Bezrobocie.
Bezrobotny -osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostająca bez pracy i nie ucząca się w szkole.
Przyczyny bezrobocia:
-niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie
-wadliwa organizacja rynku pracy,
-brak odpowiednich kwalifikacji
-trudności mieszkaniowe
- zbyt niskie płace w porównaniu z zasiłkiem
- wahania koniunktury ( w tym sezonowe)
- automatyzacja)
- przeludnienie agrarne
Rodzaje bezrobocia:
-strukturalne;
-lokalne
-przejściowe (frykcyjne
-sezonowe
-utajone
Metody walki z bezrobociem:
roboty interwencyjne, aktywne pośrednictwo pracy, emigracja , obniżanie podatków, deregulacja rynku pracy, wykształcenie, skracanie czasu pracy. Łagodzenie skutków- ubezpieczenia, zasiłki.
Masowe bezrobocie w większości krajów uprzemysłowionych od lat 70-tych.
1995 r. została wydana praca Jeremy Ryfiknda „The end of the work”. W XIX w. rew. przemysłowa spowodowała zmianę sposobu produkcji i stopniowe zastępowanie pracy fizycznej człowieka maszynami. Obecnie nowe technologie zastąpią pracę ludzkiego umysłu. 75% pracy ludzkiej to praca prosta, która da się zastąpić maszynami. Zyskają tylko wysoko wynagradzani i wysoko kwalifikowani specjaliści.
Równie ważną przyczyną skutecznej walki z bezrobociem jest lepsze wykształcenie społeczeństwa. 2/3 utworzonych w ostatnich 5 latach miejsc pracy jest zajmowane przez osoby z wyższym wykształceniem. W 90 proc. to stanowiska menedżerów, ekspertów i techników. O miejsca pracy dla osób z niższym wykształceniem coraz trudniej, gdyż często może ich zastąpić maszyna.
Jedna z konsekwencji globalizacji jest otwarcie rynków pracy. Poważne skutki w sferze zatrudnienia rodzi obowiązujące w UE prawo do swobodnego przemieszczania się pracowników (poważnie ograniczone jednak dla nowych członków, których czeka okres karencji.
Inne modele rynku w Europie, USA i Japonii
W Europie uregulowany rynek pracy, silna pozycja zw. zaw., duża rola negocjacji zbiorowych i Rozbudowana siatka socjalna, relatywnie wysokie płace.
USA - deregulacja rynku - bardziej elastyczny. Powstaje dużo nowych miejsc pracy, ale są one mało stabilne. Płace niższe, znacznie niższa ochrona socjalna pracowników - w USA i Japonii siła robocza o ok. 50% tańsza.
Japonia - w miarę stabilna praca (rzadsze zwolnienia pracownika), przywiązanie i lojalność wobec miejsca pracy, b. długi czas pracy przy jednoczesnej stosunkowo niskiej wydajności.
Nowe strategie zatrudnienia
miejsca pracy w niepełnym wymiarze godzin, zatrudnienie na czas określony, nie na stałe, praca bez etatu - umowa o dzieło, kontrakt, umowa-zlecenie. Praca na odległość - w domu, pracy na zawołanie, w przedsiębiorstwach wypożyczających pracowników. Zwiększa się liczba osób pracujących w nocy, podczas weekendów, w nadgodzinach - koncerny wola zatrudniać mniej osób w dłuższym czasie pracy. Skutek - wiecej miejsc pracy, ale obniżenie bezpieczeństwa socjalnego.
Przyczyny bezrobocia w Polsce
likwidacja przedsiębiorstw nierentownych, zamykanie kopalń i PGR-ów, bankructwo przedsiebiorstw, które nie wytrzymały konkurencji z Zachodem, racjonalizacja zatrudnienia, restrukturyzacja przemysłu, brak mobilnosci pracobiorców, niskie wykształcenie i kwalifikacje.
Ubóstwo - brak środków dla zaspokojenia podstawowych potrzeb, zależą od tego, co dana społeczność uważa za niezbędne do życia.
bóstwo absolutne to taki stan warunków bytowych, który utrudnia lub uniemożliwia realizację podstawowych funkcji życiowych. Ubóstwo względne - podstawowy koszyk dóbr i usług konsumpcyjnych zapewniających biologiczne i kulturalne przetrwanie.
HPI (Human Powerty Index), wskaźnik ONZ (długość życia, wykształcenie, zasobność materialną i udział w życiu społ.)
W Polsce kilka wskaźników
suma potrzebna na zaspokojenie podst. potrzeb, koniecznych dla utrzymania się przy życiu - żywność, podstawowe ubranie, mieszkanie, podstawowa opieka lekarska. Suma ta określa minimum egzystencji, poniżej ub. bezwzględne, absolutne.
- minimum socjalne - jw. + możliwość uczestnictwa w życiu społ.
ubóstwo relatywne -urzędowa linia ubóstwa.
Kryterium urzędowe to ostatnie 3 pierwsze używane są w badaniach naukowych.
Przyczyny ubóstwa
przyczyny zależne od jednostki
przyczyny obiektywne
Zwolennicy reguł rynkowych - niewłaściwe zachowania samych ubogich. Rynek nagradza tych, którzy dobrze dają sobie na nim radę i karze tych, którzy pracują mało lub nieefektywnie
egalitaryści - wina systemu społeczno-gospodarczego, rynek nie jest sprawiedliwy. Place są różnicowane nie tylko zgodnie z praca i wysiłkiem, ale różne w różnych gałęziach, bezrobocie jest generowane przez rynek.
Trzy teorie -
- teoria skażonych charakterów. Ubóstwo to efekt naturalnych defektów(brak aspiracji, umiejętności, zdolności itd.). Jest się biednym dlatego, ze nie włożyło się w prace odpowiedniego wysiłku.
- teoria ograniczonych możliwości
Ubożenie może być rezultatem sił pozostających poza kontrolą jednostki. Biedni są biednymi, bo nie ma równego dostępu do szkół, miejsc pracy. Dyskryminacja w pracy ze względu na pleć, kolor skóry itd.
- teoria Wielkiego Brata
Rząd niszczy bodźce do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny. Poprzez wysokie podatki, programy socjalne sprowadza rodziny na manowce państwowej pomocy i powoduje bezczynność.
Ubóstwo- konsekwencje społeczne.
Przestępczość. Reklamy przy jednoczesnej niemożliwości zakupu powodują, ze część osób, głównie młodych próbuje zdobyć te dobra w nielegalny sposób.
Osoby ubogie nie kupują, co zmniejsza popyt na towary, obniża koniunkturę, powoduje zamykanie zakładów, bezrobocie i dalsze zwiększenie sfery ub. Powoduje też zmniejszanie praw pracowniczych.,. Mnoży się tzw. szara strefa pracy - praca na czarno.
Starość
Zdefiniowanie pojęcia starości niejednoznaczne. Kryteria biologiczne nie zawsze zdają egzamin. Z punktu widzenia polityki społecznej o osoby stare - te, które przekroczyły wiek produkcyjny ( typowy, a nie specyficzny dla zawodu).
Populacja osób starszych zróżnicowana ze względu na kondycję zdrowotną. 65-69 lat przeciętnie zadawalający stan zdrowia i stosunkowo często kontynuują pracę zarobkową. Pomiędzy 70 a 74 r. pogorszenie stanu zdrowia, ochłodzenie więzi rodzinnych i ograniczenie kręgów znajomych. Problemy pogłębiają się dla populacji osób 80-letnich i starszych.
Kolejne ważne zróżnicowanie - płeć. Więcej w grupie osób starych jest kobiet - czym wyższy wiek, tym wyższy procent. Nadumieralność mężczyzn. Poza tym - wykształcenie, zawód, stopień sprawności.
Społeczeństwo polskie starzeje się. W 1980 r. l. osób powyżej 65 lat wynosiła ok. 10%, w 2000 -12,3%, prawdopodobnie w 2030 r. 24%. Wśród ludzi starszych będzie coraz więcej osób samotnych - nie tylko wdowieństwo,. ale także coraz więcej będzie rodzin bezdzietnych i samotnych. Coraz wyższe będzie wykształcenie emerytów, będą oczekiwali lepszego zaspokojenia potrzeb kulturalnych.
Problemy - osoby stare bez stałego źródła utrzymania ( zbyt mało wypracowanych lat do emerytury). Należą się dorywcze lub stałe zasiłki, ale nie są zagwarantowane prawnie, zależą od indywidualnych decyzji, nie istnieje renta socjalna.
- czynsze, ceny lekarstw, brak mieszkań (ludzie starzy czasem wyrzucani z mieszkań przez dzieci)., fatalna jakość usług w Domach Starców.
- uzależnienie od pomocy (psychiczne, funkcjonalne i ekonomiczne).
Uzależnienie psychiczne wynika z indywidualnej oceny sytuacji, gdy postrzega się starość jako okres zniedołężnienia i uznaje konieczność pomocy, nawet jeśli nie jest ona faktycznie potrzebna. postrzegania starości przez niego samego.
Uzależnienie funkcjonalne- obiektywna konieczność korzystania z pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności, wielu podstawowych nawet czynności. Czesto powodem są niedostosowane mieszkania, bariery architektoniczne, brak odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego i gospodarstwa domowego.
Uzależnienie ekonomiczne - konieczność korzystania z pomocy finansowej.
Ubóstwo, bezradność, upośledzenie długotrwała choroba stanowią podstawę do ubiegania się przez osoby starsze, niemające dostatecznych dochodów o świadczenia pomocy społecznej( finansowe, usługowe lub rzeczowe).
Emerytury
Reforma emerytur w l. 90-tych.
Obowiązujący w PRL system emerytalno-rentowy w Polsce nie do pogodzenia z zasadami transformacji ustrojowej. Emerytury w niewielkim stopniu zależne od dochodów, wkładu pracy itd. Nie do utrzymania, w związku ze starzeniem się społeczeństwa, bezrobociem.
Pierwszy pełnomocnik do spraw reformy 1997 r. Jerzy Hausner.
W tym samym roku Sejm uchwalił trzy ustawy zapoczątkowujące reformy - o utworzeniu funduszy emerytalnych, o finansowaniu reformy ze środków prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz o pracowniczych programach emerytalnych
W 99 r. reforma emerytalna (jedna z czterech reform). Adresowana głównie do ludzi młodych (do 30 l) , którzy uczestniczyli w niej obligatoryjnie. Pracujący w wieku 30-50 l. wybór - albo zreformowany system ZUS, albo system mieszany, dwufialarowy. Osoby po 50 z reformy wyłączone..
Fundusze emerytalne - powszechne towarzystwa emerytalne (instytucje zarządzające) oraz funduszy sensu stricte. W 99 r. rozpoczęto kampanię promocyjną i akwizycje. Członkostwo na zasadzie dobrowolnie zawartej umowy.
Nadzór pełni powołany w połowie 98 r. Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi.
W ZUS-ie dla każdej osoby starszej stworzono indywidualne konto, na którym rejestrowane są składki Na kontach osób ubezpieczonych i zatrudnionych przed 1 I 99 kapitał początkowy, obliczony przez ZUS na podstawie składek zapłaconych za okres przed tą datą. Drugi filar - fundusze. Trzeci filar miały stanowić pracownicze fundusze emerytalne. Jedyny dobrowolny. Ubezpieczony w tym filarze decyduje o tym, w jakim programie się ubezpiecza, o terminie rozpoczęcia ubezpieczenia i o sposobie wypłaty świadczenia. Fiasko tego filaru.
Niepełnosprawność.
Uchwała Sejmu z 1997 r. osoby niepełnosprawne : „których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi.”
W Polsce niepełnosprawni w sensie prawnym (posiadający orzeczenie) i subiektywnie w sensie biologicznym.
Trzy stopnie niepełnosprawności - znaczny, umiarkowany i lekki. W stopniu znacznym osoby nie są zdolne do podjęcia pracy, albo mogą wykonywać pracę w zakładzie pracy chronionej. Nie są w stanie prowadzić samodzielnej egzystencji, wymagają stałej opieki.
Umiarkowane - jest zdolna do wykonywania pracy na stanowisku odpowiednio przystosowanym do jej możliwości i potrzeb. Ma ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji, wymaga czasem pomocy.
Lekki - zdolne do wykonywania pracy i nie wymagające pomocy.
W Polsce ok. 5,5 mln osób niepełnosprawnych, z czego ok.300 tys. poniżej 15 roku życia. 17 % ludności. (3,8% I grupa). Ponad połowa ma wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe, ok. 24% zawodowe, tylko niecałe 4% wykształcenie wyższe. (Dla całości - 40%, 256%, 24,6”% średnie, prawie 7% wyższe).
Niepełnosprawni to ok. 10% populacji świata. W 1988 r. w Polsce było 9,6% osób niepełnosprawnych.
Przyczyny - niezdrowy tryb życia - alkohol i wypadki pod wpływem alkoholu, papierosy, brak nawyków dietetycznych, słaby dostęp do lekarzy, słabe ratownictwo medyczne. Kryzys i bezrobocie wpływa na to, ze ludzie masowo występują o renty, chcąc mieś środki utrzymania.
najbardziej utrudnia jej wykonywanie.
Osoby niepełnosprawne - prawo do renty. Wysokość zależy od kategorii inwalidztwa. Osoby, które po zakończeniu choroby są nadal niezdolne do pracy , ale po leczeniu czy rehabilitacji będą mogły odzyskać sprawność otrzymują świadczenia rehabilitacyjne - 75% wynagrodzenia stanowiącego podstawę zasiłku chorobowego.
Problemy - szkolnictwo, brak pracy, upadek zakładów pracy chronionej, spółdzielni inwalidów, częstsze zwolnienia z pracy lub niechęć do przyjmowania ludzi chorych.
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), powołany w 1991r. PFRON refunduje kwoty należne ZUS, wynikające z ulg w składkach dla osób niepełnosprawnych. Udziela pożyczek na cele inwestycyjne i modernizację zakładów pracy chronionej, zleca różnym instytucjom zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej, społ. i leczniczej, pokrywa koszty tworzenia ośrodków szkoleniowych i rehabilitacyjnych, utrzymuje zagrożone likwidacją miejsca pracy dla niepełnosprawnych, dofinansowuje programy rządowe, zaopatrzenie w sprzęt, turystykę itd.
Najważniejsze ustawy Ustawa o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z dnia 9 maja 1991 oraz powołanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Rządowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem, opracowany przez Pełnomocnika do Spraw Osób Niepełnosprawnych i zaakceptowany przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1993 r.
.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, przyjęta w 1997 roku uchwałą Sejmu, określa prawa osób niepełnosprawnych do:
Dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,
Dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym, do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,
Dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu rehabilitację społeczną,
nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej,
Polityka ludnościowa.
W ujęciu pol. społ. jako celowej działalności państwa podstawowym podmiotem jej aktywności jest człowiek i rodzina.
Jednak wielu teoretyków p.s. wyróżnia politykę demograficzną (ludnościową) i rodzinną.
W szerokim pojęciu pol. ludnościowa uwzględnia szerokie uwarunkowania religijne, społeczne, ekonomiczne, kulturowe, a nawet polityczne (będzie to polityka populacyjna) oraz różne formy ruchu ludności (migracje wewnątrzkrajowe i zagraniczne).
Przy podejściu wąskim, uwaga p.s. w sferze pol. ludnościowej skoncentrowana jest na aspektach ściśle demograficznych (pol. demograficzna). Na czoło wysuwają się aspekty ilościowe rozwoju ludności, ekonomiczne i społ. aspektu migracji. O tym będziemy mówili.
W obu ujęciach występują trudne problemy podstaw kreowania polityki demograficznej, etyczne, rel., prawne i polityczne.
Przez pol. demograficzna rozumie się „regulowanie stanu liczbowego ludności zgodnie z założeniami politycznymi lub koniecznością życiową danego okresu. Polityka ta jest domeną państwa.” Jest to system świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności.
Można wiec mówić o pol. dem. jeśli istnieje system świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności. Powinien być to system kompleksowy, obejmujący całość czynników wpływających na stan liczbowy ludności. Obejmować powinien także sferę psychiczną (np. w okresach niepewności trudniej podejmuje się decyzje o dziecku), ale także sferę zapewniającą wszechstronny rozwój tego dziecka.
Polityka ma mieć na celu osiągnięcie następujących efektów
-przyspieszenie wzrostu ludności (polityka pronatalistyczna)
- ograniczenie tempa wzrostu ludności (polityka antynatalistyczna)
Pol. dem. prowadza te państwa, w których czynnik demograficzny w istotny sposób wpływa na sytuacje danego kraju. Np. państwa, które oceniają, ze ich liczba ludności jest zbyt mała (często po wojnie - Francja po I wojnie, przed spodziewana wojną lub w jej trakcie - Niemcy II wojna), lub gdy przyrost ludności jest tak wysoki, ze nie ma możliwości jej utrzymania (Chiny, Indie). Wiele państw jest namawianych do wprowadzenia do ograniczenia wzrostu ludności (III świata).
Polityka pronatalistyczna wyraża się w specjalnych programach subsydiowania rodzin, w zależności od ilości dzieci, tzw. bykowe (w Polsce międzyw. czyli podatek dla bezdzietnych i samotnych),
Antynatalistyczna - w niektórych krajach wydatki na ten cel ok. 1% budżetu państwa.
P.s. zaleca stosowanie w zakresie niezbędnej polityki dem. tylko te środki, które nie są sprzeczne z zasadami humanitarnymi. Środki te powinny wpływać nie tylko na przyrost (lub spadek) ilościowy, ale też na „jakość” ludności.
Sprzeciw częściej wywołują metody antynat. (choć i pro- czasem nie są akceptowane - zakaż sprzedaży śr. antykoncepcyjnych wszystkim lub pannom, zakaz aborcji). Antynat. - sterylizacja (dobrowolna lub przymusowa, brak opieki nad dalszymi dziećmi, skrajne - przymusowe aborcje).
W krajach rozwiniętych, zwykle w ramach pol. pronat. środki te są ograniczone do systemu materialnej i socjalnej pomocy państwa lub samorządu ter. dla rodziny i dziecka.
Pronatalistyczna może zawierać następujące elementy
- współudział państwa w zapewnieniu zdrowia dziecka i współudział w jego wychowaniu
- popularyzacja rodziny wielodzietnej (plakaty za Gierka)
-przyznawanie matkom specjalnych przywilejów i praw
- premiowanie matek za wydanie na świat dziecka (gmina, która płaci 2 tys. za dziecko urodzone nie później niż 2 lata po ślubie)
- uznanie przez państwo funkcji rodzicielskich za wysoce społecznie użyteczne
-rozbudowa systemów pomocy, ulg i stypendiów
- pomoc finansowa dla kobiet ciężarnych i wychowujących dzieci, które są w trudnej syt. materialnej
Pol. dem. obejmuje także pol. migracyjną.
Rodzina
Rodzinna polityka państwa- funkcje: wspieranie (korygowanie) rozwoju demograficznego i przeciwdziałanie ubóstwu rodzin, a szczególnie wyrównywanie szans dzieci.
Skierowana także do klasy średniej.
Problem z polityka wobec dzieci, wyrównywaniem szans, zasiłkami, szkolnictwem. Kontrowersje - konserwatyści przyjmują, ze rodzice mają być jedynie odp. za wychowanie, a wszelka ingerencja jest nieuprawniona (nie dotyczy to samej prokreacji, konserwatyści za polityka podwyższającą dzietność).
Pomoc rodzinie - pomocniczość -: zakazu pozbawiania czegoś rodziny( to, co rodzina jest zdolna robić sama, ma robić bez ingerencji z zewnątrz); pomoc - w tym, z czym sobie nie radzi powinna uzyskać pomoc; subsydiarna redukcja - pomoc rodzinie powinna ustać natychmiast, gdy nie jest już potrzebna.
Dwa typy polityki rodzinnej:
- politykę wyraźnie adresowaną do rodziny - np polityka ludnościowa pro lub antynatalistyczna, świadczenia socjalne związane z opieką i wychowaniem dzieci, świadczenia dla pracujących rodziców, opiekę zdrowotną nad matką i dzieckiem itd.
- politykę pośrednią. Przeciwdziałanie bezrobociu, system podatkowy - czyli to, co w efekcie przynosi skutki dla funkcjonowania rodziny.
Problem z definicją rodziny. Różnorodność modeli we współczesnym swiecie.
nuklearne, wielopokoleniowe, niepełne, konkubinaty małżeństwa homoseksualne, rodziny zastępcze, rodziny odtworzone (nowy ojciec, nowa matka, dzieci z poprzednich małżeństw, dzieci wspólne) .
Nowe wzorce tworzenia się rodzin.
Coraz mniej małżeństw (więcej singli i konkubinatów) .. Maleje udział pierwszych małżeństw, zawiera się coraz częściej kolejne. Wyższy wiek zawierania małżeństw (to oznacza mniej dzieci) Wzrost liczby rozwodów. Wzrost liczby dzieci pozamałżeńskich i samotnych rodziców.
Cechy charakteryzujące rodzinę (nie wszystkie musza występować)
- stosunki małżeńskie lub podobne do małżeńskich między dorosłymi
- obecność dzieci, które pozostają na utrzymaniu dorosłych.
- wzajemne korzystanie z zasobów, takich jak mieszkanie, pieniądze i własność
-trwanie związku w czasie
-powiązania z innymi krewnymi.
Trzy wzorce polityki rodzinnej
-konserwatywny, pokazujący „nowe” rodziny, jako destrukcyjny trend , niszczący w istocie rodzinę. Polityka rodzinna państwa dla „tradycyjnych” rodzin, ma przyczyniać się do odbudowywania tradycyjnych wzorców, zwłaszcza tradycyjnego małżeństwa. Promuje się tradycyjny podział ról w rodzinie.
-radykalny. Odejście od przyznawania świadczeń zależnie od statusu rodziny. Podstawą do świadczeń nie jest sytuacja rodzinna.
- pragmatyczny - obowiązek ekonomicznego wsparcia wszystkich obywateli, co oznacza słabsze zobowiązania rodziny do niesienia pomocy i przejecie obowiązków przez państwo - niezależnie od sytuacji rodzinnej.
Kobiety
Ogólna syt. kobiet we współczesnym świecie nie jest dobra. Przede wszystkim kraje rozwijające się, muzułmańskie lub takie, gdzie kobiety zwyczajowo maja niższą pozycję. (W Chinach np. tradycyjnie córka pomaga na starość rodzinie teściów, a nie własnej, do rodziny ojca należą też wnuki. Nie opłaca się więc inwestować w córki. W wielu krajach posag dziewczyny jest tak wysoki, ze posiadanie córki może po parunastu latach oznaczać zniszczenie finansowe rodziny).
Zaczyna się przed urodzeniem. Zamożne kobiety na podstawie badań prenatalnych usuwają ciążę, o ile dziecko okaże się dziewczynką. Dzieciobójstwa wśród mniej zamożnych warstw lub oddawanie do sierocińców. Znacznie rzadziej się je leczy. (szczególnie Chiny, gdzie wolno mieć tylko jedno dziecko). Dziewczęta są znacznie rzadziej posyłane do szkół.
W ciągu minionych dwudziestu lat około 10 milionów dziewczynek w Indiach zostało zabitych bezpośrednio po urodzeniu albo w wyniku dokonanej aborcji. W Chinach jest podobnie. Chińskie władze chcą zakazać aborcji płodów ze względu na płeć. Juz teraz brakuje dziewczynek (w 2020 roku proporcje dz/ch będą 100/117,norma to 100/104)
WHO zajmuje się tzw. zdrowiem reprodukcyjnym kobiet - w skład tego wchodzą zagadnienia niepłodności, planowania rodziny, antykoncepcji, szkodliwych praktyk tzw. okaleczania żeńskich narządów płciowych , zdrowia matki i noworodka, zapobiegania niebezpiecznym praktykom aborcyjnym, HIV/AIDS wśród kobiet.
Problemem jest również nierówność na rynku pracy i w sferze politycznej , mimo równości wobec prawa - „Szklany sufit”, mniejsze płace za równą pracę, niższe płace w zawodach sfeminizowanych, seksizm, molestowanie seksualne w pracy, mniej kobiet na wysokich stanowiskach w biznesie i polityce.
Kobieta nie jest oddzielnym podmiotem w polskiej polityce społecznej. Sprawa trudna - bowiem żądanie jednolitego statusu mężczyzn i kobiet powoduje, ze nie można domagać się odrębnych rozwiązań systemowych - tymczasem w Polsce, przy istniejącym faktycznie nierównouprawnieniu w pewnych dziedzinach by się przydały.
Wyjatek to kwestie związane z macierzyństwem (urlopy macierzyńskie, zasiłki dla kobiet w ciąży),.. W polskiej (i nie tylko) tradycji, mimo że z różnych świadczeń mogą korzystać na równi kobiety i mężczyźni, uznaje się, że polityka świadczeń czy usług związanych z ułatwieniem życia rodziny służą kobiecie, a nie obojgu rodzicom. Dlatego też polityka prorodzinna, jest rozumiana przez dużą część społeczeństwa jako polityka wobec kobiet.
Bezdomność
Niejasności definicyjne - czy bezdomni to osoby faktycznie bez dachu nad głową, czy nie posiadające własnego domu, czy też nawet takie, które dom maja, ale nie spełniający minimalnych standardów.
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej nią, za osobę bezdomną uważa się „osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych i nigdzie nie zameldowaną na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych”.
Możliwe sytuacje, gdy nie można mieszkać , mimo zameldowania, we własnym mieszkaniu, ale też można mieć dach nad głową bez meldunku i jakichkolwiek praw do mieszkania.
bezdomność sensu stricto - brak mieszkania i jakiegokolwiek innego, możliwie stałego, choćby zastępczo traktowanego schronienia przeznaczonego i przystosowanego do zamieszkania.
bezdomność sensu largo. - (utajona lub społeczna) miejsce zamieszkania nie spełnia kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych (jest to oczywiście względne, zależy od aspiracji) .
Bezdomni aktualni „Bezdomni aktualni są to ludzie nie mający dachu nad głową, którzy od rana do wieczora myślą, gdzie można by znaleźć schronienie na noc”
Bezdomni potencjalni- chwilowo mieszkają, ale jest to przejściowe. Np. bezdomni w zakładach karnych, szpitalach, sanatoriach przeciwgruźliczych, odwykówkach, schroniskach i noclegowniach, w miejscach wykonywania prac sezonowych budowlanych lub ogrodniczo-rolnych, w chwilowych kwaterach, stancjach i melinach.
Bezdomność „ukryta” - zagęszczeniem lokali z powodu braku możliwości wyprowadzenia się części lokatorów.
Rodzaje bezdomności
-bezdomni z przymusu, zdolni do samodzielności życiowej
-bezdomni z przymusu, niezdolni do samodzielności życiowej
-bezdomni z wyboru, zdolni do..
-bezdomni z wyboru, niezdolni do..
Przyczyny bezdomności
a) wzrost bezrobocia, likwidacja hoteli robotniczych, brak miejsc w zakładach opiekuńczych, domach pomocy społecznej, brak opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 lat, brak ośrodków dla nosicieli wirusa HIV;
b)możliwość wyeksmitowania lokatora „do nikąd”
c) alkoholizm, przestępczość, odrzucenie lub braku opieki ze strony najbliższych, rozwód, przemoc w rodzinie
d) świadomy wybór , choć nie zawsze do końca akceptowany. Może być efektem desperackich decyzji (np. ucieczka z domu, uchodźstwo), stylu życia - włóczędzy,
e) przyczyny osobowościowe.
Wśród przyczyn leżących po stronie samych bezdomnych (Moczuk)
f) czynniki związane z zakłóconym procesem socjalizacji w grupach pierwotnych, w tym złego przygotowania do samodzielnego życia, brakiem możliwości samodzielnego mieszkania, niemożnością zamieszkania z najbliższymi po rozwodach, separacjach, powrotach z więzienia;
g) przyczyny związane z nieumiejętnością przystosowania się do sytuacji społeczno-ekonomicznej, w tym poddawanie się przedmiotowemu traktowaniu przez pracodawców, brakiem możliwości zatrudnienia się za godziwą płacę;
h) przyczyny związane z nieprzystosowaniem się do sytuacji obyczajowo-kulturowej, w tym traktowanie współmałżonków jako własności, rozwody, niełożenie na rodzinę;
i) przyczyny związane z piciem i nadużywaniem alkoholu.
5 etapów przechodzenia w stan bezdomności
-Załamanie planu życiowego i rozpad rodziny (np. kryzys uczuciowy, długa choroba, inwalidztwo, wiezienie)
-Ubóstwo - na skutek bezrobocia, klęski żywiołowej, niskiego wykształcenia
-Różne wymiary stawania się bezdomnym (kulturowy, egzystencjalny, psychologiczny, etyczno-moralny)
-Przystosowanie się do bezdomności (nabywanie nawyków bezdomnego, akceptacja tego stanu, kontakty z innymi bezdomnymi)
-Bezdomność właściwa (utrwalona)
Coraz częściej bezdomne osoby z wykształceniem średnim i wyższym. Obniżeniu ulega wiek bezdomnych, przede wszystkim matek z dziećmi, narkomanów i nosicieli HIV.
.
Pomoc bezdomnym. Program wychodzenia z bezdomności
Org. pozarządowe - placówki stacjonarne (schroniska, domy dla samotnych matek, noclegownie) i jadłodajnie, punkty pomocy medycznej, sanitarnej oraz rzeczowej, domy dziennego pobytu, świetlice.
Pomoc bezdomnym należy do zadań własnych gminy- schronienie, posiłek, ubranie, zasiłek celowy na leczenie . Organizacje pozarządowe - Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta , „Monar, „Markot”.
W 2000 roku w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej- program „Bezdomność
profilaktyczny - zapobieganie utrwalaniu się i poszerzaniu zjawiska bezdomności
osłonowy - zapobieganie degradacji biologicznej i społecznej bezdomnych
aktywizujący - zmierzający do wyprowadzania z bezdomności (program indywidualny, kierowany do konkretnych osób). M.in. leczenie uzależnień, pomoc psychologiczna, prawna, rodzinna.
Bezdomnych od 30 do nawet 300 tysięcy. Zdaniem Andrzeja Przymeńskiego, socjologa, liczba ta jest mocno zawyżona. Według jego obliczeń bezdomnych jest 30-45 tysięcy.
Patologia
Patologia społeczna - dewiacja, dezorganizacja, problemy społ. „Zjawiska społeczne, które uważa się za świadczące o pewnych odchyleniach od obowiązujących w danym społeczeństwie norm.”
Podgórecki - pat. społ to rodzaj zachowania, typ instytucji lub typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane. Mankament definicji - założenie, że istnieje społ. w którym wszyscy przyjmują takie same normy i maja taki sam światopogląd.
Niejednoznaczność - zjawisko może być w jednym społeczeństwie pozytywne, w drugim negatywne (wielożeństwo, rytualna prostytucja).
Zjawiska patologiczne dotyczą kategorii zachowań jednostkowych, grupowych i instytucjonalnych.
Za patologię w danej społeczności uznawane zjawiska
- niezgodne z wzorami zachowań (czy postaw) zawartymi w systemach normatywnych społeczności
- jeśli występują ze zwiększającymi się, większymi niż przedtem , przed np. zmianą jaka zaszła w społeczeństwie, nasileniem ilościowym
- są dysfunkcjonalne, mają wyraźnie zakłócający wpływ na poszczególne, istotne w danej zbiorowości elementy dokonujących się zmian społ.
Trzy nurty
1. Subiektywny, normatywno-relatywistyczny (zajmuje się patologią jednostki) . Relatywizuje zjawiska społeczne w stosunku do ogólnie akceptowanych norm życia społecznego, wartości światopoglądowych. Patologiczne każde zjawisko niezgodne z akceptowanymi normami społecznymi i wartościami światopoglądowymi.
2. Zobiektywizowany. Wszystkie koncepcje oceniania patologii wiążą się z wartościowaniem i ocenianiem, maja charakter subiektywny. Zjawiska patologiczne należy wyodrębniać nie poprzez odnoszenia do norm społecznych i wartości światopoglądowych, ale na podstawie obiektywnych praw rozwoju i postępu społecznego.
3. Pomiędzy oboma nurtami, relatywistyczno-zobiektywizowany. Z jednej strony pod uwagę bierze się rozwój społeczny, z drugiej prawa rozwoju jednostki, grupy, całego społeczeństwa.
Polityka społeczna zajmuje się patologiami na trzech płaszczyznach
1.tradycyjno-minimalistyczne podejście - zachowania i zjawiska niezgodne z powszechnie akceptowanymi normami i wartościami
2.tradycyjno-nowatorskie - zjawiska odbiegające od normy czy prawa, działania instytucji lub grup społecznych odbiegające od normy, i wzajemne stosunki pomiędzy wielkimi strukturami (państwami), odbiegające od normy.
3.nowatorsko-maksymalistyczny - najszersze. Patologia życia społecznego , przeciwdziałanie patologii i dewiacyjności; patologia rodziny i nieletnich, dysfunkcyjności wynikające z konfliktów, dysfunkcje instytucji i przeciwdziałanie temu, dysfunkcje i deformacje systemów społecznych, dysfunkcje i destrukcyjne dewiacje nierównomierności rozwoju społecznego, dysfunkcje i patogenność w stosunkach międzynarodowych, destrukcyjność militaryzacji, zagrożenia ekologiczne itd.
Można tez wyróżnić podziały na patologię życia indywidualnego, życia zbiorowego i życia instytucjonalnego.
Inny podział - najczęstszy - pragmatyczny.
-przestępczość: przeciwko życiu (zabójstwa) i zdrowiu, przestępstwa pospolite (kradzieże, włamania), gospodarcze, urzędnicze, bankowe, zorganizowane i aferalne.
- samozniszczenie - alkoholizm, narkomania, samobójstwa, samookaleczenia i inne typy zachowań samoagresywnych (np. coraz częściej palenie papierosów, przedtem absolutnie nie uznawane za patologię)
- zachowania dezorganizujące rodzinę
-instytucjonalne rodzaje patologii społecznej, spowodowane dysfunkcją władzy ustawodawczej i wykonawczej.
Przestępczość.
Czynami o znamionach czynu przestępczego określa się takie działania, które są społecznie niebezpieczne i zabronione przez prawo w momencie popełniania czynu. .
Przestępstwa dzielą się na kryminalne - zabójstwa, bójki, gwałty, kradzieże, włamanie
-gospodarcze - spekulacja, zagarniecie mienia społecznego, przestępstwa celno-dewizowe, skarbowe
-polityczne - znieważanie głowy państwa, prześladowania innowierców, rasowe narodowościowe lub w innych warunkach politycznych występowanie przeciw rządowi, organizowanie grup opozycyjnych, drukowanie ulotek
-wynikające z postępu technicznego - wypadki drogowe, niszczenie środowiska.
Inny podział :przestępstwa na ulicach (przestępczość pospolita), przestępczość bez ofiar, przestępczość „białych kołnierzyków” , przestępstwa zbiorowe (grupowe), przestępczość polityków, przestępczość zorganizowana.
Czynniki kryminogenne - cechy osobiste, układy sytuacyjne, rozpad więzi nieformalnych.
W l. 90-tych w Polsce wzrost przestępczości. Nowe przestępstwa - przestępczość zorganizowana, mafie, przestępstwa dokonywane z udziałem broni palnej, wymuszenia rozbójnicze, masowy przemyt , wywóz dziewcząt do domów publicznych.
Liczba przestępstw nieznana, bo wiele drobnych nie jest zgłaszanych. Nie zgłasza się też większosci wymuszeń i gwałtów.
Wskaźnik wykrywalności przestępstw stwierdzonych wynosi 40-ponad 50%. Zabójstwa, uszczerbek na zdrowiu, zgwałcenie- ponad 80%, przeciw obrotowi gospodarczemu -90%, kradzież z włamaniem - tylko 20%.
Przestępstwa przeciw rodzinie i opiece. Błyskawicznie rośnie - 360-430 tys. rocznie w latach 50-60, 1100 tys. w 1999 r. Możliwe, ze rośnie nie sama ilość przestępstw, ale ich zgłaszanie.
Wzrastający udział nieletnich, dziewcząt i kobiet. .
Samozniszczenie.
- alkoholizm i pijaństwo.
Pijaństwo jest to nadmierna konsumpcja alkoholu, alkoholizm to choroba.
Przyczynami alkoholizmu są najczęściej
-niepowodzenia życiowe i kłopoty
- złe obyczaje i wzorce kulturowe, najczęściej wyniesione z domu, z grupy rówieśniczej
. Ponad 5 mln osób w Polsce nadużywa alkoholu, z czego uzależnionych jest około miliona.
Alkoholizm - wzrost przestępczości, zachowań agresywnych, przemocy w rodzinie. Większość sprawców najcięższych przestępstw nie była trzeźwa - 70% zabójstw, 78% zgwałceń, 85% rozbojów, 71% uszkodzeń ciała, 83% wypadków znęcania się nad rodzina, 93% naruszeń nietykalności cielesnej, 86% napaści na funkcjonariuszy publicznych.
Narkomania.
Najcięższa postać toksykomanii. Podziału na toksykomanię i uzależnienie od leków dokonał WHO.
Zjawisko nie jest nowe. Istnieją kultury, dla których narkotyki były zwykłą używką (Chiny - opium, Indianie itd). Kultury te jednak, w przeciwieństwie do europejskiej wypracowały mechanizmy korzystania z narkotyków, tak jak kultura europejska - korzystania z alkoholu. Wymiana używek (Indianie-Europejczycy) tragiczna dla obu stron.
Narkotyki w Polsce pojawiły się w latach 60-tych. Przedtem zjawisko istniało, ale nie było dostrzegane. Na początku lat 70-tych znacznie się rozszerzyła, potem stała się problemem. Na początku lat 80-tych zaczyna się tzw. narkomania klasyczna, przechodzenie do twardszych używek. Przede wszystkim morfina i jej pochodne. Ponad ¾ narkomanów nie przekroczyło 25 roku życia.
Nie sposób ocenić, ile osób zażywa narkotyki - można tylko szacować. Tym bardziej że od 1997 r. posiadanie narkotyków jest przestępstwem..
Narkomania łączy się z przestępczością (brak hamulców moralnych, konieczność zdobycia pieniędzy) -prostytucja, kradzieże, okradanie rodziny, żebractwo, z AIDS, z rozbiciem rodziny, z porodami dzieci uzależnionych itd.
Samobójstwa.
Durkheim - samobójstwa jako wyznacznik dezintegracji zbiorowości.
Przyczyny są osobowościowe, istnieją rodziny o dziedzicznej tendencji do samobójstw, uwarunkowania chorobowe (np. depresja kliniczna), alkoholizm, narkomania, zaburzenia depresyjne w przebiegu chorób somatycznych, uszkodzenia mózgu, nieszczęśliwy splot wydarzeń (utrata rodziny, pracy)
Samobójstwa uzależnione od płci, wieku i miejsca zamieszkania. Przeważają mężczyźni (choć prób samobójczych więcej wśród kobiet). W 1995 r. na ok. 6000 samobójstw ok. 4800 to byli mężczyźni. Częściej samobójstwa w miastach niż we wsiach. Najwięcej w grupie wiekowej 31-50, a po 70 roku życia prawie się nie zdarza. Rekord europejski samobójstw od stu lat - Węgry. Po 1990 r. w Polsce znacznie wzrosła liczba samobójstw, których przyczyna były zjawiska ekonomiczne (ok 1/5 wszystkich)
Patologia życia rodzinnego.
B. trudno określić, co jest patologią, a co nie. Np. rozpad rodziny - nie jest to już zjawisko wykraczające poza normy społeczne, a jednak niektórzy uznają za patologię. Z kolei bicie dzieci nie jest na ogół uznawane w Polsce za patologię, choć w innych krajach tak.
Do patologii zalicza się rozwody, sieroctwo społeczne, przestępczość nieletnich, narkomanię i alkoholizm wśród młodzieży, samobójstwa młodzieży, uciążliwe społecznie i przestępcze rodziny, upośledzenie zdrowotne dzieci, obniżone aspiracje dzieci i swobodę obyczajów.
Od 1960 r. trzykrotnie wzrosła l. rozwodów. Znacznie częściej w miastach niż na wsiach. Przyczyna to nie pogorszenie się jakości małżeństw, ale niezależność finansowa kobiet.
Sieroctwo społ.
Dzieci przebywające w placówkach opiekuńczych, choć maja rodziców, przebywające w rodzinach, wobec których rodzina nie wywiązuje się z obowiązków, albo wywiązuje, nie darząc uczuciem.
Przestępstwa przeciw rodzinie.
Najczęstsze - uchylanie się od płacenia alimentów. Za to przewidziana jest kara - od grzywny do 2 lat wiezienia. Co roku spraw tego typu jest ponad 200 tys.
W Polsce normy społeczne nie potępiają jednoznacznie przemocy w rodzinie. Trochę zmieniło się to w stosunku do kobiet, niewiele - jeśli chodzi o dzieci . Sprawy przeciw mężczyznom są rzadkie, po pierwsze na skutek lekceważenia przez policję zgłoszeń, po drugie - przez to, że kobiety najczęściej wycofują te sprawy. Pomocy udzielają schroniska. Bite dzieci często trafiają do domów dziecka - w ten sposób ukarane zostają ofiary, sprawcy pozostają w domach.
W ponad 95% wypadków skazania dotyczą mężczyzn. Wynika z tego, że przemoc kobiet skierowana przeciw dzieciom i umyka wymiarowi sprawiedliwości.
Kazirodztwo. Zakazane niemal we wszystkich kulturach. Z tego względu zawsze stała l- 2 przypadków na mln. osób. Nie ma związku z położeniem materialnym rodziny, wykształceniem itd, choć częściej w rodzinach z problemem alkoholowym, tam gdzie nie ma matki w domu.
Prostytucja
Najstarszy zawód świata. Nie zawsze oceniana jako naganne - np. przyświątynna.
Pierwsze ślady starożytny Wschód, prostytucja gościnna, polegająca na wzajemnej wymianie uprzejmości z kimś obcym. Kolejna forma -kultowa, religijna, obrzędowa. W starożytnej Babilonii pierwsze prostytutki uliczne, zajmujące najniższą pozycję w hierarchii świątynnej.
W starożytnej Grecji prostytucja legalna, na prawach innych rzemiosł.
W średniowieczu , zaprzestano ekskomunikować prostytutki, stały się one uznanymi członkiniami społeczności, w Paryżu miały gildię.
Prostytucję starano się kontrolować poprzez wprowadzenie systemu reglamentacyjnego: obowiązkowej rejestracji prostytutek, opodatkowania domów publicznych i przymusowych, badań lekarskich. Na przełomie XVIII i XIX w w Prusach, a w 1843 roku gen. Paskiewicz wprowadził te przepisy w Królestwie Polskim. Właściciele domów publicznych opodatkowani, pieniądze przeznaczone m.in. dla kobiet, które chciały porzucić ten zawód.
II połowa XIX w.abolicjonizm, (Josephine Butler), - ruch domagał się zniesienia prostytucji. W 1877 roku odbył się I Międzynarodowy Kongres Abolicjonistyczny w Genewie. Abolicjonizm - prostytucja to zło moralne, przemoc i wyzysk wobec kobiet. Pod wpływem tego ruchu w 1919 roku Ministerstwo Zdrowia Publicznego wydało dekret o zamknięciu domów publicznych.
Wg. współczesnej definicji osoba prostytuującą się uważa się kogoś, kto stale lub dorywczo uprawia proceder polegający na świadczeniu usług seksualnych w dowolnej formie, bez zaangażowania uczuciowego, w zamian za korzyści materialne, które stanowią decydujący motyw działania
Sposoby uregulowań prawnych:
-prohibicja - całkowity zakaz uprawiania prostytucji. Czyn ten jest uważany za przestępstwo wraz z konsekwencjami karnymi (w Szwecji np. karany także klient)
-reglamentaryzm - obowiązywał w Europie od czasów Napoleona I i dopuszczał uprawianie nierzadu przez prostytutki, zarejestrowane przez policję. Przepisy ograniczały ich osobistą wolność, gdyż były skoszarowane w domach publicznych
-neoreglamentaryzm - rejestrowanie prostytutek nie przez organa policyjne, lecz przez administrację sanitarna celem kontroli zdrowotnej prostytutek. Zakaz prowadzenia domów publicznych (międzywojenna Polska)
-abolicjonizm - prostytucja zwalczana przez działania profilaktyczne, reedukację prostytutek i szeroko pojętą pomoc społ. Prostytucja nie jest przestępstwem i nie jest karana, natomiast karane jest czerpanie zysków z czyjejś prostytucji (stręczycielstwo, sutenerstwo, domy publiczne). Obecnie Polska.
Rodzaje prostytutek
Prostytutki wakacyjne - 15-17 lat, często uciekinierki z domu, „zarabiają” na resztę wakacji . Raport międzynarodowej organizacji ECPAT, zwalczającej dziecięcą prostytucję i pornografię, stwierdzona, że wzrasta turystyka seksualna do Polski, głównie ze Szwecji.
Prostytutki socjalno - bytowe - zarabiają na podstawowe potrzeby, rzadziej na życie bardziej luksusowe, niż może im to zapewnić rodzina. Najczęściej przy drogach, w agencjach towarzyskich, bądź też wyjeżdżają za granicę w poszukiwaniu klientów. Niekoniecznie z biednych rodzin.
„call- girls” - najwyższej jakości, wykształcone, dobrze ubrane, nie wchodzą w konflikt z prawem, często maja pracę, studiują.
Obecnie coraz częściej „sponsoring” - zjawisko niebezpieczne, bo demoralizujące osoby, które nie wywodzą się ze zdemoralizowanych warstw, nie miały nigdy kłopotów z prawem.
Prostytutki (za wyjątkiem najdroższych i „sponsoringu”) zazwyczaj bez wykształcenia.
Współczesne problemy polityki społecznej.
Bezrobocie definicja pojęcia
Bezrobocie - ,przyczyny, rodzaje bezrobocia, skutki społeczne, metody walki z bezrobociem
Bezrobocie w Polsce
Ubóstwo - definicje
Mierniki ubóstwa
Społeczne skutki ubóstwa
Starość - kryteria starości, wiek emerytalny
Opieka nad ludźmi starszymi w Polsce i innych krajach
Reforma ochrony zdrowia z 1999 roku. Ochrona zdrowia i lecznictwo w Polsce
Niepełnosprawność- definicja pojęcia
Zasady przyznawania rent w Polsce - stopnie niepełnosprawności, sytuacja niepełnosprawnych w Polsce
Polityka ludnościowa pronatalistyczna i antynatalistyczna
Polityka państwa wobec rodziny - rodzaje
Definicja rodziny, problemy z definicją rodziny
Trzy wzorce polityki rodzinnej
Podstawowe problemy kobiet we współczesnym świecie
Bezdomność - rodzaje bezdomności, grupy społeczne zagrożone bezdomnością, sytuacja bezdomnych w Polsce
Patologia społeczna - definicja patologii.
Rodzaje patologii społecznych.