Prawo konstytucyjne MOSIO ROG, Wspol


Nadkom mgr Tomasz Mosio

Prawo konstytucyjne /studia licencjackie/

Temat 1 : Ogólna charakterystyka prawa konstytucyjnego

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

T. Mosio, M. Róg - “Materiały dydaktyczne do nauki prawa konstytucyjnego” - wyd. WSPol Szczytno, Szczytno 1998

Zagadnienia szczegółowe :

POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Termin "prawo konstytucyjne" ma przynajmniej dwa znaczenia :

Nazwa "prawo konstytucyjne", stosowana na oznaczenie zespołu norm prawnych dotyczących ustroju państwa, przyjęła się obecnie w większości państw.

W literaturze polskiej na oznaczenie tej gałęzi prawa posługiwano się do niedawna nazwami "prawo państwowe" i "prawo polityczne"

Prawo państwowe sensu stricto, , oznaczało zespół norm mających za przedmiot uregulowanie podstawowych instytucji ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego państwa. Prawo państwowe to tylko część prawa obowiązującego w państwie, to jest część dotycząca samych podstaw ustroju państwa. Tak zawężone prawo państwowe odpowiada w zasadzie proponowanemu wyżej pojęciu prawa konstytucyjnego.

Przez prawo państwowe sensu largo rozumiano zaś całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie, a więc przepisów pochodzących i sankcjonowanych przez państwo..

W ostatnich latach na oznaczenie części norm prawa konstytucyjnego stosowany jest w Polsce termin "prawo parlamentarne".

Prawo parlamentarne ma dwa znaczenia :

PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Materia prawa konstytucyjnego - w podanym wyżej szerszym rozumieniu - obejmuje te normy prawne, które określają:


Przedmiotem prawa konstytucyjnego jest określenie podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. Chodzi o podstawowe instytucje tego ustroju, które mają fundamentalne znaczenie dla życia politycznego, gospodarczego i społecznego państwa. Treść norm prawa konstytucyjnego staje się w ten sposób punktem wyjścia treści norm innych gałęzi prawa i kształtowania całego porządku prawnego

PRAWO KONSTYTUCYJNE W SYSTEMIE PRAWA

W klasycznym podziale prawa na publiczne i prywatne - wprowadzonym przez Ulpiana -prawo konstytucyjne należy do prawa publicznego. Znajduje się ono tam obok takich gałęzi, jak: prawo międzynarodowe, prawo administracyjne, prawo karne lub prawo cywilne.

Rozróżnienie prawa publicznego i prywatnego doczekało się z czasem różnorodnych uzasadnień. Przyjmowane kryteria podziału odciskają się na odmiennych, w tym na przeciwstawnych, cechach gałęzi praw należących do prawa publicznego lub pływalnego. Najlepiej więc powtórzyć za Ulpianem, iż prawo publiczne dotyczy przede wszystkim interesu państwa (republiki), prawdo prywatne zaś - głównie "użyteczności partykularnej".

W podziale prawa na materialne i formalne prawo konstytucyjne należy do pierwszej grupy praw. Większość spośród norm prawa konstytucyjnego ma charakter materialny - określa merytoryczną treść stosunków prawnych czyli uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie. Znaczenie w prawie konstytucyjnym - i to coraz większe mają jednakże normy formalne (procesowe), które określają tryb postępowania przed organami państwa, związany z dochodzeniem praw i obowiązków określonych w prawie materialnym.

ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Termin "źródło prawa" - należy rozumieć KAŻDY AKT NORMATYWNY, TJ. ZAWIERAJĄCY PRZYNAJMNIEJ JEDNĄ OBOWIĄZUJĄCĄ NORMĘ PRAWNĄ. Rozwijając powyższe określenie można skonstruować pojęcie źródła prawa konstytucyjnego / w ujęciu normodawczym/.


JEST TO WIĘC AKT USTANAWIAJĄCY PRZYNAJMNIEJ JEDNĄ NORMĘ PRAWA OBOWIĄZUJĄCEGO, KTÓRĄ PRZEDMIOTOWO MOŻNA ZALICZYĆ DO PRAWA KONSTYTUCYJNEGO .

Z zakresu wyłącza się wszystko, czego uznać nie można za akt normatywny .Do tej kategorii należy orzecznictwo sądowe. Odgrywa ono dużą role przy interpretacji prawa konstytucyjnego, ale nie stanowi źródła prawa i nie ma mocy wiążącej. Tylko w niektórych systemach /np. common low l orzeczeniom sądowym przyznaje się walor samoistnego źródła prawa. Za źródło prawa nie uważa się także opinii formułowanych w nauce prawa konstytucyjnego, systemów prawnych, w których formułowane są sądy przeciwne, reguł religijnych i opinii hierarchów .

W niektórych państwach jednemu z naczelnych organów państwowych powierza się kompetencje dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, NP. TRYBUNAŁOWI KONSTYTUCYJNEMU W POLSCE PO NOWELIZACJI KONSTYTUCJI Z 7 KWIETNIA 1989R. WYKŁADNIA TAKA MA MOC WIĄŻĄCĄ, A POLEGA NA WYJAŚNIANIU TREŚCI PRZEPISU USTAWODAWCZEGO, ILEKROĆ OKAZUJE SIĘ TO NIEZBĘDNE DLA ZAPEWNIWNIA ROZUMIENIA I STOSOWANIA TEGO PRZEPISU.

W tym ujęciu wykładnia nie jest źródłem prawa, gdyż polega tylko na ustaleniu znaczenia, już istniejącej normy prawnej jednakże przy założeniu, że wykładnia taka nie powinna ograniczać się do jurydycznej interpretacji i tekstu przepisów, lecz może obejmować także wypełnianie luk w prawie lub usuwanie nieadekwatności przepisów - trzeba będzie uznać jej walor źródła prawa.

Ze względu na różnorodność źródeł prawa w tym także i źródeł prawa konstytucyjnego, poważną rolę odgrywają zabiegi klasyfikacyjne mające na celu ustalenie hierarchii. Umożliwia to usystematyzowanie i określenie mocy prawnej poszczególnych norm w zależności przede wszystkim od miejsca, jakie w systemie organów państwowych zajmują podmioty normy te wydające. Istnienie takiej hierarchii zapewnia jedność i wewnętrzną spójność systemu prawnego. W państwie współczesnym, będącym państwem konstytucji pisanej, konstytucja właśnie - jako akt uznawany powszechnie za źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczyć prawidłowości sytemu prawa - stoi na czele całego systemu prawnego.

POJĘCIE NAUKI PRAWA KONSTYTUCYJNEGO, PRZEDMIOT JEJ BADAŃ I METODY

Zadaniem nauki prawa konstytucyjnego jest usystematyzowanie i wyjaśnianie terminów występujących w normach prawnych należących do tej gałęzi prawa oraz określenie tego, co na gruncie norm prawa konstytucyjnego jest prawnie wiążące. Ma ona na celu również dokonywanie KLASYFIKACJI NORM PRAWNYCH I ŁĄCZENIE ICH W ODPOWIEDNIE INSTYTUCJE USTROJU PAŃSTWOWEGO.


Przedmiotem zainteresowania nauki prawa konstytucyjnego jest także FUNKCJONOWANIE TYCH INSTYTUCJI W PRAKTYCE w danym państwie oraz prowadzenie studiów komparystycznych pozwalających lepiej zrozumieć występowanie pewnych prawidłowości. Efektem badań naukowych są często propozycje dotyczące konkretnych rozwiązań lub instytucji ustrojowych.

Metody badawcze w nauce PK :

Metoda badawcza -jest sposobem postępowania dla osiągnięcia jakiegoś celu, czy też sposobem naukowego badania rzeczy i zjawisk oraz przeciwstawiania wyników tych badań.

W nauce prawa konstytucyjnego - podobnie jak w Innych naukach prawnych, stosuje się następujące metody badawcze :

• prawniczą

• socjologiczną

• prawno - porównawczą

• materializmu historycznego

• inne metody właściwe wszelkim badaniom naukowym.

Dla nauk prawniczych charakterystyczna jest przede wszystkim metoda prawnicza, zwana inaczej formalną, w której stosuje się wnioskowanie z formy prawa o jego treści, czyli z przepisów prawnych o zawartych w nich normach prawnych, za pomocą różnych wykładni.

Metoda socjologiczna - bada zachowanie się ludzi uregulowanych określonymi normami społecznymi, w tym przypadku normami prawnymi rozpatrywanymi z punktu widzenia:

Metoda prawno - porównawcza - polega na poznawaniu zjawisk prawnych za pomocą konfrontacji różnych systemów prawnych lub oznaczonych ich fragmentów oraz analogicznych instytucji prawnych i politycznych.

PYTANIA KONTROLNE :


Temat 2 : Konstytucja jako ustawa zasadnicza

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

a. najwyższa moc prawna

b. Treść konstytucji

Pojęcie konstytucji

Termin "konstytucja" pochodzi od łacińskiego słowa constituere, co oznacza: ustanawiać, urządzać. W XVIII w. Monteskiusz używał terminu constitutio na oznaczenie:


CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POWSTANIE KONSTYTUCJI

Pojawienie się pierwszych konstytucji spowodowane było różnorakimi czynnikami. Można wśród nich wyróżnić zarówno te o charakterze uniwersalnym, jak i te, których znaczenie ograniczone było tylko do poszczególnych krajów.


CECHY KONSTYTUCJI

TRYB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI

Historycznie wykształciły się w tym zakresie następujące typy rozwiązań:


Zmiany konstytucji, podobnie jak i jej uchwalenie, dopuszczalne są tylko w szczególnym trybie. Wynika to w oczywisty sposób z miejsca zajmowanego przez konstytucję w systemie źródeł prawa, a także z dążenia do zapewnienia jej postanowieniom trwałości

Przez zmianę konstytucji należy rozumieć uchylenie lub nadanie odmiennej (niż dotychczas obowiązująca) treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany konstytucji trybie.

Jednym z nich jest odróżnianie wśród zmian konstytucyjnych całkowitej zmiany konstytucji od jej zmiany częściowej. W pierwszej sytuacji, równoznacznej z zastąpieniem dotychczas obowiązującej konstytucji nową, wprowadzono specyficzny sposób postępowania, trudniejszy niż przy zmianie częściowej. Ten z kolei jest odmienny -trudniejszy - od trybu uchwalania ustaw zwykłych.

Drugim z rozwiązań jest wprowadzenie kategorii postanowień konstytucyjnych nie podlegających zmianie, nawet w sposób przewidziany do zmiany konstytucji.

Z powyższego wynika , że do zmiany konstytucji upoważniony jest zwykle albo naród (lud, lud pracujący), albo parlament. Zupełnie wyjątkowo można było spotkać w historii rozwiązania, odmienne, tj, powierzanie tej kompetencji organowi władzy wykonawczej

SZCZEGÓLNA NAZWA

Rezultatem świadomej decyzji ustrojodawcy , nakierowanej na wyposażane konstytucji w walor najwyższej mocy prawnej, jest nadanie jej szczególnej, indywidualnej nazwy, której nie ma żaden inny akt prawny w cały ni systemie prawa. Są znane różne określenia spełniające tę funkcję w poszczególnych krajach. Oprócz najbardziej powszechnych, jak "konstytucja" i "ustawa zasadnicza", wymienić można także "ustawę rządową" oraz "kartę konstytucyjną".

Nadrzędność konstytucji w systemie prawa

Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa może wynikać bezpośrednio z konkretnych jej przepisów wiążącym wszystkie organy państwowe charakterze norm konstytucyjnych lub ustanowienie instytucji kontroli zgodności prawa z konstytucją.


O nadrzędności pozycji ustawy zasadniczej można też wnioskować pośrednio bądź z całokształtu treści konstytucji, bądź też z niektórych jej postanowień .

Najwyższa moc prawna konstytucji w hierarchicznie zbudowanym systemie prawa oznacza, że żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucji. Odnosi się to nie tylko do treści norm niższego szczebla, ale także do przestrzegania trybu ich uchwalania, tzn. wydawania ich przez organ do tego upoważniony przez konstytucję (bezpośrednio lub pośrednio) oraz czynienia tego w przewidzianym prawem postępowaniu.

Zasada zwierzchniej pozycji ustawy zasadniczej w systemie źródeł prawa oznacza zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją oraz obowiązek realizowania postanowień konstytucji.

GWARANCJE KONSTYTUCJI

Podstawowym warunkiem funkcjonowania państwa prawnego jest zgodność wszystkich aktów prawnych z aktami wyższego rzędu. Pod pojęciem gwarancji konstytucji należy rozumieć ogólne zasady rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych.

Gwarancje nadrzędności konstytucji mogą mieć charakter :

Do kategorii gwarancji pośrednich należy np. :

Jedną z najważniejszych gwarancji konstytucji jest - ujęty w odpowiednie formy instytucjonalne - jest system kontroli konstytucyjności ustaw ze względu na szczególną pozycję aktów ustawodawczych w systemie obowiązującego prawa).

Z podmiotowego punktu widzenia można wyróżnić dwa jego podstawowe typy:

STOSOWANIE KONSTYTUCJI


Najwyższa pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa ma podwójny aspekt. Polega na :

. Stosowanie prawa oznacza czynienie przez podmiot, któremu norma prawna przyznała kompetencję do dokonania określonej czynności konwencjonalnej doniosłej prawnie (np. uchwalenie ustawy, wydanie wyroku itp.), użytku z tej kompetencji

Z postanowień konstytucyjnych daje się z reguły ustalić krąg podmiotów zobowiązanych do stosowania konstytucji bezpośrednio (samoistnie), tzn. bez konieczności rozwinięcia jej przepisów aktami niższego rzędu, najczęściej w ustawodawstwie zwykłym. Zdarzają się jednak przypadki, gdy podmioty te wskazywane są w sposób dorozumiany, a ostateczne ich ustalenie dokonywane jest przez orzecznictwo bądź doktrynalnie. Istniejące w tym zakresie rozwiązania wypełniają szerokie spektrum między dwoma modelami skrajnymi :

Ze sferą stosowania konstytucji wiążą się precedensy i zwyczaje konstytucyjne.

Precedens konstytucyjny to jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie przez naczelny organ państwowy sprawy związanej ze stosowaniem przezeń konstytucji, przy


czym okoliczności, w jakich to rozstrzygnięcie nastąpiło, uzasadniają przypuszczenie, że w przyszłości znajdzie ono podobne zastosowanie.

Pod pojęciem zwyczaju konstytucyjnego rozumie się stałą praktykę naczelnych organów państwowych, dotyczącą pewnych zagadnień z zakresu stosowania konstytucji.

Precedensy i zwyczaje konstytucyjne stanowią jakby uzupełnienie postanowień konstytucji. Występują wówczas, gdy do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy naczelny organ państwa nie może znaleźć bezpośredniego oparcia w normach konstytucji.

Istotną kwestią związaną ze stosowaniem konstytucji jest wejście jej w życie. Wejście w życie konstytucji może być uregulowane w trojaki sposób:

WYKŁADNIA KONSTYTUCJI

Normy konstytucji, podobnie jak wszystkie inne normy prawne, wymagają interpretacji. Celem procesu, który określa się wykładnią prawa (interpretacją), jest ustalenie sensu przepisów prawnych w celu sformułowania normy prawnej właściwej dla danego przypadku, tj. po to, by możliwe było zastosowanie normy prawnej w określonej, konkretnej sytuacji.

Na proces wykładni prawa składają się następujące czynności:

TREŚĆ KONSTYTUCJI

Treść konstytucji dotyczy :

SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI

Treść Konstytucji jest w określony sposób uporządkowana i podzielona na części (rozdziały i działy) oraz przepisy (artykuły, paragrafy, ustępy, punkty itp,).


Jeżeli mówi się o ogólnym układzie dużych części składowych konstytucji, nazywanych np. rozdziałami, wyróżnia się systematykę ogólną. Ich podział natomiast na poszczególne przepisy oraz wewnętrzna struktura tych przepisów bywają określane mianem systematyki szczegółowej.

Systematyka ogólna konstytucji kształtuje się pod wpływem pewnych koncepcji filozoficznych oraz założeń politycznych, które popiera i uznaje ustrojodawca. Odmienności występujące pomiędzy wewnętrznym układem treści poszczególnych konstytucji wskazują na dawanie przez różnych ustrojodawców pierwszeństwa różnym koncepcjom ideologicznym, filozoficznym i politycznym.

W systematyce szczegółowej nie występują z reguły pomiędzy poszczególnymi konstytucjami istotne różnice. Dzieje się tak dlatego, że założenia techniczno-legislacyjne leżące u jej podstaw są zasadniczo wolne od wpływów ideologii czy polityki i są w wielu krajach podobne do siebie.

FUNKCJE KONSTYTUCJI

Konstytucja będąc aktem prawnym o szczególnym znaczeniu spełnia w państwie wiele funkcji.


Pytania kontrolne :

Temat 3 : Ustrój RP

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :


POJĘCIE "USTROJU POLITYCZNEGO

USTRÓJ POLITYCZNY - to całokształt zasad określających polityczną tj. państwowy organizację społeczeństwa.

Na ustrój polityczny składają się zasady regulujące:

Ustrój określany jest przez Konstytucję i ustawodawstwo zwykłe ( rozwiniecie zasad ustroju).

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerenna) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.

Konstytucja RP głosi., że "władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio" (art. 4). Suwerenność

. Zwierzchnictwo narodu ma następujące właściwości:

a) jest niepozbywalne (suweren musi sprawować swoją władzę sam bezpośrednio .Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, dlatego reprezantacja, zwłaszcza w zakresie władzy ustawodawczej, jest niemożliwa);

b) jest niepodzielne (wola powszechna jest jednolita i stanowi całość. Nie można jej podzielić bez jej zniszczenia)*

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Konstytucja w art. 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego - "Rzeczpospolita Polska jest


demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Przepis ten w swojej treści zawiera w istocie trzy pojęcia: "państwo demokratyczne", "państwo prawne" oraz "zasady sprawiedliwości społecznej".

Ideę demokratycznego państwa prawnego należy analizować poprzez wyodrębnienie dwu pojęć - "państwa prawnego" oraz "demokratycznego państwa prawnego". Pierwsze pojęcie ściśle wiąże się z formalnym pojmowaniem państwa prawnego, drugie akcentuje cechy materialne (demokratyzm).

W koncepcji państwa prawa pojmowanego formalnie najistotniejsze znaczenie posiadają same rozwiązania formalnoprawne.

Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego współczesna doktryna zalicza: podział władzy, konstytucjonalizm, legalność, prymat ustawy, zakaz retroakcji, dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa,

W takim znaczeniu państwo prawne to państwo rządzone przez prawo, w którym prawo stoi ponad państwem, a podstawową metodą władczą są "rządy prawa, a nie ludu".

W formalnym pojęciu państwa prawnego zawiera się - jak to już zostało wymienione - idea legalizmu, tj. zasada praworządności formalnej. Ma to o tyle istotne znaczenie, że zasada legalizmu wyrażona została w art. 7 Konstytucji. W świetle tego przepisu organy władzy publicznej działają na podstawie t w granicach prawa". Zasada ta zobowiązuje wszystkie organy do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej.

Nakaz przestrzegania prawa wyrażony w art. 7 Konstytucji odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania prawa. Tworzenie prawa wyznaczają norrmy prawa obowiązującego, tzn. samo prawo określa reguły jego powstania, obowiązywania, i utraty mocy obowiązującej. Stosowanie formalnie ustanowionego prawa stanowi zatem obowiązek konstytucyjny, także organu, który ustanowił obowiązującą normę, do czasu jego legalnej zmiany.

Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. laką rolę pełnią w Polsce: Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny i niezawisłe sądy.

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim:


Państwo prawne oznacza takie państwo, którego organy działają na podstawie i przy pomocy prawa". Prawem w państwie prawnym w znaczeniu norm powszechnie obowiązujących są - prócz konstytucji jako ustawy zasadniczej - ustawy oraz akty normatywne wydane na. podstawie ustaw i w celu ich wykonania .

ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI

Praworządność jest stanem faktycznym polegającym na tym, że państwo działa za pośrednictwem swoich organów zgodnie z obowiązującym prawem . Oznacza to, że proces sprawowania władzy publicznej w państwie opiera się przede wszystkim na prawie. Praworządność wyraża się w tym, iż decyzje władcze funkcjonariuszy publicznych zarówno co do swej merytorycznej treści, jak formy i trybu podejmowania wyznaczane są przez obowiązujące prawo.

W związku z pojęciem praworządności zwrócić należy w szczególności uwagę na to, że:

a) Praworządność dotyczy działań państwa, nie zaś innych podmiotów - osób fizycznych, prawnych (niepaństwowych), choć zachowania tych podmiotów mają wpływ na stan porządku prawnego w państwie.

Nie ma natomiast praworządności, jeśli:

b) Praworządności się nie narusza, naruszać można normy prawne. Jeśli czyni to państwo - nie ma praworządności.

c) Praworządność istnieć może tylko w takim państwie, w którym prawo określa granice władzy publicznej zadania, kompetencje i tryb działania jej organów.

W nauce prawa funkcjonują dwie koncepcje praworządności:

a/ Koncepcja praworządności formalnej - za praworządne uznaje się państwo, w którym prawo pozytywne jest przez nie przestrzegane.

b) Koncepcja praworządności materialnej - za praworządne uznaje się państwo, które nie tylko przestrzega prawa, ale w którym prawo pozytywne spełnia pewne postulaty aksjologiczne odnoszące się do jego treści i formy.

W związku z tym prawo pozytywne powinno:


ZASADY OCHRONY NIEPODLEGŁOŚCI

Zasada niepodległości Państwa - uwydatnia niezależność Rzeczypospolitej od innych państw w sprawach wewnętrznych oraz taką samą niezależność w stosunkach zewnętrznych..

ZASADA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIE.KA I OBYWATELA

Obowiązek państwa zapewniania wolności i praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli został sformułowany i wysunięty na czoło Konstytucji (art. 5) jako podstawowego zadania państwa. Zasada wolności i praw staje się w ten sposób fundamentem ustroju państwa i określa istotę konstytucji.

Zasadę wolności i praw człowieka i obywatela określają następujące klauzule :

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY I RÓWNOWAGI WŁADZ

Zasadę trójpodziału władzy można scharakteryzować za pomocą następujących przesłanek :


ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO

W ujęciu prawno-konstytucyjnym pluralizm należy rozumieć wąsko i można sprowadzić go do problemu partii.

W ujęciu szerszym -poza konstytucyjnym - pluralizmu politycznego nie da się zawęzić tylko do kwestii struktur o statusie partii. Pluralizm polityczny określony szerzej obejmuje, obok partii, różnorodne formy dobrowolnego udziału obywateli w wyrażaniu swej woli, bez pretendowania do wpływu na politykę państwa. Są to grupy, koła, związki., towarzystwa, gminy i inne (np, organizacje pracodawców, fundacje, organizacje pozarządowe).

Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na:

a) uznaniu wielości partii,

b) uznaniu równości partii,

c) określeniu demokratycznej roli partii politycznej.

Zasadę pluralizmu ustanawia art. 11 Konstytucji, stwierdzający, że "Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich, w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa". .

Równość partii wobec prawa

Artykuł 11 Konstytucji RP, stanowiąc, że "partie polityczne zrzeszają,..", daje podstawę do mówienia o równości partii wobec prawa.

Równość ta polega na nakazie jednakowego traktowania partii przez prawo. Żadna partia, z mocy prawa, nie może zajmować w systemie partyjnym pozycji uprzywilejowanej w stosunku do innych .

Mandat przedstawicielski

Funkcjonują dwa sposoby rozumienia mandatu:

W pojęciu "mandatu" jako pełnomocnictwa (upoważnienia) wyróżnimy tradycyjnie dwa przeciwstawne sobie typy stosunku wyborca-reprezentant, tj. mandat imperatywny i przedstawicielski.

Obok systemu reprezentacji politycznej konstytucja wprowadza także formy demokracji bezpośredniej.

Instytucje demokracji bezpośredniej

Referendum jest to instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swroją wolę w określonej sprawie.

Referenda dzielą się na:


c) obligatoryjne i fakultatywnej (z uwagi na wymóg prawny przeprowadzenia referendum), d) konstytucyjne i ustawodawcze (z uwagi na materię głosowania)

Spośród innych form demokracji bezpośredniej należy wskazać na plebiscyt i inicjatywę ludową.

Plebiscyt ma dwa znaczenia:

Inicjatywa ludowa jest to forma demokracji bezpośredniej, która umożliwia ludowi bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa:

ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Przez decentralizację władzy rozumie się proces przekazywania zadań przez centralne organy państwa jednostkom administracji niższego szczebla, łącznie z rozszerzaniem zakresu ich uprawnień do samodzielnego podejmowania decyzji.

System administracji zdecentralizowanej polega na. tyra, iż obok administracji rządowej istnieje szereg innych podmiotów, które wykonują administrację samodzielnie. Takimi podmiotami są przede wszystkim związki publicznoprawne, czyli samorząd.

Określenie samorząd ma podwójne znaczenie:

a) jest to pewien sposób administrowania, a mianowicie administracja sprawowana samodzielnie przez związki publicznoprawne,

b) w rozumieniu potocznym - jest to sam podmiot administrujący.

Konstytucyjna zasada samorządności terytorialnej polega na gwarantowaniu obywatelom udziału w sprawowaniu władzy przez


konstrukcję ustroju władzy lokalnej, dzięki której mogą oni faktycznie decydować o sprawach lokalnych lub mieć na nie wpływ.

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

W ujęciu normatywnym (konstytucyjnym) podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa. Bezpośrednio opiera się ona na następujących filarach: swobodnej działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu, współpracy partnerów społecznych (art. 20).

Wolność działalności gospodarczej

Zasadę wolności (swobody) działalności gospodarczej można określić w następujący sposób:

Pytania kontrolne :


Temat 4 : Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Wprowadzenie do praw człowieka

Już w starożytności dostrzegano, że człowiek posiada pewne prawa. Rozumiano je jednak bardziej jako postulaty filozoficzne, religijne czy polityczne. Tytułem przykładu można powiedzieć, że około 2000 lat p.n.e. grecki myśliciel AJKIMADES pisał "bogowie stworzyli nas wolnymi-nikt nie ma natury niewolnika" .

W kilkanaście wieków później stoicy uważali, że wszyscy ludzie mają wspólnie pojmowane prawa i nieprawościf że przyrodzona jest im godność i równość. Pierwsi myśliciele chrześcijańscy /np. na przełomie IV i V wieku Aureliusz Augustyn a w XIII wieku Tomasz z Akwinu/ wychodząc z założenia, iż Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo uznawali osobowość jednostki i równość wszystkich ludzi. Te poglądy filozoficzne i religijne pozostawały w


sprzeczności z ówczesnymi realiami społecznymi i nie zostały wyrażone w normach prawnych.

Przez wiele wieków prawo określało przywileje, uprawnienia, obowiązki poszczególnych grup społecznych , stanów itp. Wypływające z nich prawa jednostki nie były jej prawami podmiotowymi, ale przysługiwały jako członkowi danej grupy społecznej. Na skutek walk między zgromadzeniami stanowymi a monarchami powstało w średniowieczu wiele aktów regulujących prawa poszczególnych stanów i ich członków. Wagi tych aktów dla kształtowania się nowożytnej idei praw podstaw owych nie można nie zauważyć, ale też nie należy przeceniać. Akty te były zbiorami przywilejów stanowych i nie odpowiadały w pełni ówczesnej rzeczywistości. Wyrazem tej tezy może być obowiązująca do chwili obecnej w Wielkiej Brytanii "Wielka karta swobód" z 1215r., której pewne normy dotyczą "wszystkich wolnych ludzi". Warto jednak pamiętać, że w chwili jej wydania pojęcie to nie było tożsame z ogółem mieszkańców królestwa, a wręcz przeciwnie - odnosiło się tylko do stosunkowo nielicznej mniejszości.

W okresie reformacji czołowi jej przedstawiciele podkreślali, że władza ziemska/państwowa/ nie jest władzą nad sumieniem i duszą jednostki. W aktach kończących wojny religijne, albo też wydawanych dla zapobieżenia im zaczęto uznawać prawa religijne mniejszości i zapewniono innowiercom możność korzystania z określonych praw przysługujących członkom wyznania, do których należała większość społeczeństwa.

W okresie poprzedzającym rewolucję angielską w czasie jej trwania /1640-1649/ oraz po jej zakończeniu, aż po tzw, wspaniałą rewolucję /1688/ często występowano z żądaniami zapewnienia wolności osobistych, tolerancji religijnej i udziału przedstawicieli społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych.

John MIlton i John lock sformuowali tezę, że w stanie naturalnym równe i niezależne jednostki zawarły umowę w celu. wzajemnej ochrony życia, wolności i własności. Traktowali oni zatem prawa jednostki nie jako przywileje członka grupy, ale jako uprawnienia indywidualne*

W XVII w. powstały w Anglii akty bliżej precyzujące prawa poddanych króla, zawierające szereg gwarancji procesowych i wolności osobistych

W 1789r. podczas rewolucji francuskiej została uchwalona DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA. Jej twórcy nie mogli się oprzeć na istniejących już aktach prawnych ani na orzecznictwie sądów. U podstaw ich działania leżały określone koncepcje teoretyczne - m.in. koncepcja podziału władzy,


teoria umowy społecznej, racjonalizm. W pewnej mierze inspiracją dla nich były także ustawy amerykańskie dotyczące praw jednostki oraz amerykańska Deklaracja Niepodległości. Nawiązywali oni do koncepcji praw naturalnych ale nie akcentowali przemawiających za nią argumentów o charakterze religijnym.

Francuska DPCz i Ob. oraz amerykańska Deklaracja Niepodległości są aktami w których po raz pierwszy w historii uznano prawa każdej jednostki jako prawa zagwarantowane. Akty te wyrażają zasadę, iż prawa człowieka, przysługują każdej osobie. Prawa te oraz prawa obywatelskie traktowane jako prawa niezbywalne- tj. za takie, których nie można jednostki pozbawić Państwo, ani też sama jednostka nie może się ich zrzec. Dopuszczalne są tylko ograniczenia tych praw w interesie publicznym i wyłączenie w drodze ustawy. Omawiane deklaracje i ustawy uznawały, że człowieka i obywatela wiążą wszystkie rodzaje władzy państwowej

z prawodawcą włącznie. Wypełniały one także rolę programu politycznego w walce o przemiany społeczne i ustrojowe.

Analiza koncepcji praw obywatelskich wskazuje, że oscylują one między dwoma modelami ujęciowymi:

PODSTAWOWE POJĘCIA

2. Prawa podstawowe

Przy wyodrębnianiu praw podstawowych stosuje się dwa kryteria: formalne lub materialne :


1. Kryterium formalne - w tym przypadku decyzja należy do ustrojodawcy umieszczającego określone prawa w konstytucji,w ten sposób nadaje im podstawowy charakter,

2. Kryterium materialne - prawa podstawowe traktowane są jako te, które w odczuciu społecznym traktowane są jako fundamentalne

PRAWA PODMIOTOWE .

Terminem tym oznacza się często podstawowe i pochodne sytuacje prawne obywateli /uprawnienia, kompetencje/ w skład których wchodzi roszczenie procesowe.

PRAWO A WOLNOŚĆ

W wielu konstytucjach zespoły uprawnień obywateli określone są często wymiennie - raz jako prawo a raz jako wolność.

Jednak z punktu widzenia regulacji normatywnej, rozróżnienie to ma ważne znaczenie. Wolność- nie wynika z prawa przedmiotowego - prawo jej nie tworzy określa tylko granice tej wolności i na państwie spoczywa obowiązek udowodnienia, że obywatel naruszył te granice.

Natomiast prawa obywatelskie i płynące z nich uprawnienia i kompetencje powinny mieć wyraźną, podstawę prawny , na którą: obywatel dochodzący swych praw powinien się powołać.

GARANCJE PRAW JEDNOSTKI

Jest to zespół czynników i środków sprzyjających lub zapewniających wprost urzeczywistnienie praw jednostki. Wyróżnić można gwarancje:

REALIZACJA PODSTAWOWYCH PRAW

Są to podejmowane przez państwo działania prawno- administracyjne i . gospodarcze umożliwiające obywatelom korzystanie z ich uprawnień. Bardzo duże znaczenia ma tutaj wąskie rozumienia realizacji tzw. wykonania praw podstawowych - przez organy stanowiące i stosujące prawo.

Większość wolności i praw konstytucyjnych ma charakter praw podmiotowych - prawnie chronionych i to w kwalifikowany sposób. Wynika to zarówno z zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2), jak i reguły sądowego


dochodzenia naruszonych wolności i praw oraz obywatelskiego prawa skargi konstytucyjnej (art. 79). Należy podkreślić, że reguła sądowej ochrony praw i wolności odnosi się do wszelkich (nie tylko podstawowych) praw.

Rozdział II Konstytucji RP zatytułowany jest Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. Już w samym tytule i zasadach ogólnych (art. 30-37) widoczne jest nawiązanie do Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka -koncepcji szkoły prawa natury (o zmiennej treści), która odrodziwszy się po II wojnie światowej wiedzie prym w filozofii praw jednostki. Nienaruszalna, przyrodzona i niezbywalna godność człowieka uznana została za źródło i uzasadnienie całego katalogu i ochrony przyjętych praw. W odniesieniu do statusu człowieka i obywatela Konstytucja generalnie deklaruje poszanowanie, istniejącej niezależnie od woli państwa, sfery wolności. Czynienie użytku z wolności i praw ograniczone jest poszanowaniem wolności i praw innych. Prawne restrykcje w zakresie korzystania z praw mogą być ustalone tylko ustawą w zakresie koniecznym, w demokratycznym państwie, w interesie bezpieczeństwa państwa, lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób (art. 31 ust. 3). Gwarancja właściwego formułowania przez państwo granic praw i wolności jest zarówno forma ich określenia - ustawa, jak i orzecznictwo niezawisłych organów (w tym międzynarodowych) nadających tym ogólnym pojęciom precyzyjne znaczenie.

Art. 32 normuje - porządkującą rozumienie i przestrzeganie wszystkich praw - zasadę równouprawnienia: równość wobec prawa i prawo obywateli do równego traktowania przez władze publiczne. Zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym jest pełny

Systematyka, charakterystyka normowania wolności i praw oraz środki ich ochrony

Poza zasadami ogólnymi (zgrupowanymi w 8 artykułach) Konstytucja zawiera 39 dalszych artykułów formułujących katalog praw i wolności.

Prawa i wolności objęte Rozdziałem II ujęte są w 3 grupach: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne, wolności i prawa ekonomiczne , socjalne i kulturalne. Katalpg praw i wolności osobistych i politycznych pokrywa się zasadniczo z propozycjami Karty Praw i nie wzbudzał w dyskusji parlamentarnej fundamentalnych rozbieżności, zarówno gdy idzie o jego zakres, jak i sposób formułowania .

I tak wśród swobód osobistych Konstytucja wymienia następujące prawa i wolności:


Prawa i wolności polityczne w Konstytucji RP:

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne w Konstytucji RP :


Podstawowe obowiązki

Ideologiczny aspekt Konstytucji znajduje swe odbicie w zakresie kreowanych obowiązków podstawowych. Wypływają one z dwóch generalnych zobowiązań, będących konsekwencją ograniczonego, politycznego władztwa państwa wobec obywatela oraz jego emocjonalnego związku z własnym państwem:

1) do posłuszeństwa:

a) dla porządku prawnego, którego konstytucjonalność i legalność jednostka może kwestionować na drodze prawnej, natomiast nie może sprzeciwiać się prawu, kierując się przekonaniami bądź normami religijnymi,

b) dla ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych;

2) do wierności

Konstytucyjny katalog obejmuje 6 obowiązków. Powinność przestrzegania prawa (art 83) jest normą nadającą się do bezpośredniego stosowania, 5 pozostałych wymaga do ich egzekwowania regulacji ustawowej, która stanowi wyłączną podstawę nakładania wszelkich, nie tylko konstytucyjnych, obowiązków. Obowiązki: wierności R P i troski o dobro wspólne oraz dbałości o stan środowiska tylko częściowo mogą zostać skonkretyzowane prawnie -posłużenie się pojęciami: "'wierności", "troski" i "dbałości" wskazuje, że część tych zobowiązań ma wymiar wyłącznie moralny. Umieszczenie ich w Konstytucji podkreśla ich znaczenie dla realizacji dobra wspólnego.


Środki ochrony wolności i praw jednostki

Środki ochrony wolności i praw jednostki to gwarancje stworzone przez ustawodawcę. Wyodrębniona w konstytucji cześć poświecona temu zagadnieniu reguluje tzw. gwarancje prawno-instytucjonalne. do których zaliczono:

1) zasadę wynagrodzenia szkody, wyrządzonej jednostce przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej oraz zasadę zapewnienia jednostce pokrzywdzonej drogi sądowego dochodzenia naruszonych wolności lub praw;

2) zasadę kontroli instancyjnej, tj. możliwości zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji ;

3) instytucję tzw. skargi konstytucyjnej wnoszonej do Trybunału Konstytucyjnego i przysługującej każdej osobie, której konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone

4) możliwość występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności i praw, które zostały naruszone przez organy władzy publicznej .

Istota skargi konstytucyjnej polega na tym, że konkretna osoba fizyczna lub prawna może przy pomocy tego środka na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym poszukiwać ochrony przysługujących jej konstytucyjnych praw i wolności w przypadku ich naruszenia przez akty organów państwowych albo przez bezczynność owych organów.

W ujęciu optymalnym zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej powinien obejmować ustawy, akty generalne i indywidualne organów administracji państwowej (także akty ratyfikujące urnowy międzynarodowe),, decyzje sądowe oraz bezczynność zarówno ustawodawcy, jak i innych organów państwowych.

Zgodnie z art. 79 konstytucji skargę konstytucyjną można bowiem wnieść w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ, administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach konstytucyjnych zainteresowanej jednostki. Skargę może wnieść zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec z tym zastrzeżeniem, że ten ostatni nie może korzystać ze skargi konstytucyjnej w sprawach azylu oraz możliwości uzyskania statusu uchodźcy.

.

Pytania kontrolne :


Temat 5 : Zasady prawa wyborczego i status prawny przedstawicieli

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU PRAWA WYBORCZEGO

Pojęcia "prawo wyborcze" i "system wyborczy" są nieodłącznymi elementami związanymi z funkcjonowaniem w demokratycznym państwie zasady przedstawicielstwa. Konsekwencją jej przyjęcia są pewne reguły określające sposób wyłaniania organów przedstawicielskich.

Podstawowe akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu przedmiotowym. Zawierają one bowiem całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich.


W znaczeniu podmiotowym, prawo wyborcze to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.

Pojecie "prawo wyborcze" może więc funkcjonować w dwojakim znaczeniu, a przy tym jest pojęciem stosunkowo szerokim.

Szerszym niż "prawo wyborcze" jest pojęcie "system wyborczy". Powszechnie rozumiane jest ono jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.

System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów7 oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stńcto.

Mimo że "system wyborczy" jest pojęciem szerszym niż "prawo wyborcze", to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady, na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.

FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO

KONSTYTUCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE

Zasady prawa wyborczego są zespoleni podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Z reguły katalog ten tworzony


jest na podstawie kryterium cztero- lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich.

Zawiera on zasady:

Konstytucyjny katalog zasad prawa wyborczego określony jest odmiennie w stosunku do poszczególnych organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu. Według Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 97 stanowi, że wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz że odbywają się w głosowaniu tajnym. Ordynacja wyborcza do Senatu poszerza konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, według której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych.

Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich ? w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów

Zasada powszechności

Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich (czynne i bierne prawo wyborcze).

Zasada powszechności wyborów dotyczy więc reguł, na podstawie których funkcjonować będzie w praktyce pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym. Reguły te przybierają postać kryteriów nazywanych w literaturze przedmiotu cenzusami wyborczymi. Współcześnie za uzasadnione w demokratycznych państwach uznaje się jedynie stosowanie wymogów obywatelstwa i wieku.

Art.62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senator w i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego - czynne prawo wyborcze - ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat

Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie Konstytucji przysługuje:

a) obywatelowi polskiemu,

b) mającemu prawo wybierania,

c) który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 21 lat - w wyborach do Sejmu albo 30 lat - w wyborach do Senatu.

W wyborach Prezydenckich bierne prawo wyborcze przysługuje:

a) obywatelowi polskiemu,

b) który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat oraz


c) korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu

Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które:

Zasada równości

Zasada równości wyborów rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu -formalnym i materialnym.

Materialne znaczenie równości wyborów związane jest z jej trzema praktycznymi elementami:

Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości dotyczy sposobu wyboru przedstawicieli. Oznacza ona, że wyborcy osobiście, bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Stąd też wybory bezpośrednie często nazywane są wyborami jednostopniowymi. W sytuacji, kiedy ostateczny wybór następuje poprzez węższe gremia pośredniczące w przekazywaniu woli wyborców, mamy do czynienia z wyborami pośrednimi. W zależności od liczby etapów powoływania kolegiów pośredniczących wybory takie można określić jako dwu- a nawet wielostopniowe. Polskie prawo wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście.

Zasada bezpośredniości jest też jedną z zasad, na podstawie których przeprowadzane są wybory do Senatu. Wybierając senatorów większością głosów w dwu- i trzymandatowych okręgach wyborczych, wyborca, podobnie jak w wyborach do Sejmu, ma możliwość, poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do głosowania, wyrażenia swoich preferencji co do personalnego składu drugiej izby.

Podobny charakter mają też wybory prezydenckie, oparte na systemie większości bezwzględnej.


Zasada tajności głosowania

Zasada tajności głosowania dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego.

Zasada tajności głosowania spełnia ważną funkcję gwarantowania wyborcy swobody podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Ponadto tajność głosowania gwarantowana jest także przez tworzenie warunków umożliwiających nieskrępowane oddanie głosu: z jednej strony - obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania oraz z drugiej - obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania.

Mandat przedstawicielski

W pojęciu "mandatu" jako pełnomocnictwa (upoważnienia) wyróżnić można dwa przeciwstawne sobie typy stosunku wyborca-reprezentant, tj, mandat imperatywny i przedstawicielski.

Mandat imperatywny właściwy był feudalnym zgromadzeniom stanowym oraz później, w innej epoce, formom ustrojowym zakładanym przez ruchy skrajne. Istota tego mandatu polegała na ustanowieniu więzi prawnej między wyborcami a przedstawicielem, opartej często na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa. Przedstawiciel (mandatariusz) był wysłannikiem wyborców wykonującym ich instrukcje. Wyborcy mogli w każdej chwili cofnąć pełnomocnictwo, tj. odwołać mandatariusza.

Zasady ustalania wyników wyborów

W polskim prawie wyborczym podstawkowe rozstrzygnięcia dotyczące stosowanych zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji.

W wyborach do Sejmu, na podstawie art. 96 ust. l, ma zastosowanie zasada proporcjonalności, a w wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust. 4 zasada bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. / zasada większościowa/.

Obydwie zasady - większościowa i proporcjonalna - niezależnie od dzielących je różnic zawsze dotyczą relacji pomiędzy liczbą oddanych głosów a ostatecznym wynikiem wyborów, ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów.

Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji

Przyczyny wygaśnięcia mandatu przed upływem kadencji są wspólne dla posłów i senatorów.

Wygaśnięcie mandatu następuje w razie:


Pytania kontrolne :

Temat 6 : Parlament RP

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :


Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Model parlamentarno-gabinetowy

System parlamentarno-gabinetowy definiują następujące cechy :


Model prezydencki

Instytucja prezydenta identyfikuje formę państwa, a nie model ustrojowy. Władza wykonawcza przysługuje Prezydentowi. Ministrowie (sekretarze stanu), w pełni podporządkowani prezydentowi, są wykonawcami jego woli i kierownikami odpowiednich resortów, którzy nie tworzą jednak rady ministrów w znaczeniu europejskiej egzekutywy. Prezydent jest jednocześnie naczelnym dowódcą armii, twórcą polityki zagranicznej państwa, szefem partii, z której kandydował w wyborach. Jest głównym ośrodkiem decyzji politycznych w państwie, realizującym bezpośrednie funkcje codziennego rządzenia (day-to-day governinent). Niezależność prezydenta od parlamentu wynika ze sposobu powoływania głowy państwa - wybory pośrednie (wyborcy wybierają elektorów, a ci z kolei dokonują wyboru prezydenta). Prezydent może więc reprezentować inna partię niż większość parlamentarna. Prezydent nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej. Parlament nie może zdymisjonować ministra., ani tym bardziej prezydenta, Ani prezydent, ani sekretarz stanu nie mogą łączyć swego stanowiska z mandatem przedstawicielskim. Prezydent ma prawo weta ustaw i prawo wydawania rozporządzeń. Niektóre nominacje prezydenckie oraz ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych wymagają zgody Senatu. Orędzia do Kongresu pozwalają prezydentowi wpływać na kierunki prac władzy ustawodawczej ,a jeśli jego partia dysponuje większością w obu izbach Kongresu, wpływ ten dotyczy każdej fazy prac legislacyjnych. Prezydent oraz mianowani przez niego ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed parlamentem (procedura impeachment: oskarżenie przez Izbę Reprezentantów przed Senatem) za naruszenie konstytucji, zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego przestępstwa. Prezydent me jest politycznie odpowiedzialny przed parlamentem. Nie istnieje również w systemie instytucja kontrasygnaty. Warunkiem sine qua non jest istnienie legalnej, zinstytucjonalizowanej opozycji.

System prezydencki w odróżnieniu od parlamentarnego nie wykazuje tendencji mutacyjnych, lecz podatny jest na przekształcenia degeneracyjne: w warunkach latynoamerykańskich, tale znaczna koncentracja władzy w monokratycznym organie może prowadzić do dyktatury jednostki, rządów autorytarnych i despotycznych.

Model parlamentarno-komitetowy

Ten sposób ułożenia stosunków między naczelnymi organami w państwie określany także mianem modelu komitetowego, nazywany jest ponadto systemem rządów zgromadzenia lub systemem konwentu.

Model parlamentarno-komitetowy określają następujące cechy:


PARLAMENT - SKŁAD I STRUKTURA

Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (art. 96).

Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym (art. 97).

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. nie przyjęła zasady równouprawnienia izb, nigdy zresztą w polskiej tradycji konstytucyjnej takie równouprawnienie nie występowało. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi. Widać to już w charakterystyce, dokonanej w art. 95 z której wynika, że władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością Rządu jest wyłączną domeną Sejmu.

Zgromadzenie narodowe

Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Zgromadzenia są ukształtowane w sposób właściwy ciałom parlamentarnym. Art. 114 Konstytucji przesądza jedynie dwie zasady:

1) Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu,

2) Formą działania Zgromadzenia są wspólne obrady pełnego składu obu izb Określenie kompetencji Zgromadzenia opiera się o zasadę enumeracji: wszystkie przypadki, w których może działać Zgromadzenie muszą być w sposób wyraźny określone w przepisach konstytucyjnych - ani ustawodawstwo zwykłe, ani praktyka nie mogą rozszerzać katalogu tych przypadków.

Konstytucja pozostawiła Zgromadzeniu kompetencje związane jedynie z osoba Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a mianowicie:


Kadencja to „okres na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw, i w jakim realizuje on swe zadania”.. W art. 98 ust. l Konstytucji z 1997 r ustawodawca określił, iż kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie po wyborach, w tym samym dniu rozpoczyna się kadencja Senatu, nawet jeżeli jego pierwsze posiedzenie odbędzie się później. Zasadniczą zaletą lego rozwiązania jest ciągłość istnienia parlamentu, kadencja poprzedniego nie może bowiem zakończyć się przed ukonstytuowaniem się nowego.

Kadencja Sejmu (a więc i Senatu) kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Nie zawsze musi więc on wynosić równe 4 lata, ale przypomnieć należy zasady zarządzania wyborów do Sejmu (i Senatu) - muszą się one odbyć w dniu przypadającym w okresie 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji urzędującego Sejmu i Senatu - art. 98 ust. 2 Konstytucji. Ponieważ pierwsze posiedzenie musi się odbyć w okresie 30 dni od dnia wyborów (art. W) ust. 2), to pozostaje bardzo skromny margines czasowy dla wydłużenia kadencji.

Przedłużenie kadencji Sejmu (a więc i Senatu) nie jest w zasadzie możliwe na gruncie obowiązującej Konstytucji -- jedyny wyjątek może zaistnieć w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych . Ponieważ art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu, kadencja -gdyby akurat przypadał jej koniec - ulegałby odpowiedniemu przedłużeniu.

Konstytucja dopuszcza natomiast skrócenie kadencji, choć też obwarowuje je szczególnymi wymaganiami. Skrócenie kadencji może nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:

Po pierwsze, może ono wynikać z własnej decyzji Sejmu i wówczas mówi się o tzw. samorozwiązaniu (art. 98 ust. 3). Uchwałę taką Sejm musi podjąć większością co najmniej dwóch trzecich głosów ustawowej liczby posłów. Uchwała taka może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu, jedynym wyjątkiem jest zakaz skrócenia kadencji w okresie obowiązywania jednego ze stanów nadzwyczajnych i w okresie 90 dni po jego zakończeniu (art. 228 ust. 7). Pełnia decyzji w sprawie samorozwiązania należy do Sejmu; mimo że oznacza to także zakończenie kadencji Senatu, druga izba nie bierze formalnego udziału w jej podejmowaniu.

Po drugie, skrócenie kadencji może nastąpić mocą decyzji Prezydenta i wówczas mówi się o rozwiązaniu Sejmu (art. 98 ust. 4). Rozwiązanie jest klasycznym instru-mentem zachowania równowagi między legislatywą a egzekutywą w systemie parlamentarno-gabinetowym.


Rozwiązania parlamentu W obecnym stanie prawnym rozwiązanie Sejmu (co oznacza też zakończenie kadencji Senatu) może nastąpić tylko w dwóch przypadkach:

obligatoryjnie, w procesie tworzenia rządu - w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta bądź nie-zdolności do wybrania własnego składu rządu ,

fakultatywnie, w procesie uchwalania ustawy budżetowej - w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy .

Rozwiązanie Sejmu jest niedopuszczalne w czasie trwania stanu nadzwy-czajnego lub w okresie 90 dni po jego zakończeniu .

Skutki prawne skrócenia kadencji polegają na przedterminowym zarządzeniu i przeprowadzeniu wyborów do Sejmu i do Senatu.

Zgodnie z art. 98 ust. 5 Konstytucji wybory są zarządzane przez Prezydenta i muszą się odbyć nie później niż w okresie 45 dni od dnia podjęcia przez Sejm uchwały o samorozwiązaniu lub podjęcia przez Prezydenta zarządzenia o rozwiązaniu Sejmu. Zarazem jednak Sejm i Senat istnieją nadal, bo ich kadencja trwać musi do dnia poprzedzającego pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji . Nie ulega zmianie pozycja i kompetencje Prezydenta, powstaje tylko po jego stronie obowiązek niezwłocznego zarządzenia wyborów.

Zwołanie pierwszego posiedzenia jest konstytucyjnym obowiązkiem prezydenta, a gwarancją dopełnienia tego obowiązku jest kontynuacja istnienia dawnego parlamentu, który może pociągnąć prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, gdyby nie doszło do zwołania posiedzenia w wyznaczonym terminie.

Treścią pierwszego posiedzenia jest ukonstytuowanie się nowo wybranego Sejmu lub Senatu. Przez to pojęcie należy rozumieć uzyskanie przez izbę zdolności do samodzielnego działania, a w szczególności do odbywania dalszy cli posiedzeń.

Pierwszemu posiedzeniu Sejmu przewodniczy Marszałek Senior powołany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów. Rozpoczyna się ono od złożenia ślubowania przez posłów - dopiero od tego momentu posłowie mogą przystąpić do wykonywania mandatu Następnie przeprowadzany jest wybór Marszałka Sejmu, a następnie -już pod przewodnictwem nowego Marszałka - wybór wicemarszałków i sekretarzy Sejmu . W tym momencie można już mówić o ukonstytuowaniu się Sejmu, choć nie ma on jeszcze wszystkich organów - w szczególności konieczne jest jeszcze dokonanie wyboru komisji stałych. Na pierwszym posiedzeniu składana jest też dymisja urzędującej Rady Ministrów , co oznacza, że nie później niż w ciągu miesiąca nowy premier przedstawi Sejmowi wniosek o udzielenie wotum zaufania nowemu gabinetowi .

Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad: sesyjności lub permanencji.

Zasada sesyjności polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodręb-nia się krótsze (z reguły kilkumiesięczne) odcinki czasowe - tzw. sesje, w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. Natomiast w okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania posiedzenia izby, chyba że zostanie


zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania sesji przysługuje zwykle głowie państwa (a więc organowi pozaparlamentarnemu), dopiero w ramach sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez jej prezydium lub przewodniczącego.

Zasada permanencji polega na tym, że kadencja parlamentu ma - z punktu widzenia funkcjonowania jego izb - charakter jednolity, a tym samym nie istnieje jej podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może zwoływać jej posiedzenia, a więc wyeliminowany zostaje wpływ organu pozaparlamentarnego (głowy państwa) na tok prac izby. Zasada permanencji została wprowadzona w Polsce nowelą kwiet-niową z 1989 r., obecnie daje jej wyraz art. 109 Konstytucji, który stanowi: Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

Posiedzenie Sejmu jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowa-nia nad sprawami objętymi porządkiem dziennym.

Obowiązujący regulamin Sejmu stanowi w art. 173 ust. l, że posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu (konieczne jest wówczas wysłuchanie opinii Konwentu Seniorów) lub przez całą Izbę (wówczas na zakończenie poprzedniego posiedzenia Sejm postanawia o terminie posiedzenia następnego). Natomiast samo zwoływanie posiedzeń Sejmu należy do Marszałka.

W art. 113 Konstytucja stwierdza, że posiedzenia Sejmu są jawne, wyrażając zasadę jawności prac parlamentarnych. W odniesieniu do posiedzeń Sejmu (i z mocy art. 124 Konstytucji do posiedzeń Senatu) zasada ta ma charakter zupełny, tzn. obejmuje:

Obrady Sejmu i Senatu toczą się według zasad określonych w ich re-gulaminach. Obradami Sejmu kieruje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie wicemarszałek, mając do pomocy dwóch sekretarzy Sejmu . Przedmiotem obrad są kolejne punkty porządku dziennego, posłowie pragnący wziąć udział w debacie zapisują się do głosu u jednego z sekretarzy Sejmu. Zwykle ustala się dla poszczególnych punktów porządku dziennego sposób i zakres debaty

W posiedzeniach Sejmu (Senatu) może brać udział prezydent. Mogą też brać udział Prezes Rady Ministrów i inni członkowie rządu oraz prezes Trybunału Konstytucyjnego, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz prezes Narodowego Banku Polskiego - mają oni prawo do zabierania głosu poza kolejnością.

Po wyczerpaniu debaty przeprowadzane są głosowania. Zawsze są to gło-sowania jawne i zwykle odbywają się przez podniesienie ręki, ale jednocześnie


posłowie głosują za pomocą kart magnetycznych, co pozwala na natychmiastowe ustalenie zarówno ogólnego wyniku, jak i sposobu głosowania poszczególnych posłów. Zasadą jest, że Sejm podejmuje swoje uchwały zwykłą większością głosów przy obecności co .najmniej połowy ustawowej liczby posłów, czyli przynajmniej 230 posłów . Pojęcie zwykła większość oznacza, że dla podjęcia uchwały paść musi więcej głosów za niż przeciw, natomiast głosy wstrzymujące się nie mają znaczenia z tego punktu widzenia. Niekiedy postanowienia Konstytucji lub regulaminu Sejmu wymagają większości bezwzględnej - wówczas liczba głosów za musi być większa od sumy głosów przeciw oraz wstrzymujących się. Niekiedy wymagana jest większość kwalifikowana - wówczas liczba głosów za musi osiągnąć pewien ułamek ogólnej liczby głosujących, np. dwie trzecie lub trzy piąte.

Organizacja wewnętrzna

Powszechnie odróżnia się organy kierownicze oraz organy pomocnicze Sejmu czy Senatu. Do pierwszych zalicza się :

Marszałka Sejmu (Senatu) oraz Prezydium Sejmu (Senatu), a także szczególny organ polityczno-doradczy - Konwent Seniorów.

Do drugich zalicza się:

komisje sejmowe (senackie), a w ramach izby powołuje się też sekretarzy Sejmu (Senatu),

Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje są organami izb, a to oznacza, iż mogą się składać wyłącznie z posłów (senatorów), a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm (Senat). Od tak rozumianych organów Sejmu (Senatu) należy odróżnić aparat urzędniczy, zorganizowany w Kancelarię Sejmu (Senatu), który wypełnia zadania organizacyjno-techniczne i doradcze związane z działalnością Sejmu (Senatu) i ich organów. Kancelaria jest w założeniu ciałem permanentnym i apolitycznym, a szczególna rola w jej organizacji i funkcjonowaniu przypada Szefowi Kancelarii, powoływanemu przez Marszałka Sejmu (Senatu).

Art. 110 ust. l i 2 Konstytucji mówi o wyborze Marszałka i wicemarszałków oraz określa zadania Marszałka. Wyraźnie wskazuje to na wiodącą rolę Marszałka wśród organów kierowniczych Sejmu.

Marszałek Sejmu jest wybierany przez Sejm z grona posłów (art. 110 ust. l Konstytucji), a wybór ten dokonywany jest na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu. Kandydatury może zgłaszać grupa co najmniej 15 posłów a wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. W takim samym trybie są wybierani wicemarszałkowie Sejmu..

Zwyczajowo przyjmuje się też, że Marszałek i wicemarszałkowie są wybierani na okres całej kadencji, chyba że złożą wcześniejszą rezygnację. Przepisy prawa nic nie mówią o możliwości odwołania Marszałka czy wicemarszałków Sejmu, ale nie zakazują też tego w sposób wyraźny.


Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby. W tym charakterze przysługuje mu szereg kompetencji, które można ująć w następujące kategorie:

Obok kompetencji związanych z funkcjonowaniem Sejmu, Marszałkowi przysługują inne tzw. zewnętrzne zadania konstytucyjne, których suma sytuuje go w sposób bezsporny jako drugą osobę w Państwie. Marszałek Sejmu:

Prezydium Sejmu

Prezydium składa się z Marszałka i wicemarszałków , jest organem kolegialnym, reprezentującym najważniejsze ugrupowania polityczne Sejmu. Prezydium jest organem funkcjonującym w sposób ciągły przez okres całej kadencji, choć mogą w jego składzie zachodzić zmiany wynikające z rezygnacji czy odejścia poszczególnych jego członków. Nie ma natomiast prawnej możliwości odwołania Prezydium jako takiego (bądź też jednoczesnego odwołania wszystkich jego członków), bo sparaliżowałoby to działalność Sejmu.

Kompetencje Prezydium uległy ograniczeniu wobec konstytucyjnego wy-eksponowania roli i pozycji Marszałka Sejmu.

Kompetencje Prezydium określa zbiorczo art. 12 regulaminu, z którego wykreślono jednak tradycyjną formułę, iż Prezydium kieruje pracami Sejmu. Ta rola należy teraz także (a może nawet -przede wszystkim) do Marszałka Sejmu.

Szczegółowe zadania Prezydium ująć można w następujące kategorie:


Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium. Komisje są organami pomocniczymi Sejmu w tym znaczeniu, że przygotowują one tylko akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm, a same nie dysponują możliwością ich podejmowania.

Art. 110 ust. 3 Konstytucji rozróżnia komisje stałe i komisje nadzwyczajne.

Komisje stałe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Tym samym Sejm ma obowiązek je utworzyć, a istnieją one przez okres całej kadencji (chyba że dojdzie do zmiany regulaminu Sejmu). Art. 18 ust. l regulaminu przewiduje obecnie utworzenie 25 komisji stałych (w poprzedniej kadencji było ich 28), posługując się dwoma kryteriami dla określenia zakresu ich działania. Pierwsze kryterium ma charakter resortowy, drugie kryterium ma charakter funkcjonalny - zakres działania komisji wiąże się z realizowanymi przez Sejm jego poszczególnymi funkcjami czy kompetencjami

Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych; zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji.


Sekretarze Sejmu są to posłowie (w liczbie dwudziestu), wybierani przez Sejm. Stanowiska te nie są zaliczane w poczet organów Sejmu, ponieważ nie przysługują im żadne odrębne kompetencje. Sekretarze pełnią zadania pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka. 211. Organizacja wewnętrzna Senatu jest ujęta w analogiczny sposób.

ZASADA NIEPOŁĄCZALNOŚCI

Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

Niepołączalność formalna - oznacza wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu posła i sprawowania innego urzędu, zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia. Natomiast niewybieralność - oznacza wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na inny pełniony urząd, funkcję czy stanowisko .

W Konstytucji szeroko ujęty jest zakres niepołączalności (incompatibilitas).

Art. 102 wyklucza możliwość jednoczesnego piastowania mandatu w Sejmie i w Senacie.

Art. 103 ust. l wylicza urzędy państwowe, które nie mogą być łączone z mandatem parlamentarnym - wyliczenie to obejmuje właściwie wszystkie organy konstytucyjne państwa, za wyjątkiem Rady Ministrów oraz stanowisk sekretarzy stanu w administracji rządowej. Wyjątek ten stanowi nawiązanie do jednej z podstawowych zasad systemu parlamentarnego, w myśl której rząd pochodzi z parlamentu,

Zakazane jest też łączenie mandatu z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu , Senatu i Prezydenta lub w administracji rządowej, a także ze stanowiskiem ambasadora. Wreszcie (art. 103 ust. 2) incompatibilitas dotyczy osób wykonujących urząd sędziego, prokuratora, zatrudnionych jako urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusza policji i służb ochrony państwa, żołnierze w czynnej służbie wojskowej.

Niepołączalność materialna oznacza zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu..

Art. 107 Konstytucji wymienia tu:

zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego;

ustawodawstwo zwykle dorzuca szereg bardziej konkretnych zakazów dotyczących członkostwa we władzach podmiotów gospodarczych z udziałem Skarbu Państwa lub mienia komunalnego.

Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora określa szereg dalszych uprawnień oraz obowiązków posłów i senatorów.

Można je podzielić na trzy zasadnicze grupy.:


Uprawnienia i obowiązki związane z działalnością Izby i jej organów :

A/ udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem

B/ prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu, przede wszystkim w komisjach

C/ prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,

D/ prawo zgłaszania interpelacji i zapytań

Uprawnienia i obowiązki związane z wykonywaniem mandatu. Wymienić tu w szczególności należy:

A/ obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której poseł (senator) został wybrany ,

B/ prawo uzyskiwania, a także żądania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów oraz od przedstawicieli właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z wykonywania obowiązków Członka parlamentu,

C/ prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek i innych jednostek gospodarczych Skarbu Państwa lub komunalnych ,

D/ prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej, a także w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym bądź wyborcy, jak również prawo zaznajamiania się z tokiem jej rozpatrzenia;

E/ prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego (senatorskiego), do zatrudniania pracowników tego biura i do uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu Izby

Uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora.

A/ prawo do diety parlamentarnej;

B/ prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju C/ prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych

D/ prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego wynikających ,

e) obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.

FUNKCJA USTAWODAWCZA

Zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władzy władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat (art 10 i art. 95) Konstytucja w sposób wyraźny wskazuje na te organy jako podmiot funkcji ustawodawczej, ustanawiając domniemanie kompetencyjne tych ciał parlamentarnych do wykonywania tego typu działalności.

Tryb ustawodawczy

Ustawa uchwalana jest w specjalnym trybie, określanym mianem "postępowania ustawodawczego" lub "procedury ustawodawczej". Szczegółowy tryb


uchwalenia ustawy zawarły jest w regulaminach obu izb. Stanowienie ustawy jest procesem złożonym, na który składa się wiele zróżnicowanych i w określony sposób powiązanych ze sobą czynności dokonywanych przez różne podmioty w różnym czasie. Obok parlamentu biorą w nim udział organy władzy wykonawczej (rząd. Prezydent), a niekiedy także obywatele (inicjatywa ludowa) i Trybunał Konstytucyjny (kontrola konstytucyjności). Etapy tzw. drogi ustawodawczej można klasyfikować różnie.

Najczęściej wyodrębnia się takie elementy postępowania, jak:

Inicjatywa ustawodawcza

Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac.

Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje:

Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm

Przedłożenie Sejmowi projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot rozpoczyna kolejny etap postępowania ustawodawczego, mający doprowadzić do uchwalenia (ustanowienia) bądź odrzucenia ustawy,

By projekt mógł stać się przedmiotem prac Sejmu (i jego organów), inicjatywie ustawodawczej należy "nadać bieg" w trybie i formie przewidzianej regulaminem./patrz wstepna kontrola projektu/. Jeżeli projekt nie odpowiada wymogom formalnym. Prezydium Sejmu może zwrócić go wnioskodawcy. Może także skierować projekt wobec którego istnieje wątpliwość dotycząca jego zgodności z prawem do Komisji Ustawodawczej celem wyrażenia opinii. .

Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm odbywa się wg określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazwane "czytaniami". Konstytucja ustanawia zasadę trzech czytań, dzielących debatę na bardziej generalną (dotyczącą zasad ogólnych projektu) i bardziej szczegółową (odnoszącą się do poszczególnych jego postanowień).

Pierwsze czytanie projektu odbywa się na plenum, kierowane są, według regulaminu, projekty ustaw dotyczące:


Zmiany Konstytucji, praw i wolności obywatelskich, budżetu i podatków, a także projekty ustaw regulujących prawo wyborcze, ustrój, właściwość i zasady funkcjonowania organów państwa oraz samorządu terytorialnego,, jak też projekty kodeksów i propozycje dokonania w nich istotnych zmian. Debata plenarna toczy się nad ogólnymi, zasadami projektów i obejmuje przedstawienie przez wnioskodawcę uzasadnienia projektu, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy.

Przyjęty tryb postępowania - publiczna debata nad ogólnymi zasadami najistotniejszych dla obywatela i państwa ustaw - ma na celu umożliwienie całemu Sejmowi wstępne wyrażenie stosunku do tych generalnych założeń i, w jakimś stopniu, określenie kierunku dalszych prac merytorycznych nad projektem.

• Jeżeli Sejm nie odrzuci (w głosowaniu) założeń projektu, jest on kierowany do odpowiedniej komisji i dalszy tok prac sejmowych nad nim odbywa się według tej samej procedury, która przewidziana jest dla projektów kierowanych bezpośrednio w I czytaniu do komisji.

Pierwsze czytanie w komisji (problemowo właściwej i komisji ustawodawczej, tylko w komisji ustawodawczej lub w komisji nadzwyczajnej) ma na celu rozpatrzenie nie tylko ogólnych zasad projektu, ale też szczegółowych rozwiązań. Na tym etapie prac sejmowych mogą być zgłaszane poprawki.

Rezultatem prac komisji jest sprawozdanie, określające jej stanowisko wobec projektu, w którym komisje wnosi: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu w formie tekstu jednolitego z poprawkami zaproponowanymi przez komisję lub odrzucenie projektu w całości, sprawozdaniu muszą być także zamieszczone wnioski mniejszości. Przygotowanie sprawozdania przez komisję jest niezbędnym warunkiem przystąpienia do drugiego czytania.

Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, przy czym nie może on przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub też ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji. Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania.

W razie odesłania projektu po II czytaniu do komisji przygotowuje ona, po rozpatrzeniu zgłoszonych poprawek i wniosków, dodatkowa sprawozdanie, w którym proponuje ich przyjęcie lub odrzucenie.

Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany przedstawienie przez posła-sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, oraz głosowanie - wedle ustalonego w regulaminie porządku - nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami., a także nad całością projektuj

•Zgodnie z art, 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Prace Senatu nad ustawą; uchwalenie ustawy przez Sejm

. Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni może je :przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki lub


uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały,, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

Zgodnie z regulaminem. Marszałek Senatu kieruje przekazaną przez Sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy - w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie -przygotowanie projektu stanowiska Senatu. Uchwała Senatu w sprawie przekazanej ustawy podejmowana jest ria posiedzeniu plenarnym zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów.

Jeżeli Senat ustawę przyjmie lub nie podejmie stosownej uchwały, postępowanie w parlamencie ulega zakończeniu i ustawa przekazywana jest do podpisu Prezydentowi. Jeżeli Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje do niej poprawki, uchwała Senatu przekazywana jest Sejmowi.

Na tym etapie postępowania ustawodawczego prace w Sejmie toczą się wyłącznie nad uchwałą Senatu o odrzuceniu ustawy lub proponującą w niej określone zmiany. Prezydium Sejmu kieruje uchwałę do rozpatrzenia przez komisje, które poprzednio projekt ustawy rozpatrywały. Sejm, na wniosek Prezydium, może rozpatrzyć propozycje Senatu dokonania określonych zmian lub odrzucenia ustawy bez uprzedniego kierowania ich do komisji,

W przypadku przekazania uchwały Senatu do komisji przedstawiają one Sejmowi sprawozdanie, w którym wnioskują o uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w całości lub w części, lub o nie przyjęcie uchwały Senatu.

Tryb opiniowania stanowiska zawartego w uchwale Senatu daje możliwość uelastycznienia procedury prac nad ustawą,, a nawet rozciągnięcia jej w czasie, gdyż Konstytucja i regulamin nie stawiają komisjom żadnych terminów, co do zaopiniowania stanowiska Senatu. Zdarza się, że komisje coraz częściej opiniują zaproponowane przez Senat poprawki jako "niedopuszczalne" z powodu wykroczenia poza materie uchwalonej przez Sejm ustawy.

Zgodnie z art. 121 ust. 3 "uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej .

Z drugiej strony poprawki wprowadzone przez Senat mogą dotyczyć zarówno ustaw po raz pierwszy regulującej określoną materię (lub uchylającej ustawę dotychczas obowiązującą i podejmującą całkowicie nowe rozwiązania), jak i ustawy, w której dokonuje się jedynie częściowej nowelizacji stanu prawnego.

Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP

Ostatni etap trybu ustawodawczego związany jest z uprawnieniami Prezydenta związanymi z podpisaniem ustawy. Konstytucyjny termin podpisania ustaw wynosi 21 dni od jej przedstawienia (dla projektu pilnego wynosi 7 dni.

Promulgacja nie ma charakteru automatycznego - Prezydent może :


Ponowne rozpatrzenie ustawy ma miejsce wyłącznie w Sejmie (z wykluczeniem postępowania w Senacie). Ustawa przekazywana jest do komisji, która poprzednio rozpatrywała projekt i poddawana pod ponowne głosowanie izby. .Do jej uchwalenia wymagana jest kwalifikowana większość 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodną z Konstytucją lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni.

Nieco inaczej wyglądają uprawnienia Prezydenta w przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o częściowej niezgodności (niekonstytucyjności niektórych przepisów) ustawy z Konstytucją, gdy Trybunał orzeknie, że nie są one nierozerwalnie związane z całą ustawą. Prezydent może wówczas, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisać ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.

Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w "Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej". Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od ogłoszenia, chyba że sarna stanowi inaczej. Zarządzenie ogłoszenia ustawy należy do obowiązków Prezydenta, Konstytucja (art. 122 ust. 2) nie określa jednak czasu, jaki może upłynąć od podpisania ustawy do zarządzenia jej ogłoszenia. Zdaniem doktryny nie oznacza to jednak możliwości dowolnego rozciągania okresu pomiędzy podpisaniem a zarządzeniem ogłoszenia ustawy, która winna być opublikowana bez zbytniej zwłoki.

Procedury szczególne

Przedstawiony tryb postępowania ustawodawczego nie ma zastosowania do tzw. ustaw szczególnych, do których niewątpliwie zaliczyć można :

Projekt pilny

W szczególnie uzasadnionych przypadkach postępowanie ustawodawcze może być skrócone przez:


Pilność projektu powinna być zadeklarowana w momencie wykonania prawa inicjatywy ustawodawczej. Ani Sejmowi, ani jego organom nie przysługuje prawo wypowiadania się w kwestii zasadności uznania projektu za pilny. Regulamin przyznaje Prezydium Sejmu jedynie prawo zwrócenia Radzie Ministrów pilnego projektu ustawy w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu nie odpowiada regulaminowym wymogom.

W przypadku wniesienia projektu pilnego ulegają skróceniu terminy przyjęte w Konstytucji do rozpatrzenia projektu przez Senat (do 14 dni) i podpisania przez Prezydenta (do 7 dni).

Kontrola wykonania ustawy budżetowej

Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została również wyłącznie Sejmowi.

Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedstawienia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ono następnie podstawę prac komisji sejmowych i Najwyższej Izby Kontroli. Ta ostatnia, zgodnie z ustawą, zobowiązana jest przekazać swoje uwagi właściwym organom Sejmu.

Interpelacje i zapytania poselskie

Najczęściej w praktyce stosowanym środkiem kontroli rządu jest składanie interpelacji i zapytań poselskich. Prawo to jest indywidualnym uprawnieniem każdego posła.

Interpelacje składać się powinno w sprawach o zasadniczym charakterze. Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytanie. Zgodnie z Konstytucją, interpelację składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni. Wprowadzono zasadę, że odpowiedź na interpelację powinna być dostarczona interpelantowi na. piśmie. Dopiero gdy odpowiedź nie zadowala składającego, może on wystąpić do Marszałka o dodatkową odpowiedź, a także o udzielenie jej na posiedzeniu Sejmu.

W Konstytucji podobną instytucją wydają się być również zapytania poselskie, Składane one są w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa. Podobnie jak w przypadku interpelacji, Prezes Rady Ministrów i poszczególni członkowie rządu obowiązani są udzielić odpowiedzi w ciągu 21 dni.

Pytania kontrolne :


Temat 7 : Prezydent RP

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Pozycja Prezydenta w systemie ustrojowym RP oraz zagadnienie jego odpowiedzialności

Jedną z naczelnych zasad zadeklarowanych w Konstytucji jest zasada podziału władzy, która została wyrażona w art.10 przewidując, że: " Ustrój RP opiera się na podziale równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały". W ogólnym zarysie przepisy te określają pozycję ustrojową Prezydenta RP. Prezydent RP sytuowany jest w Konstytucji jako element dualistycznej egzekutywy, równocześnie stanowi istotny czynnik ustrojowy dysponujący samodzielnymi środkami prawnymi umożliwiającymi jemu odgrywanie roli podmiotu równoważącego władze. Prezydentowi ustrojodawca powierza funkcje


tradycyjnie zastrzegane dla głowy państwa. Stosownie do potrójnie wyznaczonej Prezydentowi roli ustrojodawca przyznaje mu stosowne kompetencje :

W art. 126 Konstytucja wprowadza zapis iż, „Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 2.. Prezydent RP czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji., stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium"

Na tle art. 126 Konstytucji ust. 2, Prezydent realizuje także dwie ważne funkcje jako organ władzy wykonawczej. Oto Prezydent pełni funkcję :

Przykładowo wśród tych środków należy wymienić odmowę podpisania ustawy uchwalonej przez parlament, czyli tzw. prawo weta zawieszającego wobec ustaw. Konstytucja daje też Prezydentowi, teraz jako alternatywne uprawnienie, prawo zaskarżenia ustawy jako sprzecznej ż Konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli zdaniem Prezydenta ustawa uchybia wprost ustawie zasadniczej.

Stosownie do art. 7 Konstytucji wszelkie organy władzy publicznej (a więc i Prezydent RP) działają na podstawie i w granicach prawa , obowiązkiem każdego organu Państwa (a więc również Prezydenta RP) jest przestrzeganie praw Rzeczypospolitej. Dodatkowo szczególnym obowiązkiem Prezydenta wynikającym z roty jego przysięgi jest wierność postanowieniom Konstytucji. Jeśliby więc Prezydent RP (Marszałek Sejmu zastępujący Prezydenta RP także) w zakresie swego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem, w sposób zawiniony naruszył Konstytucję (popełniając tym samym tzw. delikt konstytucyjny) albo inną ustawę, albo gdyby popełnił przestępstwo (tzw. odpowiedzialność karna) może być postawiony w stan oskarżenia przez Zgromadzenie Narodowe przed Trybunałem Stanu. Tylko Zgromadzenie Narodowe może postawić Prezydenta w stan oskarżenia swoją uchwałą, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów obecnie ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,, na wniosek co najmniej 140 członków tegoż Zgromadzenia . Rozwiązanie to daje podstawę do Postawienia tezy o dysponowaniu przez Prezydenta RP immunitetem procesowym. Naturalnym następstwem takiej decyzji, dla której wymagana jest forma prawna uchwały ZN. jest zawieszenie Prezydenta z dniem powzięcia uchwały w


sprawowaniu urzędu, do czasu wydania orzeczenia przez Trybunał Stanu oraz wstąpienie czasowe w zakres funkcji prezydenckich przez Marszałka Sejmu jako osoby zastępującej Prezydenta, której służą wszystkie uprawnienia głowy państwa, z wyjątkiem prawa do skrócenia kadencji Sejmu. W zależności od rodzaju odpowiedzialności, której podlegać będzie Prezydent, nowa Konstytucja oraz ustawa o TS przewiduje dwa rodzaje sankcji :

Zasady i tryb wyboru Prezydenta RP

Konstytucja określa pewne podstawowe i ogólne wymogi prawne w kwestii kwalifikacji osób ubiegających się o wybór na urząd Prezydenta. Prezydentem może zostać wybrana jedynie osoba posiadająca obywatelstwo polskie, korzystająca z pełni praw wyborczych do Sejmu i mająca ukończone 35 lat życia. Konstytucja uzależnia wybór od korzystania z pełni praw wyborczych do Sejmu, kandydaci do tego urzędu muszą korzystać z pełni praw cywilnych, politycznych i obywatelskich.

Konstytucja nie wprowadza żadnych innych warunków dotyczących wyborów prezydenckich. Chociaż nie wolno zapominać o tym, że w świetle ustawy z 11 kwietnia. 1997r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne kandydat na Prezydenta RP w chwili wyrażania swej zgody na kandydowanie będzie miał obowiązek złożenia stosownego oświadczenia na ręce Państwowej komisji Wyborczej, zaś Prezydent RP będzie odbierał takie oświadczenie od osoby desygnowanej na urząd premiera.

Konstytucja stwierdza, że Prezydenta wybiera Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym i bezwzględna większością głosów. Konstytucja nie określa górnej liczby kandydatów w I turze, przewidując jedynie, że do drugiej tury przechodzą ci dwaj kandydaci, którzy otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Nie uzyskanie przez żadnego z kandydatów bezwzględnej większości głosów powoduje konieczność przeprowadzenia drugiej tury, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu. Dopuszczeni do niej zostają tylko ci dwaj kandydaci, którzy w pierwszej turze uzyskali kolejno największa liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofałby zgodę na kandydowanie, utraciłby prawa wyborcze albo umarłby, w jego miejsce do wyborów obecnie w ponownym głosowaniu dopuszcza się tego kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu.

W drugiej turze za wybraną uważa się osobę, która w ponownym głosowaniu otrzymała więcej głosów - zasada większości względnej.

Twórcy Konstytucji z 1997 r. nie zapomnieli także o właściwym uregulowaniu spraw związanych z zarządzeniem wyborów prezydenckich.. Zostało one złożone w ręce


Marszałka Sejmu z tym, że Marszałek winien podjąć swoją decyzję nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta RP, a w razie opróżnienia urzędu prezydenckiego - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od zarządzenia wyborów.

Uprawnienia do stwierdzenia ważności, wyborów utrzymał Sąd Najwyższy, który na mocy ordynacji prezydenckiej orzeka w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozstrzygając o ważności wyboru Prezydenta w oparciu o sprawozdanie z wyborów przedstawione przez PKW oraz po rozpoznaniu protestów. Uchwałę SN podejmuje nie później niż w 20 dni po dniu wyborów i wymaga ona opublikowania w "Dzienniku Ustaw". Konstytucja w art. 129 ust. 3 uzupełnia, że w razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta przeprowadza się nowe wybory, przy uwzględnieniu zasad określonych w art. 128 ust, 2 dla przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta RP. W takiej sytuacji nowe wybory zarządza Marszałek Sejmu najpóźniej w 3 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego.

Tymczasem przyjęcie przysięgi od nowo wybranej głowy państwa, a także uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu oraz rozpatrywanie sprawy postawienia go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, pozostają w kompetencji Zgromadzenia Narodowego, czyli połączonych izb - Sejmu i Senatu.

Kadencja Prezydenta upływa w pięć lat po objęciu urzędu licząc od dnia złożenia przysięgi, ale w wypadkach wyjątkowych urząd prezydenta może wcześniej ulec opróżnieniu. W myśl art. 131 ust. 2 Konstytucji następuje to w razie:

1) śmierci Prezydenta,

2) zrzeczenia się urzędu,

3) trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia -stwierdzenie tej niezdolności należy do Zgromadzenia Narodowego, a uchwała w tej sprawie musi być podjęta większością co najmniej dwóch trzecich gło-sów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego (tzn. co najmniej 374 głosami), należy przyjąć, że jest to tryb zupełnie wyjątkowy, wynikający z rozbieżności poglądów między parlamentem a prezydentem co do jego stanu zdrowia, w innej bowiem sytuacji nastąpi zrzeczenie się urzędu,

4) złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu - nastąpi to w razie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji lub innej ustawy bądź do odpowiedzialności karnej za przestępstwo; już w momencie podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia, ulega zawieszeniu sprawowanie przez niego urzędu (art. 145 ust. 3),

5) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub z innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze.

Skutkiem prawnym opróżnienia urzędu jest powstanie po stronie Marszałka Sejmu zarządzenia nowych wyborów prezydenckich. Marszałek Sejmu przejmuje wykonywanie obowiązków Prezydenta, co z uwagi na terminy wyborcze może


potrwać kilka miesięcy, a w razie postawienia prezydenta przez Trybunałem Stanu - znacznie dłużej.

Sposobem komunikowania się Prezydenta z parlamentem może też być orędzie (art. 140), tzn. wystąpienie Prezydenta na forum Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, komunikujące izbom jego stanowisko w określonej kwestii. Obowiązkiem Marszałka jest niezwłoczne włączenie orędzia do porządku prawnego obrad, a powaga wystąpienia Prezydenta jest dodatkowo podkreślona tym, iż nie przeprowadza się nad nim debaty.

Stosunki Prezydenta z rządem mają zróżnicowany charakter, w zależności od tego, czy odnoszą one do kształtowania składu personalnego Rady Ministrów, czy też dotyczą działalności rządu już urzędującego.

Prezydentowi przysługują poważne kompetencje w procesie powoływania Rady Ministrów : przyjmowania dymisji Rady Ministrów (art. 162 ust. 2); desygnowania Premiera i powoływania nowego rządu; a w razie niepowodzenia trzech kolejnych procedur uzyskania sejmowego wotum zaufania dla nowego rządu - rozwiązywania (skracania kadencji) Sejmu (art. 154-155).

Istotniejsze są kompetencje Prezydenta związane z dokonywaniem zmian w składzie urzędującego gabinetu, z tym jednak, że prezydent musi działać na wniosek premiera (art. 161). Natomiast Prezydentowi nie przysługują niemal żadne kompetencje, które pozwalałyby mu na egzekwowanie odpowiedzialności rządu ministrów. Nie może on samodzielnie dymisjonować rządu, Premiera czy ministrów, nie może też zwracać się do o Sejmu udzielenie im wotum nieufności. Jedyną możliwością Prezydenta jest zwrócenie się do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej (art. 156 ust, 2), ale może to nastąpić tylko w razie złamania przez nich prawa.

Bardzo ograniczone są też prawne możliwości oddziaływania Prezydenta bieżącą pracę rządu. W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać posiedzenie Rady Ministrów pod swoim przewodnictwem (jest to tzw. Rada Gabinetowa - art. 141 ust. 1). Jednakże Rada Gabinetowa nie przejmuje kompetencji Rady Ministrów (art. 141 ust. 2). Oznacza to, że ewentualne ustalenia podjęte na posiedzeniu Rady Gabinetowej muszą dopiero zostać przetworzone na wiążące akty i decyzje, a rola ta należy do Rady Ministrów i jej Prezesa, nie do Prezydenta. Do prezydenta należy też podejmowanie pewnych rozstrzygnięć w sprawach dotyczących polityki zagranicznej czy obronności.

Art. 144 ust. 2 przypomina, że udzielenie przez Premiera kontrasygnaty , oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności wobec Sejmu za dany akt Prezydenta.

Uzyskanie kontrasygnaty jest konieczną przesłanką ważności aktu urzędowego podjętego przez Prezydenta. Wydanie takiego aktu bez kontrasygnaty spowoduje, że będzie on pozbawiony skutków prawnych, sądy i organy administracji będą obowiązane odmówić jego wykonywania, a sam Prezydent narazi się na zarzut naruszenia konstytucji.

Relacje z pozostałymi władzami


W tym zakresie najwyraźniej rysuje się funkcja arbitrażu. Prezydentowi przysługuje bowiem szereg poważnych kompetencji, które wiążą się ze zorganizowaniem i personalnym ukształtowaniem władz pozostałych, ale także umożliwiają hamowanie działalności tych władz. Prawie wszystkie z tych kompetencji mogą być przez Prezydenta wykopywane samodzielnie, bez potrzeby uzyskiwania kontrasygnaty, co dodatkowo potwierdza ustrojową rolę głowy państwa w tym zakresie.

Stosunki Prezydenta z parlamentem wyznaczają ogólne zasady systemu parlamentamego w formie nadanej mu przez Konstytucję z 1997 roku. Parlament nie ma wpływu na proces wyboru Prezydenta, a wobec urzędującego prezydenta dysponuje jedynie możliwością pociągnięcia go do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, co jednak może być realne tylko w sytuacji wyjątkowej. Uprawnienia prezydenta wobec Parlamentu można podzielić na:

Stosunki Prezydenta z władzą sądowniczą mają charakter specyficzny, bo uwzględniać muszą zasadę niezależności tej władzy i niezawisłą pozycję sędziów. Toteż Prezydent nie ma - i nie może mieć -jakichkolwiek instrumentów wpływania na orzecznictwo sądów i trybunałów. Jedynym wyjątkiem jest prawo łaski (art. 139), pozwalające Prezydentowi na daro-wanie lub złagodzenie kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego, z wyłączeniem możliwości ułaskawienia osoby skazanej przez Trybunał Stanu. Prawo łaski ma więc zawsze wymiar indywidualny, dotycząc konkretnej osoby i konkretnego wyroku skazującego. Odróżnić je należy od aktów amnestii (darowanie lub złagodzenie kar określonym kategoriom skaza-nych lub sądzonych) bądź abolicji (zniesienie karalności za określone czyny w stosunku do pewnych kategorii osób), bo są to akty o charakterze ogólnym abstrakcyjnym i jako takie mogą być podjęte tylko w formie ustawy, a więc i przez parlament.

Prezydentowi przysługują natomiast poważne kompetencje związane z orga-nizacją władzy sądownicze.. Prezydent powołuje sędziów (za wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu), działać tu jednak musi na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Jego rola ogranicza się więc do ewentualnego odrzucenia zaproponowanego kandydata. Prezydent ma też istotny wpływ na ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich.

Konstytucja przewiduje, że Prezydent powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego. W tych wszystkich decyzjach może jednak dokonać powołania tylko spośród kandydatów przed stawionych mu przez zgromadzenia ogólne Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Naj wyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego.


Sprawy stosunków zagranicznych

W tradycji współczesnego konstytucjonalizmu zawsze wyodrębniano władzę nad stosunkami zagranicznymi i w tym zakresie dokonywano nieco innego podziału kompetencji między organami państwa.

W Konstytucji z 1997 r. nie powtórzono sformułowania o ogólnym kierownictwie Prezydenta, wskazano natomiast, że zadanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami organizacjami międzynarodowymi należy do Rady Ministrów. Oznacza to, że kompetencje prezydenta w sprawach zagranicznych są ujęte jako wyjątki i zawsze muszą znajdować wyraźną i konkretną podstawę konstytucyjny Dla sposobu wykonywania tych kompetencji istotne znaczenie ma też treść art. 133 ust. 3, który stanowi, że Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów! właściwym ministrem. Konstytucja określa prezydenta jako najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej (co dotyczy również stosunków międzynarodowych) oraz reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych, powierza mu także odpowiedzialne zadanie stania na straży suwerenności i integralności terytorialnej państwa. '

. Kompetencje Prezydenta w sprawach zagranicznych można podzielić na cztery grupy:


Kompetencje prezydenta

Konstytucja przyznaje Prezydentowi pozycję najwyższego zwierzchnika Sil Zbrojnych , choć zastrzega, że w czasie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Prezydent powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego, jako organ doradczy w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa .

W czasie pokoju, konkretne kompetencje prezydenta sprowadzają się do podejmowania decyzji personalnych. Mianuje on Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych .Prezydent nadaje też pierwszy stopień oficerski oraz stopnie generalskie.

Rola Prezydenta wzrasta natomiast w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Wyjątkowo, gdy Sejm nie może się zebrać, postanawia on o wprowadzeniu stanu wojny . Na czas wojny Prezydent na wniosek Premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych , może też w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera, zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa .

Korespondują z tym uprawnienia prezydenta dotyczące tzw. stanów nad-zwyczajnych: stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.

Stanowienie prawa

Konstytucja z 1997 r., podobnie jak i poprzedzające ją unormowania przyznaje Prezydentowi bardzo skromne kompetencje ustawodawcze. Prezydent nie ma więc możliwości stanowienia aktów o mocy ustawy, chyba że w okresie stanu wojennego okaże się, iż Sejm nie może sięzebrać na posiedzenie. Wówczas Prezydent może wydawać rozporządzenia zmocą ustawy . Wymaga to kontrasygnaty premiera, a po zebraniu się Sejmu rozporządzenia muszą zostać zatwierdzone, co traktować należy jako formę kontroli następczej. We wszystkich innych sytuacjach Prezydent może wydawać tylko akty podstawowe :


Nieco szersze są natomiast możliwości Prezydenta w kwestii kształtowania treści obowiązującego prawa.

Istotne z tego punktu widzenia jest:

Tradycyjne kompetencje głowy państwa

Na gruncie obecnej Konstytucji można wskazać trzy takie kompetencje:

Pytania kontrolne :

Temat 8: Rada Ministrów i administracja rządowa

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :


Literatura uzupełniająca :

WSPol Szczytno, Szczytno 1999

2. T. Mosio, M. Róg - “Materiały dydaktyczne do nauki prawa konstytucyjnego” - wyd. WSPol Szczytno, Szczytno 1998

Zagadnienia szczegółowe :

USTROJOWA ROLA RADY MINISTRÓW


_

W świetle Konstytucji Rada Ministrów stanowi główne ogniwo władzy wykonawczej. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej, do niej należą sprawy polityki państwa które nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową i sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, jak również ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju.

Określając kompetencje Rady Ministrów przyjęto w Konstytucji rozwiązania prawne, których nie stosuje się wobec żadnego innego organu państwa. W art. 146 ust. 2 zawarto zasadę domniemania właściwości Rady Ministrów w dziedzinach polityki państwa

Regulacje konstytucyjne zawarte w Rozdziale VI stwarzają wyraźne podstawy do określenia funkcji Rady Ministrów, Z faktu zaliczenia Rady Ministrów do organów władzy wykonawczej wynika., że realizuje ona funkcję wykonawczą, która polega na zapewnieniu wykonania ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament.

Obok tej funkcji Rada Ministrów spełnia_ także funkcje administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko rozumiana, gdyż mieści się w niej także kierowanie administracja rządową. Podkreślić należy, ze regulacje konstytucyjne dają podstawę do wyróżnienia także funkcji rządzenia, która najbardziej podkreśla rolę ustrojową, samodzielność., ale i odpowiedzialność Rady Ministrów. Funkcja ta wyraża, się w wytyczaniu ogólnych, kierunkowych zasad


polityki państwa w dziedzinie wewnętrznej i zewnętrznej a także w podejmowaniu decyzji o znaczeniu strategicznym.

Wyliczenie konstytucyjnych funkcji Rady Ministrów świadczy wyraźnie o roli ustrojowej tego organu, o jego miejscu w systemie organów państwowych i o znaczeniu w strukturze aparatu państwowego.

Tryb powołania Rady Ministrów

Rola Prezydenta i Sejmu

W zakresie powoływania Rady Ministrów przyjęto w Konstytucji bardziej uproszczone rozwiązania w porównaniu z tymi, jakie obowiązywały na gruncie Małej Konstytucji.

Prawem powoływania Rady Ministrów dysponuje Prezydent, który w tej dziedzinie odgrywa bardzo ważna rolę. To właśnie on rozpoczyna proces tworzenia rządu , desygnując Prezesa Rady Ministrów.

Zostaje nim polityk reprezentujący albo najliczniejszą w Sejmie partię polityczną, albo przedstawiciel koalicji, a więc ugrupowań zdecydowanych przyjąć wspólny program stanowiący podstawę działania Rady Ministrów.

Desygnowanie premiera nie przesądza sprawy, czy zostanie mu powierzone stanowisko premiera. Ostateczna decyzja w tej sprawie zależy od rezultatów powierzonej mu misji utworzenia rządu.

W oparciu o przeprowadzone rozmowy polityczne i przyjęte ustalenia Prezes Rady Ministrów przedstawia Prezydentowi propozycje dotyczące składu rządu. Nie jest przy tym zobowiązany do wcześniejszych uzgodnień z Prezydentem przedstawieniem kandydatów, ani też do zasięgania w tych sprawach jego opinii. Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków rządu, a winien tego dokonać w ciągu 1 4 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów. Odbiera też przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów i wręcza im nominacje. Desygnując Prezesa Rady Ministrów Prezydent nie jest prawnie niczym skrępowany w doborze kandydata. Winien jednak kierować się troską o to, aby Rada Ministrów mogła uzyskać poparcie większości w Sejmie, bowiem proces powoływania rządu obejmuje także określone uprawnienia Sejmu. Nie są one mniej ważne niż uprawnienia Prezydenta, który na gruncie Konstytucji musi desygnować premiera, Sejm zaś nie musi udzielić mu wotum zaufania, bez czego Rada Ministrów nie może funkcjonować. Powołany Prezes Rady Ministrów ma obowiązek w ciągu 14 dni przedstawić Sejmowi program działania Rady Ministrów i zgłosić 'wniosek o udzielenie jej wotum zaufania.

Tryb postępowania w sprawie udzielenia rządowi votum zaufania obejmuje trzy etapy:


Jeśli działania podjęte przez Prezydenta nie przyniosą rezultatu i desygnowany kandydat na premiera nie zdoła wykonać powierzonej mu misji albo też gdy powołany rząd nie uzyska wotum zaufania, dalsze działania podejmuje Sejm. W_ okresie 14 dni Sejm powinien dokonać wyboru Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględna większością głosów także w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Konstytucja wymaga więc, aby poparciem większości parlamentarnej. Tak wybraną Radę Ministrów powołuje Prezydent czyli wręcza premierowi i członkom rządu nominacje oraz odbiera od nich przysięgę.

Określony w art. 154 ust. l i 2 tryb powoływania rządu powinien w normalnych warunkach doprowadzić do powstania Rady Ministrów i podjęcia przez nią działalności. Konstytucja przewiduje jednak także i sytuacje świadczące o istnieniu kryzysu politycznego spowodowanego brakiem większości parlamentarnej zdolnej do utworzenia i podtrzymywania rządu. Stąd istnieje nie tylko sposób określony w art. 154 ust. 3, ale także odrębny tryb przewidziany w art. 1 55.

W tym kolejnym trybie powoływania Rady Ministrów inicjatywa ponownie przechodzi w ręce Prezydenta, który w ciagu14 dni powołuje Prezesa. Rady Ministrów a na jego wniosek pozostałych członków rządu i odbiera od nich przysięgę. Natomiast Sejm w ciągu kolejnych 14 udziela Radzie Ministrów wotum zaufania tym razem już zwykłą większością głosów.


Brak pozytywnego rezultatu również przy zastosowaniu tej procedury uprawnia Prezydenta do skrócenia kadencji Sejmu i zarządzenia przedterminowych wyborów parlamentarnych.

Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów

W zakresie odpowiedzialności politycznej Konstytucja wprowadza dwa środki, które Sejm może zastosować. Pierwszy to instytucja odmowy wotum zaufania, drugi zaś to wyrażenie wotum nieufności,

Instytucja wotum zaufania występuje na gruncie Konstytucji w różnych sytuacjach.:


Negatywna ocena działalności Rady Ministrów i w konsekwencji odmowa zaufania rodzi po stronie rządu obowiązek złożenia dymisji . Dymisje taką Prezydent zobowiązany jest przyjąć.

Zupełnie odmienna jest instytucja wotum nieufności. Z inicjatywą jej zastos -owania występuje najczęściej opozycja, która tym samym zmierza do wyrażenia swej dezaprobaty dla polityki Rady Ministrów i pragnie ją odwołać. Zgłoszenie tego rodzaju wniosku jest uzależnione od wielu wamnków:

Tego czasowego ograniczenia me stosuje się w przypadku, gdy z takim wnioskiem wystąpi co najmniej 115 posłów.

KOMPETENCJE RADY MINISTRÓW

Kompetencje Rady Ministrów stanowią konsekwencję rangi tego organu, jego miejsca w systemie organów państwowych i wyznaczonej mu przez Konstytucję roli ustrojowej. Najogólniej rolę tę określa art. 146, stanowiąc, iż "Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej , kieruje administracją rządową". W tym zakresie rola rządu pojmowana jest niezwykle szeroko, bowiem art. 146 ust. 2 wprowadza zasadę domniemania właściwości Rady Ministrów w sprawach z zakresu prowadzenia polityki państwa. Konstytucja nie ogranicza się jednak do tak ogólnego określenia zasadniczych kierunków działania Rady Ministrów i choć nie wylicza w sposób wyczerpujący kompetencji rządu, to jednak podkreśla szczególne jego zadania w ust. 4 wymienionego artykułu.

Wykonywanie ustaw

Często spotykana jest opinia, że podstawowym zadaniem Rady Ministrów jest wykonywanie ustaw. Jednakże to całość administracji w państwie jest zobowiązana do prowadzenia działalności nakierowanej na wykonywanie ustaw. Tylko w ten bowiem sposób działalność ustawodawcza, polegająca na regulowaniu stosunków w


państwie, może przynieść pożądane rezultaty, jeśli normy zawarte w ustawach będą wykonywane.

Stanowienie prawa

Zadania o charakterze wykonawczym obejmują również inne czynności, które na Radę Ministrów nakładają obowiązek ustawy, w tym także wydawanie aktów wykonawczych do ustaw. W tym celu Konstytucja upoważnia Radę Ministrów do wydawania aktów prawnych na podstawie i w celu wykonania ustaw. Akty te noszą nazwę rozporządzeń, są ogłaszane w „Dzienniku Ustaw" i mogą być wydawane przez rząd tylko w ramach upoważnienia zawartego w ustawie. Stosowne ustawy w treści swej zawierają zapowiedź wydania przez Radę Ministrów aktów prawnych w postaci rozporządzeń.

Rozporządzenie nie jest jedyną formą, w jakiej Rada Ministrów stanowi prawo, jest jednał; w świetle art. 87 jedynym aktem prawnym rządu zaliczanym do źródeł powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ono wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania (art. 92 ust. 1). W świetle art. 93 ust.1 Rada Ministrów może także wydawać uchwały, mają one jednak charakter wyłącznie wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe Radzie Ministrów. Podlegają one także kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Do Rady Ministrów, obok innych podmiotów, należy prawo inicjatywy ustawodawczej, a skoro Rada Ministrów prowadzi działalność wykonawczą, koordynuje i kieruje działalnością administracji w państwie, jest ona z konieczności najbardziej zorientowana w skali potrzeb regulacji ustawowych. W pewnych kwestiach do Rady Ministrów należy wyłączne prawo wnoszenia projektów ustaw. Dotyczy to projektu ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciąganiu długu publicznego czy o zmianie budżetu. Z kolei Rada Ministrów została pozbawiona prawa podejmowania inicjatywy w sprawie zmiany Konstytucji (art. 235).

Rada Ministrów posiada - obok wnioskodawcy i posłów - prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm (art. 119 ust. 2). Projekt ustawy pochodzący od Rady Ministrów może w uzasadnionych przypadkach zostać zgłoszony jako pilny. Przewiduje to art. 123 ust.1 , upoważniając Rade Ministrów do zgłaszania w uzasadnionych przypadkach stosownych wniosków.

Składanie sprawozdań

W ramach funkcji wykonawczej realizowanej przez Radę Ministrów mieści się także jej obowiązek corocznego przedkładania Sejmowi sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej, jak też innych uchwalanych przez parlament planów finansowych. Jest to obowiązek, który musi być wykonany w ściśle określonym czasie, a mianowicie w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Ocena wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych stanowi podstawę do podejmowania przez Sejm uchwały w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów. Zanim jednak Sejm zajmie w tej sprawie


stanowisko, wysłuchuje opinii najwyższej Izby Kontroli, przedstawionej przez jej Prezesa. Nieudzielanie absolutorium rodzi określone skutki prawne, zobowiązuje mianowicie Radę Ministrów do złożenia dymisji. Może także ewentualnie stanowić podstawę do postawienia winnych w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

Funkcja kierowniczo-koordynacyjna

Z uwagi na swą pozycję prawną i spełnianą rolę ustrojową Rada Ministrów realizuje ważną funkcję w zakresie kierowania, koordynowania i kontrolowania wszystkich organów administracji rządowej. Wiąże się to ściśle z faktem, że Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność przed Sejmem za działalność całej administracji rządowej. Zatem z uwagi na fakt, że aparat administracji rządowej stanowi najbardziej rozbudowaną część aparatu państwowego, że spełnia ważne funkcje, że z racji swych zadań pozostaje w stałym kontakcie z ludnością, ze społeczeństwem, realizując jego obsługę w sensie administracyjnym, wynika waga funkcji kierowniczo-koordynacyjnej.

Inną formą realizacji omawianej funkcji jest sporządzanie projektu ustawy budżetowej i kierowanie wykonaniem budżetu państwa, jak też innych planów finansowych, uchwalanych przez Sejm.

Ważną rolę spełnia Rada Ministrów w zakresie zapewnienia zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Jest to odcinek szczególnie ważny, a przy tym pozostający na styku kompetencji Prezydenta, Rady Ministrów i odpowiednich ministrów (Spraw Zagranicznych, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji). Realizacja zadań w tym zakresie podejmowana jest przez odpowiednich ministrów, działających jednak w myśl zasad polityki państwa wytyczanej przez Radę Ministrów, której powierzono spełnianie w tej dziedzinie ogólnego kierownictwa .

Nadzór nad samorządem terytorialnym

Zarówno Konstytucja, jak i ustawy powierzają Radzie Ministrów zadania wynikające z posiadania przez ten organ uprawnień w zakresie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego.

Rada Ministrów

Rada Ministrów jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. Każdy z podmiotów Rady Ministrów pełni podwójną funkcję: jest członkiem ciała kolegialnego oraz samodzielnym organem administracji rządowej. W skład Rady Ministrów wchodzą Prezes Rady Ministrów i ministrowie. Do jej składu mogą być również powoływani wiceprezesi Rady Ministrów, których liczba nie jest określona w Konstytucji. Prezes i wiceprezesi mogą pełnić także funkcje ministra. Ponadto do składu Rady Ministrów mogą być powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Aktualnie w składzie Rady Ministrów znajduje się: Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych i Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej.


Rada Ministrów w szczególności:

Posiedzenia Rady Ministrów są niejawne. Prezes Rady Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek członka Rady Ministrów może zezwolić zaproszonym osobom na przysłuchiwanie się posiedzeniu w całości lub w części oraz na udzie-lenie wyjaśnień. Rozstrzygnięcia zapadają w drodze uzgodnienia. W wypadkach gdy osiągnięcie uzgodnienia nie jest możliwe, projekt rozstrzygnięcia może być, z inicjatywy przewodniczącego posiedzenia, poddany głosowaniu.

Organami wewnętrznymi Rady Ministrów, tworzonymi przez Prezesa Rady Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek członka Rady Ministrów, są:

• stałe komitety jako organy pomocnicze i opiniodawcze,

• komitety do rozpatrywania określonych spraw,

• rady i zespoły jako organy pomocnicze lub opiniodawcze w sprawach zagadnień należących do zakresu działania Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów,

• komisje wspólne Rady Ministrów i instytucji lub środowisk pozarządowych.

Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, tworzyć komisje do opracowania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, uwzględniając dorobek nauki i doświadczenia praktyki.

Stałymi komitetami Rady Ministrów są:

• Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów,

• Komitet Społeczny Rady Ministrów,

• Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów,


• Komitet Rady Ministrów do Spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju.

Przy Radzie Ministrów działa Kolegium do Spraw Służb Specjalnych jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW, AW i Wojskowych Służb Informacyjnych oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, Służby Więziennej, niura Ochrony Rządu, organów celnych, urzędów skarbowych, izb skarbowych, organów kontroli

skarbowej oraz służb rozpoznania Sił Zbrojnych RP. Kolegium to utworzone zostało ustawą z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu.

Obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, wiceprezesów, stałych komitetów oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów

Prezes Rady Ministrów reprezentuje Radę Ministrów i kieruje jej pracami oraz koordynuje i kontroluje pracę ministrów. W tym celu może on wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których minister ten działa z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów, żądać informacji, dokumentów i sprawozdań, przewodniczyć w każdym z komitetów Rady Ministrów, rozstrzygać o zakresie działania ministrów w razie sporu kompetencyjnego między ministrami.

Ponadto Prezes Rady Ministrów:

W drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów ustala:


Określając szczegółowy zakres działania ministra, Prezes Rady Ministrów wskazuje dział lub działy, którymi kieruje minister. Może też wyłączyć określony obszar spraw należących do danego działu, z tym że wyłączenie to nie może pociągać za sobą zmiany właściwości w zakresie wydawania aktów normatywnych: rozporządzeń i zarządzeń, wydawania decyzji administracyjnych i innych aktów administracyjnych w toku postępowania administracyjnego, sprawowania nadzoru lub wykonywania czynności nadzorczych w stosunku do określonej państwowej osoby prawnej.

Z przedstawionego w zarysie zakresu działania Prezesa Rady Ministrów widać, że na pozycję tego organu składają się dwie funkcje:

Ad.1 Jako przewodniczący Rady Ministrów m.in. zwołuje posiedzenia Rady Ministrów, ustala porządek dzienny posiedzenia, zaprasza na posiedzenia osoby nie będące członkami Rady Ministrów, przewodniczy posiedzeniom, podpisuje akty podjęte przez Radę Ministrów. Ponadto, realizując tę funkcję, jest odpowiedzialny politycznie za efekty działania rządu, zgodnie bowiem z Konstytucją RP Prezes Rady Ministrów zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania. Zgodnie z art. 33b ustawy o działach administracji rządowej, wykonując politykę Rady Ministrów, wydaje on kierownikom urzędów, nad którymi sprawuje nadzór wiążące wytyczne i polecenia. Wytyczne i polecenia nic mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej.

Ad.2 Natomiast jako jednoosobowy naczelny organ administracji rządowej Prezes Rady Ministrów przyznane ma funkcje prawodawcze (np. wydaje rozporządzenia na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, wydaje zarządzenia), funkcje personalne (np. powoływanie kierowników urzędów centralnych, powoływanie wojewodów), funkcje nadzorcze (w stosunku do centralnych organów administracji rządowej nieobjętych zakresem działów administracji rządowej: Głównego Urzędu Statystycznego, Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Szefa ABW, Szefa AW, Szefa Służby Cywilnej), w stosunku do terenowych organów administracji rządowej (wojewody), a także w stosunku do jednostek samorządu teryto-rialnego.

Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz sekretarzy i podsekretarzy stanu w Kancelarii.

Do zadań, które z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów realizuje Kancelaria, należy w szczególności:


Przy Prezesie Rady Ministrów działa Rządowe Centrum Studiów Strategicznych jako państwowa jednostka organizacyjna podległa Prezesowi Rady Ministrów. Kieruje nim Prezes, którego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów. RCSS prowadzi prace służące Prezesowi Rady Ministrów, w tym związane z pracami Rady Ministrów, do programowania strategicznego oraz prognozowania rozwoju gospodarczego i społecznego.

Przy Prezesie Rady Ministrów działa ponadto Rada Legislacyjna, której członków powołuje, ustala zadania, szczegółowe zasady i tryb funkcjonowania Prezes Rady Ministrów. Po zasięgnięciu opinii tej Rady Prezes Rady Ministrów ustala, w drodze rozporządzenia, zasady techniki prawodawczej oraz zasady rejestrowania i ogłaszania normatywnych aktów prawnych wydawanych przez organy administracji rządowej, chyba że zostały one uregulowane w odrębnych przepisach. W szczególności określa on elementy metodyki przygotowania i sposób redagowania projektów ustaw i rozporządzeń oraz innych normatywnych aktów prawnych, a także warunki, jakim powinny odpowiadać uzasadnienia projektów normatywnych aktów prawnych, jak również reguły przeprowadzania zmian w systemie prawa. Stosowanie zasad techniki prawodawczej powinno zapewnić w szczególności spójność i kompletność systemu prawa oraz przejrzystość tekstów aktów normatywnych, z uwzględnieniem dorobku nauki i doświadczeń praktyki.

Państwową jednostką organizacyjną podległą Prezesowi Rady Ministrów jest rządowe Centrum Legislacji, które zapewnia koordynacje działalności


legislacyjnej Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i innych organów administracji rządowej. Centrum zapewnia obsługę prawną Rady Ministrów, w szczególności opracowuje stanowiska prawno-legislacyjne do rządowych projektów aktów prawnych, koordynuje przebieg uzgodnień tych aktów, redaguje Dziennik Ustaw RP i Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski", współdziała z Komitetem Integracji Europejskiej w sprawie harmonizacji prawa polskiego z wymogami prawa Wspólnot Europejskich. Centrum kieruje Prezes powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów.

Ministrowie

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Oprócz tych ministrów, będących jednoosobowymi organami administracji rządowej, w praktyce funkcjonowania Rady Ministrów znane są przypadki, że w skład rządu powoływani są ministrowie, którzy nie kierują działami administracji rządowej, tzw. ministrowie bez teki, niepowołani w drodze ustawy.

Minister kierujący poszczególnym działem administracji rządowej jest właściwy w sprawach określonych w ustawie z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów. Jest on członkiem organu kolegialnego (Rady Ministrów), a jednocześnie jednoosobowym organem administracji rządowej. Wydaje on rozporządzenia i zarządzenia w celu wykonywania ustaw i na podstawie udzielanych w nich upoważnień. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra.

Minister jest obowiązany do inicjowania i opracowywania polityki rządu w odniesieniu do działu, którym kieruje, jak również do przedkładania w tym zakresie inicjatyw i odpowiednich projektów aktów normatywnych na posiedzenia Rady Ministrów. W zakresie działu, którym kieruje, realizuje politykę ustaloną przez Radę Ministrów i koordynuje jej wykonywacie przez inne organy administracji rządowej. Jest naczelnym organem administracji rządowej w zakresie działu, którym kieruje, w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym.

W celu realizacji swoich zadań minister współdziała z innymi członkami Rady Ministrów, innymi organami administracji rządowej i państwowymi jednostkami organizacyjnymi, organami jednostek samorządu terytorialnego, jak również z organami samorządu gospodarczego, zawodowego, związków zawodowych i organizacji pracodawców oraz innych organizacji społecznych i przedstawicielstw środowisk zawodowych i twórczych. W odniesieniu do działu, którym kieruje, podejmuje czynności w zakresie współpracy z


zagranicą we współpracy z ministrem właściwym do spraw zagranicznych i, w zakresie jego zadań, z Komitetem Integracji Europejskiej.

Minister, do którego zakresu działania należy sprawowanie nadzoru nad określonym urzędem centralnym, przedstawia sprawy dotyczące tego urzędu na posiedzeniu Rady Ministrów.

Jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, minister:

składa Prezesowi Rady Ministrów wnioski o powołanie i odwołanie kie-rownika urzędu centralnego,

Minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu oraz gabinetu politycznego ministra. Sekretarza i podsekretarza stanu powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów.

Urzędem, który obsługuje ministra, jest ministerstwo. Ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. W skład ministerstwa wchodzą różne komórki organizacyjne: departamenty, biura, sekretariaty.

Pytania kontrolne :

Temat 9 : Wymiar sprawiedliwości w RP

Literatura podstawowa do tematu :


Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Władza sądownicza obejmuje dwa niezależne segmenty :

Uchwalenie w 2002 r. nowego Prawa o ustroju sądów administracyjnych i kilku dalszych ustaw związanych z reformą sądownictwa administracyjnego (weszły one w życie od l stycznia 2004 r.) zakończyło proces dostosowywania przepisów ustrojowych sądownictwa do nowych uregulowań konstytucyjnych.


Art. 175 Konstytucji nie tylko daje wyraz zasadzie sądowego wymiaru sprawiedliwości, ale też określa rodzaje sądów, jakie mogą istnieć w Rzeczypospolitej.

Obok Sądu Najwyższego istnieją:

Sądy powszechne to sądy o właściwości generalnej: sprawują one wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów (art. 177). Tym samym domniemanie kompetencji przemawia zawsze na rzecz sądów powszechnych, a ograniczenie ich właściwości jest dopuszczalne tylko na podstawie wyraźnego przepisu ustawy

Konstytucja nic określa struktury sądów powszechnych, ale przez wprowadzenie wymogu dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1) zakłada, że struktura ta musi obejmować przynajmniej dwa szczeble.

Prawo o ustroju sądów powszechnych idzie jednak dalej i nadaje sądownictwu powszechnemu trójszczeblowy charakter. Sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sady apelacyjne.

Określanie okręgów sądowych oraz tworzenie i znoszenie poszczególnych sądów należy do Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa .

Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin lub dla części gminy. Sąd rejonowy jest przede wszystkim sądem pierwszej instancji, a jego właściwość obejmuje - na zasadzie domniemania kompetencji - sprawy karne i cywilne; większe sądy są podzielone na wydział karny i wydział cywilny a także wydział ksiąg wieczystych. W ramach sądu rejonowego może być utworzona odrębna jednostka organizacyjna zajmująca się sprawami rodzinnymi i sprawami nieletnich (tzw. sąd rodzinny), jednostka zajmująca się sprawami z zakresu prawa pracy (tzw. sąd pracy) oraz jednostka zajmująca się sprawami go-spodarczymi (tzw. sąd gospodarczy). W sądzie rejonowym, mogą też być tworzone sądy grodzkie (jako wydziały lub wydziały zamiejscowe), których właściwość obejmuje przede wszystkim orzekanie w pierwszej instancji w sprawach o wykroczenia oraz o wykroczenia i niektóre przestępstwa skarbowe -organem drugiej instancji jest wtedy wydział karny sądu rejonowego).

Sąd okręgowy jest sądem wyższego stopnia. Nie pozostaje on obecnie w żadnym związku z nowym podziałem na województwa. Obecnie istnieje 41 sądów okręgowych. Właściwość sądu okręgowego ma charakter mieszany:


Sąd okręgowy jest podzielony na wydziały cywilne, karne i penitencjarne, w ramach tych sądów (choć nie wszystkich) tworzy się też odrębne jednostki zajmujące się sprawami z zakresu prawa pracy (tzw. sąd pracy) i ubezpieczeń społecznych (tzw. sąd i ubezpieczeń społecznych) oraz jednostkę zajmującą się sprawami gospodarczymi (tzw, sąd gospodarczy), W Sądzie okręgowym w Warszawie tworzy się też jednostkę do spraw antymonopolowych (tzw. sąd antymonopolowy) oraz odrębną jednostkę organizacyjną do spraw rejestrowych.

Sądy apelacyjne tworzone są dla obszaru obejmującego kilka okręgów sądowych. Pełnią one zadania sądu drugiej instancji, bo rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów okręgowych działających jako pierwsza instancja. W sądach apelacyjnych tworzy się wydziały cywilne, karne oraz pracy i ubezpieczeń społecznych (tzw. sądy pracy i ubezpieczeń społecznych

Sądy powszechne tworzą złożoną strukturę przyporządkowaną zasadzie in-stancyjności. Po zmianach z 2001 r. struktura ta została częściowo dostosowana do nowego podziału terytorialnego - nadal jednak okręgi sądowe mają terytorialnie odrębny charakter. Na szczycie tej struktury znajduje się Sąd Najwyższy, który choć sam nie jest sądem powszechnym, sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji).

Organami sądów powszechnych są:


Zwierzchni nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych sprawuje Minister Sprawiedliwości.

Sądy szczególne to sądy o właściwości obejmującej określoną grupę spraw i usytuowane poza systemem sądów powszechnych. Istnieją one w sposób stały i tym różnią się od sądów wyjątkowych (których tworzyć nie wolno, chyba że w czasie wojny), a do postępowania przed nimi stosują się te same zasady konstytucyjne, co w sądach powszechnych i tym różnią się od postępowania doraźnego (które może być wprowadzone tylko w czasie wojny), wykluczającego m. i n. dwuinstancyjność.

Obecnie Konstytucja wymienia tylko dwa typy sądów szczególnych: sądy wojskowe i sądy administracyjne (art. 175 ust. 1).

Sądy wojskowe to wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe. Są to sądy karne, właściwe w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także w sprawach o niektóre przestępstwa popełnienie przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy sil zbrojnych państw obcych .

Sądy garnizonowe orzekają w pierwszej instancji, środki odwoławcze od ich orzeczeń i zarządzeń rozpoznają sądy okręgowe, którym przysługuje pierwszoinstancyjna właściwość w sprawach najpoważniejszych. Jako druga instancja występuje wówczas. Izba Wojskowa Sądu Najwyższego, poza tym w Izbie Wojskowej rozpoznaje się kasacje od orzeczeń wydanych w drugiej instancji. Sądy wojskowe podlegają więc orzeczniczemu nadzorowi Sądu Najwyższego, zwierzchni nadzór organizacyjno-administracyjny należy do Ministra Sprawiedliwości, a nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych (trzeba pamiętać, że sędzią sądu wojskowego może być tylko oficer pełniący zawodową służbę siatą) należy do Ministra Obrony Narodowej.

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych obejmujące wszystkich sędziów tych sądów. Zgromadzenie to jest organem właściwym do przedstawiania Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów sądów wojskowych.

Konstytucja z 1997 r. przewidziała utworzenie dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.


Sądami administracyjnymi są: Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne (WSA), które mogą być tworzone dla obszaru jednego lub kilku województw.

Sędziowie sądów administracyjnych powoływani są, jak wszyscy inni sędziowie (art. 179 Konstytucji) - na czas nieoznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, a kandydatów na sędziów przedstawiają Krajowej Radzie Sądownictwa zgromadzenia ogólne zainteresowanych wojewódzkich sądów administracyjnych bądź Zgromadzenie Ogólne NSA .

Podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest kontrola działalności administracji publicznej ,zarówno rządowej, jak i samorządowej. Oznacza to orzekanie w trzech podstawowych typach spraw :

Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a — poprzez swojego Prezesa -zapewnia też organizacyjne warunki działania tych sądów.

Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi jego Prezes, a organami samorządu sędziowskiego są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA oraz Kolegium NSA.

Prezes NSA jest powoływany na sześcioletnią kadencję przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne NSA.

Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na trzy izby: Finansową, Gospodarczą oraz Ogólnoadministracyjną, o właściwości określonej ich nazwami . Na czele każdej izby stoi wiceprezes NSA, powoływany i


odwoływany przez Prezydenta RP, na wniosek Prezesa NSA, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego NSA .

Nadzór orzeczniczy NSA nad działalnością sądów administracyjnych jest sprawowany przede wszystkim poprzez rozpoznawanie skarg kasacyjnych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych oraz zażaleń na (wskazane w ustawie) postanowienia wojewódzkich sądów administracyjnych .

Ponadto NSA podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie wątpliwości prawnych :

- na tle odpowiedniego przedłożenia przez skład Naczelnego Sadu Administracyjnego w związku z rozpoznawaniem konkretnej sprawy ;

- na wniosek Prezesa NSA, Prokuratora Generalnego bądź Rzecznika Praw Obywatelskich dla wyjaśnienia przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych .

Uchwały podejmowane są, w zasadzie przez skład siedmiu sędziów NSA, skład ten może jednak przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu składowi danej Izby, a Izba - Zgromadzeniu Ogólnemu NSA. Odstąpienie od rozstrzygnięcia zawartego w uchwale wymaga podjęcia nowej uchwały podjętej w odpowiednim składzie. Uchwały te nie mają formalnie mocy wiążącej dla wojewódzkich sadów administracyjnych, nie ulega jednak wątpliwości, że - z uwagi na autorytet NSA i jego uprawnienia kasacyjne - będą one szanowane w ich orzecznictwie.

Sąd Najwyższy stał tradycyjnie ponad systemem sądów powszechnych i szczególnych. Konstytucja z 1997 r. ograniczyła jego rolę, bo zniosła nadzór orzeczniczy SN nad sądami administracyjnymi (NSA).

Podstawowym zadaniem Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych (art. 183 ust. l Konstytucji), co ma na celu m.in. zapewnienie zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa tych sądów .

Sąd Najwyższy wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych formach :

Sąd Najwyższy wykonuje też inne czynności określone w Konstytucji i ustawach (art. 183 ust. 2 Konstytucji). Należy tu zwłaszcza wskazać orzekanie o ważności wyborów i referendów , a także opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych .

Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:


Na czele każdej izby stoi prezes Sądu Najwyższego powoływany (na wniosek Pierwszego Prezesa SN, zaopiniowany przez zainteresowaną izbę) przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej , w izbie działa zgromadzenie sę-dziów izby jako organ samorządu sędziowskiego. Na czele Sądu Najwyższego stoi Pierwszy Prezes, a organami samorządu sędziowskiego są Zgromadzenie Ogólne oraz Kolegium Sądu Najwyższego.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN

Krajowa Rada Sądownictwa

Krajowa Kacia Sądownictwa jest organem kolegialnym o szczególnym charakterze, uplasowanym, rzec można, pomiędzy władzami. W jej skład wchodzą bowiem przedstawiciele wszystkich (trzech władz, a jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim - ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

Rada wybiera ze swojego składu prezydium, obejmujące przewodniczącego, dwóch wiceprzewodniczących i trzech członków. Obraduje na posiedzeniach plenarnych, zwoływanych przynajmniej raz na dwa miesiące.

Podstawowe kompetencje Rady są związane ze sprawami personalnymi sądownictwa:


Rada wyraża opinie co do propozycji zmian ustroju sądów oraz wynagrodzeń sędziowskich, jest więc m.in. włączona w proces ustawodawczy, a pominięcie zasięgnięcia opinii KRS powoduje proceduralną niekonstytucyjność ustawy.

Trybunał Stanu

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. nie wprowadziła zasadniczych zmian do ujęcia odpowiedzialności konstytucyjnej. Podobnie jak poprzednio, odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed Trybunałem Stanu jako odrębnym organem władzy sądowniczej. Żarówno Trybunał Konstytucyjny, jak i Trybunał Stanu nie są sądami w rozumieniu art. 175 ust. l Konstytucji, nie sprawują więc wymiaru sprawiedliwości w przyjętym tam rozumieniu.

Natomiast Trybunał Stanu w pełni odpowiada charakterystyce organu władzy sądowniczej, zarówno z uwagi na niezawisłość jego sędziów, jak i ze względu na charakter jego zadań polegających na orzekaniu, czy konkretne czyny wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa. Trybunał ten działa jako sąd karny.

W skład Trybunału Stanu wchodzi : przewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego i szesnastu członków. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Pozostali członkowie Trybunału Stanu są wybierani przez Sejm na okres jego kadencji, z tym że zachowują swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału . Wybór ponowny jest dopuszczalny.

Konstytucja wymaga (art. 199 ust. 1), aby zastępcy przewodniczącego oraz conajmniej połowa pozostałych członków Trybunału Stanu miała kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Pozostali członkowie nie muszą mieć tych kwalifikacji. Funkcja członka Trybunału Stanu ma charakter honorowy, a więc jest sprawowana nieodpłatnie.

Osoby wchodzące w skład Trybunału Stanu są w sprawowaniu funkcji sędziowskich niezawisłe i podlegają tylko konstytucji i ustawom

Ustawa wyklucza możliwość przedterminowego odwołania członka Trybunału Stanu, chyba, że w razie zrzeczenia się, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności lub skazania prawomocnym wyrokiem sądu . Członkom Trybunału Stanu przysługuje też immunitet i nietykalność, ujęte analogicznie do sytuacji prawnej sędziów .

Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej


Odpowiedzialność konstytucyjna ma ograniczony podmiotowo charakter i dotyczy wyliczonej przez przepisy prawa grupy osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie.

\V obecnym stanie prawnym odpowiedzialność ta obejmuje trzy grupy podmiotów (art. 198 Konstytucji) :

3. Trzecia grupa osób podlegających odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu obejmuje posłów i senatorów

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu (art. 198 ust. l Konstytucji). Innymi słowy, jest to odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego. czyli czynu, który nie stanowiąc przestępstwa, spełnia równocześnie dwie przesłanki,

1) Czyn ten polega na naruszeniu Konstytucji lub ustawy.

2) Popełnienie czynu jest związane z wykonywaniem urzędu:

a) czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby

b) czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem

Odpowiedzialność może dotyczyć tylko czynu popełnionego w okresie piastowania danego stanowiska państwowego. Nie znaczy to jednak, by mogła być ona egzekwowana tylko w okresie pełnienia tego stanowiska , warto zauważyć iż okoliczność, że sprawca nic piastuje już urzędu lub funk-cji, nie stoi na przeszkodzie wszczęciu bądź prowadzenia postępowania i ustala dziesięcioletni okres przedawnienia. Popełnienie czynu może nastąpić zarówno poprzez działanie, jak i zaniechanie.

Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej


W odniesieniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej właściwość Trybunału Stanu w sprawach przestępstw wynika z art. 145 ust. l Konstytucji i ma charakter zupełny i wyłączny.

Zupełny, bo obejmuje ona wszelkie przestępstwa, jakich Prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu; nie ma natomiast znaczenia ich związek z piastowaniem lub wykonywaniem tego urzędu. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu dotyczy więc także przestępstwa popełnionego w życiu prywatnym.

Wyłączny, bo za popełnienie przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu.

W odniesieniu do członków Rady Ministrów obecna regulacja konstytucyjna budziła początkowo szereg wątpliwości. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu może bowiem dotyczyć tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem. Za inne przestępstwa osoba taka ponosi odpowiedzialność tylko przed sądami powszechnymi, niezależnie od piastowanego w danym momencie urzędu.

. Kontrowersje pojawiły się natomiast na tle pytania, czy właściwość Trybunału Stanu w omawianych sprawach ma charakter konkurencyjny czy wyłączny. Przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r. przyjęto, że dopóki Sejm nie oskarży danej osoby przed Trybunałem Sianu, nie ma przeszkód, by toczyło się postępowanie przed sądami powszechnymi, co wymaga jednak uprzedniego uchylenia lub zrzeczenia się immunitetu .

Pytania kontrolne :

Temat 10 : Kontrola przestrzegania prawa w RP

Literatura podstawowa do tematu :


Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Pojęcie kontroli państwowej

W terminologii prawniczej (w szczególności w terminologii prawa konstytucyjnego i administracyjnego) termin "kontrola" występuje (obok inny cii pokrewnych terminów) w co najmniej trzech znaczeniach. Oznacza: a) działania korygujące w całokształcie działalności danego organu, b) działania polegające wyłącznie na badaniu ocenianiu i zbieraniu informacji o stanie faktycznym związanym z tą działalnością, c) kontrole prawną w obu tych znaczeniach, dokonywaną specjalnie powołane do tego celu instytucje.

W ostatnim znaczeniu terminem "kontrola" posługuje się większość autorów zajmujących się tą instytucją. Tak wiec kontrola, według Kurowskiego i Sochackiej- Krysiakowej jest pewnym działaniem na która składają się następujące czynności: ustalenie stanu rzeczywistego (wykonań), określenie stanu obowiązującego (wyznaczeń), porównanie wykonań z wyznaczeniami w celu stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności. (wykonanie z wyznaczeniem)


Właściwa kontrola zamyka się w akcie ustalania wyznaczeń oraz ustaleniu przyczyn powodujących zaistnienie między nimi określonych rozbieżności.

Według J. Starościaka, kontrolą "jest obserwowanie, ustalenie czy wykrywanie stanu faktycznego - porównanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie kompetentnym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach - bez decydowania jednak o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej".

Reasumując, przez kontrolę w znaczeniu prawnym należy rozumieć funkcję pochodną w stosunku do stanowienia prawa, jego wykonania i wymiaru sprawiedliwości, polegającą na ustaleniu stanu faktycznego osiągniętego, porównaniu go z obowiązującymi w tym zakresie normami i, w razie stwierdzenia rozbieżności między wykonaniami a wyznaczeniami, na podejmowaniu określonych w przepisach prawnych czynności w celu korygowania zaistniałych nieprawidłowości.

Pojęcie "kontroli'' utożsamia się niekiedy z pojęciem "nadzoru", podczas gdy organ_ nadzorczy nie tylko kontroluje i ocenia., lecz współadministruje, zarządza i odpowiada za działania organów podległych.

Pozycja i ustrój Trybunału Konstytucyjnego

Przepisy dotyczące Trybunału Konstytucyjnego umieszczone zostały w Rozdziale VIII Konstytucji "Sądy i Trybunały" i wyodrębnione w oddzielnym tytule "Trybunał Konstytucyjny" (art. 188-197), Przepisy dotyczące Trybunału uregulowane zostały także w art. 79 (skarga konstytucyjna), w art. 122 (wstępna kontrola zgodności ustaw z Konstytucją na wniosek Prezydenta). W art. 131 (stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta), w art. 133 ust. 2 (wstępna kontrola zgodności z Konstytucją umowy międzynarodowej przed jej ratyfikowaniem),, w art. 239 (nieostateczny charakter orzeczeń Trybunału w okresie przejściowym - dwóch lat oraz utrata mocy powszechnie obowiązującej wykładni ustaw).

W dniu l sierpnia 1997 r, Sejm uchwalił nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Została ona bez poprawek przyjęta przez Senat, a następnie podpisana przez Prezydenta.

Umieszczenie przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego w rozdziale "Sądy i Trybunały" zasadniczo przesądza o włączeniu go do systemu organów władzy sądowniczej. Projekt ustawy w art. l ust. l jednoznacznie określa pozycję Trybunału jako organu władzy sądowniczej powołanego do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w Konstytucji.

W świetle art. 194 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Konstytucja zakłada zatem zwiększenie o trzech sędziów dotychczasowego składu Trybunału, co podyktowane jest poszerzeniem jego kompetencji oraz wprowadzeniem instytucji


skargi konstytucyjnej. Konstytucja ustanawia także zasadę kadencyjności, przy czym ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Ustawa zakłada w związku z tym, że kadencja sędziów trwa 9 lat, bez względu na to, kiedy ich wybór nastąpił. Wyboru nowych sędziów - w świetle ustawy - dokonuje Sejm spośród kandydatów przedstawionych przez co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Ustawa utrzymuje dotychczasowy wymóg posiadania przez kandydata na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego kwalifikacji wymaganych do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego

Najistotniejszym elementem statusu każdego członka organu władzy sądowniczej jest określenie gwarancji niezawisłości.

Niezawisłość sędziów Trybunału Konstytucyjnego na gruncie przepisów konstytucyjnych wyznaczają następujące gwarancje:

Ponadto ustawa przewiduje zagwarantowanie sędziemu Trybunału, po zakończeniu jego kadencji, powrotu na to samo lub równorzędne stanowisko z poprzednio zajmowanym oraz obowiązek złożenia ślubowania.

Zarówno Konstytucja, jak i ustawa ustanawiają dwa organy Trybunatu Konstytucyjnego -Prezesa i Zgromadzenie Ogólne Sędziów, Na podstawie art. 194 ust. 2 Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów na każde z obu stanowisk.

W świetle przepisów ustawy Prezes Trybunału Konstytucyjnego reprezentuje Trybunał na zewnątrz oraz wykonuje inne czynności określone w ustawie i regulaminie Trybunału. Wiceprezes Trybunału zastępuje Prezesa w zakresie powierzonych mu obowiązków.

Zgromadzenie Ogólne tworzą wszyscy sędziowie Trybunału Konstytucyjnego. Do jego kompetencji należą wszelkie sprawy dotyczące organizacji, trybu działania oraz budżetu Trybunału.


Właściwość i zakres kontroli Trybunału Konstytucyjnego

W świetle przepisów Konstytucji należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny zachował swoją podstawową funkcję, polegającą na orzekaniu o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:

Kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny dokonywana jest zarówno pod względem materialnym, jak i formalnym.

Kontrola materialna, oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konstytucji, ustawy lub ratyfikowanej urnowy międzynarodowej przez treść norm w nim zawartych.

Kontrola formalna dotyczy oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do wydania aktu

Kontrola konstytucyjności prawa może mieć charakter abstrakcyjny lub konkretny. Ma ona charakter abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konstytucji podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją aktów prawnych natomiast kontrola konkretna realizowana jest w formie udzielania odpowiedzi na pytania prawne oraz w formie skargi konstytucyjnej,

W świetle art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi, umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi, na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Uprawnienie do inicjowania kontroli konstytucyjności prawa uzyskały zatem tylko sądy. Takie rozwiązanie podkreśla jednolitość wszystkich segmentów władzy sądowniczej, zasadę niezawisłości sędziowskiej odniesioną zarówno do ustaw, jak i do konstytucji, a przede wszystkim stwarza sądom (każdemu sądowi) sposobność do uruchomienia kontroli konstytucyjności prawa z takimi samymi skutkami., jak kontrola abstrakcyjna realizowana w trybie wniosków uprawnionych podmiotów.


Kontroli Trybunału Konstytucyjnego nie podlegają natomiast akty prawa miejscowego, których kontrola należy do kompetencji sądów, a w szczególności do Naczelnego Sądu Administracyjnego,

Przyjęte w obecnej ustawie zasadniczej rozwiązania dotyczące właściwości i zakresu realizowanej przez Trybunał Konstytucyjny funkcji orzekania o konstytucyjności i legalności aktów spełniają kryteria odpowiadające demokratycznemu państwu prawnemu.

Drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych.

Instytucja skargi konstytucyjnej uregulowana została w art. 79 ust. l, który stanowi, że każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji..

Konstytucja ponadto w art. 188 pkt 5 orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu.

Instytucja skargi konstytucyjnej ukształtowana została na gruncie Konstytucji jako podstawowe prawo człowieka. Przyznanie tego uprawnienia stwarza każdej jednostce niezbywalne prawo zwracania się do sądu konstytucyjnego o udzielenie ochrony przed naruszeniem jednego z jej praw konstytucyjnych przez organ państwowy lub inną władzę publiczną.

Skarga konstytucyjna spełniać musi łącznie dwa zasadnicze warunki - po pierwsze służy ona obronie wyłącznie praw lub wolności ustanowionych w Konstytucji; po drugie, prawo do jej wniesienia przysługuje wyłącznie podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone.

Do tej generalnej idei skargi konstytucyjnej nawiązuje sama Konstytucja.:

orzeczenie sądu lub organu administracji wydane zostało na. podstawie ustawy lub aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją.

Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych - w zakresie tej


właściwości Trybunał utrzymał swoje dotychczasowe uprawnienia, które uzyskał w 1989 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku, uregulowała pozycje Rzecznika Praw Obywatelskich w Rozdziale IX dotyczącym organów kontroli państwowej i ochrony prawa, do których ustrojodawca zaliczył również Najwyższą izbę Kontroli i Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,

Konstytucja poświęca Rzecznikowi pięć artykułów (208-212). RPO jest to organ państwowy, stojący na straży praw i wolności obywatelskich określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa (art 1).

Rozpatrując status ustrojowy Rzecznika należy brać pod uwagę trzy zasadnicze elementy:

Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich stanowi, że urząd ten może sprawować obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą i doświadczeniem życiowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną (art. 2 ustawy) Wysokie kwalifikacje osobiste, jakich ustawodawca wymaga od Rzecznika, mają stanowić podstawową gwarancję fachowego i skutecznego wypełniania zadań, jakie na organ ten nakłada zarówno Konstytucja, jak i ustawa. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż Rzecznik w swoich działaniach nie dysponuje środkami, które mogłyby obligować kontrolowane organy do wydawania, zmiany lub uchylania stosownych rozstrzygnięć. Jego rola polega jedynie na sygnalizowaniu pewnych problemów, opiniowaniu i nakłanianiu odpowiednich działań.

Zgodnie z art. 209 ust. l Konstytucji Rzecznik powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu. Szczegółowy tryb wyboru określony został zarówno w ustawie jak i w regulaminach obu izb parlamentu. Kandydatów na urząd Rzecznika zgłaszać może Marszałek Sejmu oraz grupa posłów w liczbie co najmniej 35. Uchwała Sejmu w sprawie powołania RPO zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Podjęta przez Sejm uchwała trafia następnie do Senatu, który ma miesiąc na to by odnieść się do propozycji Sejmu. Termin ten biegnie od dnia przekazania uchwały Marszałkowi Senatu. Milczenie drugiej izby w tej sprawie oznacza akceptację wyboru dokonanego przez Sejm. Natomiast podjęcie przez Senat, w ustawowym terminie, uchwały wyrażającej brakzgody tej izby na kandydaturę zaproponowaną przez Sejm, powoduje prawną bezskuteczność uchwały sejmowej i konieczność przeprowadzenia ponownego wyboru. Uchwała Senatu zapada zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy


ogólnej liczby senatorów. Kadencja RPO wynosi 5 lat możliwością jednokrotnej reelekcji. Początek kadencji wyznacza dzień złożenia przez Rzecznika ślubowania na forum Sejmu.

Ustawa z 1987 r. statuuje zasadę nieodwoływalności Rzecznika przed upływem kadencji, poza przypadkami wyraźnie przewidzianymi w ustawie.

Należą do nich:

b) trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby. ułomności lub upadku sił,

O zaistnieniu przynajmniej jednej z tych przesłanek, a w konsekwencji o odwołaniu Rzecznika Praw Obywatelskich, orzeka Sejm w formie uchwały podjętej -jak w przypadku powołania - bezwzględną większością głosów na wniosek Marszałka Sejmu.

Wspomniana wyżej zasada nieodwoływalności Rzecznika przed upływem kadencji należy do najpoważniejszych, choć nie jedynych, gwarancji niezależności i niezawisłości tego organu. Niezawisłość i niezależność działań Rzecznika Praw Obywatelskich wobec innych organów państwowych została wyrażona w art. 210 Konstytucji.

Do podstawowych gwarancji tej niezawisłości określonych zarówno w Konstytucji, jak i ustawie, należą ponadto:

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich jest strukturalnie i funkcjonalnie oddzielony od. organów administracyjnych, sądownictwa i prokuratury. Stanowi to o jego niezależności, która jednak nie ma charakteru absolutnego. Zarówno bowiem Konstytucja, jak i ustawa o RPO w sposób zdecydowany kształtują podległość tej instytucji względem parlamentu, a przede wszystkim Sejmu, czemu ustawa zasadnicza daje wyraz chociażby w art. 210.

Zakres działania Rzecznika Praw Obywatelskich


Zgodnie z art 208 Konstytucji Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Przepis ten określając ustrojową funkcję Rzecznika wyznacza jednocześnie zakres przedmiotowy i podmiotowy jego działalności. Zadaniem Rzecznika jest :

Zakres podmiotowy kompetencji Rzecznika obejmuje zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców oraz bezpaństwowców (apatrydów), o ile ich prawa i wolności, gwarantowane przez polskie prawo, zostały naruszone działaniem lub zaniechaniem ze strony organów władzy publicznej. Poza obszarem zainteresowali Rzecznika pozostają natomiast spory wynikające ze stosunków umownych pomiędzy osobami fizycznymi, gdyż ich rozstrzyganie spoczywa wyłącznie w gestii sądownictwa. Rzecznik może w te sprawy ingerować tylko w jednym przypadku - gdy miało miejsce naruszenie procedur sądowych, skutkujące ograniczeniem praw i wolności człowieka i obywatela.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Jest organem konstytucyjny postawionym poza schematem trójpodziału władz. Choć jej zadania w znacznym stopniu wiążą się z działalnością wykonawczo-administracyjną, to jest usytuowana pomiędzy egzekutywą a legislatywą, przy zachowaniu dystansu wobec rządu.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji składa się z dziewięciu członków powoływanych przez Sejm (czterech), Senat (dwóch) i prezydenta (trzech) spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków go przekazu Kadencja trwa 6 lat , z tym że co dwa lata powoływana jest jedna trzecia składu Rady, tak aby zapewnić ciągłość jej funkcjonowania. Członek Rady nie może być posłem ani senatorem , nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji .


W trakcie kadencji członek Rady nie może być odwołany, chyba że w przypadku :

1) zrzeczenia się funkcji,

2) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

3) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej,

4) naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.

Na czele Rady stoi jej przewodniczący wybierany przez Radę spośród swego grona. Odwołać może go tylko Rada i to większością dwóch trzecich, czyli sześciu głosów.

Podstawowe zadania Rady określa art. 213 ust. l Konstytucji stanowiąc, iż stoi ona na straży wolności stówa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Art. 6 ust. l uRT dodaje też obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji. Jest to wyraźne wskazanie podstawowych wartości, jakim służyć ma działalność mediów elektronicznych, ale też zaznaczenie konieczności ich harmonizacji, bo łatwo o konflikt między wolnością słowa nadawcy a prawem odbiorcy do informacji i wymaganiami interesu publicznego. Zadania Rady muszą też być odczytywane na tle zasad wyrażonych w art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa ukształtowanego na jego podstawie.

W ramach owych zadań ogólnych Radzie przysługuje szereg istotnych kompetencji, a w szczególności:

1) projektowanie, w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji,

2) powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji,

3) udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych,

4) sprawowanie kontroli działalności nadawców,

5) określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców,

6) określanie opłat abonamentowych.

W wykonywaniu tych kompetencji Rada może, na podstawie odpowiedniego upoważnienia ustawowego, wydawać powszechnie obowiązujące przepisy w formie rozporządzeń (art. 213 ust. 2 Konstytucji).

Najwyższa Izba Kontroli

Pozycja ustrojowa Najwyższej Izby Kontroli wynika z określenia jej jako naczelnego organu kontroli państwowej (art. 202 Konstytucji).

Tym samym Izba skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i współdziałających z


nimi jednostek, dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową.

Izby nie da się przyporządkować żadnemu z trzech, klasycznie pojmowanych elementów władzy:

Najwyższa Izba Kontroli jest odrębnym organem konstytucyjnym, „zawie-szonym" pomiędzy Sejmem a rządem i powołanym do kontroli działalności za-równo Rady Ministrów i ministrów, jak i poszczególnych jednostek organizacyj-nych składających się na system administracji rządowej, a nawet pozostających poza tym systemem.

Najwyższa Izba Kontroli jest organem kolegialnym, ale w jej strukturze wyeksponowano rolę Prezesa.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli - jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. l Konstytucji). Punktem wyjścia musi być zawsze uchwała Sejmu w sprawie powołania prezesa. Wniosek przedstawia Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej trzydziestu pięciu posłów; konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uchwała Sejmu jest następnie przekazywana Senatowi, który w terminie trzydziestu dni podejmuje uchwałę o wyrażeniu zgo-dy na powołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli lub odmawia tej zgody. Nie-podjęcie żadnej uchwały w tym terminie traktuje się jako wyrażenie zgody. Jeżeli natomiast Senat podejmuje uchwałę o odmowie wyrażenia zgody, to zobowiązuje to Sejm do powołania innej osoby na stanowisko Prezesa Najwyższej Izby Kontroli .

Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany na kadencję sześcioletnią (ponowne powołanie dopuszczalne jest tylko raz), z tym że nawet po upływie kadencji - pełni obowiązki do czasu powołania następcy . Nie może on zajmować żadnego innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może też należeć do partii politycznych, związków zawodowych ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu.

W okresie kadencji Prezes nie ponosi odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej), nie ma więc możliwości jego odwołania.

Wyjątkiem są sytuacje:


Zakres kontrolnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli ma w sensie przedmiotowym charakter uniwersalny. Obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zakres kontrolnych kompetencji NIK jest natomiast zróżnicowany, jeśli chodzi o podmioty podane kontroli i kryteria wykonywania tej kontroli.

Pytania kontrolne :


Temat 11 : Stany nadzwyczajne w państwie

Literatura podstawowa do tematu :

Akty Prawne :

Literatura uzupełniająca :

Zagadnienia szczegółowe :

Stany nadzwyczajne

Pod pojęciem stanu nadzwyczajnego należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga się-gnięcia do środków szczególnych, a więc do:

Innymi słowy, stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa..


Dla współczesnej regulacji problematyki stanów nadzwyczajnych charakte-rystyczne są trzy tendencje :

Wprowadzanie stanu nadzwyczajnego jest suwerennym prawem każdego państwa. W ostatnim trzydziestoleciu, na tle rozwoju prawno-międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, pojawiły się jednak pewne regulacje ograniczające.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., ratyfi-kowany przez Polskę w 1977 r., dopuszcza w art. 4 zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z tego Paktu, ale:

Jednocześnie niektóre najbardziej podstawowe prawa człowieka (m.in. prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa) zostały wyłączone z możliwości zawieszenia.

Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r., ratyfikowana przez Polskę w 1992 r., dopuszcza w art. 15 podjęcie przez państwo środków uchylających stosowanie zobowiązań wynikających z Konwencji:


Nie można jednak uchylić się od obowiązku realizacji art. 2 (prawo do życia - poza skutkami działań wojennych), art. 3 (zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania), art. 4 ust. l (zakaz niewolnictwa) i art. 7 (nullum cri-men sine lege). O zakresie i powodach zawieszenia zobowiązań wynikających z Konwencji, państwo ma obowiązek wyczerpująco poinformować Sekretarza Ge-neralnego Rady Europy.

Konstytucja w sposób stanowczy wymaga, by dokładny kształt każdego z trzech stanów nadzwyczajnych był określany w ustawie; jest to jedna z gwa-rancji, że prawo stanu nadzwyczajnego zostanie przyjęte w sposób demokratyczny i zostanie na czas podane do wiadomości publicznej.

Stan wojenny

Stan wojenny (art. 229 Konstytucji), z natury rzeczy ma najdalej idący charakter, bo wiązać się może z zagrożeniem istnienia państwa. Może on zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach :

Pierwsza z tych przesłanek ma charakter niedookreślony, gdyż ocena, czy zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa rzeczywiście występuje ma zawsze charakter polityczny i weryfikowana może być dopiero następczo przez historyków i przez Trybunał Stanu.

Druga jest bardziej precyzyjna, bo termin zbrojna napaść należy interpretować na tle prawa międzynarodowego, zwłaszcza art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych.

Jeśli chodzi o trzecią, to trzeba zauważyć, że w obecnym stanie swych zobowiązań międzynarodowych Polska jest związana Paktem NATO przewidującym obowiązek wspólnej obrony przeciwko agresji

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent Rze-czypospolitej Polskiej, co w pełni koresponduje z jego szczególną odpowiedzialnością za sprawy suwerenności i integralności państwa, może być jednak wydane tylko na wniosek Rady Ministrów. Oba organy władzy wykonawczej muszą więc działać zgodnie: Prezydent nie może wprowadzić stanu wojennego bez wniosku rządu, ale też nie ma obowiązku uczynić takiemu wnioskowi zadość. Rozporządzenie nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości. Następnie, ale nie później niż w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. Sejm rozpatruje to rozporządzenie niezwłocznie, a więc w najkrótszym możliwym terminie. Nie musi tego rozporządzenia


zatwierdzać, ale może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 231).

Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa . Stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, co wynika z zewnętrznego charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć, a zniesiony zostaje dopiero po przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa.

Treścią stanu wojennego jest wprowadzenie określonych przekształceń do przepisów regulujących funkcjonowanie aparatu państwowego i sytuację prawną jednostki. Jeżeli wystąpi zarazem bezpośrednie, zewnętrzne zagrożenie państwa (art. 136 Konstytucji), Prezydent Rzeczypospolitej - na wniosek Prezesa Rady Ministrów - zarządza powszechną lub częściową mobilizację oraz użycie Sił Zbrojnych do obrony państwa.

Organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organi-zacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji. Kierowanie obroną państwa należy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu z Radą Ministrów (a jeżeli rząd nie może zebrać się na posiedzenie, jego konstytucyjne kompetencje wykonuje premier.

W szczególności Prezydent określa (na wniosek Premiera) zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego, zatwierdza (na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych) plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych, uznaje (na wniosek Naczelnego Dowódcy) określone obszary państwa za strefy bezpośrednich działań wojennych. Rada Ministrów m. in. zarządza przejście na wojenne, określone w odrębnych przepisach, zasady działania organów władzy publicznej oraz określa zasady działania tych organów w strefie bezpośrednich działań wojennych bądź nawet zawiesza ich działalność w tej strefie. Dowodzenie Siłami Zbrojnymi należy w tej sytuacji do Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, mianowanego przez Prezydenta na wniosek Premiera (art. 134 ust. 4 Konstytucji). W terenie, cywilne kierowanie realizacja zadań obronnych należy do wojewodów, którzy m.in. mogą nakładać zadania na jednostki samorządu terytorialnego . Premier (na wniosek wojewody) może też zawiesić organy poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego i ustanowić w ich miejsce zarząd komisarza rządowego

W szczególności zwrócić należy uwagę, że:


Zakres dopuszczalnych ingerencji w prawa i wolności jednostki jest wyzna-czany klauzula negatywną, bo art. 233 ust. l wskazuje, że nie mogą zostać ograniczone wolności i prawa wymienione w: art. 30, art. 34, art. 36, art. 38, art. 39, art. 40, art. 41 ust. 4, art. 42, art. 45, art. 47, art. 53, oraz art. 48 i art. 72 Konstytucji (jest to taki sam zakres wyłączeń, jaki odnosi się do ustawodawstwa o stanie wyjątkowym). Nie ulega natomiast wątpliwości, że wszystkie pozostałe wolności i prawa mogą podlegać ograniczeniom, oczywiście pod warunkiem dochowania ogólnych wymagań postawionych przez art. 228 oraz zakazu dyskryminacji z art. 233 ust. 2.

W powyższych ramach konstytucyjnych, ustawa o stanie wojennym przewi-duje możliwość wprowadzenia licznych ograniczeń wolności i praw. Decyzje o wprowadzeniu tych ograniczeń należą do premiera, poszczególnych ministrów bądź wojewodów i podejmowane być mają stosownie do sytuacji. W szczególności dopuszczalne jest:


W razie wprowadzenia stanu wojennego zmianom ulega też zakres obowiąz-ków obywateli, związanych z obronnością kraju, a w szczególności:

- zmieniają się zasady powoływania obywateli do służby wojskowej,

- rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie cywilnej,

- możliwe jest powołanie obywatela do służby w zmilitaryzowanych jednost-kach organizacyjnych,

- rozszerzeniu ulega zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli,


Od pojęcia stanu wojennego należy odróżnić pojęcie stanu wojny, o którym mówi art. 116 Konstytucji. Jego istotą nie jest jednak wprowadzenie szczególnych zmian w wewnętrznym porządku państwa, a oddziaływanie ze-wnętrzne, na płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Wprowadzenie stanu woj-ny jest bowiem adresowane do innego państwa, a także do społeczności między-narodowej. Pociąga ono za sobą skutki wynikające z prawa międzynarodowego, a więc m.in. możliwość rozpoczęcia działań zbrojnych, zerwanie stosunków dyplomatycznych, ograniczenie praw obywateli państwa-strony konfliktu itp. Natomiast nie pociąga ono za sobą bezpośrednich skutków dla wewnętrznego porządku Rzeczypospolitej Polskiej.

O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. O stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Nie przyznaje się tu Radzie Ministrów wyłącznego prawa postawienia wniosku o wprowadzenie stanu wojny, gdyby jednak miał o tym postanowić Prezydent, to musiałby uzyskać kontrasygnatę Premiera. Zakończenie stanu wojny następuje przez zawarcie pokoju. Jak wskazuje art. 116 ust. l jest to wyłączna prerogatywa Sejmu, ale zarazem, w myśl art. 89 ust. l pkt l, do zawarcia pokoju konieczna jest umowa mię- dzynarodowa, a to oznacza konieczność współdziałania parlamentu i prezydenta.

Wprowadzenie stanu wojny może mieć jedynie charakter obronny, bo do-puszczalne jest tylko:

1) w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub

2) gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

Stan wyjątkowy

W myśl art. 230 ust. l stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko w trzech sytuacjach:

1) w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,

2) w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli,

3) w razie zagrożenia porządku publicznego.

Ustawa o stanie wyjątkowym (art. 1) przyznaje dodatkowo, że zagrożenia te mogą wynikać z działań terrorystycznych. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych.

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego wydaje Prezydent Rze-czypospolitej Polskiej, co w pełni koresponduje z jego szczególną odpowiedzialnością za sprawy bezpieczeństwa państwa, ale jedynie na wniosek Rady Ministrów. Oba organy władzy wykonawczej muszą wiec działać zgodnie, podobnie jak przy wprowadzaniu stanu wojennego. Stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia Prezydenta w Dzienniku Ustaw. Następnie, ale nie później niż w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia, Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi. Sejm rozpatruje to rozporządzenie niezwłocznie, a więc w najkrótszym możliwym terminie. Nie musi tego rozporządzenia zatwierdzać, ale może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 231).


Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa (art. 230 ust. l in fine). Stan wyjątkowy musi być wprowadzony na czas oznaczony, co odróżnia go od stanu wojennego, nie dłuższy niż 90 dni. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni (ait. 230 ust. 2). Po tym okresie stan wyjątkowy musi zostać zniesiony.

Wprowadzenie stanu wyjątkowego skutkuje zmianami w zasadach działania organów władzy publicznej oraz ograniczeniami wolności i praw jednostki.

Kierownictwo działaniami mającymi na celu usuniecie powstałych zagrożeń sprawuje Prezes Rady Ministrów, a w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego tylko na obszarze jednego województwa - właściwy wojewoda. Nie określono w zbyt precyzyjny sposób zmiany w relacjach samorządu lokalnego z administracja rządową, niemniej art. 12 ustawy przewiduje możliwość zawieszenia organów (stanowiących i wykonawczych) samorządu i ustanowienia w ich miejsce zarządu komisarycznego sprawowanego przez komisarza rządowego. Zakłada to element podporządkowania organów samorządowych - administracji rządowej, ale - inaczej niż w ustawie o stanie klęski żywiołowej - ustawa o stanie wyjątkowym jest tu bardzo lakoniczna. Ograniczeniu ulega autonomia szkół wyższych - m.in. organy porządkowe mogą wkraczać na teren szkoły wyższej bez wezwania przez rektora . Trzeba natomiast podkreślić, że wprowadzenie stanu wyjątkowego nie daje żadnych podstaw do ograniczania roli parlamentu, Trybunałów ani sądów, zwłaszcza że nie ma możliwości ani rozszerzenia kognicji sądów wojskowych, ani wprowadzenia trybu doraźnego.

Prezydent (na wniosek) Prezesa Rady Ministrów może postanowić o użyciu Sił Zbrojnych RP do przywracania normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. Kierownictwo działa-niami tych oddziałów pozostaje w gestii Ministra Obrony Narodowej, a żołnie-rzom wykonującym swe zadania przysługują niektóre uprawnienia policjantów.

Zakres dopuszczalnych ingerencji w prawa i wolności jednostki jest - na poziomie jednostki — wyznaczany klauzulą negatywny, bo art. 233 ust. l wska-zuje, że nie mogą zostać ograniczone wolności i prawa wymienione w: art. 30, art. 34, art. 36, art. 38, art. 39, art. 40, art. 41 ust. 4, art. 42, art. 45, art. 47, art. 53 oraz art. 48 i art. 72 Konstytucji (jest to taki sam zakres wyłączeń, jaki od-nosi się do ustawodawstwa o stanie wojennym). Nie ulega natomiast wątpliwo-ści, że wszystkie pozostałe wolności i prawa mogą podlegać ograniczeniom, oczywiście pod warunkiem dochowania ogólnych wymagań postawionych przez art. 228.

W powyższych ramach konstytucyjnych, ustawa o stanie wyjątkowym prze-widuje możliwości wprowadzenia licznych ograniczeń pozostałych wolności i praw. Decyzje o wprowadzeniu tych ograniczeń należą do premiera, poszcze-gólnych ministrów bądź wojewodów i podejmowane być mają stosownie do sy-tuacji. W szczególności dopuszczalne jest:


Stan klęski żywiołowej

Stan klęski żywiołowej jest rozumiany jako katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a


pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków. Katastrofą naturalna lub awarią techniczną może być też zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym.

Stan ten wprowadza Rada Ministrów (art. 232 Konstytucji) w drodze rozporządzenia, dla części lub całości terytorium państwa, na okres nie dłuższy niż 30 dni. Dla przedłużenia tego stanu, zawsze na czas określony, Rada Ministrów potrzebuje zgody Sejmu. Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej skutkuje zmiana- mi w zasadach działania organów władzy publicznej oraz ograniczeniami wolności i praw jednostki.

Kierownictwo działaniami mającymi na celu zapobieżenie lub usunięcie skutków klęski żywiołowej sprawują odpowiednie organy administracji lokalnej: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda, w zależności od tery-torialnego zasięgu klęski żywiołowej. Jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa, kierownictwo to należy do ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub innego ministra wyznaczonego przez prezesa RM. Organ kierujący ma prawo wydawania poleceń organom administracji niższego szczebla oraz innym publicznym jednostkom organizacyjnym na danym terenie, do dyspozycji wojewody lub ministra mogą też zostać - w miarę konieczności - przekazane pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych. W razie niezdolności organu kierującego do właściwego kierowania niezbędnymi działaniami organ administracji wyższego szczebla (więc - odpowiednio: starosta, wojewoda lub minister) może zawiesić uprawnienia organu kierującego (więc - odpowiednio: wójta, starosty lub wojewody) i wyznaczyć pełnomocnika do kierowania tymi działaniami. Trzeba natomiast podkreślić, że wprowadzenie stanu klęski żywiołowej nie daje żadnych podstaw do ograniczania roli parlamentu, lokalnych organów przedstawicielskich, Trybunałów ani sądów.

Zakres dopuszczalnych ingerencji w prawa i wolności jednostki jest - na po-ziomie konstytucyjnym - wyznaczany klauzulą pozytywną, bo art. 233 ust. 3 Konstytucji wskazuje prawa i wolności, które mogą podlegać ograniczeniom (wolność działalności gospodarczej — art. 22; wolność osobista — art. 41 ust. l, 3 i 5; nienaruszalność mieszkania - art. 50; wolność przemieszczania się i pobytu na terytorium RP - art. 52 ust.1; prawo do strajku - art. 59 ust. 3; prawo własności - art. 64;wolność pracy - art. 65 st. 1; prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy- art. 66 ust. 1; prawo do wypoczynku - art. 66 ust. 2).Jest to technika odmienna niż zastosowana dla regulacji stanu wojennego i stanu wyjątkowego, bo domniemuje się tu zakaz ograniczeń, a nie ich dopuszczalność. Oznacza to, że ograniczenia pozostałych konstytucyjnych wolności i praw nie są dopuszczalne, poza „normalnym” zakresem, na jaki pozwala art. 3 ł ust. 3 Konstytucji.

W powyższych ramach konstytucyjnych, ustawa o stanic klęski żywiołowej wprowadziła 19 szczegółowych postaci ograniczeń praw i wolności jednostki (niepublicznych osób prawnych i jednostek organizacyjnych), obejmujących m.in. ewakuację, tworzenie stref zamkniętych, kwarantannę, dokonywanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń, wykorzystanie bez zgody właściciela


nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiany organizacji i czasu pracy, zakaz strajków itp. Może też zostać nałożony obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych, m.in. polegający na czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań w ramach akcji ratunkowej, wykonywaniu określonych prac, oddawania do użycia lub udostępniania nieruchomości lub rzeczy ruchomych, pełnieniu wart. Mogą też zostać wprowadzone ograni-czenia w transporcie i usługach pocztowych, a nadawcy radiowi i telewizyjni (również niepubliczni), a także wydawcy dzienników drukowanych mogą zostać zobowiązani do niezwłocznego publikowania komunikatów i zarządzeń władz. Te ograniczenia i obowiązki wprowadzają organy kierujące działaniami mającymi na celu zapobieżenie lub usunięcie skutków klęski żywiołowej. Wprowadzenie to może następować w formie aktów generalnych lub indywidualnych (wtedy przybierają one postać decyzji, więc podlegają kontroli sądowej, co jednak nie odbiera im przymiotu natychmiastowej wykonalności). Ustawa zachowuje natomiast milczenie w kwestii odszkodowań za szkody wy-rządzone w trakcie zwalczania lub usuwania skutków klęski żywiołowej.

Pytania kontrolne :


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
prawo konstyt, Administracja-notatki WSPol, Konstytucyjny system organów państwowych
prawo konst, Administracja-notatki WSPol, Konstytucyjny system organów państwowych
Prawo konstytucyjne panstw obcych
Prawo konstytucyjne Przepisy akademickie Wydanie 1
RPA, Prawo Konstytucyjne
Lapidarne kompendium przed egzaminem z przedmiotu, skrypty, notatki i inne, Prawo konstytucyjne
Prawo rzymskie - prawo osobowe, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładnia prawa
Prawo konstytucyjne& 03 2014
Na prawo konstytucyjne WB składają się następujące źródła prawa
Prawo konstytucyjne Łabno#
PRAWO KONSTYTUCYJNE I (wykłady)
Kazusy, Studia, II ROK, Prawo konstytucyjne
Zasady Konstytucji RP rozstrzygające o kształcie ustrojowym państwa, prawoznawstwo, polskie prawo ko
PK Sciaga stan nadzw, Prawo UMK 1 rok, prawo konstytucyjne
Trybunał Stanu, Prawo konstytucyjne

więcej podobnych podstron