35.Podział Prekambru

36.Typowe skały prekambru

- najstarsze wersje skalne , duża ilość skał metamorficznych , kruszców , skały osadowe słabo zmetamorfizowane. Sztywne obszary kontynentów - gnejsy , łupki krystaliczne , granitognejsy - najbardziej stabilne obszary na których nie występują erupcje wulkanów. Serie osadów lezą poziomo są nie sfałdowane.

Na początku prekambru istniała pierwotna skorupa ziemska — cienka, licząca zaledwie kilka kilometrów grubości, zbudowana ze skał zasadowych i ultrazasadowych. Była ona bardzo niestabilna, gdyż stale ulegała przetapianiu, wciągana przez prądy konwekcyjne w strefę górnego płaszcza. Na powierzchni tworzyły się

rozległe obszary gorącej lawy. W wyniku niszczenia skał pierwotnej skorupy oraz pojawienia się hydrosfery powstały pierwsze osadowe skały okruchowe, które, podobnie jak skały magmowe, ulegały przetapianiu i przeobrażaniu. Z czasem, w wyniku różnicowania się magmy zaczęły powstawać pierwsze magmowe skały

obojętne, a później kwaśne, tworząc w skorupie pierwsze segmenty sialiczne — mikrokontynenty. Następowało powiększanie się skorupy sialicznej (kontynentalnej) i podział skorupy na części oceaniczne i kontynentalne.

Powiększanie się obszarów kontynentalnych następowało w wyniku przyrastania do jąder kontynentów nowych, młodszych fragmentów, składających się z mikrokontynentów gnejsowych i łańcuchów zieleńcowych. Było to związane z procesami zachodzącymi w strefach subdukcji, znajdujących się na skraju ówczesnych

kontynentów, co w konsekwencji prowadziło do powstawania różnowiekowych łańcuchów górskich. Te różnowiekowe struktury uległy następnie peneplenizacji około 1,9-1,8 mld lat temu, a ich części korzeniowe wchodzą obecnie w skład fundamentu krystalicznego platform na wszystkich kontynentach .

W młodszym proterozoiku w obniżeniach fundamentu krystalicznego utworzyły się baseny, w których zarówno w warunkach morskich, jak i lądowych powstawały różnorodne skały osadowe, głównie okruchowe: zlepieńce, piaskowce (w tym piaskowce żelaziste — jaspility), szarogłazy, łupki ilaste. W zbiornikach morskich,

w wyniku działalności sinic, tworzyły się wapienie (m.in. wapienie stromatolitowe)

37. Pojawienie się życia na Ziemi.

Zycie na Ziemi powstało w zbiornikach wodnych i jest wynikiem ewolucji materii, z której zbudowana była pierwotna skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera, zachodzącej pod wpływem potężnych i różnorodnych źródeł energii (m.in. ciepło

Ziemi, wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne). Należy jednak

wspomnieć, że w ostatnich latach sugeruje się coraz częściej, że najprymitywniejsze

formy życia mogły znajdować się w stałych fragmentach materii (asteroidach,

meteorytach), w wyniku akrecji których powstała nasza planeta. Około 1,5 mld lat temu pojawiły się pierwsze Eucaryota — organizmy

o komórkach zawierających jądro i organelle. Miały one kulisty kształt i często

liczne wyrostki na powierzchni. Były to najprawdopodobniej organizmy planktoniczne.

Nazwano je akritarchami. Najstarsze z nich stwierdzono w Amelia

Dolomite w Australii.

Przed około 700 mln lat w zbiornikach wodnych wyodrębniły się ewolucyjnie

pierwsze organizmy tkankowe. Za najciekawsze i najważniejsze stanowisko

kopalnych organizmów tkankowych uważa się rejon Ediacara w południowej

Australii, od którego pochodzi nazwa tych organizmów, zwanych tradycyjnie

fauną z Ediacara. W grubej formacji piaskowców występuje kilka poziomów ze

szczególnie licznymi i dobrze zachowanymi skamieniałościami. Opisano stamtąd meduzopodobne: Mawsonites, Ediacaria, zbliżone do koralowców

ośmiopromiennych: Pteridium i Rangea, przodków pierścienic: Dickinsonia

i Spriggina i stawonogów: Praecambrium i Parvancorina, a także Tribrachidium.

Bujny i gwałtowny rozwój życia organicznego pod koniec eonu proterozoicznego

jest związany prawdopodobnie ze zwiększeniem się ilości tlenu w atmosferze

ziemskiej. O ile w środkowej części eonu archaicznego było w niej zaledwie ok.

0,1% tlenu, to 700 mln lat temu jego zawartość wzrosła do ok. 1%. Wolny tlen

w atmosferze pojawił się w wyniku działalności glonów zdolnych do fotosyntezy

(a tym samym do produkcji tlenu), a atmosfera zmieniała stopniowo swój

charakter z redukcyjnego na utleniający. Podobne zmiany chemizmu przebiegały

również w prekambryjskiej hydrosferze.

38. Skamieniałości prekambru.

Najstarsze ślady życia, zachowane jako skamieniałości i trudne do interpretacji,

to pojedyncze komórki utożsamiane z bakteriami i sinicami (Procaryota), stwierdzone

w skałach o wieku 3,8 mld lat (seria Isua w północno-zachodniej Grenlandii).

Różnicowały się one powoli przez cały prekambr. Niektóre z nich miały zdolność

budowania struktur wapiennych w postaci mat i słupów z cienkimi warstewkami

przyrostowymi. Struktury te, zwane stromatolitami, znane także współcześnie,

stosunkowo licznie występują w prekambrze.

34. Dno oceaniczne

Budowa geologiczna dna oceanu Skorupa ziemska ma pod Oceanem Światowym odmienną budowę niż w obrębie kontynentów. Osiąga ona grubość 6-7 km i jest zbudowana ze skał osadowych o średniej miąższości 300-500 m (skał tych nie ma na szczytach grzbietów śródoceanicznych), pod którymi występuje kompleks skał krystalicznych; górną część tego kompleksu (grubość 0,7-2 km) tworzą bazalty toleitowe, w górze w postaci law poduszkowych, w dole w postaci zespołu dajkowego, dolną zaś prawdopodobnie gabra hornblendowe, dioryty, diabazy i serpentynity. W pasie grzbietów śródoceanicznych skorupa ziemska jest bardzo ścieśniona i w jej głąb wnika rozgrzana materia górnego płaszcza; w strefach przejściowych (łuki wysp, morza marginalne) natomiast skorupa ziemska jest pogrubiona (w starych łukach nawet do 35 km). Nowe dno oceanu tworzy się w dolinach ryftowych, stanowiących oś grzbietów śródoceanicznych; strefa subdukcji (niszczenia dna oceanicznego) pokrywa się rowami głębokomorskimi. Rzeźba dna oceanicznego

Ze względu na złożoną budowę geologiczną i bardzo urozmaiconą rzeźbę w dnie oceanicznym wydziela się:

- podwodne obrzeże kontynentalne; zajmuje ono ok. 23% powierzchni dna Oceanu Światowego; obejmuje: szelf, stok i podnóże kontynentalne,

- strefę przejściową dna oceanu; zajmuje 8,5% powierzchni dna Oceanu Światowego; obejmuje: baseny  morskie, łuki wysp wulkanicznych i rowy oceaniczne,

- właściwe dno oceaniczne, tzw. łoże oceanu, zajmujące ok. 69% powierzchni dna Wszechoceanu; są to baseny oceaniczne i grzbiety śródoceaniczne.

---