Bankowość

Transakcjom gospodarczym przedsiębiorstw i rozmaitym transakcjom bankowym towarzyszą rozliczenia pieniężne przebiegające między różnymi oddziałami banków. Do oddziałów operacyjnych banków wpływają dokumenty rozliczeniowe np. polecenie przelewu, czeki rozrachunkowe, które mogą pochodzić od klientów innych oddziałów innych banków i wówczas są traktowane jako r0ozrachunki międzyoddziałowe albo mogą wpływać z oddziałów innych banków i wtedy stanowią rozrachunki międzybankowe.

Rozrachunek międzybankowy - przemieszczenie środków pieniężnych w  złotych pomiędzy rachunkami banków - lub pomiędzy rachunkami banków a kontami własnymi NBP bądź innego banku prowadzącego rachunki banków - w celu wykonania zobowiązania powstałego z tytułu dokonywania rozliczeń pieniężnych pomiędzy:
a) bankami ,
b) klientem banku a innym bankiem lub bankiem a posiadaczem rachunku w innym banku,
c) klientem banku a posiadaczem rachunku w innym banku.

W każdym rozliczeniu uczestniczą dwa oddziały: oddział rozpoczynający rozliczenie, tj. dokonujący księgowań pierwotnych i przysyłający dokumenty do oddziału dokonującego rozliczeń wtórnych, czyli wyrównującego rozliczenie. Jeżeli w rozliczeniach uczestniczą oddziały tego samego banku, to zgodność księgowań pierwotnych i wtórnych kontroluje centrum rozliczeniowe danego banku. Kontrola polega na sprawdzaniu, czy księgowaniom pierwotnym towarzyszą w innym oddziale operacyjnym banku rozliczenia wtórne.

Rozrachunki międzybankowe zajmują w polskim systemie bankowym bardzo ważną rolę. Wynika to z tego, iż towarzyszą one wszelkim transakcjom gospodarczym przedsiębiorstw oraz rozmaitym operacjom bankowym.
         Istotne zmiany w polskim systemie bankowym miały miejsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, w związku z przejściem od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej.

         Przełom stanowiło powstanie w 1991 r. Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, która przejęła od Narodowego Banku Polskiego obowiązki w zakresie kontroli rozliczeń.
         W systemie bankowym, a szczególnie w systemach płatności, wciąż dokonują się zmiany. W stosunkowo krótkim czasie wypracowane zostały nowoczesne rozwiązania - porównywalne z funkcjonującymi w innych krajach - które nadal będą rozwijane i modernizowane. Perspektywa wejścia Polski do Unii Europejskiej wymusza dalsze doskonalenie funkcjonujących mechanizmów, zgodnie z zaleceniami Europejskiego Banku Centralnego.

Międzybankowe systemy rozrachunkowe mają dosyć zróżnicowany charakter. Wśród najczęściej spotykanych typów rozrachunków warto wymienić następujące:

1. rozrachunki w trybie netto i brutto

Rozrachunek w trybie netto polega na tym, że uczestnicy rozrachunku(banki) okresowo kompensują wzajemne należności i zobowiązania przed dokonaniem ich ostatecznego rozrachunku.

Kompensata jest to zmniejszenie bądź likwidacja należności lub zobowiązań w sytuacji, gdy uczestnik rozrachunku jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. W przypadku kompensaty dwustronnej operacja dotyczy należności i zobowiązań dwustronnych między każdą parą banków uczestników, zaś w kompensacie wielostronnej należności i zobowiązania każdego banku kompensuje się wobec wszystkich pozostałych uczestników rozrachunku. Kompensata redukuje zatem liczbę pozycji, które podlegają ostatecznemu rozrachunkowi na rachunku banku uczestnika w Banku Centralnym.

W rozrachunku w trybie brutto nie następuje wzajemna kompensata zobowiązań i należności; rozlicza się tu pojedyncze transakcje pomiędzy uczestnikami. Każde zlecenie zostaje przekazane z banku płatnika do Banku Centralnego, gdzie dokonuje się odrębne rozliczenie każdej transakcji poprzez obciążenie rachunku banku płatnika i uznanie rachunku banku odbiorcy. Realizacja zlecenia jest zatem możliwa tylko wtedy, gdy dłużnik posiada na rachunku odpowiednie środki, wówczas bowiem uznany może być rachunek odbiorcy.

System rozrachunku brutto (SORBNET)

Zasady funkcjonowania

W kwietniu 1993 r. Narodowy Bank Polski wdrożył system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (SORB) z przeznaczeniem dla międzybankowych płatności wysokokwotowych. Mimo iż spełniał on swoją podstawową rolę, nie był w pełni efektywnym systemem, gdyż banki mogły składać zlecenia płatnicze tylko na nośniku papierowym lub na dyskietce. W kwietniu 1996 r. uruchomiony został w jego miejsce system SORBNET, w którym płatności przetwarzane są w formie elektronicznej.
        Zlecenia płatnicze w systemie SORBNET są realizowane:

1. zgodnie z zasadą rozrachunku brutto, tj. w drodze odrębnej realizacji każdego zlecenia płatniczego,

2. zgodnie z zasadą rozrachunku w czasie rzeczywistym, tj. na bieżąco w ciągu dnia operacyjnego, niezwłocznie po ich złożeniu w Centrali NBP,

3. w kolejności wynikającej z zasad pierwszeństwa, określonych w umowach.

NBP jako bank centralny, zgodnie z Ustawą o NBP, prowadzi rachunki bieżące dla banków i dokonuje rozrachunków międzybankowych w zakresie wynikającym z prowadzenia takich rachunków, w tym również rozrachunek końcowy, wynikający z rozliczeń za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA.
        System SORBNET należy do podstawowych systemów rozliczeń międzybankowych. Przez sam fakt posiadania rachunku w NBP i dokonywania za ich pośrednictwem płatności, banki uczestniczą w rozrachunkach brutto w tym systemie.

Uczestnictwo w systemie

Uczestnikami systemu SORBNET są obecnie wszystkie banki posiadające rachunek bieżący w Narodowym Banku Polskim. Do czerwca 2000 roku z tego systemu mogły korzystać tylko banki będące bezpośrednimi uczestnikami izby rozliczeniowej.
        Banki, ubiegające się o otwarcie rachunku bieżącego w NBP, muszą uzyskać pozytywną opinię Komisji Nadzoru Bankowego i zgodę Prezesa NBP. Nie istnieją formalne warunki przyjmowania banków do uczestnictwa w systemie SORBNET.

Rodzaje obsługiwanych transakcji

System SORBNET obsługuje zlecenia płatnicze banków, które dotyczą operacji z zakresu międzybankowego rynku pieniężnego, walutowego i papierów wartościowych oraz operacji z NBP. Obecnie nie istnieje możliwość składania zleceń płatniczych stron trzecich.
        Nie istnieją ograniczenia co do wysokości kwoty zlecenia płatniczego, jeżeli na obciążanym rachunku znajdują się środki pieniężne wystarczające do zrealizowania zlecenia.
        System SORBNET zapewnia również dokonanie rozrachunku realizowanego za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA.
        Od stycznia 2002 r. wszystkie płatności wysokokwotowe (tzn. powyżej 1 mln zł) będą kierowane bezpośrednio do systemu SORBNET. Uważam, że to rozwiązanie przyczyni się do zminimalizowania ryzyka rozrachunku, gdyż wszystkie płatności, które mają istotny wpływ na saldo, będą realizowane na bieżąco.
        W przyszłości wprowadzone zostanie centralne zarządzanie kolejnością zleceń, co poprawi efektywność funkcjonowania systemu oraz powinno zredukować możliwość występowania zatorów płatniczych.
        Powyższe działania, wprowadzane konsekwentnie przez Departament Systemu Płatniczego NBP, zmierzają do podniesienia sprawności i niezawodności rozliczeń.
        Ostatecznym celem jest przystosowanie systemu SORBNET do wymogów związanych z przystąpieniem do systemu TARGET, który obsługuje system banków centralnych Unii Europejskiej.

Obieg informacji

Uczestnicy systemu SORBNET przesyłają swoje zlecenia za pomocą specjalnie opracowanej aplikacji oraz poczty elektronicznej. W zależności od stanu środków na rachunku bieżącym banku, zlecenie jest natychmiast realizowane lub odrzucane. Jeżeli stan środków na rachunku bieżącym jest wystarczający do realizacji zlecenia, rachunek bieżący zleceniodawcy jest obciążany równocześnie z uznaniem rachunku bieżącego zleceniobiorcy. Zleceniodawca otrzymuje komunikat potwierdzający wykonanie jego zlecenia, zleceniobiorca zaś - komunikat o uznaniu jego rachunku.
        Banki mają możliwość wysyłania do NBP zapytania o saldo ich rachunku. Każdy bank uczestnik systemu SORBNET otrzymuje - przed zakończeniem pracy w systemie - komunikat, zawierający wyciąg z jego rachunku bankowego.

2. rozrachunki w czasie oznaczonym (odroczonym) i rzeczywistym (ciągłym)

Transakcje w systemach z rozrachunkiem w określonym czasie polegają na tym, że ostateczny rozrachunek przeprowadzany jest w określonych momentach dnia rozliczeniowego. Jeśli np. rozrachunek dokonywany jest jeden raz, na zakończenie dnia, ma wówczas miejsce tzw. rozrachunek na zakończenie dnia.

W rozrachunkach w czasie rzeczywistym(w trybie ciągłym) rozrachunek dokonywany jest w sposób nieprzerwany w ciągu całego dnia rozliczeniowego. Przykładem jest system RTGS czyli system brutto z rozrachunkiem w czasie rzeczywistym. Rozliczenie transakcji następuje w tym przypadku raz, po wpłynięciu zlecenia płatniczego do systemu, zaś rozliczeniu podlegają pojedyncze transakcje.

4. system transferu funduszy wielkokwotowych i funduszy detalicznych

Cechą rozróżniającą systemy płatności wielkokwotowych i detalicznych jest wartość transakcji oraz ich pilność i nieodwołalność. nieodwołalność reguły w płatnościach wielkokwotowych uczestniczą same banki, zdarzają się także transakcje wielkokwotowe klientów.

Do grupy transakcji wielkokwotowych zalicza się:

- płatności, w których uczestniczy Bank Centralny;

- rozliczenia transakcji dewizowych formie płatności w walucie krajowej;

- płatności dokonywane przez korporacje( o dużej wartości lub pilne);

- płatności związane z rozrachunkiem sald;

- rozliczenia dotyczące instrumentów rynku finansowego, finansowego ramach, których praktykuje się częste używanie w ciągu dnia tych samych środków.

RODZAJE ROZRACHUNKÓW MIĘDZYBANKOWYCH

1. Rozrachunki międzybankowe realizowane za pośrednictwem banków prowadzących rachunki bieżące dla innych banków krajowych. Nie wszystkie banki spełniają warunki wymagane do otwarcia rachunku bieżącego w Narodowym Banku Polskim. W celu umożliwienia im rozliczania zleceń płatniczych klientów, wprowadzona została forma rozrachunków międzybankowych za pośrednictwem innych banków.         Za pośrednictwem banku-reprezentanta (bezpośredniego uczestnika izby rozliczeniowej) bank-korespondent (pośredni uczestnik izby) może dokonać rozrachunku ze wszystkimi bankami. Bank-reprezentant otwiera w swoich księgach rachunek bieżący dla banku, który chce korzystać z jego usług w zakresie rozliczeń. Rachunek ten służy do dokonywania rozrachunków międzybankowych, przemieszczania środków pieniężnych pomiędzy rachunkami banku, dokonywania rozliczeń pieniężnych z tytułu rezerwy obowiązkowej w NBP, dokonania rozliczeń z tytułu zaciągniętych kredytów. Spełnia więc takie same zadania, jak rachunek otwarty w NBP         Bank-korespondent jest traktowany przez bank-reprezentanta na równi z innymi klientami. Bank-reprezentant dokonuje wymiany zleceń w imieniu własnym i banku, dla którego jest pośrednikiem. Za usługi te pobiera prowizje i opłaty. Ponadto nie przyjmuje od banku-korespondenta zleceń płatniczych, jeżeli na rachunku bieżącym tego banku brakuje środków na pokrycie zobowiązań.   Jeden bank może pośredniczyć w wymianie zleceń płatniczych wielu banków-korespondentów, natomiast bank-korespondent może mieć tylko jednego reprezentanta w izbie. Oznacza to, że w celu realizacji rozrachunków międzybankowych bank-korespondent może zawrzeć umowę rachunku bankowego wyłącznie z jednym bankiem, będącym uczestnikiem rozliczeń za pośrednictwem izby rozliczeniowej.         W umowach rachunku bankowego - zawartych między bankami reprezentującymi inne banki w systemie rozrachunków międzybankowych realizowanych za pośrednictwem KIR SA - określone powinny być zasady sporządzania przez bank zleceń składanych w banku prowadzącym rachunek, tryb i terminy realizacji zleceń oraz tryb rejestracji i uzgadniania wzajemnych wierzytelności banków.         Pośrednictwo innego banku w rozrachunkach międzybankowych jest - moim zdaniem - bardzo korzystną formą rozrachunków dla małych banków, które nie spełniają wymogów NBP, a tym samym nie mogą być rozliczane przez KIR SA. Ponadto z tej formy winny korzystać banki, które mają problemy z płynnością. Ograniczyłoby to ryzyko rozrachunku. 2. Rozrachunki międzybankowe realizowane w drodze bezpośredniej wymiany zleceń płatniczych między bankami Najrzadziej stosowanym sposobem wymiany zleceń płatniczych między bankami jest wymiana bezpośrednia. W wymianie bezpośredniej muszą uczestniczyć co najmniej dwie jednostki organizacyjne różnych banków, wysyłająca i otrzymująca, które przekazują między sobą bezpośrednio zlecenia klientów lub własne banków.         W celu realizacji wymiany centrale banków zawierają odpowiednie umowy, w których określane są: uczestnicy bezpośredniej wymiany dokumentów; zasady wymiany zleceń; sposób dokumentowania wymiany; tryb wymiany zleceń; sposób regulowania wzajemnych wierzytelności oraz sposób korygowania ewentualnych błędów w dokumentacji wymiany zleceń. Przedmiotem tej formy rozrachunków są, jak poprzednio, zlecenia płatnicze uznaniowe i obciążeniowe. W bezpośredniej wymianie zleceń uczestniczą zawsze dwa oddziały banków (zleceniodawca i zleceniobiorca) oraz centrale obu banków, które dokonują w systemie SORBNET ostatecznego opłacenia na rachunku bieżącym w Narodowym Banku Polskim.         Oddział banku, po wysyłaniu oraz otrzymaniu zleceń płatniczych, przygotowuje dla centrali swojego banku zestawienia wysłanych i otrzymanych w danym dniu zleceń. Centrala - w imieniu oddziału - dokonuje na ich podstawie rozliczenia wzajemnie skompensowanych wierzytelności banków uczestniczących w tej wymianie. Centrala banku nalicza skompensowane wierzytelności dla każdego banku oddzielnie.         Inicjatywa rozliczenia, tj. opłacenie, spoczywa na tej centrali banku, która jest dłużnikiem. Dłużnik nie może dokonać rozliczenia z rachunku bieżącego w NBP, jeżeli nie ma na nim odpowiednich środków.         Uczestniczenie w bezpośredniej wymianie zleceń płatniczych obarczone jest znacznie większym ryzykiem niż omówione wcześniej sposoby dokonywania rozrachunków międzybankowych.         W związku z powyższym, umowa o bezpośredniej wymianie zleceń płatniczych między bankami jest wyrazem wzajemnego zaufania banków biorących udział w tej formie rozliczeń.         Obecnie ten sposób rozliczania się między bankami najczęściej wykorzystywany jest przez centrale banków i odnosi się do regulacji wzajemnych płatności czy zaciągania lub spłaty kredytów i odbywa się bezpośrednio na rachunkach bieżących prowadzonych w Departamencie Systemu Płatniczego w NBP.         Przyczyną niewykorzystywania przez banki tej formy rozrachunku, jest - poza zwiększonym ryzykiem rozrachunku i brakiem narzędzi gwarantujących jego realizację - mniej konkurencyjna, niż za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, forma przekazywania dokumentów rozliczeniowych do oddziałów banków. Ponadto - moim zdaniem - utrudnieniem może być konieczność zawierania wielostronnych, wzajemnych umów regulujących różne rozwiązania systemowe w bankach, prowadząca do ujednolicenia stosowanej w tym zakresie dokumentacji międzybankowej.

3. ROZRACHUNKI MIĘDZYBANKOWE REALIZOWANE ZA POŚREDNICTWEM KIR S.A.

Krajowa Izba Rozliczeniowa SA

Powstanie KIR S.A.

We wrześniu 1991 r. z inicjatywy Związku Banków Polskich powołany został Komitet Organizacyjny Krajowej Izby Rozliczeniowej. W jego skład weszli reprezentanci największych banków oraz Związek Banków Polskich - organizacja samorządowa utworzona w styczniu 1991 r., mająca reprezentować interesy środowiska bankowego
        Celem powołania izby rozliczeniowej było usprawnienie i unormowanie systemu rozliczeń międzybankowych. Usprawnienie to umożliwiło bankom:

• bezpieczną realizację rozliczeń i zmiany w przeprowadzanym w NBP rozrachunku międzybankowym - przejście z rozrachunku brutto do rozrachunku netto;

• skrócenie cyklu rozliczeniowego, a co za tym idzie przyspieszenie cyrkulacji pieniądza w gospodarce;

• przyspieszenie obiegu informacji mającej strategiczny wpływ na prowadzenie efektywnej gospodarki pieniężnej banku;

• wyeliminowanie wielu czynności ręcznych, związanych ze spedycją dokumentów rozliczeniowych do banków;

• nowoczesną automatyzację prac bankowych.

        22 listopada 1991 r. przedstawiciele szesnastu banków oraz Związku Banków Polskich podpisali akt notarialny ustalający statut i władze Krajowej Izby Rozliczeniowej SA - założonej na podstawie przepisów kodeksu handlowego z 27 czerwca 1934 r.
        Założycielami KIR SA byli:

• Narodowy Bank Polski,

• Związek Banków Polskich,

• Bank Depozytowo-Kredytowy SA w Lublinie,

• Bank Gdański SA w Gdańsku,

• Bank Gospodarki Żywnościowej w Warszawie,

• Bank Handlowy SA w Warszawie,

• Bank Polska Kasa Opieki SA w Warszawie,

• Bank Rozwoju Eksportu SA w Warszawie,

• Bank Śląski SA w Katowicach,

• Bank Unii Gospodarczej SA w Warszawie,

• Bank Zachodni SA we Wrocławiu,

• Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu,

• Pomorski Bank Kredytowy SA w Szczecinie,

• Powszechna Kasa Oszczędności BP w Warszawie,

• Powszechny Bank Gospodarczy SA w Łodzi,

• Powszechny Bank Kredytowy SA w Warszawie,

• Wielkopolski Bank Kredytowy SA w Poznaniu.

      

Zadania KIR SA

  Najważniejszym zadaniem Krajowej Izby Rozliczeniowej SA było stworzenie w warunkach polskiej bankowości systemu rozliczeń międzybankowych, obejmującego wymianę dokumentów papierowych, ich rejestrację, ustalanie wzajemnych wierzytelności oraz przedstawienie wyników rozliczeń w Narodowym Banku Polskim, gdzie dokonywany jest rozrachunek banków prowadzących działalność na terytorium Polski.

Wszystkie zadania wykonywane przez KIR S.A. i tryb ich realizacji okresla regulamin działania KIR S.A. Są nimi:

1. prawidłowa rejestracja wierzytelności banków - uczestników, wynikająca z wymiany dokumentów rozliczeniowych,

2. prawidłowe kompensowanie wierzytelności banków, zarejestrowanych w danym dniu,

3. terminowe przedstawianie centralom banków prognozy rozrachunków tj. wstępnych oraz ostatecznych rezultatów kompensaty

4. terminowe przedstawianie zleceń w Narodowym Banku Polskim w celu dokonania rozrachunków międzybankowych poprzez przeprowadzenie odpowiednich księgowań na rachunkach bieżących banków, prowadzonych w Departamencie Rachunków Banków w Centrali NBP,

5. organizacja transportu i terminowe przekazywanie dokumentów między regionami Izby (BRIR)

Bankowe Regionalne Izby Rozliczeniowe (BRIR) prowadzą punkty przyjęć o odbioru przesyłek oraz magnetycznych nośników informacji. Prowadzą i obsługują komórki międzyregionalnej poczty bankowej i nadzorują ich działalność. Współpracują z oddziałami banków - uczestników KIR S.A. Sporządzają na podstawie otrzymanych z oddziałów przesyłek z dokumentami i dyskietek zestawienia rozrachunkowe, które transmitują do centrali w celu naliczenia zbiorczych zestawień rozrachunkowych.

6. prowadzenie sprawozdawczości i fakturowanie usług

Usługi KIR S.A. są odpłatne. Opłaty kalkulowane są w oparciu o przewidywaną liczbę rozliczanych i wymienianych między oddziałami przesyłek, w wysokości zapewniającej pokrycie kosztów usług z niedużym zyskiem.

Struktura organizacyjna i zasięg działania KIR S.A.

Struktura organizacyjna KIR SA jest dwustopniowa. W ramach Izby działa Centrala wraz z Zarządem spółki oraz 17 Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych (BRIR), których siedziby mieszczą się w obecnych miastach wojewódzkich, a także w Koszalinie.

Rys.1. Struktura organizacyjna KIR S.A.

.
        

Zasady uczestnictwa banku w rozrachunkach realizowanych za pośrednictwem Izby

Krajowa Izba Rozliczeniowa SA powołana została w celu świadczenia usług bankowych. Uczestnikiem wymiany zleceń płatniczych za pośrednictwem Izby może być każdy bank, który posiada licencję na prowadzenie działalności bankowej w Polsce oraz uzyskał akceptację Rady Naczelnej KIR SA.
        Wniosek banku ubiegającego się o przyjęcie do Izby, przedkładany Radzie Nadzorczej KIR SA (za pośrednictwem zarządu KIR SA), powinien zawierać:

• datę rozpoczęcia działalności operacyjnej w Polsce;

• poziom współczynnika wypłacalności banku z ostatnich trzech miesięcy;

• średni stan środków na rachunku bieżącym w Narodowym Banku Polskim i rachunkach a'vista w innych bankach (stan z ostatnich trzech miesięcy, łącznie z podaniem stanów minimalnego i maksymalnego);

• sprawozdanie z przepływów finansowych;

• wysokość kapitału własnego;

• wysokość udzielonych i wykorzystanych kredytów, gwarancji i zobowiązań pozabilansowych;

• pozycję płynności dewizowej banku w przypadku posiadania przez bank uprawnień dewizowych;

• informację o jednostkach banku.

        Formalnie bank może być włączony do rozliczeń za pośrednictwem Izby po podpisaniu umowy z NBP na prowadzenie rachunku bieżącego i po podpisaniu umowy w sprawie przystąpienia do KIR SA oraz po spełnieniu warunków organizacyjno-technicznych.
        Do warunków organizacyjno-technicznych, związanych z uczestnictwem banku w rozliczeniach, należą:

• przesłanie do Centrali KIR SA numeru rachunku bankowego w NBP (otwartego i prowadzonego przez Departament Systemu Płatniczego);

• przesłanie do Centrali KIR SA wykazu jednostek organizacyjnych banku, które będą indywidualnie uczestniczyć w wymianie dokumentów od dnia przystąpienia banku do rozliczeń;

• przesłanie do Centrali KIR SA wykazu banków-korespondentów krajowych, dla których bank prowadzi rachunki do przeprowadzania rozliczeń międzybankowych;

• ustalenie sposobu połączenia z Centralą KIR SA;

• złożenie w Centrali KIR SA oświadczenia, w którym bank m.in. upoważnia Izbę do składania w jego imieniu zleceń obciążających jego rachunek prowadzony przez NBP.

Bank zawierając umowę o uczestnictwie w KIR S.A. zobowiązuje się do:

1. przedstawiania urządzeń technicznych i ich oprogramowania, warunkujących prawidłowe wykonywanie procedur rozliczeniowych określonych regulaminem,

2. poddania się testom wyznaczonym przez KIR S.A. w ustalonym przez strony okresie,

3. dochodzenia roszczeń z tytułu szkód powstałych w wyniku awarii systemu komputerowego lub środków łączności międzybankowej - wyłącznie przed ustanowionym międzybankowym organem arbitrażowym, którego orzeczenia strony umowy przyjmują jako ostateczne i wiążące, wyłączając w ten sposób drogę sądową.

        Uczestnik Izby odpowiedzialny jest za zapłatę zobowiązań wynikających z wymiany dokumentów rozliczeniowych. Do czasu dokonania rozrachunków międzybankowych na rachunkach bieżących w NBP, zobowiązania uczestnika są kompensowane z jego należnościami jedynie warunkowo (tylko w przypadku, gdy środki na rachunku oraz wynik kompensacji pozwolą na dokonanie rozrachunku).

W razie braku środków na pokrycie swoich zobowiązań bank zostaje wykluczony z KIR S.A. Wykluczony bank może dopiero po upływie trzech miesięcy od daty wykluczenia lub rezygnacji stać się ponownie uczestnikiem rozliczeń za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej.

W przypadku rezygnacji z uczestnictwa w rozliczeniach w Krajowej Izbie Rozliczeniowej KIR S.A. wyłączenie banku z wymiany dokumentów rozliczeniowych może nastąpić po miesiącu od daty złożenia takiej prośby do Izby. Bank - uczestnik Izby, może zostać z niej wykluczony wyłącznie wtedy, gdy nie opłaci w terminie swoich zobowiązań wynikających z rozliczeń międzybankowych realizowanych przez Izbę.

Realizacja rozliczeń

Oddział banku uczestniczący w systemie rozliczeń za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. ma obowiązek przygotować zlecenia płatnicze klientów oraz zarejestrować i przesłać do KIR S.A. zbiór, który będzie przedmiotem rozliczenia zgodnie z regulaminem Izby.

  Z zestawień przesyłek rozliczeniowych złożonych w BRIR (w celu wymiany między bankami) oraz przekazanych drogą transmisji do Centrali KIR SA - tworzone jest zestawienie rozrachunkowe. Określa ono sumę wierzytelności każdego uczestnika względem innego uczestnika wymiany, kwotę, którą powinien uczestnik zapłacić lub otrzymać w trakcie rozrachunku, oraz ilość pozycji prezentowanych i otrzymanych. Wszystkie regionalne izby drogą teletransmisji przekazują sporządzone zestawienie do Centrali KIR SA. Po połączeniu danych z obu podstawowych systemów rozliczeniowych (SYBIR i ELIXIR) tworzy się zestawienie rozrachunkowe netto dla całego kraju. Jest ono prognozą kwot, które zostaną przekazane między bankami następnego dnia podczas sesji rozliczeniowej.
        Wyniki wymiany zleceń prezentowane są do rozrachunku w Narodowym Banku Polskim na porannej sesji rozliczeniowej, która odbywa się w Departamencie Systemu Płatniczego (kwoty netto należności i zobowiązań banków, wynikające z wymiany za pośrednictwem KIR SA, są przedmiotem rozrachunku w systemie SORBNET).

        O pomyślnym zakończeniu sesji NBP informuje Centralę KIR SA, która z kolei powiadamia wszystkie BRIR-y. Zobowiązania wynikające z dokumentów, które drugiego dnia rozliczeń trafiają do oddziału banku wierzyciela, zostały już opłacone przez bank wysyłający (oddział może udostępnić środki odbiorcy).
        Jeśli rozrachunek nie może być dokonany z powodu braku wystarczających funduszy u któregokolwiek z uczestników, Centrala NBP informuje o tym KIR SA i zwraca zlecenie bez wykonania. Bank, który nie opłacił swoich zobowiązań, zostaje wykluczony z rozliczeń przeprowadzanych za pośrednictwem KIR SA, a dotyczące go zlecenia płatnicze są wycofywane z rozrachunku. Izba ponownie wylicza należności i zobowiązania pozostałych uczestników i transmituje je do Centrali NBP, która przeprowadza kolejną sesję rozliczeniową.
        Zlecenia płatnicze dotyczące wykluczonego banku są wyłączone z rozrachunku i nie zostają rozliczone. Z uwagi na to, iż w ciągu nocy zostały one dostarczone do BRIR właściwej terytorialnie dla odbiorcy, zostaną one zwrócone następnego dnia do rozpoczynającego rozliczenie oddziału.

Rozrachunki międzybankowe, realizowane za pośrednictwem KIR S.A. są wspomagane następującymi systemami informatycznymi:

• SYBIR (SYSTEM BANKOWYCH IZB ROZLICZENIOWYCH) - realizuje on przepływ informacji na magnetycznym nośniku informacji oraz przepływ papierowych dokumentów rozliczeniowych,

• ELIXIR ( elektroniczny przelew pieniądza) - rozlicza dokumenty elektroniczne, będące odzwierciedleniem dokumentu papierowego, zarejestrowanego w oddziale banku inicjującym zlecenie,

• IMBIR - system optycznego odczytu standardowych dokumentów bankowych, pozwalający na zamianę dokumentu papierowego w komunikat elektroniczny,

• SZAFIR - system zarządzania certyfikatami kluczy publicznych.

3.6. Gwarancja rozrachunku

Podstawowym obowiązkiem banku - w zakresie rozliczeń międzybankowych - jest zapłata własnych zobowiązań (wynikających z wymiany zleceń płatniczych) z rachunku bieżącego w NBP. Debet na rachunku bieżącym jest niedopuszczalny. Niezapewnienie środków na rachunku oznacza wykluczenie danego banku z rozliczeń.
        Aby uniknąć wykluczeń z rozrachunku, których powodem są chwilowe zakłócenia w płynności, banki mogą do rozrachunków wykorzystywać rezerwy obowiązkowe (banki mają obowiązek utrzymywania rezerwy na wymaganym przez NBP poziomie; środki te nie są oprocentowane). Wykorzystanie środków z rezerwy do wyrównania niedoborów w stanie rachunku bieżącego musi być wyrównane poprzez odpowiednie podwyższenie funduszu rezerwy w dniach następnych.
        Istnieje też druga możliwość - kredyt lombardowy w NBP. Kredyt lombardowy może być zaciągany pod zastaw papierów wartościowych w ciągu całego dnia operacyjnego, w celu zminimalizowania czasu potrzebnego na formalności związane z zaciągnięciem kredytu. Umowy kredytowe są zawierane z wyprzedzeniem, a wykorzystanie kredytu następuje w momencie, gdy jest on potrzebny.

Narodowy Bank Polski, aby zapobiec brakom środków na rachunkach bieżących banków, zaleca utrzymywanie na rachunkach bieżących stanu środków wystarczających na pokrycie własnych zobowiązań. Ponadto - w umowie rachunku bankowego - NBP zastrzega sobie prawo do wstrzymywania realizacji innych zleceń obciążających rachunek bieżący banku do czasu dokonania rozrachunku międzybankowego między uczestnikami wymiany zleceń płatniczych za pośrednictwem KIR SA.
        Z punktu widzenia banków, te wszystkie działania są jednak niewystarczające. Proponowanym rozwiązaniem jest utworzenie funduszu gwarancyjnego, opartego na obowiązkowych wpłatach banków - uczestników izby, naliczanych proporcjonalnie np. do średniego miesięcznego poziomu nieskompensowanych zobowiązań banku, z którego uruchamiane byłyby funkcje automatycznego kredytowania banku w czasie sesji rozliczeniowej. Wykorzystanie środków pochodzących z takiego funduszu powinno być traktowane jako ostateczność, a nie jako rozwiązanie problemów dotyczących rozrachunków międzybankowych.
        Pilna potrzeba stworzenia narzędzi ograniczających ryzyko rozrachunku wynika również z deklarowanej przez Polskę chęci przystąpienia do Unii Europejskiej.

Poczta międzybankowa

System SYBIR -papierowa izba rozliczeniowa

SYBIR (System Bankowych Izb Rozliczeniowych) jest to system wymiany zleceń płatniczych oraz rejestracji wzajemnych zobowiązań i należności między uczestnikami rozliczeń, a także wymiany przesyłek rozliczeniowych i kurierskich między uczestnikami (sporządzanych w formie papierowej) oraz zbioru danych przekazanych na nośnikach magnetycznych.

Charakteryzuje się: realizacją transportu regionalnego i międzyregionalnego między oddziałami banków i BRIR- ami; dwukrotnym rozrachunkiem w ciągu doby: o 11.00- dokumentów uznaniowych i o 19.30 - dokumentów obciążeniowych; krótkim- 22-godzinnym cyklem rozliczeniowym oraz bezpieczeństwem systemu.

Zasady funkcjonowania rozrachunków międzybankowych w tym systemie określone zostały w regulaminie działania KIR S.A. Regulamin usług papierowej izby rozliczeniowej ustala tryb i formę przeprowadzania rozrachunków międzybankowych oraz prawa i obowiązki stron wymiany dokumentów rozliczeniowych a także uwarunkowania systemu SYBIR. W regulaminie pojawiają się słownictwo , które wymaga krótkiego wyjaśnienia:

1. dzień rozliczeniowy - dzień , w którym KIR S.A. dokonuje czynności w zakresie rozrachunków międzybankowych, a NBP realizuje przedstawione przez Izbę w imieniu banków zlecenie płatnicze .Czynności te najczęściej realizowane są w ramach dni operacyjnych o pełnym wymiarze godzin pracy, tj. od poniedziałku do piątku, poza dniami ustawowo wolnymi od pracy.

2. uznaniowe dokumenty rozliczeniowe- polecenie przelewu i inne zlecenia płatnicze, prezentowane do rozliczenia przez płatnika ( noty memoriałowe, dowody wpłaty i zbiorcze zestawienia uznaniowe itp.). Istotą rozliczeń uznaniowych jest zgodność kierunku transferu środków z kierunkiem przepływu dokumentów prezentowanych do rozliczenia;

3. obciążeniowe dokumenty rozliczeniowe-czeki, weksle i inne zlecania płatnicze, prezentowane do rozliczenia przez beneficjenta ( noty memoriałowe, asygnaty kasowe, zbiorcze zestawienia obciążeniowe itp.).W tym przypadku transfer środków następuje w kierunku odwrotnym niż przepływ dokumentów prezentowanych do rozliczenia;

4. uczestnik Izby -bank dopuszczony do wymiany zleceń płatniczych za pośrednictwem KIR S.A. ;

5. oddział banku - jednostka organizacyjna banku, samodzielnie uczestnicząca w wymianie zleceń płatniczych za pośrednictwem KIR S.A. ;

6. przesyłka rozliczeniowa - zbiór dokumentów rozliczeniowych prezentowanych przez oddział banku na rzecz oddziału innego banku z dołączonym zestawieniem kwot przesyłanych dokumentów rozliczeniowych;

7. przesyłka kurierska -zbiór dokumentów rozliczeniowych lub magnetyczny nośnik informacji, przesyłanych między oddziałami tego samego banku- awiza międzyoddziałowe lub do oddziałów innych banków- nie podlegający czynnościom Izby w zakresie rozrachunków międzybankowych;

8. pakiet - zbiór przesyłek o wspólnych cechach identyfikacyjnych, tj. opatrzonych tym samym numerem BRIR odbiorcy, sporządzono odrębnie dla przesyłek rozliczeniowych i odrębnie dla przesyłek kurierskich ;

9. wymiana dokumentów rozliczeniowych - przesyłanie dokumentów rozliczeniowych między oddziałami banków, dokonywane za pośrednictwem KIR S.A.

W izbie SYBIR dokumenty płatnicze są przesyłane papierowo. Oddział banku musi mieć wszystkie dokumenty w formie papierowej podzielone na odpowiednie paczki. Wszystko jest wkładane do worka i plombowane, dołączana jest dyskietka z danymi zbiorczymi. Następnie worek jest transportowany przez kuriera do najbliższego oddziału KIR, czyli BRIR-u. W BRIR-ach paczki są dzielone na poszczególne oddziały docelowe. Jeśli oddział banku, do którego ma być przesłana dana paczka, znajduje się w obszarze danego BRIR-u, to następnego dnia paczka zostaje dostarczana do oddziału banku docelowego. W przeciwnym wypadku najpierw paczka jest przewożona do odpowiedniego BRIR-u, a ten następnie dostarcza ją do oddziału banku docelowego.

W ramach systemu SYBIR działa również poczta bankowa, za pomocą, której dwa dowolne oddziały banku mogą między sobą przesyłać dowolne dokumenty papierowe, niekoniecznie finansowe. W ten sposób np. przesyłane są umowy otwarcia konta między oddziałem elektronicznym (ePKO BP, Telepekao24) a oddziałem pośredniczącym.

KIR wraz z bankami wstępnie ustalili, że izba SYBIR będzie działać do końca 2003 roku.

Wymiana dokumentów między oddziałem banku, a KIR-em odbywa się tylko raz dziennie:

• od godz. 11.15 rozpoczyna się rozwożenie worków (z dokumentami) z BRIR-ów do oddziałów banków,

• między godziną 15.00 a 17.30 kurierzy zabierają z każdego oddziału banku worek z dokumentami.

Czas przesłania dokumentu między dwoma oddziałami banku:

• minimalnie ponad jeden dzień, jeśli oddziały banków znajdują się w obrębie tego samego BRIR-u (np. przelew zostaje złożony przez klienta rano, po południu następnego dnia może zostać zaksięgowany w oddziału docelowym);

• maksymalnie 2 dni.

Jednak do podanego czasu należy do tego doliczyć opóźnienie w księgowaniu przez bank docelowy. Maksymalny czas, jaki upłynie od zlecenia przelewu przez klienta do chwili pojawienia się środków na koncie odbiorcy, może wynosić w skrajnym przypadku 4 dni. Prześledźmy przykład:

• O godz. 15.00 klient składa w oddziale banku przelew (worek SYBIR tego dnia już został zamknięty)

• Następnego dnia przelew wędruje do BRIR A

• Tego samego dnia w nocy przelew wędruje do BRIR B, ponieważ oddział docelowy nie jest w zasięgu BRIR A

• Trzeciego dnia po południu przelew dociera do docelowego oddziału banku, gdzie zostaje zaksięgowany w systemie

• Jeśli system w banku docelowym nie jest online, to środki praktycznie są dostępne dopiero czwartego dnia

Elektroniczna izba ELIXIR

ELIXIR to system wymiany zleceń płatniczych oraz rejestracji wierzytelności z tego tytułu z użyciem elektronicznego przetwarzania danych. Jest to pierwszy w Polsce system elektronicznych rozliczeń międzybankowych. Rozpoczął działalność operacyjną 18 kwietnia 1994 roku, z udziałem 35 oddziałów z 9 banków. Obecnie w rozrachunku tym uczestniczą wszystkie banki. Za jego pośrednictwem możliwe jest dokonanie rozliczenia w dniu przyjęcia zlecenia do realizacji.
        Cechą charakterystyczną systemu jest rezygnacja z przesyłania dokumentów papierowych do banku zleceniobiorcy. Pełna rejestracja dokumentów odbywa się w banku zleceniodawcy i w nim pozostają oryginalne dokumenty rozliczeniowe. Bank zleceniobiorcy otrzymuje dokument rozliczeniowy w formie elektronicznej.
        Transport dokumentów został zastąpiony transmisją danych identyfikującą daną transakcję.
        W systemie ELIXIR zlecenia, przedstawione przez KIR SA do zaksięgowania na rachunkach banków, są rezultatem kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań banków, wynikających z indywidualnych zleceń płatniczych.

Izba ELIXIR przesyła dokumenty 3 razy dziennie. Poszczególne sesje  przebiegają w odpowiednich porach dnia: porannej, południowej, popołudniowej. Do czasu rozpoczęcia danej sesji bank może przesyłać do systemu ELIXIR wszelkie operacje płatnicze. O określonej godzinie KIR zamyka dostęp do systemu ELIXIR i rozpoczyna się przetwarzanie zleceń i rozliczanie sesji, co trwa około 1,5h. Po tym czasie banki zaczynają pobierać z systemu wynik sesji, czyli m.in. przelewy przesłane na rachunki ich klientów. Pieniądze nie pojawiają się na rachunkach klientów natychmiast po zamknięciu sesji. Informatyk musi pobrać pliki z ELIXIR-u i zaimportować operacje do systemu bankowego. Dopiero po zaksięgowaniu w głównym systemie pieniądze są dostępne dla klientów. Bezpieczeństwo w systemie ELIXIR jest zapewnione poprzez odpowiednie oprogramowanie i wykorzystanie urządzeń kryptograficznych, zabezpieczających niezmienność i prawdziwość danych. Dodatkowym ważnym elementem jest podpis elektroniczny, składany elektronicznego w postaci ciągu znaków identyfikujących nadawcę. Podpisem tym opatrzone są wszystkie dokumenty przesyłane do Izby i odbierane z niej.

Droga elektronicznego przelewu

Prześledźmy drogę jednego przelewu na przykładzie sesji południowej w systemie ELIXIR. Przelew zostaje wysłany z rachunku A-R znajdującego się w banku A na rachunek B-K znajdującym się w banku B.

1. Godzina 10.00 - klient (właściciel rachunku A-R) składa przelew przez Internet w banku A.

2. Godzina 12.00 - jest to godzina złamania sesji w banku A (przelewy złożone po złamaniu pójdą następną sesją)

3. Godzina 12.20 - system bankowy w banku A generuje polecenia płatnicze i za pomocą programu ELIXIR-O przekazuje je do systemu ELIXIR (przesyłany zostaje również nasz przelew)

4. Godzina 13.30 - zostaje zamknięte wejście do systemu ELIXIR dla sesji południowej, w KIR rozpoczyna się przetwarzanie

5. Godzina 15.00 - przetwarzanie zostaje zakończone, wyniki sesji są gotowe do odbioru

6. Godzina 15.20 - bank B pobiera z systemu ELIXIR wyniki sesji południowej, system bankowy automatycznie księguje pobrane zlecenia płatnicze, m.in. zostaje zaksięgowany przelew na rachunku B-K

Banki wewnętrznie wyznaczają godzinę złamania sesji (każdy bank powinien podać klientowi tą godzinę dla każdej sesji). Wszystkie przelewy i inne zlecenia międzybankowe złożone przez klientów przed godziną złamania są przesyłane w ramach bieżącej sesji. Zlecenia złożone po godzinie złamania przechodzą na następną sesję, mimo że rzeczywista sesja ELIXIR jeszcze nawet się nie rozpoczęła. Godzina złamania zwykle nie jest sztywna i często przelewy złożone nawet pół godziny po tym czasie jeszcze się "załapują".

W dużej mierze od sprawności banku oraz jego systemu informatycznego zależą dwa elementy:

• czas między złamaniem sesji w banku, a początkiem sesji ELIXIR - im ten czas jest krótszy, tym lepiej;

• czas między zakończeniem sesji przez ELIXIR, a zaksięgowaniem dokumentów w systemie informatycznym.

W nowoczesnych bankach (gdzie systemy są sprzężone online) dokumenty są księgowane zaraz po odebraniu ich z ELIXIR-u i niezwłocznie po zaksięgowaniu pieniądze są dostępne na koncie. W niektórych bankach (np. Bank Pekao, Bank Zachodni) środki są dostępne dla klienta dopiero po tzw. zamknięciu dnia, czyli na koniec dnia księgowego (np. ok. 20.00). Ograniczenia te wynikają z nienowoczesnych systemów informatycznych.

Złożenie przelewu przed złamaniem pierwszej lub drugiej sesji powoduje, że na rachunku odbiorcy (beneficjenta) pieniądze zostaną zaksięgowane tego samego dnia. Z trzecią sesją jest różnie w zależności od banku. Część banków nie obsługuje częściowo trzeciej sesji, czyli wówczas przelew złożony po południu jest przesyłany pierwszą sesją następnego dnia roboczego. Jeśli bank nadawca obsługuje trzecią sesję, to bank odbiorca może zaksięgować przelew tego samego dnia wieczorem, ale większość banków trzecią sesję księguje następnego dnia.

Sesje ELIXIR

Dokładne czasy sesji ELIXIR znajdują się w dziale Niezbędnik bankowy.

Dla wszystkich zleceń, z wyjątkiem przelewów ZUS, dostępne są trzy sesje rozliczeniowe dziennie. Polecenia zapłaty są obsługiwane również tylko sesją poranną. Bank musi obsługiwać co najmniej jedną sesję ELIXIR dziennie, nie musi brać udziału we wszystkich trzech. Bank musi jednak odebrać i zaksięgować wyniki każdej sesji.

Każda sesja ma swój początek i koniec. Do czasu rozpoczęcia się sesji bank może składać w KIR-ze zlecenia swoich klientów. Im bank później wyśle zlecenia do ELIXIR, tym prowizje pobierane przez KIR są wyższe. Prowizje rosną na godzinę przed rozpoczęciem się danej sesji. Z tego powodu banki bardziej oszczędne przesyłają zlecenia nie w ostatniej chwili, lecz około 70 minut przed rozpoczęciem się sesji. Zlecenie są przetwarzane w czasie sesji i po jej zakończeniu banki mogą odebrać zlecenia wysłane do nich przez inne banki.

Złożenie przelewu przed złamaniem pierwszej lub drugiej sesji powoduje, że na rachunku odbiorcy (beneficjent) pieniądze zostaną zaksięgowane (zwykle) tego samego dnia. Z trzecią sesją jest różnie w zależności od banku. Część banków nie obsługuje częściowo trzeciej sesji, czyli wówczas przelew złożony po południu jest przesyłany dopiero pierwszą sesją następnego dnia roboczego. Inne banki wyniki trzeciej sesji księgują następnego dnia roboczego. Jeśli bank nadawca obsługuje trzecią sesję, to pracownicy w banku odbiorcy zaksięgują przelewy tego samego dnia wieczorem lub następnego dnia.

Technika ELIXIR-u

Przekazywanie danych między bankiem a systemem EILXIR znajdującym się w siedzibie KIR może następować na jeden ze sposobów:

• transmisja plików w protokole FTP

• przesyłanie plików pocztą elektroniczną X.400

• pliki na dyskietce 3,5'' przekazywane do BRIR

Transmisja danych odbywa się po wydzielonej sieci pakietowej TELBANK niepodłączonej bezpośrednio do Internetu. Zlecenia płatnicze są zabezpieczone podpisem elektronicznym RSA oraz w czasie transmisji są szyfrowane. Każdy uczestnik ELIXIR posiada swój klucz prywatny wykorzystywany w podpisie. Podpisy elektroniczne są generowane sprzętowo na komputerze wyposażonym w specjalną kartę kryptograficzną firmy Setec.

Różnice między systemem ELIXIR i systemem SYBIR są następujące:

• banki dostarczają do systemu ELIXIR pojedyncze transakcje, a nie przesyłki rozliczeniowe, jak w systemie SYBIR;

• możliwość wielokrotnego w danym dniu rozliczeniowym prezentowania przez dany oddział do innego oddziału jednostkowych dokumentów rozliczeniowych;

• w systemie ELIXIR funkcjonują 3 cykle rozliczeniowe w ciągu dnia( w SYBIRZE tylko jeden);

• w ELIXIRZE transakcja jest zabezpieczona i uwiarygodniona podpisem cyfrowym;

• rozrachunek wyników z systemu ELIXIR odbywa się na 3 sesjach rozliczeniowych, dla SYBIRU na 2 sesjach;

• dzięki wykorzystaniu systemu ELIXIR banki mają możliwość bieżącego podglądu swojej pozycji w systemie, co zmniejsza ryzyko braku wystarczających środków na ich rachunkach w momencie dokonywania rozrachunku międzybankowego;

• do systemu ELIXIR przesyłane są transakcje o największej wartości

• transfer elektroniczny eliminuje czasochłonny transport dokumentów, dzięki czemu cykl rozliczeniowy jest sprawniejszy;

Rola banku centralnego w rozrachunkach międzybankowych

W ramach banku centralnego zadań sprawowanych w zakresie systemów płatności należy organizowanie rozliczeń pieniężnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami bank centralny prowadzi rachunki bankowe następujących instytucji:

- banków;

- budżetu państwa;

-Bankowego Funduszu Gwarancyjnego;

- innych podmiotów, które uzyskały na to zgodę prezesa NBP

Najważniejszą funkcją NBP związaną z oferowaniem usług płatniczych jest obsługa rachunków bieżących banków ( większość ich jest prowadzona w systemie SORBNET), w szczególności zaś przeprowadzenie rachunku między bankowego. NBP jest właścicielem i operatorem systemu SORBNET, który rozlicza na bazie brutto zlecenia uznaniowe przesyłane przez banki do NBP głównie w formie elektronicznej. Zasady prowadzenia przez NBP rachunków bieżących dla poszczególnych podmiotów określa umowa rachunku, w której reguluje się m.in. rodzaje przeprowadzanych operacji, formę i tryb składania zleceń płatniczych w centrali NBP, warunki realizacji zleceń płatniczych, zasady informowania banku o saldzie i obrotach na jego rachunku bieżącym.

Rachunki banków prowadzi w Centrali NBP Departament Systemu Płatniczego, służą one do natomiast głównie do następujących celów:

1. gromadzenie środków pieniężnych w banku, w tym środków rezerwy obowiązkowej;

2. dokonywania rozrachunków międzybankowego z innymi bankami;

3. dokonywania rozrachunków międzybankowego z NBP;

4. przemieszczania środków pieniężnych banków pomiędzy tym rachunkiem a prowadzonymi prze NBP innymi rachunkami banku

5. przeprowadzania rozliczeń pieniężnych między bankiem lub jego klientami, bądź klientami banku dla którego bank jest bankiem korespondentem a klientami NBP innymi niż banki;

Operacje prowadzone przez banki za po średniactwem rachunku bieżącego mającego bardzo zróżnicowany charakter. W zakresie płatności detalicznych NBP jest również bezpośrednim uczestnikiem wymiany zleceń płatniczych za pośrednictwem KIR. Kieruje on do Izby i otrzymuje z niej płatności dotyczące należności i zobowiązań jednostek budżetowych, w którym prowadzi rachunki.

Bibliografia:

1. 1. Banki polskie u progu XXI wieku, praca zbiorowa pod red. W. L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa 1999.

2. "Biuletyn Informacyjny", KIR SA, nr 1, 2, 3, 4 z 1999 r., nr 5/6 z 2000 r.

3. Jaworski W. L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B.: Banki. Rynek. Operacje. Polityka, wyd. 8, Poltext, Warszawa 1999.

4. Krzyżkiewicz Z.: Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997.

5. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz. U., nr 140, poz. 938.

6. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Dz. U., nr 140, poz. 939.

7. Szczygielska E.: Rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe w krajowym systemie bankowym, Kwantum, Warszawa 1998.

8. Świderski J.: Podstawy operacji bankowych, Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa 1997

9. Wąsowski W.: Rozliczenia bankowe (System Krajowej Izby Rozliczeniowej), Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1993.

10. Witryna internetowa Krajowej Izby Rozliczeniowej SA - www.kir.com.pl.

11. Witryna internetowa Narodowego Banku Polskiego - www.nbp.pl

12. Strona internetowa: www.ebanki.pl

13. Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków, M. P., nr 21, poz. 320.

14. Zarządzenie nr 6/2000 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 6 kwietnia 2000 r. w sprawie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych, Dziennik Urzędowy NBP, nr 7, poz. 12.

---