Kogo można nazwać dobrym nauczycielem? Jest to osoba, która przekazuje wiedzę innym. Jakie cechy powinna posiadać współcześnie taka osoba? Czy idealny pedagog to tylko świetny wykładowca, czy też musi posiadać także inne cechy? Pytania te nie są łatwe, ponieważ wiemy, że nic na naszym, tak niedoskonałym, świecie nie można nazwać idealnym. Uważam więc, że, aby poprawnie i w pełni wyczerpać temat, należy zająć się dwoma podstawowymi problemami, a mianowicie: poziomem idealnego nauczania i sposobem przekazywania jego wiedzy. Dlatego spróbuję stworzyć katalog cech pedagoga i nauczyciela, który w moim obliczu musi spełniać obie role.

Nauczyciel, jak to wynika z samej nazwy, naucza innych ludzi. Ale czy poziom jego wiedzy ma znaczenie? Otóż sądzę, że jest to podstawa bycia dobrym nauczycielem. Przecież wykształcenie i biegłość w swojej dziedzinie wiedzy pozwala na lepsze jej wykorzystanie. Co nauczy nas osoba, która ma bardzo wysokie wykształcenie, ale nie potrafi nam jej przekazać? Uważam, że nic, a nawet może błędnie ją przekazać. Przecież każdy, nawet ktoś, kto ma wykształcenie podstawowe zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności nauczyciela. To on będzie w pewnym stopniu odpowiedzialny za taką wiedzę, która w tym przypadku będzie mało rzetelna, ponieważ odbiorca nie zrozumie się z nadawcą.

Nauczyciel musi posiadać oprócz wykształcenia właśnie takie cechy charakteru, które sprawiają, że wiedza dla uczniów stanie się wysoką górą, którą chce zdobyć. Musi on zrozumieć ucznia (i odwrotnie). Nauczyciel nie powinien tylko wykładać materiału, nie zwracając uwagi na to, czy uczniowie zrozumieli zagadnienie, które jest poruszane. Jego pracą jest przecież nie tylko przekazanie informacji, które są związane z tematem, ale nauczyć, rozumienia, logicznego wnioskowania. Taka postawa powinna być wzorem. Nauczyciel powinien być również wyrozumiały. Nie może wymagać czegoś, czego nie przedstawił, lub nie zadał, a przynajmniej nie podał źródła, gdzie możemy dany problem odnaleźć. Jednak i takie bardzo skrajne wypadki się zdarzają. Współczesny nauczyciel powinien być również sprawiedliwy - oto najważniejsze cechy. Musi stosować ogólnie znaną punktację, na przykład na klasówce. Dlaczego jedna osoba za 14 punktów otrzyma ocenę dostateczną, a inna mierną? Nauczyciel jest w klasie głową małego państwa i jednocześnie rodziny. Powinien więc być dobry i serdeczny, ale sprawiedliwy i odpowiedzialny. Nie może również pozwalać na to, aby uczniowie zawładnęli jego władzą. Stąd kolejna cecha to stanowczość, która wyzwala szacunek do całej wspólnoty i nie doprowadzi do niesmacznej sytuacji.

Pedagog to osoba, która wraz z rodzicami w czasie edukacji ma największy wpływ na psychikę i dalszy rozwój człowieka. Idealny nauczyciel jest również dobrym pedagogiem. Niektórzy powiedzą: „Po co nauczyciel musi być pedagogiem? Przecież są oni w szkołach”? Takie myślenie jest błędne. Przecież to nauczyciel i rodzice, a nie pedagog widują uczniów codziennie. To oni mogą zauważyć nieprawidłowości w zachowaniu ucznia. Często jest to spowodowane problemami, które dusi w sobie młody człowiek. Nauczyciel taki powinien porozmawiać z takim uczniem, a nawet zaproponować rozmowę ze specjalistą. Brak tych cech powoduje często, że jesteśmy zdani na siebie i z dnia na dzień coraz bardziej się pogrążamy.

Uważam także, że idealny nauczyciel to taki, który potrafi nawiązać bezpośredni kontakt z uczniem. Z mojego doświadczenia mogę stwierdzić, że nawet jeśli się danego przedmiotu nie lubiło, to i tak chętniej brało się do pracy, gdy nauczyciel był blisko i duszą, i uśmiechem. Idealny nauczyciel to taka osoba, która ma nieprzeciętną wiedzę w danym przedmiocie, w którym się porusza i potrafi ją przekazać w zrozumiały sposób uczniom. Musi on posiadać wiele cech, takich jak: wyrozumiałość, uczciwość, opanowanie i zdolność do nawiązywania kontaktów. Powinien być także pomocny w rozwiązywaniu problemów. Uważam, że wzorcem do naśladowania jest właśnie taki pedagog, dzięki któremu uczeń zawsze znajdzie „oparcie”.

Stworzyłem zestaw cech dobrego nauczyciela. Czy dzisiaj współcześni wykładowcy takie cechy posiadają? Oczywiście w niezręcznej sytuacji tu jestem. Trudno narzekać, ale i nie można chwalić. Ja jednak jestem zadowolony, a Ty Drogi Czytelniku, czy po przeczytaniu tych karteczek nie pojawi się na Twej twarzy smuteczek?

Przez wieki literatura pedagogiczna kreśliła "ideał nauczyciela" zastanawiając się nad pytaniem, jak powinien być przygotowany i co powinno charakteryzować wzorowego nauczyciela - wychowawcę, a różnorodne mniej czy więcej oficjalne regulatywy szkolne i wychowawcze określały, kto może być nauczycielem i jakim zadaniom oraz obowiązkom powinien sprostać. W ten sposób wraz z kształtowaniem się zawodu nauczycielskiego narastała równolegle wiedza o tym, co powinien umieć i kim powinien być .

"Nauczycielu, bądź sobą,

szukaj własnej drogi.

Poznaj siebie, zanim zechcesz

poznać dzieci"

Janusz Korczak

Cechy współczesnego nauczyciela

      Nauczyciel - "... to specjalność zawodowa, odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno - wychowawczej w instytucjach oświatowo - wychowawczych". Przez wieki literatura pedagogiczna kreśliła "ideał nauczyciela" zastanawiając się nad pytaniem, jak powinien być przygotowany i co powinno charakteryzować wzorowego nauczyciela - wychowawcę, a różnorodne mniej czy więcej oficjalne regulatywy szkolne i wychowawcze określały, kto może być nauczycielem i jakim zadaniom oraz obowiązkom powinien sprostać. W ten sposób wraz z kształtowaniem się zawodu nauczycielskiego narastała równolegle wiedza o tym, co powinien umieć i kim powinien być .
      A jak prezentuje się obraz współczesnego nauczyciela? Najnowsze badania M. Dudzikowej pokazują, że obraz współczesnego nauczyciela nie przedstawia się najlepiej. “Deprecjonowany i często pogardzany, przytłoczony masą biurokratycznych obowiązków i siatką z zakupami, jak również programem, który należy zrealizować, nauczyciel wydaje się być niewiele znaczącą mrówką. A jednak w praktyce jest zupełnie inaczej. Nauczyciel - szczególnie we wczesnej edukacji - jest "wszechmocnym kreatorem rzeczywistości", w której żyją dzieci. To on wyznacza granice tego, co jest dobre a co złe, co jest prawdą, a co kłamstwem".
      Podstawową cechą różniącą współczesnego nauczyciela od dawnego jest jego twórczy udział w przemianach zachodzących w naszym społeczeństwie. Dokonujące się przemiany społeczne narzucają określone wymagania nauczycielowi, stawiając go w nowej, wciąż zmieniającej się sytuacji, wpływają na warunki i treść jego pracy. "Jeżeli szkoła ma sprostać wymogom teraźniejszej i przyszłej cywilizacji - musi oprzeć się na nauczycielu, który będzie stymulatorem myślenia i samowychowania ucznia oraz rzecznikiem konkretnej wizji przyszłości". Współczesny nauczyciel musi mieć wyobraźnię. Pozwoli mu ona uzmysłowić, jacy ludzie potrzebni będą za kilka czy kilkanaście lat, z jaką wiedzą i umiejętnościami. Co z tego, czego teraz uczy - zostanie? Czy to będzie przydatne w życiu? Chcąc scharakteryzować sylwetkę nauczyciela, trudno nie wspomnieć o specyficznych cechach i właściwościach, którymi różni się on od wielu zawodów.
      Literatura pedeutologiczna zwraca uwagę na następujące właściwości i cechy charakterystyczne dla nauczyciela:

1. W procesie społecznego podziału pracy nauczyciel przejął część funkcji rodziny z zakresu przygotowania młodego pokolenia do życia.

2. Ma on stały kontakt z wychowankami - osobami rozwijającymi się pod względem psychofizycznym, intelektualnym. Dominuje nad dzieckiem swoją dojrzałością, wiedzą, doświadczeniem życiowym.

3. Działanie nauczyciela ma być skierowane jednocześnie na klasę i indywidualnych uczniów. Wymaga to od nauczyciela znajomości psychiki dziecka oraz umiejętności stosowania różnych sposobów działania.

4. W procesie nauczania i wychowania powinien "stawiać na szali" całego siebie. Stawiając całego siebie, stawia swoją sferę intelektualną, uczuciowo - moralną, społeczną i światopoglądową. Dużą rolę w tym aspekcie odgrywa równowaga psychiczna nauczyciela, która sprawia, że nie ulega on częstym emocjom, potrafi zachować spokój ducha, intelektu, równowagę uczuć w tych warunkach ma on większe szanse na przekazanie wartości jakie sam reprezentuje.

5. Stan nauczycielski został uznany jako twórczy. Niewiele jest zawodów, którym przypisuje się taką rangę. Wymaga on od uprawiających go ludzi prezentowania określonych postaw, umiejętności rozpoznawania, analizowania, diagnozowania różnego rodzaju sytuacji wychowawczych, uwarunkowań tych sytuacji, wyciągania wniosków i podejmowania decyzji.

Porównując charakterystykę zawodową nauczyciela z innymi zawodami A, Janowski dostrzega interesujące różnice:

1. Nauczyciele pracują zawsze w izolacji od kolegów czy koleżanek, co wytwarza bardzo swoiste podejście do zawodu.

2. Nie tylko pojedynczy nauczyciel jest samotny między swymi kolegami, ale także nauczyciele jako grupa niezwykle rzadko wchodzą w ramach swej pracy w kontakt z przedstawicielami innych zawodów, czyli rzadko kontaktują się z ludźmi dorosłymi innymi niż nauczyciele.

3. Nauczyciel zawsze wymaga od drugiego nauczyciela poparcia i solidarności, gdy chodzi o jego odnoszenie się do rodziców i uczniów.

      Do cech równie istotnych zaliczyć można właściwe oddziaływanie estetyczne nauczyciela m. in. poprzez estetyczny wygląd zewnętrzny. Na atrakcyjność zewnętrzną nauczyciela składają się takie walory jak: ogólna kultura (a więc poczucie taktu wobec uczniów, szacunek wobec nich, uczciwość i delikatność w rozwiązywaniu konfliktów uczniów, nie ingerowanie w ich sprawy osobiste), poczucie humoru (co ma niebagatelne znaczenie w rozładowywaniu napięć, pokonywaniu różnych trudności i barier psychicznych), ogólny wygląd (czyli aparycja, schludny ubiór), donośny i miły głos.
      Na podstawie literatury można stwierdzić, że idealny nauczyciel to człowiek, który swoim wyglądem zewnętrznym nie odbiega od przyjętych sposobów ubierania się. Wskazane, aby był to strój schludny, stosowny do sytuacji. Uczniowie preferują nauczycieli młodych, a płeć "ideału" nie jest istotna. W sposobie wyrażania się ceniona jest swoboda wypowiedzi, łatwość komunikowania się, a w kontaktach z młodzieżą mile widziane jest używanie przez idealnego wychowawcę gwary uczniowskiej. Idealny wychowawca mimo zmartwień i trosk powinien mieć pogodną twarz, nie okazywać zdenerwowania ani zniechęcenia

Małgorzata Tęcza

Współczesna cywilizacja stawia przed oświatą szereg złożonych i trudnych zadań. Analizując proces wychowania we współczesnej szkole, coraz wyraźniej zwraca się uwagę na rolę nauczyciela, któremu stawia się duże wymagania, nie tylko co do jego wiedzy i umiejętności pedagogicznych, ale również co do moralnego poziomu jego własnej osobowości. Przedmiotem moich rozważań jest nauczyciel, który kieruje procesem rozwoju uczniów w szkole, ocenia ich postępy oraz stanowi dla nich wzór osobowy. W nim to tkwi potencjał wyzwalający największe możliwości wszechstronnego rozwoju dziecka. Zakładam, iż bardzo ważnym aspektem w pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela jest osobisty kontakt z uczniami oraz wypracowanie sobie autorytetu.

Charakterystyczne właściwości dzieci w wieku wczesnoszkolnym jak wiadomo wymagają swoistego, fachowego podejścia pedagogicznego nauczyciela, który winien być specjalnie przygotowany od strony merytorycznej, jak i psychologicznej. Powstają zatem pytania dotyczące kształtowania się autorytetu nauczyciela klas początkowych, a w szczególności, jaki nauczyciel odpowiada małym uczniom i rodzicom i jakiego uznaliby za swój autorytet.

Każde dziecko podejmując naukę, przynosi swoje oczekiwania i własne wyobrażenia o szkole, w tym także o nauczycielu. Dziecko, zanim samo zbuduje sobie obraz nauczyciela w swoim umyśle, spotyka się najpierw z obrazem nauczyciela ukazywanym przez rodziców czy też przez media. To rodzice przez swoje opowieści o szkole, własne wspomnienia, świadomie - a często nieintencjonalnie - oferują dziecku elementy, z których buduje ono obraz swojego przyszłego nauczyciela.

Ogromną rolę odgrywa tutaj również obraz nauczycieli kreowany przez media. Warte analizy pod tym względem byłyby artykuły w prasie, programy w radiu i telewizji oraz bajki i filmy dla dzieci, zbadanie, w jakim stopniu nauczyciel jest przedstawiony jako autorytet, osoba godna szacunku, ktoś przyjazny dzieciom, lubiany przez nich. Moje obawy budzi przypuszczenie, że w wielu przypadkach jest wprost przeciwnie.

Nie ulega wątpliwości, że obraz nauczyciela ma wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Brak nadmiernego, paraliżującego stresu, pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma to swoje konsekwencje w pozytywnym radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.

Dziecko rozpoczynające naukę w szkole przychodzi więc z obrazem nauczyciela, od którego zależy, jaki obraz dziecko zastanie. Tak więc nauczycielom nauczania początkowego przypada w procesie edukacyjnym ważna rola inicjatora procesu wzajemnego dopasowania się dziecka - ucznia do szkoły i odwrotnie. To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo... autorytetu nie można otrzymać, nikt nie jest w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet.

Obok wykształcenia ogólnego, specjalistycznego i pedagogicznego, czynnikiem decydującym o autorytecie nauczyciela są ich własne ideały i postawy życiowe. Autorytet wg Okonia "...ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole i w środowisku. W żadnym chyba zawodzie – pisze autor – osobista wartość człowieka nie wpływa w tym stopniu na owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim".

Na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego charakteru i osobowości, również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu zainteresowań i zapału do nauki a także w obcowaniu z dziećmi. Intensywny rozwój wiedzy o stosunkach międzyludzkich, w których autorytet nauczyciela stanowi jedno ze szczegółowych społecznych zjawisk w nich zachodzących, powoduje przemieszczenie uwagi z osoby nauczyciela na stosunki interpersonalne, formujące się w bezpośrednich kontaktach nauczyciela z uczniami. Oddziaływanie na ucznia odbywa się na zasadzie interakcji, pod wpływem których kształtują się: określone normy i wzory zachowań; układy pozycji, ról, wzajemnych stosunków; systemy postaw, potrzeb, wiedzy uczniów oraz systemy organizacyjne.

O autorytet powinien zadbać nie tylko nauczyciel, lecz także rodzice jego wychowanków i odwrotnie, nauczyciel dbać powinien o autorytet rodziców.
W mojej pracy pedagogicznej z dziećmi w młodszym wieku szkolnym zdarza się często, iż dziecko wyżej ceni polecenia nauczyciela, aniżeli rodziców. Aby na tym tle nie dochodziło do konfliktów autorytetu rodziców i nauczycieli należy przeciwdziałać temu na drodze częstego porozumiewania się i poprzez współpracę wychowawczą domu i szkoły.

W podważaniu i podrywaniu autorytetu nauczyciela - wychowawcy mogą brać udział czynniki natury wewnętrznej i czynniki natury zewnętrznej. Źródło pierwszych tkwi w samej strukturze osobowości nauczyciela, w jego postępowaniu w szkole, działalności pozaszkolnej. Natomiast czynniki zewnętrzne zależne są od stosunków środowiskowych, społecznych i politycznych. Można tu wymienić negatywny stosunek domu do szkoły, niesnaski w gronie nauczycielskim, niewłaściwy stosunek nadzoru pedagogicznego a także warunki materialne nauczyciela.

O wiele silniej podrywają jego autorytet braki i usterki w jego zawodowym przygotowaniu: dyletanctwo, brak rzetelności w przekazywaniu wiedzy i zaniedbywanie obowiązków szkolnych. Kompletną zaś ruinę autorytetu wychowawcy powoduje niezgodność jego postępowania z głoszonymi zasadami, gdy uczniowie widzą przepaść między słowem a czynem.

Kalinowski wyróżnia dwa typy autorytetu. Pierwszy z nich to autorytet ujarzmiający, polegający na przytłaczaniu uczniów, wymuszaniu bezpieczeństwa i bezwzględnego podporządkowania się wychowanków. Nauczyciele tego typu tłumią samodzielność, inicjatywę dziecka. Narzucanie uczniom gotowych wzorów, sądów i własnych poglądów, skłania ich do zajęcia biernej postawy, wywołuje w nich poczucie braku wiary we własne siły. Drugi typ autorytetu to autorytet wyzwalający polegający na pobudzaniu inicjatywy ucznia, kształceniu u niego samodzielności. Nauczyciel o takim autorytecie skłania uczniów do aktywnej postawy, budzi wiarę we własne siły, rozwijając postawy twórcze zdolne do doskonalenia własnej osobowości.

Nauczyciel wyzwalający - w atmosferze pogody, ładu i życzliwości stopniowo zdobywa sobie autorytet o wielkiej sile wewnętrznej. Nie ulega wątpliwości, że taki nauczyciel jest niekwestionowanym autorytetem dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Autorytet ten wynika z następujących cech osobowych:

• kontaktowości, serdecznego i życzliwego stosunku do otoczenia, optymizmu pedagogicznego, zainteresowania problemami dziecka, umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy pedagogiczno - psychologicznej w oddziaływaniach na dzieci;

• zrównoważenia, cierpliwości, taktu pedagogicznego;

• rzetelności wiedzy, umiejętności metodycznych i instrumentalnych, umożliwiających wszechstronne wychowanie uczniów;

• właściwej postawy społeczno - moralnej, zaangażowania w pracy;

• zainteresowań ogólnokulturowych i artystycznych.

Praca nauczyciela ma dwa aspekty: merytoryczny i moralno - etyczny. Wiąże się z nimi społeczna doniosłość tego zawodu, a także publiczna ocena ich zachowań. W pracy nauczyciela najważniejszą wartością powinno być dobro dziecka, odpowiedzialność za jego rozwój i przygotowanie do podejmowania decyzji,. W związku z tym charakter tego zawodu wskazuje na konieczność posiadania przez nauczyciela odpowiednich cech osobowych. A. W. Combs w miejsce "fachowca" proponuje koncepcję nauczyciela "używającego" swej osobowości jako podstawy niepowtarzalnych, podmiotowych stylów działania pedagogicznego.

Istotnym więc stało się znalezienie odpowiedzi na pytanie: Jakie cechy określają pozytywną sylwetkę nauczyciela? Pragnąc odpowiedzieć na powyższe pytanie, przeprowadziłam wśród uczniów klas młodszych oraz ich rodziców badania ankietowe. Z analizy danych wynika, iż za najważniejsze cechy osobowe nauczyciela uznali sprawiedliwość, obiektywizm a także posiadanie autorytetu wśród uczniów. By uzyskać odpowiedź na pytanie: Jakie cechy osobowe nauczyciela warunkują kształtowanie się jego autorytetu, zwróciłam się do uczniów z pytaniem: Jakich nauczycieli szanujesz? Uczniowie wymieniali cechy osobowe nauczyciela, które wg nich wpływają na kształtowanie się jego autorytetu. Niżej wymieniam wykaz cech, które podaję w kolejności od najczęściej występujących.

Nauczyciel w opinii uczniów powinien być: miły, sprawiedliwy, mieć poczucie humoru, łagodny, spokojny, życzliwy, mądry, dobry, wyrozumiały, cierpliwy, służący pomocą, troskliwy, prawdomówny.

Nauczyciel jako osoba kierująca procesem pedagogicznym w szkole jest głównym obiektem różnorodnych sądów, krytyki, opinii wydawanych o nim przez jego wychowanków. Które z cech osobowych nauczyciela uznawane są przez uczniów za najmniej pożądane, zobrazuje zestawienie cech nauczyciela negatywnego w opinii uczniów. Tak wiec w budowaniu autorytetu nauczyciela, przeszkodą stają się następujące cechy: krzykliwy, surowy, groźny, niesprawiedliwy, złośliwy, podejrzliwy i nudny. Uszeregowane przez uczniów cechy negatywne nauczyciela świadczą o wrażliwości dzieci i trafnym spostrzeganiu tych cech, których nawet osoby dorosłe nie akceptują, mając na uwadze pozytywna sylwetkę nauczyciela.

Jednym z celów wychowawczych, które ma osiągnąć szkoła jest przygotowanie uczniów do zgodnego współżycia i współpracy. Wzorem takich stosunków powinny być miedzy innymi pozytywne stosunki miedzy nauczycielami a uczniami. Uczniowie pragną kontaktów z nauczycielem tylko wówczas, gdy widzą w nich osoby zaufane i bliskie, traktujące ich problemy poważnie. Uważam, ze wyrażane opinie uczniów o nauczycielach zależą w dużym stopniu od niego samego, od atmosfery jaką wokół siebie wytwarza sam nauczyciel.

Osoba i osobowość nauczyciela, jego światopogląd, etyka zawodowa, akceptowany system wartości, przygotowanie i umiejętności zawodowe, a w konsekwencji – jego autorytet, odgrywają decydującą rolę w procesie kształcenia i wychowania. W konkluzji przeprowadzonych badań, z których przytoczyłam tylko cześć danych, wynika, iż pozytywny nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej to serdeczny, kompetentny opiekun dzieci. W jego sylwetce, będącej złożonym zespołem cech osobowościowych, na pierwszy plan należy wysunąć cechę kontaktowości, która przejawia się z jednej strony w pogodzie ducha i optymizmie pedagogicznym, a z drugiej, w przyjaznym zainteresowaniu każdym uczniem i jego problemami. Obustronna akceptacja nauczyciela przez uczniów i uczniów przez nauczyciela jest jednym ze szczególnie ważnych czynników motywujących dzieci do efektywnej nauki szkolnej w klasach początkowych.

Tylko tacy nauczyciele mogą cieszyć się autentycznym autorytetem u swoich uczniów i stanowić dla nich wzór do naśladowania i identyfikacji.

Jeszcze raz pragnę podkreślić, że nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej powinien mieć charakter dynamiczny, cechy, które posiada powinny się rozwijać, doskonalić, ponieważ nauczyciel jest dobry i można go uważać za wzór jedynie wtedy, kiedy kształtuje szkołę jutra.

Wiedza na temat zależności efektów oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych od cech nauczycieli - czeka na nieustające jej wzbogacanie, a także na "przenoszenie" wyników badań do świadomości pedagogicznej nauczycieli. Być prawdziwym nauczycielem - w czasach wielkiej zmiany społecznej i edukacyjnych wyzwań - nie jest łatwo. Przemiana wartości i stylów życia spiętrza trudności w pracy pedagogicznej. Może to zniechęcać do pracy, ale także wyzwalać inicjatywę i motywować do niej. W zawodzie nauczycielskim nadal nie straciła na aktualności myśl Seneki: "Najmniej działa się tym, co się mówi, więcej tym, co się robi, a najwięcej tym, kim się jest".

To, co nauczyciel zrealizuje, będzie zatem cenniejsze, jeśli osiągnie wymiar zainteresowania i odzwierciedlenia się u ucznia. To jest chyba jedna z tajemnic nauczycielskiego działania.

Literatura

1. W. Okoń: O autorytecie nauczyciela, "Życie Szkoły", 1971, nr 1.

2. E. Badura: Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa 1981, WSiP.

3. M. Kalinowski: Nauczyciel jako odpowiedzialny twórca swego autorytetu, "Życie Szkoły", 1980, nr 10.

4. L. Bandura: Talent pedagogiczny nauczyciela, (w:) Encyklopedia Pedagogiczna, red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993.

Rola nauczyciela w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej, a jego osobowość.

Analizując podstawy programowe zwróciłam uwagę na nowatorskie treści w trzecim obszarze edukacyjnym zatytułowanym "Odnajdowanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie", oto treści zadań:

1. Uczenie nawiązywania bliskiego, serdecznego kontaktu z innymi osobami.

2 . Pomoc w budowie pozytywnego obrazu własnego "Ja" i zaspokajaniu poczucia bezpieczeństwa

3 . Identyfikowanie i nazywanie różnych stanów emocjonalnych.

4 . Uczenie sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy emocji innych, oraz kontrolowanie zachowań.

5 . Wdrażanie do zachowań akceptowanych społecznie, wprowadzanie w kulturę bycia.

6 . Umożliwianie dziecku odkrywania znaczenia komunikowania się w sposób niewerbalny.

7 . Umożliwienie zdobycia doświadczeń w mówieniu, słuchaniu i bycia słuchanym.

8 . Tworzenie okazji do wymiany informacji, uczenie dyskutowania i dochodzenia do kompromisu

9 . Tworzenie okazji do pełnienia przez dziecko różnych ról w układach interpersonalnych, ze zwróceniem uwagi na rolę dziecka w rodzinie.

10. Tworzenie okazji do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań, rozwiązywania problemów

11. Dostarczanie przykładów i doświadczenia rozwiązywania sytuacji konfliktowych, na zasadach kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób.

Wymienione treści zdecydowanie wskazują jak wiele zdolności w sferze emocjonalnej należy rozwijać w dziecku, aby mogło stać się ich realizatorem.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom dziecka, dobrze wspierać i wspomagać je w obszarze odnajdywania swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie należałoby zmienić dotychczasowe podejście do rozwijania zdolności i umiejętności emocjonalnych dzieci.

Pierwszą osobą po rodzicach, która ma wpływ na kształtowanie umiejętności społecznych i emocjonalnych dziecka uczęszczającego do przedszkola jest nauczyciel. Rola nauczyciela w kształtowaniu inteligencji emocjonalnej. Nauczyciel odgrywa bardzo wielką rolę w rozwijaniu u dzieci inteligencji emocjonalnej. Szczególna funkcja przypada nauczycielowi przedszkola, ze względu na różnorodności sytuacji edukacyjnych, które mają miejsce podczas codziennego pobytu dziecka w przedszkolu. Ma szansę w każdej relacji z dzieckiem na kształtowanie w nim inteligencji emocjonalnej.

Nie jest to łatwe wymaga, bowiem wiele uwagi , cierpliwości, a także posiadania przez samego nauczyciela cech człowieka emocjonalnie inteligentnego, czyli zdolności w pięciu podstawowych dziedzinach:

1. Znajomości własnych emocji.

2 .Kierowanie emocjami.

3 .Zdolność motywowania się.

4. Rozpoznanie emocji u innych

5. Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi. Nie ma uniwersalnej metody, sposobów skutecznych, w każdym przypadku i reguł, które gwarantują sukces. Są natomiast filary, bez których każde działanie wychowawcze może zakończyć się porażką. Filary, bez których nie uda się rozwijać u dzieci inteligencji emocjonalnej są to:  uwaga,  czas,  otwartość, Wspomniane filary wymagają od nauczyciela określonego postępowania. Przede wszystkim dokonywania obserwacji jego zachowania, relacji, zbierania informacji od rodziców lub opiekunów, poświęcania swojego czasu i kierowania swojej uwagi na zrozumienie tego, co dzieje się z dzieckiem. Uświadamianie sobie, że są różne przyczyny zachowań, które wymagają różnorodnych oddziaływań takich jak: spokojna obserwacja, czas na stawianie pytań oraz uważnego pozbawionego ocen przyglądaniu się dziecku, które byłoby potem podstawą do szukania rozwiązań. Nauczyciel powinien kierować swoją uwagę na zauważanie tego, co dla dziecka ważne, jego niepokojów i emocji, starań dziecka i dylematu np. dokładności czy tempo. Oprócz uwagi i czasu, konieczna jest otwartość i nastawienie na zrozumienie dziecka, co można osiągnąć dając sobie pozwolenie na czas spokojnych poszukiwań, obserwacji, refleksji. W pracy z dzieckiem powinien pamiętać, aby zamiast krytyki, osądzania, kary zauważyć: potrzeby dziecka trudności, kłopoty, chwilowe wysiłki dziecka i wskazanie sposobu radzenia sobie z trudnościami. Zauważanie tego, co jest w dziecku, jego indywidualnych cech, jego potrzeb trudności, czy ograniczeń, a następnie powiedzenia tego z pełnym zrozumieniem i akceptację stanowi podstawę do autentycznego porozumienia się. Bez tego fundamentu wszelkie nowe uwagi, polecenia, pouczenia, wywołują bunt, opór, lub rezygnację, zniechęcenie i wycofanie. Krytyka, negatywna ocena charakteru dziecka, ośmieszanie, zawstydzanie itp. stanowi MUR, który nie daje szansy na -porozumienie i współpracę. Zrozumienie, akceptacja tego, co jest w dziecku, to MOST, który jest szansą na porozumienie, zaufanie, otwartość i współpracę. Nauczyciel, który koncentruje się na pozytywach ma szansę uzyskania efektów pracy nad kształtowaniem inteligencji emocjonalnej. Wymaga to nastawienia swojej uwagi na pozytywy, doceniać to, co jest w dziecku, wzmacniać to, co jest w nim dobre, pożądane, cenne. Chcąc utrwalić pozytywne, pożądane cechy należy je zauważyć, docenić, a więc należy chwalić. Skuteczna pochwała to taka, która zawiera informacje o rzeczywistości, opisuje konkretne zachowanie, pracę, uzyskamy pozytywny efekt, nowe pozytywne odczucie i myśli z tym związane Pochwała nieskuteczna zawiera ocenę cech osobowości. Po prostu w myśl inteligencji emocjonalnej nauczyciel powinien stosować pochwałę opisową, która składa się z dwóch części: słów, które dostarczają dziecku informacji i opisu, dobranych i sformułowanych w taki sposób, aby dziecko wyciągnęło na ich podstawie realistyczny pozytywny wniosek na temat własnego charakteru. Przykład pochwały: Marku, zawiązanie sznurowadeł i zapięcie kurteczki w takim tempie wymaga dużej zręczności. Pozytywne wnioski dla dziecka, to cegiełki, z których buduje ono silne pozytywne poczucie własnej wartości, a więc fundament tego, co nazywamy dojrzałością emocjonalną. Stosowanie pochwały opisowej, czyli „magicznych sztalug", na których dziecko korzystając z słów nauczyciela samo maluje obraz samego siebie", wymaga od edukatorów czasu, uwagi i otwartości Czasu na obserwację zachowania dziecka, na uważne przyglądanie się jego pracy, a sobie na obserwację samego siebie. Wymaga też czasu i otwartości na uczenie się nowej metody kontaktowania się z dzieckiem. Warto skorzystać z dwóch wskazówek:  1. Pierwszym krokiem jest nazwanie, określenie cechy (zachowania), którą chcemy wzmocnić; czyli tego, na czym nam w danej chwili najbardziej zależy.  2. Pochwała ma być bezwarunkowa, czyli nie wolno używać słów, „ale" i „dlaczego". Aby wychować dzieci emocjonalnie inteligentne, trzeba nauczyć się nowych sposobów porozumiewania się z dzieckiem, nowych zasad budowania wzajemnych relacji, co wymaga cierpliwości i wytrwałości , a także otwartości na nowe treści. Przede wszystkim nauczyciel powinien w sobie rozwijać emocjonalnie inteligentną postawę wobec zadań wychowawczych, jeżeli nie będzie, na co dzień stosował ich w życiu, to nie nauczy tego innych. „Możemy światu dać tylko to, co mamy w sobie. Nie możemy dzielić się czymś, czego się nie” Jeśli nauczyciel chce, aby dzieci radziły sobie z uczuciami, najpierw sam musi być świadomy własnych uczuć i nauczyć się radzić z nimi. Dzieci będą umiały być empatyczne, wrażliwe na potrzeby innych, wówczas, gdy sam wychowawca będzie potrafił uczuciowo utożsamiał się z innymi. Należy pamiętać, aby nie udawać, emocje, uczucia i tak znajdą sposób, aby się ujawnić. Dzieci czują bardzo silnie, a im młodsze, tym bardziej odbierają świst przez emocje i uczucia. Wielka niespójność między usłyszanymi komunikatami, a tymi odebranymi, wywołuje w dzieciach zamęt emocjonalny, niepokój i poczucie zagubienia. Należy pamiętać, iż dzieci wychowujemy przede wszystkim przez przykład, a nie przez słowa, które do nich wypowiadamy. Dzieci odbierają w pierwszym rzędzie to jak my się zachowujemy, jakimi jesteśmy ludźmi, jak reagujemy w różnych sytuacjach, co pokazujemy sobą. Od nauczyciela zależy charakter relacji dorosły - dziecko, on decyduje na ile i jak rozwija dojrzałość emocjonalną wychowanków. Kownacka M., Edukacja w przedszkolu. Warszawa 1999, s. 19. Kownacka M., Edukacja w przedszkolu. Warszawa 1999, s. 20, 21. ABY DZIECI BYŁY WRAŻLIWE TRAKTUJ JE GODNIE ABY DZIECI SZANOWAŁY 1 LUBIŁY SIEBIE I INNYCH TRAKTUJ JE Z SZACUNKIEM ABY DZIECI UMIAŁY OKAZYWAĆ UCZUCIA l RADZIĆ SOBIE Z INNYMI OKAZUJ SZACUNEK DLA ICH UCZUĆ I POKAŻ JAK RADZISZ SOBIE ZE SWOIMI UCZUCIAMI ABY DZIECI MIAŁY DO NAS ZAUFANIE I OTWORZYŁY SIĘ PRZED NAMI STAŃ PO ICH STRONIE Emocjonalna inteligencja czy EQ nie bazuje na tym jak mądre jest dziecko, a raczej na tym, co kiedyś nazywano osobowością lub charakterem. Badania pokazują, że społeczne i emocjonalne umiejętności mogą mieć większe znaczenie dla odniesienia sukcesu w życiu niż wysoki iloraz inteligencji mierzony standartowymi testami werbalnej i niewerbalnej inteligencji poznawczej. Wskaźnik inteligencji emocjonalnej jest w znacznie mniejszym stopniu zdeterminowany czynnikami genetycznymi, daje to szansę rodzicom i wychowawcom na kształtowanie inteligencji emocjonalnej u dzieci i zwiększa ich szansę na osiągnięcie sukcesu w życiu. Zaprezentowane podejście ma charakter jednostronny, aczkolwiek istotny biorąc pod uwagę poruszany temat. Jednak nie należy zapominać o innych cechach, które powinniśmy w sobie kształcić, biorąc specyfikę wykonywanego przez nas zawodu zachęcam do zainteresowania się osobowością przez pryzmat nauczyciela modelowane go. W procesie nauczania i wychowania, bardziej niż w jakimkolwiek innym zawodzie, czynnik osobowy odgrywa dużą rolę. Zrozumienie jego znaczenia w pracy pedagogicznej skłania nauczyciela do zainteresowania się własną osobowością. OSOBOWOŚĆ NAUCZYCIELA. Nauczyciel to zawód o wysokim stopniu złożoności, a w związku z tym i przygotowanie do niego musi być staranne, wielostronne i sensowne, rozłożone w czasie. Inne cechy powinien mieć nauczyciel w przedszkolu, a zupełnie inne musi być nauczyciel szkoły elementarnej. Pedeutologia (wiedza o nauczycielu) zwróciła uwagą na zmienność ideałów nauczyciela, zmienność wymagań, jakie się stawia wobec nauczyciela, efekty pracy pedagogicznej w wysokim stopniu zależą od pozaintelektualnych cech osobowości. Jaki nauczyciel - taki uczeń Daniel Goleman w swojej książce pt. „Inteligencja emocjonalna" pisze, że sukces w życiu, również i nauczyciela, zależy nie tylko od intelektu, lecz w głównym stopniu od samoświadomości, tj. kontrolowania własnych emocji, zapału i wytrwałości w dążeniu do celu, a także od zdolności do empatii i umiejętności zachowań społecznych, - czyli od „współczynnika inteligencji emocjonalnej". Uważa, że „inteligencja emocjonalna jest źródłem cech, które sprawiają, że jesteśmy bardziej ludzcy i odznaczamy się tym, co każdy człowiek winien posiadać". Mówić o osobowości nauczyciela znaczy wskazywać na wzór człowieka, który organizuje pracę i kieruje postępowaniem tego, którego kształcąc równocześnie przysposabia się do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim współżycia i jest bliski temu wszystkiemu, z kim i z czym współżyje jego uczeń, a więc współbycia z jego rodzicami, jego otoczeniem, jego wzlotami i upadkami, swoistego współżycia ze społeczeństwem, które go darzy zaufaniem i zadaniami w jego powołaniu. Osobowość nauczyciela docelowo znajduje się nieustannie w wytyczaniu sobie drogi, bez przerwy przekracza niejako sama siebie, by przez swą teraźniejszość móc nadążać za tym, co z sobą niesie nadchodząca przyszłość. Doskonaląc, więc i wzbogacając swoje „teraz" nauczyciel przygotowuje się do wypełnienia nim przewidywanego „jutra”, a zatem pozostaje w stałym pogotowiu na przyjmowanie i wychowawcze sposobienie młodego człowieka, który wraz z nauczycielem dorasta i zarazem wyrasta już dla innych czasów i innych osobowo zadań. Celem dla nauczyciela zawsze pozostanie młodzież i jej przyszłość. Jacy są więc dzisiaj nauczyciele i wychowane przez nich młode pokolenie, takim będzie jutrzejsze społeczeństwo, jakie cele przyświecają nauczycielowi, takimi pokieruje się ukształtowany przezeń człowiek przyszłości. Nauczyciel modelowy. Osobowość nauczyciela według Czesława Banacha obejmuje trzy struktury:  1) poznawcza: wyraża się działaniem związanym ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia -wychowanka,  2) motywacyjna: obejmuje system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela,  3) czynnościowa: prakseologiczno - pedagogiczna Na układ właściwości osobowych nauczyciela składają się następujące zintegrowane czynniki: 1) jego światopogląd, 2) zainteresowania, 3) motywacje, 4) zdolności, 5) inteligencja, 6) mechanizmy temperamentalne, charakterologiczne i samoregulujące. Wszystkie one tworzą wzajemne relacje między nauczycielami i uczniami, nauczycielami i rodzicami oraz środowiskiem lokalnym, nauczycielami i dyrektorami i nadzorem pedagogicznym Na podstawie badań różnych autorów: pedagogów i psychologów jak również badań prowadzonych przez Cz. Banacha można wyróżnić cechy nauczycieli, zarówno te pozytywne jak i negatywne. Nauczyciel powinien, zatem być: dostępny, bezpośredni, szanujący godność uczniów, tolerancyjny, obowiązkowy , wytrwały; dobry organizator, pogodny, opiekuńczy,kulturalny, taktowny. Nie powinny mu być obce: samokrytycyzm wobec własnej pracy, elastyczność w postępowaniu, życzliwość poczucie humoru i pogoda ducha. Ma być również skromny, mądry życiowo, mający własne zdanie, zaangażowany społecznie, bezinteresowny, mający wysokie morale moralne, sprawiedliwy, dyskretny. Nauczyciel powinien: 1) umieć twórczo przystosować się do zmian społecznych i oświatowych, 2) być pomysłowy, cierpliwy i zrównoważony emocjonalnie, 3) elastyczność w postępowaniu, życzliwość, poczucie humoru i pogoda ducha. Ma być również skromny, mądry życiowo, mający własne zdanie, zaangażowany społecznie, bezinteresowny, mający wysokie morale moralne, sprawiedliwy, dyskretny. być koleżeński, lojalny i towarzyski, 4) być człowiekiem wielkodusznym, posiadającym określone wartości i postawę ideową. Nauczyciela powinna także charakteryzować inteligencja, mądrość, zdolność. Powinien mieć wysoki poziom wiedzy, kwalifikacji, sprawność intelektualną i szerokie zainteresowania, być samodzielnym w myśleniu, spostrzegawczym, powściągliwym w wyrażaniu opinii, sądów i ocen. Cechy dydaktyczne nauczyciela to: 1) mający aktualną wiedzę merytoryczną, 2) dobrze przygotowany metodycznie, 3) stosujący różne metody i środki dydaktyczne, 4) znający podstawy pedagogiki i psychologii, 5) pracowity, 6) znający potrzeby i możliwość dzieci, 7) lubiący dzieci, 8) odpowiedzialny za uczniów przed uczniami, rodzicami i władzami, 9) wymagający od siebie i innych, 10) obiektywny, bezstronny i sprawiedliwy, 11) systematycznie utrzymujący partnerskie kontakty z rodzicami, 12) twórczy, poszukujący nowych metod i środków, 13) odważny, 14) postępowy, 15) przestrzegający przepisów i dyrektyw. Powinien również umieć dobrze planować pracę własną i zespołu, aktywizować uczniów i stosować indywidualizację w nauczaniu i poznawaniu uczniów, dostrzegać i podkreślać osiągnięcia uczniów, nagradzać i wyróżniać, wytwarzać poczucie bezpieczeństwa i warunki osiągnięcia powodzeń i sukcesów przez ucznia, uznawać mądre kompromisy. Cały czas powinien pracować nad sobą, doskonalić swój warsztat pracy. Powinien być także komunikatywny i sugestywny w sposobie przekazywania wiedzy i wartości, umieć korzystać z różnych źródeł informacji i traktować wszystkich uczniów jednakowo. Cechy wychowawcy nauczyciela to: 1) otwarty na problemy młodzieży - traktujący ją podmiotowo, 2) zajmujący się chętnie pracą z młodzieżą, 3) przychylny i potrafiący sobie zjednoczyć uczniów swą postawą, 4) nie obrażający się i nie ośmieszający się, 5) wyrozumiały, opiekuńczy, 6) nie tylko uczący, ale i wychowujący, 7) posiadający autorytet osobisty, 8) dążący do odnoszenia przez uczniów sukcesów, 9) dotrzymujący słowa i obietnicy, 10) zgłębiający wiadomości o życiu środowiska lokalnego. Cechy - właściwości zewnętrzne: 1) schludny wygląd, 2) dobra prezencja ogólna, 3) dbający o zdrowie psychiczne, 4) odporny na trudności w pracy, ekspresyjnie przekazujący informacje, 5) kulturalny w sposobie bycia, 6) właściwie układający sobie stosunki międzyludzkie, 7) interesujący się sukcesami. Z pewnym uproszczeniem i uogólnieniem można przyjąć jako cechy pożądane ułożone hierarchicznie w sposób następujący: 1) otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia, 2) kompetencja merytoryczna i medyczna, 3) poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość, 4) sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów, 5) dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania, 6) dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach, 7) tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna, 8) umiejętność planowania i organizowania pracy własnej i zbiorowej, 9) motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy), 1O) poczucie humoru.

Cechy nauczyciela

Klasa 1 - 3

Ładnie ubrany, elegancki, estetyczny, schludny, posiadający miłą powierzchowność - wzbudzającą sympatię, sprawny fizycznie, młody, o dobrym stanie zdrowia, zaangażowany, sprawiedliwy, prawdomówny, altruista, jest wzorem dla uczniów, postępuje zgodnie z głoszonymi hasłami, uspołeczniony, koleżeński, pomysłowy, nowatorski, posiada rzetelną wiedzę, wnikliwy, wypowiada się jasno i logicznie, ciągle szuka ciekawych rozwiązań, systematyczny, pracowity, punktualny, obowiązkowy, bardzo dokładny, sumienny, zdyscyplinowany, aktywny, rzetelny, wytrwały, pilny, opanowany, zrównoważony, uśmiechnięty, spokojny, pogodny, energiczny, nienerwowy, kontroluje swoje stany uczuciowe, taktowny, wyrozumiały, cierpliwy, umiejący dostosować się do poziomu myślenia dzieci, przyjacielski, życzliwy, pomagający dzieciom w trudnych sytuacjach, łagodny, umiejący podejść do każdego dziecka indywidualnie, opiekuńczy, troskliwy, subtelny, uprzejmy, tolerancyjny, godny zaufania, łatwo nawiązuje kontakt z dziećmi, umiejący rozmawiać z dziećmi, ceni w uczniu człowieka, liczy się z każdym dzieckiem, odznacza się dobrą dykcją, pięknym pismem, ładnym głosem, jest muzykalny, ładnie rysuje, umie urozmaicić zajęcia, barwnie opowiada, potrafi prowadzić zajęcia artystyczne, posiada umiejętność przekazywania wiedzy i rozbudzania w uczniu zamiłowania do samodzielnej pracy nad sobą, sprawnie organizuje prace dzieci, ciekawie prowadzi zajęcia;

Klasy 4 - 6
Szczery, serdeczny, życzliwy, zwraca się do ucznia ze spokojem i opanowaniem, nie poniża ucznia, odnosi się do niego z szacunkiem, cierpliwie słucha, pomaga, zachęca do dalszego działania, rozumie ucznia, ma indywidualne podejście do uczniów, stawia sprawiedliwe wymagania, nie uprzedza się do uczniów, jest bezstonny, nie tylko uczy, ale też wychowuje;

Gimnazjum

Utrzymuje porządek w klasie, naucza, tłumaczy rzeczy trudne, prowadzi zajęcia interesująco jest sprawiedliwy, lubiany przez klasę, przyjazny, mówi uczniom co i jak mają robić, przekazuje uczniom potrzebę doskonalenia swoich umiejętności, ma poczucie obowiązku i odpowiedzialności, jest kontaktowy, cierpliwy, stosuje odpowiednie metody i środki dydaktyczne, zdyscyplinowany, ma poczucie humoru;

Liceum

Cierpliwy, posiadający dużą wiedzę teoretyczną i doświadczenie pedagogiczne, wyrozumiały, służy pomocą i poświęca czas uczniom nie tylko na lekcjach, rozwija zainteresowania uczniów, uczy samodzielnie myśleć, dostrzega w uczniu osobę a nie anonimowego członka grupy, uczy samodzielnie szukać informacji, koncentruje się na praktycznym wykorzystaniu wiedzy, interesuje się problemami ucznia, jest dyskretny, stawia duże wymagania połączone z systematycznym egzekwowaniem wiedzy, jest konsekwentny, uczy samodzielnie szukać informacji, schludny, opanowany, punktualny, pozwala wyrażać własne zdanie, tolerancyjny, zawsze przygotowany do lekcji, sprawiedliwy, obiektywny, wdraża uczniów do aktywności zawodowej i społecznej, przekazuje nie tylko własną wiedzę ale też doświadczenie, rozwija w uczniu aktywność poznawczą i działalność praktyczną, tworzy warunki do łączenia teorii z praktyką, przekazuje wiedze merytoryczną jednocześnie nie lekceważąc świata wartości i wyobrażenia o współczesnym świecie;

-----------------------------------------

• Gdy uczeń osiąga coś dzięki nauczycielowi, nauczyciel również czegoś się uczy.

• Autor: Paulo Coelho, Jedenaście minut

---