Zduńska Wola 14.04.2012

Edyta Jabłonowska

DSA semestr II

Centrum Nauki i Biznesu ,,Żak”

Zjawisko uzależnień jest jednym z głównych problemów człowieka żyjącego w XXI wieku. Oprócz klasycznie występujących przypadków uzależnień od substancji psychoaktywnych (od alkoholu, narkotyków) wyróżnia się coraz to nowsze zwane uzależnieniami od czynności. Zarówno jedne jak i drugie wywierają poważne konsekwencje w życiu i najbliższym otoczeniu człowieka. Obecnie na świecie istnieją dwie najczęściej przyjmowane definicje i klasyfikacje zaburzeń związanych z uzależnieniami. Sformułowano je w obrębie Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD) oraz w Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). Na ich podstawie, dzięki specjalnie opracowanym wytycznym możliwe jest ustalenie, czy u danej osoby występuje uzależnienie. Względem ICD - 10 uzależnienie określa się jako zespół wystąpienia różnych zjawisk na poziomie biochemii, fizjologii, psychiki (zwłaszcza procesów poznawczych) i zachowania związanego z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych lub uporczywego wykonywania pewnych czynności. Głównym objawem uzależnienia jest przemożne, często odczuwane jako nie do odparcia, pragnienie przyjęcia określonego środka psychoaktywnego lub wykonania pewnych czynności (np. pójścia do kasyna). Zgodnie z DSM - IV (1995) uzależnienie występuje, gdy przynajmniej 3 spośród 6 objawów występują równocześnie:

1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania substancji, względnie wykonania pewnych

czynności.

2. Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia środka czy wykonania czynności

(zachowania kompulsywne).

3. Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie wywołane brakiem dostępu do komputera)

4. Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne staje się

przyjmowanie coraz wyższych dawek substancji lub częstszego i dłuższego wykonywania pewnych czynności.

5. Utrata zainteresowań oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem się.

6. Przyjmowanie środka lub wykonywanie pewnych czynności mimo bezspornych dowodów na ich

destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społeczne osoby (np. picie alkoholu pomimo stwierdzenia marskości wątroby).

W Polsce obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i przyjęta przez 46 jej członków 6 października 1975 roku. Obecnie aktualna jest X rewizja tej klasyfikacji opublikowana w 1992 roku. Od roku 1964 WHO uznaje uzależnienie jako stan psychiczny a niekiedy także fizyczny wynikający z interakcji między żyjącymi organizmami a środkami uzależniającymi, charakteryzujący się zmianami zachowania lub innymi reakcjami, które zawsze zawierają przymus brania tego środka w sposób ciągły lub okresowo w celu doświadczania jego psychicznych efektów lub w celu uniknięcia złego samopoczucia związanego z jego brakiem.

Jądrem wszystkich form uzależnień jest utrata przez człowieka kontroli nad własnym zachowaniem i życiem wskutek powstania fizjologicznego lub/i psychologicznego przymusu. Pojęcie to jest istotną częścią tzw. procesów samoregulacyjnych, dzięki którym człowiek dopasowuje swoje postępowanie do potrzeb, dokonując wyboru odpowiednich procesów lub decydując o ich zaprzestaniu, hamowaniu. W procesach samoregulacji ważną funkcję pełnią standardy: potrzeby, wartości, cele, normy kulturowe, osobiste standardy, które powiązane są ze sobą i ustawione hierarchicznie. Którekolwiek z nich wykazujące wadliwe właściwości może spowodować problemy z kontrolą procesów i zachowań. Uzależnienie jest zaburzeniem samoregulacji, o tyle, o ile nie człowiek, ale nagradzająca siła substancji psychoaktywnej lub gratyfikacja jakiejś czynności stają się głównym standardem regulacji. W tym stanie człowiek odczuwa przymus psychiczny i wykonuje czynności mimo ich szkodliwości. W zaawansowanych fazach uzależnienia każda forma jego przerwania powoduje przykrość, co dodatkowo komplikuje możliwości samoregulacyjne.

W literaturze najczęściej uzależnienia dzieli się na dwa rodzaje:

1. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych, związane z uzależnieniem fizjologicznym:

• zależność od alkoholu;

• uzależnienie od środków psychoaktywnych.

• uzależnienie od leków;

Określane jest ono jako stan biologicznego przystosowania się organizmu do przyjmowania danego środka. To sztucznie wytworzona potrzeba biologiczna, która objawia się przymusem brania danego środka oraz szeregiem dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność).Uzależniony organizm reaguje na nagłe odstawienie pojawieniem się zespołu abstynencyjnego (zespół odstawienia). W leczeniu stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie.

Grupa substancji, których nadużywanie prowadzi do uzależnienia fizjologicznego jest niewielka. Najważniejsze z nich to (w nawiasie nazwa choroby polegającej na uzależnieniu od danej substancji):

-nikotyna (nikotynizm)

-alkohol etylowy (alkoholizm)

-opiaty (heroina, morfina i inne)

-barbiturany stosowane jako leki nasenne

-niektóre steroidy

-benzodiazepiny (grupa leków psychotropowych)

2. Uzależnienia od czynności, uzależnienie psychologiczne które najczęściej ogranicza się do

zależności psychologicznej

• uzależnienie od gier hazardowych i komputerowych;

• uzależnienie od seksu;

• uzależniony sposób odżywiania - hamowanie jedzenia, obżarstwo;

• uzależnione formy korzystania z Internetu umożliwiające synchronicz­ną komunikację;

• pracoholizm itp.

To nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Jego cechy to:

-wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego

-wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza)

-kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia

-osłabienie woli

-obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji

-samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi)

-fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem

Do najczęstszych czynności uzależniających należą:

-nadmierne korzystanie z Internetu i gier komputerowych

-hazard

-seks,

-praca

-kupowanie

-jedzenie

- nadmierne oglądanie telewizji itd.

FAZY UZALEŻNIENIA

Rozwój uzależnienia przebiega etapowo, co pozwala zaliczyć je do procesu wielowymiarowego i długotrwałego. Zapoczątkowanie tego zjawiska rozpoczyna się niewinnie, dopiero po pewnym czasie dochodzi do patologicznego uzależnienia. Za jego powstanie odpowiadają następujące po sobie kolejno etapy. spośród których można wyróżnić:

1.Poznawanie stanu odurzenia- pierwsze kontakty ze środkiem odurzającym, dominują tu społeczne i psychologiczne motywy jego zażywania, bowiem sam środek nie stanowi jeszcze przedmiotu pożądania, pragnienia, gdyż pierwsze kontakty z narkotykiem wiążą się raczej z nieprzyjemnymi reakcjami organizmu i odczuciami

2.Stan odurzenia przyjemnością- sam kontakt ze środowiskiem uzależniającym staje się dla jednostki źródłem zaspokojenia określonych potrzeb, stąd motywy używania wiążą się już z przyjemnymi odczuciami, będącymi skutkiem wprowadzenia środka do organizmu. Następuje stopniowe uzależnienie się od środka i postępujący wzrost tolerancji na jego działanie, co staje się z kolei motywem dalszych eksperymentów i poszukiwań innych środków, często o silniejszym działaniu.

3.Stan odurzenia celem nadrzędnym- stan zaawansowanego uzależnienia, co wiąże się z tym, iż używanie środka toksycznego staje się nadrzędnym celem, którego realizacji podporządkowane są wszelkie działania. Istniejące dotąd kontakty i więzi społeczne zostają zerwane, a te, które pozostają ograniczają się do kontaktów z osobami ze środowiska uzależnionego

4.Stan odurzenia normą- najbardziej zaawansowane stadium uzależnienia, powiązane z zależnością tak silną, iż używanie środka staje się koniecznością dla utrzymania normalnego samopoczucia i funkcjonowania. Coraz rzadziej doświadcza się stanów euforycznych, a ich osiąganie wiąże się z przyjmowaniem dawek niebezpiecznych dla życia. Gwałtowne zmiany następują w stanie zdrowia, w skrajnym przypadku prowadzące do śmierci.

W przypadku uzależnienia od alkoholu E.M. Jellinek w książce pt: ,,Zależność alkoholowa i przewlekły alkoholizm” wyszczególnił następujące etapy postępowania tego rodzaju uzależnienia:

1. Faza wstępna przedalkoholowa, objawowa):oznacza picie w celu uzyskania ulgi, wiąże się ze wzrostem tolerancji na alkohol;

2. Faza ostrzegawcza (zwiastunowa): oznacza coraz większą koncentrację danej osoby na alkoholu, rozpoczęcie picia po kryjomu, łapczywie, organizowanie okazji do wypicia. Pojawia się już poczucie winy związane z nadmiernym piciem, charakterystyczne jest też unikanie rozmów na temat alkoholu;

3. Faza krytyczna (ostra, krzyżowa): następuje już utrata kontroli nad piciem, pojawiają się objawy głodu alkoholowego. Dana osoba wyszukuje rozmaite usprawiedliwienia dla swojego picia, obwinia otoczenie i reaguje agresją na wszelkie uwagi. Charakterystyczne jest też podejmowanie prób narzucania sobie okresów abstynencji oraz próby zmiany wzorca picia (a więc czasu, miejsca i rodzaju spożywanego alkoholu). W fazie krytycznej powtarzają się też stany wyrzutów sumienia, z powodu poważnego zaniedbywania dotychczasowych obowiązków, w pracy i w życiu osobistym. Następuje też wyraźne zawężenie zainteresowań i koncentracja życia na piciu. Typowe jest gromadzenie zapasów alkoholu, zaniedbywanie jedzenia (niedożywienie), osłabienie popędu seksualnego oraz epizody zazdrości (urojenia zdrady przez partnera). W fazie krytycznej ma miejsce już stałe uzupełnianie stężenia alkoholu, m.in. poprzez picie poranne;

4. Faza przewlekła: oznacza okresy wielodniowego picia, tzw. "ciągi", połączone z osłabieniem zasad moralnych, zaburzone zostają procesy myślenia i zdolności oceny. W fazie przewlekłej występuje spadek tolerancji na alkohol, wyraźne drżenia i napady drgawkowe ("padaczka alkoholowa"), pojawiają się lęki i ostre i przewlekłe psychozy alkoholowe. Następstwem tej ostatniej fazy alkoholizmu są ciężkie choroby somatyczne, które mogą doprowadzić nawet do zgonu.

PRZYCZYNY UZALEŻNIEŃ

Przyczyn uzależnień można upatrywać w wielu determinantach. Najważniejsze z nich zostały pogrupowane zgodnie ze sferami, w których występują:

1.Biopsychiczne- Indywidualna wysoka podatność na uzależnienie, labilność układu Nerwowego, pobudliwość psychiczna, niska odporność na stres, zaburzenia natury emocjonalnej, zaburzenia rozwoju osobowości, neurotyzm, uszkodzenie mózgu, choroby somatyczne i związane z nimi dolegliwości

2.Psychospołeczne-brak zaspokojenia potrzeb psychicznych lub trudności w ich zaspokajaniu wskutek wadliwego oddziaływania środowiska wychowawczego, szkolnego i rodzinnego; niepowodzenia życiowe w sferach: zawodowej, szkolnej, osobistej, co jest podstawą do ucieczki przed niekorzystną, stresującą i nieakceptowaną sytuacją życiową i społeczną w świat iluzji.

3.Kulturowe- moda, dostępność środków, brak odległych celów i perspektyw życiowych, rozrywek i możliwości atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu, przynależność do subkultury młodzieżowej, w której istnieje norma zażywania środków toksycznych, bunt przeciw powszechnie obowiązującemu systemowi wartości i stylowi życia, zaspokojenie potrzeb poznawczych, aktywizacja zdolności twórczych, chęć odniesienia sukcesu

4. Rozwojowe- ryzyko wynikające z procesu rozwojowego w okresie kryzysu toż­samości lub kryzysu środka życia. Część przyczyn psychologicznych może tkwić w sytuacji, a w szczególno­ści w percepcji krytycznych wydarzeń życiowych.

5. Czynniki osobowościowe:

• zaburzenia rozwoju standardów osobistych, które warunkują atrakcyjne cele, bogactwo zadań życiowych i standardy regulacji zachowań, w tym także standardy normatywne, sens życia;

• wielopostaciowe zaburzenia rozwoju struktury Ja: brak ukształtowania Ja i tożsamości (zaburzenia narcystyczne), struktury konfliktowe i fiksacje na wczesnych okresach rozwoju, zaburzenia autonomii i intym­ności, niskie poczucie własnej wartości, uległość-zależność, tendencje autodestrukcyjne;

• deficyty kompetencji życiowych, radzenia sobie z trudnościami, ra­dzenia sobie z uczuciami, nawiązywania kontaktów i bliskich relacji społecznych, brak atrakcyjnych sfer życiowej aktywności;

• deficyty kompetencji samoregulacyjnych, które nie tyle są przyczyną szukania zastępczych gratyfikacji, ile bezpośrednią przyczyną uzależ­nienia się, o czym pisałam wyżej, charakteryzując mechanizm kształtowania się tej formy patologii

6. Czynniki motywacyjne:

• motywy poszukiwania pozytywnych stanów psychicznych: stymulacji i wrażeń, silnych doznań, co nazywa się często motywami poszuki­wania narzędzi szczęścia. Chodzi o potrzebę stymulacji uwarunkowaną temperamentalnie albo osobowościowe, o czym piszę niżej;

• potrzeba likwidacji negatywnych stanów psychicznych - lęku, niepewno­ści, smutku, braku sensu, pustki, silnego napięcia, zmęczenia, co wiąza­łoby się z motywacją unikania przykrości, tłumienia negatywnych uczuć;

• istotną rolę odgrywają także potrzeby związane z okresem rozwojowym, np. potrzeba intymności, uznania grupy rówieśniczej, wówczas zacho­wania uzależniające stają się instrumentem do realizacji tych potrzeb. Motywy te mogą być generowane czynnikami osobowościowymi lub sytuacyjnymi. Wśród cech osobowości poza potrzebą doznań i stymulacji często wymienia się wszystkie te cechy, które prowadzą do motywacji regulacji stanów przykrych i złego samopoczucia.

Istota WSPÓŁUZALEŻNIENIA

Osoby żyjące przez dłuższy czas w bliskich relacjach z człowiekiem uzależnionym wykazują wiele cech podobnych, gdyż są uzależnione od swoich partnerów, rodziców, dzieci itp. Cierpią z powodu licznych krytycznych wydarzeń, konieczności ciągłego kontrolowania al­koholika lub gracza. Skoncentrowani są na trosce o innych, pomijają własne potrzeby, tłumią emocje, niekiedy bardzo intensywną złość, ale też poczucie winy i lęku. Zjawisko współuzależnienia ujmowane jest różnie jako:

l) choroba o nieznanej etiologii,

2) zaburzenie emocjonalne, które powstaje pod wpły­wem rozwoju uzależnienia u bliskiej osoby

3) zaburzenie osobowości, które kształtuje się już w rodzinie pochodzenia i przenosi na późniejszy związek z osobą uzależnioną.

Współuzależnienie jest objawowo podobne do objawów uzależnienia alkoholika, gracza, narkomana.

Skutki uzależnień

Z reguły uzależnienia niosą za sobą jedynie negatywne skutki, rzutujące na wszystkie sfery życiowe jednostki: życie zawodowe, rodzinne, towarzyskie, a także zdrowie psychiczne i fizjologiczne. Zmiany jakie powodują uzależnienia dotykają więc samą osobę uzależnioną, ale także jej najbliższe otoczenie. Według H. Sęk skutki uzależnień odciskają swoje piętno w sferach:

1.fizycznej - niekorzystny wpływ na zdrowie; może być to wpływ bezpośredni (np. nieprawidłowe funkcjonowanie układu krążenia, pokarmowego, oddechowego, nerwowego) lub pośredni (uzależnienia mogą powodować złą dietę, zaprzestanie dbania o siebie, czego konsekwencja może być stan chorobowy)

2.psychologicznej - nałóg staje się najważniejszym elementem życia, w wyniku czego na dalszy plan schodzą codzienne czynności oraz cele życiowe; uzależnienie może powodować niską samoocenę, obniżenie samokontroli oraz brak zaufania do samego siebie

3.pedagogicznej - można wyróżnić tu skutki rodzinne (zakłócenie prawidłowego funkcjonowania rodziny, zaburzenia w obszarze ról i funkcji pełnionych w rodzinie, przemoc w rodzinie), kryminologiczne (uzależnienia mogą być źródłem przestępczości); występuje tu czynnik wiktymizacji - jednostki uzależnione są w większym stopniu narażone na działania przestępcze skierowane przeciwko nim

4. społecznej - konsekwencją uzależnień może być utrata pracy i dochodów, stracenie oszczędności, wydatki na leczenie odwykowe, zniszczenie związków międzyludzkich i więzi interpersonalnych, związanie się z grupami przestępczymi, agresja i przemoc.

Opierając się, z kolei, na kryteriach diagnostycznych zaproponowanych przez ICD-10 można przyjąć, że patologiczny hazard można rozpoznać wówczas, kiedy w okresie ostatniego roku stwierdzono obecność co najmniej trzech objawów z poniższej listy:

·         silną potrzebę lub poczucie przymusu hazardowego grania;

·         subiektywne przekonanie o istnieniu trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z hazardowym graniem, tj. upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od grania oraz nad długością czasu poświęconego na granie hazardowe;

·         występowanie, przy próbach przerwania lub ograniczenia grania, niepokoju, rozdrażnienia czy gorszego samopoczucia oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do gry;

·         spędzanie coraz większej ilości czasu na graniu w celu uzyskania zadowolenia czy dobrego samopoczucia, które poprzednio uzyskiwane były w krótszym czasie;

·         postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz grania;

·         kontynuowanie hazardowego grania pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek ze spędzaniem czasu na graniu.

FORMY LECZENA UZALEŻNIEŃ

Formy leczenia i pomocy osobom uzależnionym są różnorodne ze względu na rodzaj i stopień uzależnienia. W przypadku uzależnień od substancji można stosować środki doraźne np. detoksykację, czyli usuniecie szkodliwej substancji z organizmu, czy też program metadonowy. Jednak środkami długotrwałymi w leczeniu uzależnień są różnego rodzaju terapie indywidualne lub grupowe, grupy wsparcia. Podstawa doboru odpowiednich metod pracy (z reguły wykorzystujących wszelkie dostępne w psychoterapii podejścia) terapeutycznej jest postawienie trafnej diagnozy. Inaczej postępuje się, gdy dominują czynniki zaburzeń rozwoju we wczesnym dzieciństwie, inaczej, gdy chodzi o reakcję na traumatyczne wydarzenie, jeszcze inaczej, gdy stwierdza się głównie deficyt kompetencji samoregulacji lub powstanie uzależnienia drogą modelowania itp.

Terapię indywidualną osoby uzależnionej łączy się z oddziaływaniem na współmałżonka, który może korzystać z grupy wsparcia (w przypadku uzależniania od alkoholu) Al.-Anon. Prowadzi się także terapię małżeństw lub w pewnym etapie całych rodzin. Dzieci z rodzin alkoholików korzystają z kolei z grup samopomocy Al.-Ateen lub później z grup Doros­łych Dzieci Alkoholików.

Terapia grupowa może być prowadzona w nurcie terapii systemów lub w ujęciu terapii strukturalnej.

Fundamentem terapii uzależnień jest tzw. program 12 kroków, na podstawie których osoba uzależniona odbudowuje swoje życie na nowo. Przykładowo 12 kroków opracowanych przez amerykańskiego psychologa Skindera brzmią:

1. Przyznajemy, że wszystkie nasze wysiłki, aby przestać pić alkohol, zawiodły.

2. Doszliśmy do przekonania, że musimy się zwrócić do kogoś o pomoc.

3. Poprosiliśmy o pomoc inne osoby, zarówno kobiety, jak i mężczyzn, szczególnie te, które borykają się z tym samym problemem.

4. Sporządziliśmy listę sytuacji, w których picie alkoholu jest najbardziej prawdopodobne.

5. Poprosiliśmy naszych przyjaciół, aby pomogli nam unikać takich sytuacji.

6. Jesteśmy gotowi przyjąć pomoc, którą nam ofiarują.

7. Szczerze wierzymy, że oni nam pomogą.

8. Sporządziliśmy listę wszystkich osób, wobec których zawiniliśmy i którym mamy zamiar zadośćuczynić.

9. Zrobimy wszystko, aby zadośćuczynić tym osobom w taki sposób, aby ich nie zranić.

10. Nadal będziemy sporządzać listy skrzywdzonych osób i uaktualniać je w miarę potrzeby.

11. Jesteśmy głęboko wdzięczni za to, co nasi przyjaciele zrobili i nadal dla nas robią.

12. My sami, z kolei, jesteśmy gotowi pomóc innym, którzy zwrócą się do nas, w taki sam sposób.

2. Specyfika rozwoju wybranego rodzaju uzależnienia - na przykładzie uzależnienia od hazardu.

Pojęcie hazardu znajduje swoje źródło w języku arabskim, gdzie określenie az-zahr oznacza kostkę do gry. W literaturze występuje również analogiczne do hazardu pojęcie- gamblerstwa (ang. gambling), oba określenia stosowane są zamiennie. Istotą hazardu jest gra, aktywność niosąca ze sobą ryzykowne przedsięwzięcie, którego wynik zależy wyłącznie od przypadku, nie mamy na niego wpływu, ale żywimy nadzieję, że jego wynik będzie dla nas pomyślny. Według ICD- 10 patologiczna gra polega na często powtarzającym się uprawianiu hazardu, który przeważa w życiu człowieka ze szkodą dla wartości i zobowiązań społecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych. W opinii A. Podgóreckiego osoba podejmująca owe przedsięwzięcie traci nad nim kontrolę i w rezultacie staje się graczem nałogowym, uzależnionym. Nałogowi hazardziści podobnie jak inne osoby uzależnione przejawiają specyficzne cechy i sposoby zachowania, które pozwalają zakwalifikować takie typy osób według odpowiednich kryteriów do takiej grupy osób. Psychologowie dość często podkreślają, że osoby uzależnione od hazardu wykazują niedojrzałość osobowościową nałogowych graczy. Niekiedy odzwierciedlają także symptomy syndromu Piotrusia Pana bazujący na lęku przed dojrzałością, przenoszenia w dorosłe życie dziecięcych pragnień, zaburzone poczucie realizmu. Najczęściej wymienianymi cechami osób wysokiego ryzyka uzależnienia od hazardu są:

- skłonność do ucieczki od rzeczywistości;

- wysokie zapotrzebowanie na stymulację;

- niestabilna samoocena (zależna głównie od czynników zewnętrznych);

- labilność emocjonalna (skłonność do popadania w skrajności);

- lęk przez odpowiedzialnością;

- mitologizowanie rzeczywistości (uzależnienie osiągnięć życiowych raczej od okoliczności zewnętrznych: trafu, szczęścia itd.);

- niedojrzałość osobowości.

Kryteria oceny uzależnień od hazardu

Aby można było mówić o uzależnieniu, osoby poddane jego wpływowi muszą spełniać pewne charakterystyczne cechy. Częstotliwość występowania określonego zachowania nie jest warunkiem koniecznym rozwoju uzależnienia, stanowi przede wszystkim czynnik ryzyka. W uzależnieniach psychologicznych (do których zaliczany jest patologiczny hazard) problem tkwi w cechach wewnętrznych jednostki.

Kryteria charakteryzujące nałogowego hazardzistę wg Berglera:

- doświadczenie powtarzane chronicznie;

- aktywność pochłaniająca wszystkie inne zainteresowania;

- patologiczny optymizm w przewidywaniu wygranej;

- podejmowanie ryzyka przekraczającego możliwości gracza;

- szczególna ekscytacja grą (cierpienie połączone z przyjemnością);

- tworzenie mitu wygranej (hazardzista pamięta tylko sukcesy, nie bierze pod uwagę przegranych);

- nieuzasadniona wiara we własną nadzwyczajną zręczność;

- postrzeganie relacji międzyludzkich w kategoriach hazardu (np. życie jest grą)

Ponadto na podstawie badań brytyjskich Brunon Hołyst sformułował odmiennie od powyższego autora 10 kryteriów sprawdzających czy osoba jest nałogowym hazardzistą. Należą do nich:

1.zaangażowanie 2.tolerancja 3.wycofanie 4.ucieczka 5.pościg za wygrana 6.kłamstwa 7.utrata kontroli nad grą 8.nielegalne zachowanie 9.pożyczki od najbliższych 10.utrata pracy

Przy czym uzyskanie pozytywnych odpowiedzi na 3 z wyżej wymienionych cech sprawia, iż dana osoba zalicza się do grupy podwyższonego ryzyka. Natomiast udzielenie 5 odpowiedzi pozytywnych w tym na kryteria oznaczone cyframi- 8,9,10 oznacza uzależnienie.

Fazy rozwoju uzależnienia od hazardu

Faza zwycięstw- Cechą najbardziej charakterystyczną dla fazy zwycięstw jest granie okazjonalne, bez elementów regularnej powtarzalności. Objawem niepokojącym jest tu jednak pojawiające się coraz częściej fantazjowanie na temat efektownych, dużych wygranych, które to wygrane pojawiają się od czasu do czasu w sposób naturalny, powodując silne pobudzenie. Sukcesy oraz towarzysząca im adrenalina motywują grającego do intensyfikowania aktywności, co przejawia się coraz częstszym graniem i podwyższaniem stawek

Faza strat-Grający ryzykując coraz większe kwoty naraża się na coraz większe straty. Wielka wygrana, w którą nasz bohater mocno wierzy, domaga się zainwestowania coraz większych środków. Marzeniowy optymizm pozwala jednak - w nadziei na ostateczny sukces i wielkie zwycięstwo - przeznaczać na granie pieniądze przeznaczone w założeniu na coś innego (życie, wczasy, pieniądze pracodawcy), czy zaciągać wysokie pożyczki.

Przegrana - nawet masywna - nie spełnia już roli czynnika hamującego. Zamiast tego intensyfikuje rozpaczliwe czasem próby odgrywania się. Jeśli zdarzy się wygrana - przeznaczona jest na spłatę długów lub (i to wcale nie rzadko) na dalsze granie.

Faza desperacji (dzielona jest jeszcze na dwie depresji i utraty nadziei)-Konsekwencje grania na automacie do gry stają się coraz bardziej dotkliwe. Gra pochłania coraz więcej czasu i energii, a kłamstwa, w których funkcjonuje hazardzista powodują separację od rodziny i przyjaciół, od ludzi w ogóle. Zachwianiu uległ już świat wartości, w którym dążenie do wygranej staje się ważniejsze od wszystkiego innego.

Przyczyny uzależnienia

Problem uzależnienia nie leży u źródła tego, dlaczego człowiek podejmuje grę, ale dlaczego jej nie przerywa, kiedy zaczyna tracić pieniądze. Motywem przewodnim w tym przypadku będą wiec motywy psychologiczne. Mimo powszechności zjawiska hazardu podejmuje się niewiele prób wyjaśnienia tego zjawiska. Najczęściej literatura uwzględnia trzy sposoby wyjaśnienia tego zjawiska:

• specyficzne cechy osobowości- skłonność do ucieczki od rzeczywistości, wysokie zapotrzebowanie na stymulację, niestabilna samoocena, labilność emocjonalna, lęk przed odpowiedzialnością, mitologizowanie rzeczywistości, niedojrzałość osobowości.

• mechanizm kształtowania nawyków w trakcie tego typu aktywności-system wzmocnień negatywnych i pozytywnych o zmiennym układzie zarówno czasowym, jak i dotyczącym rodzaju pojawiających się wzmocnień. Do tego dochodzi perspektywa dużych nagród (wzmocnień pozytywnych) i dość łatwe zadanie którego wyniku nie sposób przewidzieć.

• uzależnienie jako objaw podświadomych potrzeb jednostki- zgodnie z ta koncepcją czynnikiem dynamizującym zachowania nałogowego hazardzisty jest przede wszystkim potrzeba samoukarania. Uprawianie hazardu traktowane jest tako nieustannie odradzający się cykl winy i kary z rzadkimi epizodami przebaczenia. Długi hazardzisty są specyficznego rodzaju karą, jaką gracz sam na siebie nakłada. Zaś gra jest stwarzaniem sobie okazji do odczuwania poczucia winy. Powodem, dla którego hazardzista karze samego siebie

Bibliografia:

1. H. Sęk, Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo ,,Scholar”, 2005, s. 254-274

2. M. Teesson, L. Degenhardt, W. Hall, ; przeł. [z ang.] Zofia Pelc , Uzależnienia, Gdańsk: GWP, 2005, s. 32-57

3. P. Zimbardo, Psychologia i życie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 61-62; 140

4. B.T. Woronowicz, Uzależnienia-geneza, terapia, powrót do zdrowia, Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, 2009, s. 459-471

5. I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 197-208

9

---