Modele sądowej kontroli administracji
Administracja publiczna winna być kontrolowana przez podmioty od niej niezależnie. Modele kontroli sądowej kształtują się różnie w zależności od przyjmowanych kryteriów.
Kryterium podmiotowe:
sądowa kontrola sprawowana przez sądy powszechne ( W. Brytania)
specjalne sądy administracyjne ( Austria, Niemcy)
model mieszany polegający na tym, że sadową kontrolę nad administracją sprawują sądy powszechne i powołane w tym celu sądy administracyjne
Kryterium przedmiotowe:
kontrola pełna obejmująca orzekanie merytoryczne. W ramach tego orzekania sad może nie tylko sprawdzić prawidłowość rozstrzygnięcia podjętego przez organ administracji, ale może zastąpić kontrolowany akt własnym orzeczeniem (W. Brytania, Austria- ale tylko w odniesieniu do skargi o milczenie administracyjne)
orzekanie weryfikacyjne czyli polegające na ocenie prawidłowości czyli zgodności z prawem podjętego przez organ rozstrzygnięcia ( Polska, Austria, Niemcy, sąd jest uprawniony jedynie do oceny prawidłowości. Nie może zastąpić orzeczenia organu administracji i wydać w to miejsce własnego )
Sądownictwo administracyjne w Niemczech
II połowa IX w. - pierwszy sąd administracyjny w 1863 r w Badenii, dopiero później w kolejnych landach te sądy były tworzone. Do 1952r. sadownictwo na obszarze Niemiec funkcjonowało jedynie w poszczególnych landach.
Od 1952r, sąd federalny.
Kryterium podziału związane było z pojęciem stosunku administracyjno- prawnego. Wszelkie działanie, których podstawą był stosunek administracyjno-prawny podlegały kognicji sądów administracyjnych.
Wszelkie sprawy, które podstawę czerpały ze stosunku cywilno-prawnego rozpatrywane były przez sądy powszechne. Sądownictwo zbudowane na triadzie aktów:
Ustawa zasadnicza ( konstytucja) wyznacza ramy.
Ustawa o federalnym sądzie administracyjnym
Ustawa o sądownictwie administracyjnym
Struktura w sądownictwie administracyjnym w Niemczech trójinstancyjna:
sądy administracyjne - tworzone na poziomie polskiego powiatu
wyższe sądy administracyjne - tworzone na poziomie województwa
federalny sąd administracyjny, czyli sąd ogólnokrajowy. Jest to sąd rewizyjny kasacyjny, ocena prawna wyroku. Obok niego występują sądy szczególne odwołują się do prawa socjalnego ( sądy socjalne i sądy finansowe)
sądy socjalne - zajmują się w Niemczech: bezrobociem, pomocą społeczną, dodatkami mieszkaniowymi
sądy finansowe - pełnią analogiczną funkcję jak we Francji.
Sądownictwo administracyjne w Austrii
Sądownictwo administracyjne powstaje w 1876r. W Wiedniu utworzono Trybunał Administracyjny. Ten jeden sąd jest jedynym sądem w Austrii. Jest to sąd jednoinstancyjny o charakterze kasacyjnym. Jego zadaniem jest kontrola legalności orzeczeń podejmowanych przez administrację. Sprawy wynikające ze stosunków adm-pr podlegają kognicji tego sądu. Przyjęto zasadę regułę klauzuli generalnej czyli wszystkie sprawy podlegają kontroli tego sądu jeżeli u ich podstaw leży stosunek prawny. WYJĄTEK : w przypadku bezczynności organu adm sąd ten może wydać orzeczenie merytoryczne. Trybunał składa się z sędziów zawodowych: 1/3 pochodzi ze środowiska sądowego, 1/3 z adm centralnej, 1/3 środowisk naukowych.
Postanowienia konstytucji marcowej na temat sądownictwa administracyjnego w Polsce
W Drugiej Rzeczypospolitej Konstytucja Marcowa (1921) przyjęła sadownictwo administracyjne, którego kompetencje określono klauzula generalną. Było to sądownictwo typu kasacyjnego czyli Najwyższy Trybunał Konstytucyjny powołany był do orzekania o legalności zarządzeń i orzeczeń wchodzących w zakres administracji rządowej i samorządowej. Skargę miał prawo wnieść każdy, kto twierdził, że naruszono jego prawa lub że go obciążono obowiązkiem bez podstawy prawnej. NTA jako jedyny sąd administracyjny nie nadążał z rozpoznawaniem napływających skarg. Rosły zaległości, a na wyrok czekało się średnio 2 lata.
Sądownictwo administracyjne w Polsce w okresie II RP
Konstytucja Marcowa zapowiadała wieloinstancyjność sądownictwa administracyjnego. Jedynie w trzech województwach zachodnich działały wojewódzkie sądy administracyjne z siedzibami w Katowicach, Poznaniu i Toruniu. W drugiej Rzeczypospolitej nie zrezygnowano z utworzenia sądów administracyjnych niższych instancji. W rozporządzeniu Prezydenta RP z 32r. czytamy „ do czasu utworzenia sądów administracyjnych niższego stopnia Najwyższy Trybunał Administracyjny stanowi jedyna instancje sądową” Zamierzenia utworzenia wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego nie zostały zrealizowane z powodu wybuchu II wojny światowej.
Organizacja i ustrój sądownictwa administracyjnego w Polsce po 1980r.
Po II wojnie światowej ogólne sądownictwo administracyjne nie istniało aż do roku 1980 a więc przez 36 lat. Zakładano, że w państwie o ówczesnym ustroju polityczno-społecznym wystarczają takie instytucje kontroli jak kontrola wewnątrzadministracyjna, społeczna czy prokuratorska. Dopiero w 1980r. uznano, że utrwaliła się nowa struktura terenowego aparatu administracyjnego, że podniósł się wydatnie ogólny poziom przygotowania pracowników administracji, że w dużej mierze zostały uporządkowane przepisy prawa regulujące organizację i działalność administracji państwowej, dzięki czemu można wprowadzić sadownictwo administracyjne. Ustawą z dnia 31.01 1980 o zmianie kodeksu postępowania administracyjnego i ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym przywrócono sąd administracyjny w Polsce.
Sądownictwo administracyjne w Polsce od maja 1990
- zmieniono katalog spraw, na które służyła skarga do S.A. Przyjęto klauzule generalną. Wyliczono sprawy, które nie podlegają kontroli.
- wprowadzono możliwość zaskarżania do S.A. postanowień wymienionych w ustawie
- wprowadzono możliwość zaskarżenia do S.A. rozstrzygnięć nadzorczych wojewody w stosunku do uchwał organów.
Sądownictwo administracyjne w Polsce od października 1995
Od października 95r. weszła w życie kolejna ustawa o Naczelnym Sadzie Administracyjnym, która nie zmieniła koncepcji ogólnego sądownictwa adm. w naszym kraju aż do roku 2003.
Ustawa ta rozszerzyła krąg spraw podległych kognicji Sadu Administracyjnego Do 1995 r skargę do S.A. wnosiło się za pośrednictwem organu administracji . Natomiast mocą wskazanej ustawy, skargę wnosiło się bezpośrednio do sądu.
Postanowienia konstytucji z 2 kwietnia 1997 na temat sądownictwa administracyjnego
Od tego roku mówi się o konstytucyjnym modelu polskiego sądownictwa administracyjnego. I tak art.45 Konstytucji ustala prawo każdego do sądu wojewódzkiego do rozpoznania sprawy bez uzasadnionej zwłoki. W demokratycznym państwie prawnym tylko sąd może być organem ostatecznie decydującym o wolnościach, prawach i obowiązkach jednostki. Dlatego w każdej sprawie powinien być zapewniony stronom dostęp do sądu.
artykuł 176 konstytucji przyjął zasadę, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
Sądownictwo aktualne
Mamy dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne.
NSA
Wojewódzkie Sądy Administracyjne (WSA)
Organy wojewódzkiego Sądu Administracyjnego ( Prezes Sądu, Zgromadzenie Ogólne sędziów, Kolegium Sądu)
Na czele wojewódzkiego sadu administracyjnego Stoi Prezes sądu, który: reprezentuje sad na zewnątrz, kieruje pracami tego sadu i jest przełożonym służbowym oraz osobowym wszystkich sędziów w danym sądzie.
Prezes sadu odpowiada za:
- tok pracy a w szczególności za terminowe załatwienie spraw
- jednocześnie prezes nie może wpływać na podejmowane rozstrzygnięcia
- dba o jednolitość orzecznictwa, ale nie może wpływać na poszczególne rozstrzygnięcia.
- Prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego powołuje Prezes Naczelnego Sądu Amin.,
- przed powołaniem prezesa Zgromadzenie Ogólne Sędziów danego sądu opiniuje przedłożoną kandydaturę.
- ta opinia nie ma charakteru wiążącego.
- przed powołaniem swoje stanowisko wyraża Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego
Zgromadzenie Ogólne
- jest władne do podejmowania wiążących rozstrzygnięć wówczas gdy bierze w nim udział min połowa sędziów zatrudnionych w danym sądzie.
- uchwały zapadają bezwzględną większością głosów. Głosy” za” przeciwko pozostałym, musi ich być 50%
- należy do niego również opiniowanie kandydatury osoby na prezesa
- jak również uruchomienie postępowania zmierzającego do odwołania prezesa wojewódzkiego sadu administracyjnego.
- opiniuje kandydatów na sędziów w danym sadzie administracyjnym.
- wybiera przedstawicieli którzy biorą udział w wyłanianiu reprezentantów sądów admin. w Krajowej Radzie Sądownictwa.
- ustala skład osobowy i wybiera Kolegium Sądu (organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Sądu).
- Kadencja tego organu trwa 3 lata.
W skali kraju najliczniejsze jest Kolegium w Warszawie (prezes+ sędziowie wybierani przez Zgrom. Ogólne)
- kolegium sądu spotyka się w miarę potrzeby np,kiedy sąd się organizował to częstotliwość posiedzeń była duża.
- w chwili obecnej zbiera sie1x na miesiąc.
- nie ma uprawnień o charakterze wiążącym.
- ustala sposób przydziału spraw poszczególnym sędziom.
- bierze udział na I-szym etapie procedury opiniowania kandydatów na sędziów.
- wyznacza osobę, która dokonuje oceny merytorycznej kandydata na sędziego i zaprasza kandydatów na spotkania z nim.
- przygotowuje stanowisko gdzie popiera kandydaturę, przyjmuje stanowisko neutralne lub negatywne.
- sprawdza wymogi formalne kandydatów.
Organizacja WSA
wojewódzkie sądy administracyjne są sobie równe
ich organizacja jest zróżnicowana w skali poszczególnych sadów
organy i kompetencje organów są jednakowe
mamy sądy, które składają się z 1 wydziału a także większej liczby wydziałów
trzy sądy są czterowydziałowe : gliwicki, wrocławski, poznański
jak zbudowany jest dany sąd, spowodowane jest ilością spraw
im więcej spraw sąd rozpatruje, to składa się z większej liczby wydziałów
liczba wydziałów powiązana jest z liczbą sędziów.
Wymogi stawiane kandydatom na sędziego WSA
Na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być osoba, która spełnia następujące wymogi:
posiada obywatelstwo polskie, korzysta z pełni spraw cywilnych i obywatelskich
posiadanie innego jeszcze dodatkowo obywatelstwa nie jest przeszkodą
jest nieskazitelnego charakteru
ma ukończone studia wyższe prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra, lub ukończył studia za granicą, które są uznawane w Polsce
stan zdrowia pozwala mu pełnić ten urząd
ma ukończone 35 lat
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej i prawa administracyjnego
pozostawał co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, albo przez 8 lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez 10 lat pracował w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego
Sytuacja prawna sędziego (obowiązki oraz prawa)
sędzia od nominacji w ciągu 14 dni musi objąć urząd
za zgodą Prezesa Sądu może uczyć w szkole wyższej
musi mieszkać w miejscu siedziby sądu
składa oświadczenie lustracyjne i z momentem objęcia urzędu składa oświadczenie majątkowe ( co roku).
sędziowie nie mogą przynależeć do żadnej partii
pracują do 65 roku życia, nie przechodzą na emeryturę tylko w stan spoczynku
Referendarze
może być nią osoba która:
- ukończyła wyższe studia prawnicze,
- jest nieskazitelnego charakteru,
- ma obywatelstwo polskie i
- pozostawał co najmniej 3 lata na stanowisku związanym ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego
wykonywanie czynności w postępowaniu mediacyjnym
prowadzenie postępowania mediacyjnego
wykonywanie czynności z zakresu prawa pomocy
- przyjmowanie wniosków o przyznanie prawa pomocy
- przesyłanie wniosków o przyznanie prawa pomocy do właściwego sądu
- wzywanie stron do uzupełnienia braków formalnych wniosków
- wydawanie postanowień co do przyznania lub odmowy przyznania prawa pomocy
- wydawanie postanowień o przyznaniu wynagrodzenia adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu
Organy Naczelnego Sądu Administracyjnego
Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są:
Prezes NSA
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
Kolegium NSA
NSA ma siedzibę w Warszawie.
Na czele stoi prezes. Jest on powoływany przez Prezydenta na 6-cio letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA..
Zadania prezesa:
kieruje pracą sądu i reprezentuje go na zewnątrz
wydaje zbiór urzędowy orzeczeń sądów administracyjnych
może być obecny na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności
ustala zasady biurowości w sądach administracyjnych
tworzy i znosi wydziały w WSA
określa liczbę sędziów i wiceprezesów sądu w WSA
corocznie prezes składa sprawozdanie Zgromadzeniu Ogólnemu sędziów NSA z działalności sądu
swoje zadania wykonuje przy pomocy wiceprezesów.
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA:
wybiera kandydata na prezesa sądu
wyraża zgodę na powołanie i odwołanie wiceprezesów NSA
ustala składy i liczebność kolegium NSA
przyjmuje corocznie sprawozdania prezesa o działalności tego sądu
Kolegium NSA:
przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów NSA opinię o kandydatach na sędziów
wyrażanie zgody w sprawie tworzenia i znoszenia wydziałów
ustalanie podziału czynności w NSA
określanie szczegółowych zasad przydziału spraw poszczególnym sędziom
Organizacja NSA
Sędziów tego sądu jest 85 .Ta liczba odnosi się do tych, którzy są formalnie zatrudnieni w NSA.
W wojewódzkich sądach administracyjnych są zatrudnieni sędziowie NSA ( ok. 130 osób) zachowali status sędziów NSA a pracują w wojewódzkich sądach administracyjnych.
NSA dzieli się na 3 Izby:
finansową,
gospodarczą,
ogólnoadministracyjną
Izba finansowa - zajmuje się głównie orzecznictwem w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych do których zastosowanie mają przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych.
Izba gospodarcza - zajmuje się sprawami działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, sprawy ceł, cen, stawek taryfowych, bankowości.
Izba ogólnoadministracyjna - zajmuje się wszystkimi sprawami, które nie zostały objęte działalnością Izby finansowej i gospodarczej.
Na czele Izby stoi przewodniczący , najczęściej wiceprezes sądu administracyjnego.
W NSA działa jeszcze:
Kancelaria Prezesa NSA
Biuro Orzecznictwa
Kancelaria Prezesa NSA - wykonywanie zadań związanych z pełnieniem przez Prezesa NSA czynności w zakresie tworzenia warunków do sprawnego funkcjonowania sądów administracyjnych, w szczególności w sprawach finansowych, kadrowych, i administracyjno-gospodarczych.
Biuro orzecznictwa- zajmuje się monitorowaniem wszystkich orzeczeń podejmowanych przez wojewódzkie sądy administracyjne. W Biurze Orzecznictwa przygotowuje się wszelkie publikacje np. wydaje zeszyty naukowe. Wojewódzki sąd administracyjny przygotowuje prezesowi sądu propozycje wystąpienia do NSA o podjęcie uchwały wyjaśniającej występujące rozbieżności.
Wymogi stawiane kandydatom na sędziego NSA
należy mieć ukończone 40 lat życia
przez 10 lat pracować na stanowisku sędziego, prokuratora, albo przez 10 lat wykonywać zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza
spełniać wymagania stawiane kandydatowi na to stanowisko
Wymagania dotyczące długoletniego stażu nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego.
Zakres pozytywny kontroli sądowej
Zakres pozytywny : jakie rodzaje spraw należą do właściwości sądów administracyjnych
sądy rozpatrują sprawy na decyzje administracyjne
na postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym na które służy zażalenie albo kończące postępowanie względnie rozstrzygające sprawę co do istoty
( postanowienie o ugodzie)
skargi na postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym na które służy zażalenie
skarga na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.
akty prawa miejscowego jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków nie będące aktami prawa miejscowego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej.
akty jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków nie będące aktami prawa miejscowego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej.
akty nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego.
skargi na bezczynność organów administracji, ale tylko w przypadkach dotyczących decyzji, postanowień i innych aktów lub czynności
Zakres negatywny kontroli sądowej
Zakres negatywny : rodzaje spraw w przypadku których sąd administracyjny nie jest właściwy
sprawy wynikające z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej
sprawy wynikające z podległości służbowej miedzy przełożonymi i podwładnymi
sprawy dotyczące odmowy mianowania na stanowisko lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej (tu przepis szczególny może stanowić inaczej)
wiz wydawanych przez konsulów.
Zasada szybkości
Została sformułowana w art. 7 i mówi, że sąd powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy i rozstrzygnięcia już na pierwszym posiedzeniu. Zasada ta ma charakter techniczny i musi zawsze ustąpić miejsca zasadzie prawdy obiektywnej. Sąd administracyjny z zasady nie przeprowadza postępowania dowodowego, ale z tego powodu nie powinny następować spowolnienia w orzekaniu.
Powody, kiedy nie respektuje się zasady szybkości:
przesłanki obiektywne ( wadliwość doręczenia, zawiadomienia o terminie rozprawy skutkuje nakazem odroczenia rozprawy)
przesłanki subiektywne ( sąd występuje o uzupełnienie materiału dowodowego np. jeśli sprawa jest po raz któryś przez sad rozpatrywana
sytuacje związane z tym, że sąd ma wątpliwości w interpretacji prawnej. Kieruje pytania do Trybunału Konstytucyjnego.
odroczenie ogłoszenia wyroku, czyli rozprawa została zamknięta, sąd nie wydał wyroku. Sąd może odroczyć ogłoszenie do 14 dni. Termin ten może zostać wydłużony o dodatkowe 7 dni.
Zasada jawności
postępowanie sądowo-administracyjne jest jawne,
podlega ograniczeniom jedynie wówczas, kiedy przepis prawa będzie tak stanowił.
w postępowaniu może wziąć udział każdy z wyłączeniem osób do 18 roku życia.
wszystkie wyroki Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i NSA są dostępne w internecie
nie ma tam podanych imion, nazwisk, instytucji, wyroki zawierają tylko sentencje,
Wyjątek !!! Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych - może ono nastąpić z urzędu (m.in. zagrożenie bezpieczeństwa państwa, możliwość ujawnienia okoliczności objętych tajemnicą państwową) albo na wniosek strony (m.in. ochrony życia prywatnego strony)
Zasada pomocy prawnej
Sąd administracyjny powinien udzielać stronom potrzebnych wskazówek oraz pouczać o skutkach zaniedbań. Prawo pomocy obejmuje : zwolnienie z kosztów postępowania, ustanowienie adwokata, radcy prawnego lub doradcy podatkowego, lub rzecznika patentowego z urzędu.
Zwolnienie z kosztów: wymienia się tu katalog spraw w których skarżący SA zwolnieni z kosztów sadowych ( ustawowe zwolnienie) ale tylko i wyłącznie skarżący. Prawo pomocy może być przyznawane w zakresie całkowitym ( zwolnienie z kosztów i ustanowienie adwokata), w zakresie częściowym: tylko jedno, albo zwolnienie z kosztów, albo ustanowienie adwokata.
Zakres całkowity : gdy skarżący nie jest w stanie pokryć żadnych kosztów. Pomoc nie może być przyznawana, jeśli skarga jest całkowicie bezzasadna. Prawo pomocy przyznawane jest tylko i wyłącznie po złożeniu stosownego wniosku na druku urzędowym. Niezłożeni na druku urzędowym skutkuje odrzuceniem wniosku. Wniosek o przyznanie prawa pomocy może być złożony na każdym etapie postępowania. Przed rozpatrzeniem tego wniosku sąd nie podejmuje żadnych działań. Prawo pomocy może być rozpatrywane przez referendarza od rozstrzygnięcia referendarza przysługuje sprzeciw do sędziego. Na rozstrzygniecie sędziego służy zażalenie do NSA. Adwokat reprezentujący stronę, musi mieć od strony pełnomocnictwo. Sąd, jeśli jest złożony wniosek, może domagać się uzupełnienia wniosku o dodatkowe kwestie. Jeśli wniosek nie jest uzupełniony, nie rozpatruje się wniosku.
Właściwość WSA
Wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość NSA.
Właściwość miejscowa wojewódzkich sądów administracyjnych została uregulowana w ten sposób, że do rozpoznania sprawy właściwy jest wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność lub bezczynność została zaskarżona. Odstępstwa od tej zasady można wprowadzić tylko w drodze Rozporządzenia Prezydenta RP. Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej.
Właściwość NSA
Według art.15 NSA :
rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych
podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych
podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo- administracyjnej
rozstrzyga spory o właściwość
rozpoznaje inne sprawy należące do NSA na mocy odrębnych ustaw
Składy orzekające sądów administracyjnych
Wyznaczenie tego składu określają regulaminy wewnętrznego urzędowania sądów. Zasadą jest przy tym, że przydział sędziów do określonych wydziałów orzeczniczych i szczegółowe zasady przydziału spraw sędziom określa kolegium sądu. Przewodniczący wydziału przydziela na podstawie tych zasad sprawy sędziom wydziału, wyznaczając sędziego sprawozdawcę. W niektórych sprawach wyznacza się skład drogą losowania. Zmiana składu orzekającego może nastąpić jedynie w przypadkach losowych albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym z przyczyn prawnych. Wówczas przewodniczący wydziału wyznacza innego sędziego według kolejności z alfabetycznej listy sędziów lub w drodze losowania ( w przypadku wyłączenia sędziego) Sąd rozpoznaje sprawy w składzie 3 sędziów, lub w składzie 1 sędziego ( posiedzenia niejawne)
Wyłączenie sędziego
1, Wyłączenie z mocy prawa- bezwzględne przesłanki wyłączenia sędziego,
- związek z przedmiotem lub podmiotem postępowania
- dotyczą one sytuacji, w których sędzia jest stroną lub pozostaje ze stroną w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa i obowiązki,
- w sprawach swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, jeśli świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron.
- jest wyłączony w sprawach, w których brał udział jako prokurator, lub brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.
2.Wyłączenie na wniosek - jeśli między sędzią a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby on wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Strona może taki wniosek złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. Powinna przy tym uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia.
Zdolność sądowa
zdolność występowania przed sądem administracyjnym jako strona lub uczestnik postępowania
zdolność tą posiadają wszystkie osoby fizyczne i osoby prawne
osoba fizyczna ma zdolność sadową bez względu na wiek ( od chwili urodzenia aż do śmierci)
bez względu na to, czy ma zdolność do czynności prawnych, czy też zdolności tej nie posiada lub ma ją ograniczoną.
zdolność sądowa mają też państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej.
Zdolność procesowa
to zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu w sprawach sądowo-administracyjnych
musi mieć każdy uczestnik postępowania
osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych
osoby prawne
organizacje społeczne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
Strona postępowania sądowo-administracyjnego
skarżący - podmiot, który wnosi do sądu administracyjnego skargę na działanie lub bezczynność organu wykonującego administracje publiczną
organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi
Legitymację do złożenia skargi posiada każdy, kto ma w tym interes prawny, a także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie swej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym.
Uczestnik postępowania sądowo-administracyjnego
Dwie kategorie uczestników postępowania.
pierwsza z nich obejmuje osoby, które stają się uczestnikami postępowania na prawach strony z mocy prawa. Są nimi podmioty, które nie wniosły skargi, ale brały udział w postępowaniu administracyjnym i wynik postępowania sadowego dotyczy ich interesu prawnego. Uczestnicy postępowania na prawach strony mogą brać udział zarówno po stronie skarżącego, jak i organu, którego działanie lub bezczynność zostały zaskarżone. Może tu, zatem zachodzić współuczestnictwo materialne- tak czynne jak i bierne.
drugą kategorię uczestników stanowią osoby, które zgłosiły udział w postępowaniu w tym charakterze i zostały dopuszczone przez sąd. Prawo zgłoszenia takiego udziału przysługuje dwóm kategoriom podmiotów:
- osoby, które nie brały udziału w postępowaniu sądowo-administracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy ich interesu prawnego
- organizacji społecznej, w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności.
Występujące podmioty nie stają się uczestnikami na skutek samego zgłoszenia udziału, lecz o dopuszczenie ich do udziału w sprawie rozstrzyga sąd w drodze postanowienia. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Pełnomocnik w postępowaniu sądowo-administracyjnym
Pełnomocnikiem może być:
adwokat lub radca prawny
inny skarżący lub uczestnik postępowania,
rodzice, małżonek, rodzeństwo oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Rodzaje pełnomocnictw:
ogólne
do prowadzenia poszczególnych spraw
do niektórych tylko czynności w postępowaniu
Pełnomocnictwo winno być udzielone w formie pisemnej.
Pismo procesowe i wymogi mu stawiane
to pismo wnoszone przez strony do sądu w celu wszczęcia postępowania
zawiera oznaczenie sądu do którego jest skierowane
imię i nazwisko lub nazwę stron
oznaczenie rodzaju pisma
osnowę wniosku lub oświadczenia
podpis
Skarga do sądu- sposób wnoszenia i wymogi
Skarga powinna zawierać:
oznaczenie, że wnoszone pismo stanowi skargę
oznaczenie skarżącego (miejsce zamieszkania lub siedziby)
oznaczenie sądu do którego jest skierowana skarga
wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, lub innego aktu lub czynności
oznaczenie organu, którego działania lub lub bezczynności skarga dotyczy
należy przytoczyć w skardze podstawy zaskarżenia, czyli przyczyny uzasadniające wniesienie skargi
Odrzucenie skargi
Mamy 7 przesłanek odrzucenia skargi. Odrzucenie skargi następuje w drodze postanowienia i oznacza, że sąd nie rozpatruje w sposób merytoryczny sprawy. Odrzucenie wiąże się z niespełnieniem wymogów formalnych. Skargę odrzuca się:
-jeśli skarga nie należy do właściwości sadu administracyjnego
-skarga została wniesiona z uchybieniem terminu do jej wniesienia
-gdy nie uzupełniono w terminie braków formalnych skargi ( brak podpisu, nie ta ilość egzemplarzy)
- jeśli skargę wnosi osoba fizyczna lub instytucja nie reprezentowana przez adwokata sad wzywa do uiszczenia wpisu. Jeśli skargę wnosi radca lub adwokat, wtedy sam uiszcza wpis.
- jeśli sprawa objęta skarga między tymi samymi podmiotami jest już rozpatrywana przez sąd lub została prawomocnie osądzona
- jeśli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej lub skarżący nie ma zdolności procesowej
- jeśli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne ( niewyczerpanie toku instancji, wniesienie skargi bezpośrednio do sądu )
Wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji
Wstrzymanie wykonania aktu lub czynności przez sąd zostało określone od strony pozytywnej. Po przekazaniu akt sadowi może on na wniosek skarżącego wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków, z wyjątkiem prawa miejscowego. Strona może składać wniosek mimo odmowy wstrzymania przez organ, a sad może z urzędu uchylić postanowienie w sprawie wstrzymania w każdym czasie w razie zmian okoliczności. Trzeba podkreślić, że akt musi nadawać się do wykonania. Postanowienie o wstrzymaniu wykonania może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie o wstrzymaniu, lub odmowie wstrzymania służy zażalenie do NSA.
Doręczenia
od prawidłowego doręczenia uzależniona jest skuteczność szeregu czynności procesowych,
jest wysyłane listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru
doręczenie właściwe - do rąk adresata
doręczenie zastępcze - domownikowi, administratorowi budynku
doręczenie przez awizo
Terminy i wniosek o przywrócenie terminu
ustawowe - są wyraźnie wskazane w ustawie
sądowe - termin wyznaczony przez sąd lub przewodniczącego
instrukcyjne - zapewniające sprawność działania organów sądowych np. termin do sporządzenia uzasadnienia wyroku
Termin do wniesienia skargi:
zasada jest termin 30 dniowy od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie
w pozostałych przypadkach- 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a w przypadku braku odpowiedzi - w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania
dla Prokuratora i RPO - termin 6 m-cy od dnia doręczenia stronie rozstrzygnięcia, od dnia wejścia w życie aktu, lub podjęcia innej czynności ( nie dot. aktów prawa miejscowego)
termin może być przywrócony, jeśli strona nie dotrzymała terminu bez swojej winy ( tylko na wniosek skarżącego, brak winy, uprawdopodobnienie braku winy)
Posiedzenia sądu
jawne - sąd orzekający rozpoznaje sprawę na rozprawie
- rozprawa
- inne posiedzenia wyznaczone w celu dokonania określonych czynności
niejawne -
- gdy przepis ustawy wyraźnie na to zezwala,
- mogą być tylko osoby wezwane,
- sporządza się notatkę urzędową, lub orzeczenie
Rozprawa
sąd administracyjny nie prowadzi postępowania dowodowego
podejmuje rozstrzygniecie na podstawie tego materiału, który stanowił podstawę wydania kwestionowanego rozstrzygnięcia
sąd z natury rzeczy rozstrzyga na rozprawie
Przebieg rozprawy:
wywołanie sprawy
sprawdzenie obecności stron
sprawozdanie sędziego sprawozdawcy
wypowiedzi stron
zamknięcie rozprawy
wydanie orzeczenia
Postępowanie mediacyjne
tzw. postępowanie szczególne
celem jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy
przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, a w związku z tym przyspieszenie i uproszczenie postępowania.
przeprowadza się je na wniosek jednej ze stron, złożony przed wyznaczeniem rozprawy albo z urzędu, gdy sąd uzna to za celowe
może ono dotyczyć wszystkich aktów i czynności, które są przedmiotem zaskarżenia, w tym także bezczynności organów
przebiegu sporządza się protokół
protokół ten podpisuje prowadzący mediacje oraz strony
Postępowanie uproszczone
ma na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania
może zostać uruchomione z urzędu lub na wniosek strony
postępowanie to nie jest nigdy obligatoryjne, lecz zależy od uznania sądu
polega na rozpatrzeniu sprawy na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego, z możliwością udziału w nim tylko osób wezwanych.
Zawieszenie postępowania
w razie śmierci strony
jeżeli strona znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu
zostało wszczęte postępowanie upadłościowe
w przypadku postawienia pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu
utratę zdolności procesowej
utratę zdolności sądowej
Narada sędziowska
Przebieg narady i głosowanie są bezwzględnie tajne.
Narada obejmuje :
dyskusję,
głosowanie nad orzeczeniem i zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia oraz
spisanie sentencji wyroku.
Gdyby jeden z sędziów nie zgodził się z większością ( votum separatum) to wówczas podaje się to do wiadomości, gdy sędzia wyraża zgodę, to podaje się jego nazwisko do wiadomości.
W praktyce narady, posiedzenia składu sadu odbywają się przed rozprawą ( wigilie). Sędzia sprawozdawca referuje sprawę.
Po naradzie sąd wraca na sale i odczytuje wyrok.
Orzeczenia
Rodzaje orzeczeń sądowych:
wyroki
postanowienia
zarządzenia przewodniczącego i sądu ( charakter prawny ich jest sporny)
Wyroki
ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę
dopuszczalny jest wyjątek, odroczenie ogłoszenia wyroku ( publikacji) na czas do 14 dni, z możliwością przedłużenia tylko raz o 7 dni.
ogłoszenie następuje na posiedzeniu jawnym poprzez odczytanie sentencji i podanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia.
Budowa wyroku:
część wstępna tzw. kompozycja
właściwe rozstrzygnięcie ( tenor, formuła, sentencja)
uzasadnienie
Wyrok musi być podpisany, wyrok odczytuje przewodniczący. Przy odczytaniu wyroku wszyscy stoją.
Postanowienia
1.zaskarżalne ( w większości kończące postępowanie w sprawie)
2.niezaskarżalne
- kończące postępowanie w sprawie i zamykające drogę do wyroku ( odrzucenie skargi, umorzenie postępowania)
- kończące w sprawach w których nie wydaje się wyroku ( spory o właściwość)
- wydawane w toku postępowania, nie kończą postępowania
Umorzenie postępowania
Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania:
jeżeli skarżący skutecznie cofnął skargę;
w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego, chyba że udział w sprawie zgłasza osoba, której interesu prawnego dotyczy wynik tego postępowania;
gdy postępowanie z innych przyczyn stało się bezprzedmiotowe.
Postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym.
Prawomocność
Wyroki prawomocne:
to wyroki sądów pierwszej instancji, od których nie służy już środek zaskarżenia
wywołują one zarówno skutki procesowe jak i materialne
ich skutkiem jest związanie tym wyrokiem sądu który je wydał jak i stron a także innych sądów i innych organów państwowych
nie ma możliwości wnoszenia od nich środków odwoławczych
skutki materialne prawomocnego wyroku zależne są od jego treści.
Skarga kasacyjna - wymogi i sposób wniesienia
Przysługuje na równych prawach uczestnikom postępowania, tj skarżącemu, organowi którego działania lub bezczynności dotyczyła skarga, prokuratorowi i RPO. Uprawnionymi do jej wniesienia nie są więc inni uczestnicy postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym.
Skargę kasacyjną wnosi się do NSA za pośrednictwem WSA w terminie 30 dni od dnia otrzymania orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Skargę kasacyjna może sporządzić radca prawny, adwokat, doradca podatkowy ( przymus adwokacki) W skardze tej można zarzucać jedynie naruszenie przepisów prawa materialnego lub procesowego. Skarga ma charakter kasacyjny, a NSA jest związany treścią skargi. Jeżeli skarga nie spełnia wymagań formalnych to WSA ją odrzuca.
Skarga musi spełniać wymagania formalne i materialne
Formalne: wymagania pisma procesowego, tj,oznaczenie sądu, stron, rodzaju pisma, osnowa wniosku lub oświadczenia, podpis wskazanie załączników. Podlegają uzupełnieniu
Materialne: oznaczenie zaskarżonego orzeczenia i zakresu zaskarżenia, przytoczenie podstaw kasacyjnych, wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia. Ich brak skutkuje niedopuszczalnością skargi.
Zażalenie
To środek odwoławczy konkretny, przysługuje tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi. Przysługuje od postanowień WSA . Nie jest dopuszczalne zażalenie na postanowienia NSA
Wymogi zażalenia:
termin do wniesienia : 7 dni od doręczenia postanowienia
tryb wniesienia - za pośrednictwem WSA
wymogi formy: wymogi pisma w postępowaniu sądowym, wskazanie zaskarżonego postanowienia, wniosek o jego zmianę lub uchylenie, zwięzłe uzasadnienie zażalenia
przymus adwokacko-radcowski odnosi się wyłącznie do sporządzenia zażalenia na odrzucenie skargi kasacyjnej.
Orzeczenia NSA
NSA wydaje orzeczenia dotyczące skargi kasacyjnej i zażalenia..
Treść orzeczenia NSA:
Oddalenie skargi kasacyjnej
Uchylenie orzeczenia ( w całości lub części) i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Uchylenie orzeczenia i rozpoznanie skargi , sąd orzeka na podstawie stanu faktycznego przyjętego w zaskarżonym orzeczeniu
Uchylenie orzeczenia i odrzucenie skargi lub umorzenie postępowania.
Wszystkie wyroki i postanowienia NSA uzasadniane są z urzędu w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia wyroku lub jego podpisania na posiedzeniu niejawnym. Orzeczenie od zażaleń zawsze przybiera formę postanowienia. Może ono odrzucać zażalenie, albo go oddalać. Wyjątkowo może uchylić zasądzone postanowienie i przekazać go do ponownego rozpatrzenia. Od wydanego w tej sprawie orzeczenia nie przysługują żadne środki.
Koszty postępowania sądowego
Koszty postępowania spełniają trzy funkcje :
procesową,
społeczną oraz
fiskalną.
Obejmują:
- koszty sądowe
- koszty związane z działaniem strony
- koszty związane z działaniem pełnomocnika
Kosztami sądowymi są koszty ponoszone przez stronę postępowania na rzecz sądu. Zalicza się do nich opłaty sądowe i zwrot wydatków.
Opłatami sądowymi są:
wpis
opłata kancelaryjna
Z kolei koszty związane z działaniem strony obejmują koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika nie będącego adwokatem, radcą oraz równowartość zarobku utraconego przez stronę wskutek stawiennictwa w sądzie.
Do kosztów związanych z działaniem pełnomocnika należą: wynagrodzenie i wydatki adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego oraz rzecznika patentowego.
Prawo pomocy
Prawo pomocy obejmuje :
zwolnienie z kosztów postępowania,
ustanowienie adwokata,
radcy prawnego, lub doradcy podatkowego,
rzecznika patentowego z urzędu.
Zwolnienie z kosztów: art. 239 wymienia katalog spraw w których skarżący są zwolnieni z kosztów sadowych ( ustawowe zwolnienie). Ale tylko i wyłącznie skarżący. Prawo pomocy może być przyznawane w zakresie całkowitym ( zwolnienie z kosztów i ustanowienie adwokata)
W zakresie częściowym tylko jedno - albo zwolnienie z kosztów albo pomoc adwokata.
Zakres całkowity ustanowiony jest gdy skarżący nie jest w stanie pokryć żadnych kosztów.
Pomoc nie może być przyznana, jeśli skarga jest całkowicie bezzasadna.
Prawo pomocy przyznawane jest tylko i wyłącznie po złożeniu stosownego wniosku na druku urzędowym. Niezłożenie na druku urzędowym skutkuje odrzuceniem wniosku.
Wniosek ten może być złożony na każdym etapie postępowania. Przed rozpatrzeniem tego wniosku sąd nie podejmuje żadnych działań.
Prawo pomocy może być rozpatrywane przez referendarza. Od rozstrzygnięcia referendarza przysługuje sprzeciw do sędziego. Na rozstrzygniecie sędziego służy zażalenie do NSA.
Adwokat reprezentujący musi mieć od strony pełnomocnictwo.
Jeżeli jest złożony wniosek. sąd może domagać się o uzupełnienie wniosku o dodatkowe kwestie. Jeśli nie jest uzupełniony, nie rozpatruje się wniosku.
Uchwały NSA
Uchwały wydaje wyłącznie NSA. Może podejmować dwa rodzaje uchwał:
Konkretne- wiążące dla danego składu orzekającego. Ich celem jest wyjaśnienie wątpliwości, poważnych, które dotyczą kwestii o zasadniczym znaczeniu. Muszą mieć charakter obiektywny i wiązać się z rozstrzygnięciem sprawy.
Abstrakcyjne - maja na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Mogą one być podejmowane na wniosek Prezesa NSA, Prokuratora Generalnego, i Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wniosek o podjęcie uchwał wymaga uzasadnienia. Prezes kieruje go do rozstrzygnięcia przez skład siedmiu sędziów, całej Izby, lub cały skład NSA.
Wznowienie postępowania
To nadzwyczajny środek prawny wzruszania prawomocnych orzeczeń, zarówno wyroków jak i postanowień. Ten tryb postępowania oparty jest na zasadzie skargowości.
Można żądać wznowienia, nie jest dopuszczalne wznowienie z urzędu.
Legitymację skargową posiada strona postępowania, prokurator i RPO oraz uczestnicy postępowania jeśli uprzednio zostali dopuszczeni do udziału w postępowaniu.
Podstawy wznowienia postępowania:
Przyczyny nieważności ( strona nie miała zdolności sądowej, orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy)
Niekonstytucyjność ( niezgodność aktu z Konstytucją, umowa między.)
Przyczyny restytucyjne ( wykrycie okoliczności lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy)
11