encefalopatii niedotlenieniowo - niedokrwiennej

-pozwala również ocenić czy dziecko pracuje w symetrii - inne jednostki chorobowe niż MPDz - złamanie obojczyka czy uszkodzenie splotu barkowego

• odruchowa reakcja stąpania (niemowlę trzymane pod pachy, jego podeszwowa część stopy styka się z powierzchnią, unosi najpierw jedną stopę i umieszcza ją na powierzchni, a następnie drugą czyli występują podparcie i naprzemienne ruchy kończyn, przypominające chodzenie, zanika około 5 miesiąca życia);

• odruchowa reakcja cofania (polega na szybkim zgięciu kd po podrażnieniu stopy)

SCHEMAT CIAŁA (SOMATOGNOZJA)

• Schemat ciała jest to zdolność odczuwania własnego ciała, ruchów przez nie wykonywanych i przestrzeni, jaką zajmuje.

• Prawidłowy rozwój schematu ciała jest jednym z głównych warunków właściwego rozwoju wszystkich innych funkcji i zręczności ruchowych.

• Podstawą dla rozwoju schematu ciała jest czucie linii środkowej, czyli głównej osi ciała.

Początek rozwoju tego zjawiska dziecko manifestuje łączeniem rąk w linii środkowej, nad własną klatką piersiową. Dzieje się to między 3/4 miesiącem życia.

W tym okresie wyraźnie słabnie lub zanika odruch chwytny rąk. Dziecko może oglądać swoje ręce i rozpocząć próby sięgania w kierunku zauważanych przedmiotów i chwytania.

Po rozpoczynającej się w tym okresie symetrycznej obustronnej pracy kończynami dziecko uczy się przekraczania środkowej linii ciała. Są to ważne, wczesne etapy niezbędne dla rozwoju dalszych sprawności.

Należy pamiętać, że prawidłowe doznania sensomotoryczne nawet przy ciężkich uszkodzeniach mają sens ponieważ dają dziecku szansę na doznania prawidłowego wzorca. np. podczas ćwiczeń, które odbywają się 2 razy w tygodniu
dziecko chociaż przez moment odpowiada według prawidłowego wzorca sensomotorycznego.

2 MIESIĄC

• Dziecko nie potrafi jeszcze pracować kkg przeciwko sile grawitacji (łokcie i ramiona leżą, to głowa i buzia kierują się w stronę dłoni)‏

• Zaczyna prezentować wzorce wyprostu co jest związane z nieco niższym napięciem mięśniowym, kolana i łokcie mniej zgięte oraz dłonie częsciej otwarte

• Barki ma jeszcze wysoko uniesione, tak jakby chciało schować i ochronić główkę przed opadaniem na boki, ale z tygodnia na tydzień wydaje się, że malec ma coraz dłuższą szyję

• Leżąc na brzuchu, unosi głowę pod kątem 45 stopni w stosunku do podłoża, nie potrafi jeszcze jej utrzymać przez dłuższy czas, najwyżej kilkanaście sekund, głowa chwieje się i często opada

• Przez okres dwóch - czterech tygodni możemy w bardzo spektakularny sposób wywołać dzięki reakcji odruchowej szukania odruchową reakcję asymetryczną toniczną szyjną (ATOS):

• Dziecko najlepiej widzi na odległość swojej ręki, taka fiksacja jest jeszcze czasem ulotna i przypadkowa, śledzi również ruch naszego ciała, cienie na suficie i ścianie, duże wyraźne przedmioty, wszystko to jednak przegrywa z twarzami rodziców, które są najciekawsze na świecie

• Już między 6 a 8 tygodniem po urodzeniu dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech i kontakt z osobami z najbliższego otoczenia, jest to tak zwany „uśmiech społeczny”,świadczący o początku nawiązywania kontaktów społecznych

3 MIESIĄC

• W pozycji na plecach potrafi łączyć ręce nad klatką piersiową, wkłada je do buzi, kieruje do brzuszka i narządów rodnych, co świadczy o rozwoju czucia linii środkowej ciała

Ruchy trzymiesięcznego niemowlęcia są coraz bardziej celowe i skoordynowane, dziecko ma już możliwość przekładania głowy na boki.

• W ciągu pierwszych trzech miesięcy życia niemowlę osiąga umiejętność wodzenia wzrokiem na łuku 180 stopni ale gałki oczne poruszają się jeszcze razem z ruchem głowy. Porusza daną mu do rączki grzechotką.

• Leżąc na brzuchu, wysoko i przez dłuższy

czas, unosi główkę (pod katem 90 stopni do

podłoża)‏

• Dzięki ustawieniu łopatki niżej i do przykręgosłupowo oraz stopniowemu rozluźnieniu mięśni szyi, rąk i nóg - „pojawia się” szyja

W pozycji na brzuchu obciążenie przechodzi z kciuka i strony przyśrodkowej przedramienia na łokieć, łokieć w linii barku i dzięki temu następuje otwarcie dłoni do funkcji i supinacja

• Brzuch i miednica leżą coraz bardziej płasko - przodopochylenie miednicy i pozycja pośrednia

• Budowanie aktywności poprzez pchanie z kolan i łokci w pozycji na brzuchu (zgięcie grzbietowe stopy), w pozycji na plecach, prostuje i odgina swój tułów, próbuje zapierać się i odpychać nóżkami, kiedy indziej unosi wysoko nóżki do góry, gwałtownie nimi wierzga, napina mięśnie brzucha i czasem, zupełnie przypadkiem, może przewrócić się na bok

• Unosi na krótko głowę podciągane do pozycji siedzącej

• Pod koniec trzeciego miesiąca niemowlę potrafi utrzymać prosto głowę w pozycji siedzącej przynajmniej przez pół minuty

4 MIESIĄC

• Dziecko powoli zaczyna dążyć do wyższej pozycji, zmienia się jakość jego ruchów, kontrola głowy.

• Tułów jest bardziej sztywny, zmienia się sztywność klatki piersiowej i powoli również tor oddychania (regularny i prawidłowy oddech)‏

• Leżąc na plecach odpycha się piętą (wstęp do pełnego obrotu z pleców na brzuch)‏

• Podczas kopnięcia czy innej pracy kd i kg, następuje skrócenie strony aktywnej i przeniesienie ciężaru ciała na drugą stronę (przenoszenie ciężaru ciała na stronę wydłużoną)‏

Łączy obydwie rączki i bawi się nimi, coraz bardziej swobodnie i precyzyjnie wyciąga je do zabawek i innych przedmiotów (praca przeciwko sile grawitacji), próbuje chwytać całą dłonią (uwolnienie kciuka)‏

• Wkłada zabawkę do buzi

• Ruch coraz bardziej precyzyjny

• „Badanie” przez usta i ręce

• Dziecko podciągane z leżenia na plecach za rączki do góry, ściąga już głowę do przodu, utrzymując ją w przedłużeniu linii tułowia

• Dziecko podciągane z leżenia na plecach za rączki do góry, ściąga już głowę do przodu, utrzymując ją w przedłużeniu linii tułowia

• Niemowlę posadzone zupełnie dobrze kontroluje głowę, która jeszcze delikatnie się chwieje, zawsze jednak utrzymuje ją w pionie nawet jeżeli przechylamy je na boki (rozwój reakcji nastawczych głowy)

5 MIESIĄC

• Leżąc na brzuchu, dziecko podpiera się już wysoko na wyprostowanych rękach, dłonie są prawie otwarte, paluszki prawie wyprostowane, w tej pozycji celowo sięga po zabawki zapominając, że jeszcze nie wszystko potrafi, traci równowagę i przewraca się na boki

W każdej aktywności dziecko dąży do wydłużenia strony obciążonej (dół pachowy leży)

- jest to początek bardzo ważnej umiejętności

- naprzemiennego przenoszenia ciężaru ciała -przygotowanie do pełzania, raczkowania, chodzenia

W pozycji na brzuchu, silnie prostuje i odrywa od podłoża rączki i nóżki, pręży tułów, a potem przez pewien czas utrzymuje tę pozycję, kołysząc się do przodu, do tyłu i na boki - jest to kolejna nowa umiejętność nazywana „pływaniem”

Co nam daje pływanie?

- wzrost napięcia posturalnego,

- umiejętność przenoszenia ciężaru ciała,

- rozwój reakcji równoważnych i somatognozji - „moja głowa”, „moje ciało w przestrzeni”,

- bardzo dobrą stabilizację, która pozwoli mu na utrzymanie aktywności i wzorca postawy - aktywizuje zginacze i prostowniki i robi to płynnie - co wykorzysta do

funkcji stania przeciwko sile grawitacji

• Jeszcze z trudem ale przewraca się na plecy, z reguły też przez jakiś czas obraca się przez jeden bok

• Z pozycji na plecach zaczyna przewracać się na brzuch - - głowa prowadzi ruch

6 MIESIĄC

Dziecko podejmuje próby samodzielnego siadania

• Dłonie i paluszki ma już otwarte

• Sięga pewnie po zabawki, utrzymując z dużą swobodą ciężar ciała na

jednej ręce

• Wyraźnie i z ochotą przewraca się na boki, z brzucha na plecy i odwrotnie

• Niektóre dzieci zaczynają się turlać i jest to początek skutecznego przemieszczania (naprzemienne skracanie i wydłużanie ciała oraz skręcanie)‏

• Dziecko podejmuje pierwsze skuteczne próby pełzania (przesuwanie się na plecach do tyłu, odpychając się kkd albo kkg, kiedy leży na brzuchu, zarówno w linii prostej jak i dookoła, wokół osi pępka)‏

• Bawi się przedmiotami, przekłada je z rączki do raczki

• Podejmuje próby przyjmowania pozycji „na czworaka”, buja się, kiwa (aktywność w obręczy barkowej i biodrowej)‏

• Raczkuje (przestawia kkd i kkg po tej samej stronie synchronicznie i symetrycznie)‏

• Czworakuje (naprzemiennie, do przodu, jest to dla niego „test” odpowiedniego czucia ciała, podporu, umiejętności przenoszenia ciężaru, równowagi, dojrzałości układu nerwowego, harmonii i koordynacji pracy mięśni)‏

7 MIESIĄC

• Niemowlę posadzone potrafi już przez jakiś czas utrzymać tę pozycję, najczęściej podpiera się przy tym rączkami ułożonymi z przodu, między nogami, a tułów jest jeszcze wygięty

• Przy upadku brak jeszcze w pełni dojrzałych reakcji równoważnych i obronnych ale w ostatniej fazie upadku wysoko podnosi głowę do boku, wydłuża stronę na która upada, a po drugiej stronie silnie skręca tułów, po pewnym czasie powstrzymuje upadek, podpierając się z boku na wyprostowanej ręce i otwartej dłoni

• Trenuje umiejętność raczkowania i czworakowania oraz samodzielnego siadania bokiem

• Zaczyna uczyć się różnicować formy, faktury, kształty.‏

8 MIESIĄC

• Siada samodzielne (zazwyczaj z pozycji czworaczej, czasem z pozycji leżącej na boku)‏

• Podejmuje próby podciągania się do góry

• Rzadko, albo wcale nie podciąga się do góry, klękając po drodze na jednym kolanie, wykorzystuje do tego głównie siłę swoich rąk

9 MIESIĄC

• Dziecko posiada umiejętność samodzielnego siadu

W tym okresie następuje rozwój manipulacji dłonią, ruchów precyzyjnych, rozwój koordynacji wzrokowo - ruchowej

• Dziecko doskonali umiejętność samodzielnego wstawania

• przy meblach

• i stania przy nich

10 MIESIĄC

• Wykorzystując reakcje równoważne dziecko uczy się siadać z pozycji stojącej

• Pojawia się umiejętność samodzielnego klęku przy meblach

• Doskonali przenoszenie ciężaru ciała i reakcje równoważne w pozycji stojącej

• Podejmuje próby chodzenia bokiem przy meblach - dziecko podtrzymywane za ręce lub pod pachami usiłuje maszerować, odpychając się bardziej palcami niż całą stopą

Podejmuje próby utrzymania pozycji stojącej trzymając się jedną ręką

tracąc równowagę i wykonując charakterystyczny półobrót do tyłu

11, 12 MIESIĄC

Doskonalenie wszystkich umiejętności zdobytych w trakcie kilku ostatnich miesięcy

Najważniejsze z przedstawionych czynności ruchowych to:

• utrzymanie głowy (3 miesiąc życia)‏

• siedzenie (6-7 miesiąc życia)‏

• chodzenie (12-18 miesiąc życia)

  Te trzy czynności mają podstawowe znaczenie w rozwoju dziecka i z tego powodu są nazywane „kamieniami milowymi” lub „zwrotnymi punktami rozwojowymi”. Czas ich pojawienia się wykazuje jednak pewne indywidualne różnice, natomiast kolejność jest stała.

STOPA małego dziecka

Stopa małego dziecka różni się od stopy dorosłego człowieka. Stopa dziecka ma obfitą podściółkę tłuszczową, słabe mięśnie, a co za tym idzie - sklepienie nieznacznie zarysowane, przez co sprawia wrażenie bardzo płaskiej (brak pełnego wykształcenia się łuku podłużnego i poprzecznego stopy). W okresie ok. 3 - 4 roku życia tego stanu nie można uznać za wadę (tzw. fizjologiczne płaskostopie).
Dopiero od 4 roku życia stopniowo zanikają poduszeczki tłuszczu odsłaniając w widoczny sposób łukowatą konstrukcję. U niektórych dzieci samoistna korekta fizjologicznej koślawości stóp i kolan może trwać aż do 6 - 7 roku życia.

Nieprzerwany proces przygotowujący stopy do przejęcia ciężaru ciała, do samodzielnego chodzenia, biegania, skakania począwszy już od życia wewnątrzłonowego

• dziecko dostarcza sobie doświadczeń pchając stopy w podłoże, kopiąc, prężąc, koślawiąc, wyginając i przetaczając je na wszystkie strony, ściska i podkurcza paluszki, chwyta je rączkami, bawi się nimi wkładając je do buzi

• podczas pielęgnacji rodzic głaska, ugniata, masuje,tarmosi, gryzie i przeciąga stopy dziecka po swojej twarzy i ciele

Dziecko doskonali czucie i umiejętności,

dynamikę i sprężystość swoich stóp

Dzięki stopom dziecko:

• czuje podłoże i pozycję swojego ciała

• prawidłowo reaguje na ruchy i cechy podłoża, na jego strukturę, twardość i ukształtowanie

• bezpieczne przemieszcza się bez utraty równowagi i ma zapewnioną amortyzację obciążeń, jakim podlega jego ciało (funkcja podporowa i równoważna)‏

Stopy pełnią rolę poznawczą, “potrafią” analizować bodźce mechaniczne i inne

Spełniają rolę termoregulacyjną będąc jednym z najważniejszych organów regulujących ciepłotę naszego ciała

Należy pamiętać o przestrzeganiu kilku ważnych zasad obowiązujących przy pielęgnacji stóp i doborze zaopatrzenia

1. Buty zakładamy dziecku dopiero wtedy, gdy umie ono już całkiem sprawnie chodzić.

2. Niezależnie od wieku dziecka buty nie mogą blokować, ani ograniczać ruchów stopy w żadnym miejscu i żadnym kierunku, w jakim się naturalnie ona zgina i porusza.

3. Do prawidłowego rozwoju ciała, stóp również, potrzebna jest ciężka praca a stopy zniosą obciążenia, jakim są poddawane gdyż są one zupełnie naturalne i fizjologiczne a zbyt nadgorliwa ochrona i profilaktyka stóp „rozleniwia” aparat mięśniowy małego dziecka, wpływa negatywnie na dynamikę i jakość jego ruchu.

Zdrowe i sprawne stopy, to komfort życia, lepsza sprawność ruchowa i zdrowa postawa.

3

---