WYKŁAD 2
SYSTEMY UTRZYMANIA
System bardzo ekstensywny
Baza paszowa - step i obszary półpustynne
Wielkość stad - ponad 4000 szt.
Liczba owiec na 1 ha - 0, 5
Częstotliwość wykotów - 1 raz do roku
Sezon wykotów - wiosna
Plenność - 100 - 110%
Typ użytkowy owiec - wełnisty, smuszkowy
Występowanie: Ameryka Południowa, Afryka Południowa, Australia, Azja Środkowa
W Polsce nie występuje.
System umiarkowanie ekstensywny
Baza paszowa - naturalne użytki zielone
Wielkość stad - od 500 do 3000 szt.
Liczba owiec na 1 ha - 1 - 4
Częstotliwość wykotów - 1 raz do roku
Sezon wykotów - wiosna
Plenność - 110 - 130%
Typ użytkowy owiec - wełnisto-mleczny, mleczny, wełnisto-mięsny
Występowanie: Góry Europy, Ameryki Południowej, Australii, Nowej Zelandii
W Polsce występuje - Podhale.
System intensywny na użytkach zielonych
Baza paszowa - kulturalne pastwiska
Wielkość stad - od 1500 do 3000 szt.
Liczba owiec na 1 ha - 6 - 20
Częstotliwość wykotów - 1 raz do roku
Sezon wykotów - wiosna
Plenność - powyżej 150%
Typ użytkowy owiec - mleczny, wełnisto-mięsny, mięsny
Występowanie: Europa, Ameryka Południowa, Australia, Nowa Zelandia
W Polsce występuje.
System intensywny na gruntach ornych
Baza paszowa - pola uprawne
Wielkość stad - od 100 do 1000 szt.
Liczba owiec na 1 ha - ok. 5
Częstotliwość wykotów - 1 do 1,5 razy w roku
Sezon wykotów - różne terminy
Plenność - powyżej 150%
Typ użytkowy owiec - mleczny, wełnisto-mięsny, mięsny
Występowanie: głównie Europa
W Polsce występuje.
System bardzo intensywny
Baza paszowa - pasze przemysłowe
Wielkość stad - różna
Liczba owiec na 1 ha - bez znaczenia
Częstotliwość wykotów - częściej niż 1 raz w roku
Sezon wykotów - różne terminy, zachowana ciągłość produkcji
Plenność - powyżej 150%, dąży się do uzyskania 3 - 4 jagniąt od owcy rocznie
Typ użytkowy owiec -mięsny
Występowanie: Europa Zachodnia, USA
W Polsce nie występuje.
Dzień dzisiejszy i warunki rozwoju owczarstwa w Polsce
Pogłowie owiec w latach 1990 - 2002 (tys. szt.)
W 1990 roku pogłowie utrzymywało się na poziomie powyżej 4000 tysięcy sztuk, w 1992 roku ilość owiec spadła poniżej 2000 tysięcy. W 1993 było już poniżej 1000 tysięcy sztuk. W 2000 - 2002 roku poziom pogłowia utrzymywał się poniżej 500 tysięcy sztuk.
Chów owiec w Polsce w 2006 roku
- najmniejsze pogłowie w historii od kilkuset lat: 300,8 tys. owiec ogółem, w tym 194,5 tys. maciorek
- najmniejsze w naszej historii znaczenie chowu owiec na dominujących w kraju obszarach nizinnych - poniżej 0, 1 wartości produkcji rolniczej
- najniższa obsada owiec na 100 ha użytków rolnych spośród krajów europejskich - 1,9 szt.
- nikły odsetek gospodarstw w chowem owiec - 0, 6% (co dwusetne gospodarstwo utrzymuje owce); na 1 gospodarstwo rolne przypada około 0,1 owcy
wg GUS, spis powszechny 2002
- średnia liczba owiec w gospodarstwie prowadzącym chów owiec: 19,3 (w 1996 r. - 10,5)
- 79,5% całego pogłowia owiec znajdowało się w gospodarstwach utrzymujących 20 i więcej szt. owiec (w 1996 r. - 64,1%)
- obsada owiec na 10 ha UR w gospodarstwach z chowem owiec - 138,7 szt. (w 1996 r. - 69,6 szt.)
- obsada owiec na 100 ha użytków zielonych w gospodarstwach z chowem owiec - 552 szt. (w 1996 r. - 297,3 szt.)
- wysoki udział stada hodowlanego w stadzie krajowym - 48% (w 1996 r. - 44%)
Zmiany stanu pogłowia owiec w latach 1999 - 2005 x)
Województwo |
1999 |
2002 |
2005 |
1999 = 100 |
2002 = 100 |
Dolnośląskie |
15,415 |
13,490 |
8,357 |
54,2 |
61,9 |
Kujawsko-pomorskie |
43,534 |
29,654 |
27,461 |
63,1 |
92,6 |
Lubelskie |
33,914 |
26,029 |
22,995 |
67,8 |
88,3 |
Lubuskie |
7,087 |
3,842 |
3,214 |
45,4 |
83,7 |
Łódzkie |
21,329 |
23,686 |
20,180 |
94,6 |
85,2 |
Małopolskie |
60,937 |
80,350 |
91,846 |
150,7 |
114,3 |
Mazowieckie |
17,229 |
11,956 |
9,658 |
56,1 |
80,8 |
Opolskie |
3,588 |
3,529 |
1,823 |
50,8 |
51,7 |
Podkarpackie |
11,791 |
13,663 |
15,063 |
127,7 |
110,6 |
Podlaskie |
28,114 |
22,687 |
25,994 |
92,3 |
114,4 |
Pomorskie |
13,643 |
13,095 |
11,454 |
84,0 |
87,5 |
Śląskie |
20,757 |
21,393 |
20,758 |
100,0 |
97,0 |
Świętokrzyskie |
6,453 |
4,294 |
4,002 |
62,0 |
93,2 |
Warmińsko-mazurskie |
10,440 |
10,279 |
8,579 |
82,2 |
83,5 |
Wielkopolskie |
62,504 |
46,013 |
41,039 |
59,9 |
89,2 |
Zachodnio-pomorskie |
15,229 |
8,161 |
5,297 |
34,8 |
64,9 |
Polska |
317,964 |
332,121 |
317,669 |
85,4 |
95,6 |
x) stany owiec ogółem według spisu grudniowego
Czy słuszne są dość powszechnie przyjmowane w kraju opinie, że:
- nasz kraj ma dobre warunki do prowadzenia chowu owiec
- opłacalność produkcji jagniąt rzeźnych na nizinach zależy przede wszystkim od plenności raz matecznych
- na nizinach dominuje intensywny system produkcji owczarskiej a na terenach górzystych system ekstensywny
Zmiany stanu pogłowia owiec na wybranych terenach górskich i nizinnych
Tereny |
1999 |
2002 |
2005 |
wzrost lub spadek |
|||
|
tys. szt. |
% |
tys. szt. |
% |
tys. szt. |
% |
|
Górskie x) |
72,7 |
19,5 |
94,0 |
28,3 |
106,9 |
33,7 |
+47 |
Nizinne x) |
106,0 |
28,5 |
75,7 |
22,8 |
68,5 |
21,6 |
-35 |
Kraj |
372,0 |
100,0 |
332,1 |
100,0 |
317,7 |
100,0 |
-15 |
x) woj. Małopolskie i Podkarpackie
xx) woj. Wielkopolskie i Kujawsko-Pomorskie
Struktura użytkowania gruntów i owce na terenach górskich
Tereny |
Ogólna pow. Gospodarstw w tys. ha |
Procentowy udział w powierzchni gospodarstw |
Pogłowie owiec (tys. szt.) |
Obsada owiec na 100 ha UR |
Liczba gospodarstw z owcami (w tys.) |
||
|
|
użytków rolnych |
odłogów |
użytków zielonych |
|
|
|
Tereny górskie x) |
672 |
76,8 |
15,6 |
36,4 |
85,4% |
16,5% |
4,4 |
Polska |
19,210 |
87,4 |
11,9 |
18,4 |
345,3 |
2,0 |
17,9 |
Udział terenów górskich (%) |
3,5 |
- |
- |
- |
24,7 |
- |
24,6 |
x) tereny pow. 350 m nad poziomem morza, 5 województw: małopolskie, dolnośląskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie
xx) w tym: małopolskie: 68,8 tys., podkarpackie - 7,4 tys., dolnośląskie - 5,1 tys., śląskie - 4,1 tys.
- zmiany w rozmieszczeniu pogłowia owiec w Polsce, w tym wzrost pogłowia na terenach nizinnych, wskazują na coraz mniej korzystne warunki dla chowu owiec na dominujących w naszym kraju terenach nizinnych, a jednocześnie na dobre wykorzystanie warunków do rozwoju owczarstwa na terenach górskich
- znaczne zmniejszenie pogłowia owiec w województwach o intensywnej produkcji rolniczej: wielkopolskie - o 40% i kujawsko-pomorskie o 26%, a jednocześnie o najbardziej do niedawna intensywnej produkcji owczarskiej (intensywny chów owiec „na gruntach ornych”) wskazuje na coraz mniejszą opłacalność intensywnego systemu chowu owiec
Zmiany struktury rasowej pogłowia owiec w Polsce w latach 1999 - 2006 x)
Rasa |
1999 |
2002 |
2006 |
1999 = 100 |
|||
|
tys. szt. |
% |
tys. szt. |
% |
tys. szt. |
% |
|
Merynos polski |
33,9 |
32 |
27,8 |
28 |
24,9 |
26 |
73,4 |
Polskie owce nizinne |
30,7 |
29 |
27,6 |
27 |
25,5 |
26 |
82,9 |
Polskie owce długowłose |
10,1 |
9 |
9,0 |
9 |
7,8 |
8 |
77,7 |
Polska owca górska |
10,4 |
10 |
12,3 |
12 |
12,9 |
13 |
124,2 |
Rasy mięsne |
17,7 |
16 |
19,7 |
20 |
20,6 |
21 |
116,1 |
Inne rasy |
4,1 |
4 |
3,9 |
4 |
5,6 |
6 |
135,1 |
Razem |
106,9 |
100 |
100,3 |
100 |
97,2 |
100 |
90,9 |
x) - wg stanu maciorek zapisanych do ksiąg hodowlanych
Poziom rozrodu owiec w stadach ras matecznych
Rasa |
Wskaźnik |
1999 rok |
2002 rok |
2005 rok |
Merynos polski |
plenność |
134,8 |
137,1 |
131,8 |
|
użytkowość rozpłodowa |
116,7 |
120,8 |
108,3 |
Polskie owce nizinne |
plenność |
141,1 |
140,1 |
127,4 |
|
użytkowość rozpłodowa |
128,7 |
128,0 |
106,9 |
Polskie owce długowłose |
plenność |
138,4 |
139,2 |
132,5 |
|
użytkowość rozpłodowa |
123,0 |
124,4 |
108,9 |
Polska owca górska |
plenność |
135,7 |
136,4 |
131,1 |
|
użytkowość rozpłodowa |
129,2 |
131,1 |
121,7 |
Poziom wyników rozrodu w stadach matecznych po okresie wzrostu do 1999 roku i stabilizacji w latach 1999 - 2002, wyraźnie obniża się, co może świadczyć o coraz gorszych warunkach dla intensywnej produkcji owczarskiej.
Nowe warunki organizacyjne produkcji owczarskiej w latach 2007 - 2013
- w roku 2006 skończył się „okres przejściowy”, w którym można było dopłacać z budżetu krajowego do chowu i hodowli owiec (dotowanie maciorek na różnych poziomach hodowli)
- od 2007 roku przewiduje się wspieranie chowu owiec (podobnie bydła i kóz) poprzez zróżnicowanie dopłat do powierzchni paszowej. Warunkiem uzyskania wyższej dotacji (około 200 euro/ha) będzie utrzymanie na 1 ha powierzchni paszowej od 0,4 - 1,5 szt. dużej. Przy niespełnieniu tego warunku dotacja wyniesie około 80 euro/ha. Różnica wyniesie około 120 euro/ha, co w wypadku owiec oznacza „dopłatę” od 55 - 160 zł na 1 maciorkę z przychówkiem (9 - 3 szt./ha)
- przewidywana jest pomoc do hodowli zarodowej: do 100% kosztów prowadzenia ksiąg i do 70% kosztów prowadzenia oceny przez związek hodowców owiec oraz w formie zwrotu kosztów ważenia jagniąt przez hodowcę. Fundusze z budżetu krajowego na prowadzenie hodowli zarodowej będą dostosowane do wielkości stada niezbędnego do produkcji rozpłodników
Podsumowanie
Niekorzystne warunku ekologiczne i ekonomiczne dla intensywnego systemu produkcji owczarskiej na nizinach sprzyjają ekstensyfikacji chowu owiec
Postępująca ekstensyfikacja chowu owiec ogranicza znaczenie merynosa polskiego, a powoduje zainteresowanie chowem polskich owiec nizinnych i długowełnistych
Wzrost lub stabilizacja stanu pogłowia na terenach górskich wskazuje na korzystne warunki dla chowu owiec na tych obszarach
Małe stado krajowe i zmniejszający się w nim udział owcy merynosowej będzie wpływał na większą sezonowość produkcji jagniąt i przestawienie głównego terminu sprzedaży na okres wiosenny. Może to okazać się korzystne z uwagi na coraz mniejsze zapotrzebowanie na jagnięta na rynku europejskim w okresie grudniowym, a utrzymywanie się ich niedoboru w okresie wiosennym
Rozwój owczarstwa w Polsce jest możliwy głównie w warunkach chowu ekstensywnego. Na nizinach możliwości takie dają niewykorzystane obszary trwałych użytków zielonych oraz tereny odłogowe. Na terenach górskich możliwości te wydają się większe ze względu na większy udział tych obszarów w użytkach rolnych
Wsparcie pozaprodukcyjnych funkcji owiec, zwłaszcza w ochronie środowiska i kształtowaniu krajobrazu, powinno poprawić opłacalność ekstensywnego chowu owiec
Program rolnośrodowiskowy
Rozporządzenie Rady 1698/2005 z 20 września 2005 roku w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
↓
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013
↓
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2008 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu przekazywania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013 (Dz. U. 08.34.200).
Program rolnośrodowiskowy 2007 - 2013
Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne
Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone
Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000
Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000
Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie
Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie
Pakiet 8. Ochrona gleb i wód
Pakiet 9. Strefy buforowe
Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie
Wariant |
Rasa |
Wariant 7.1. Zachowanie lokalnych raz bydła |
Bydło rasy polskiej czerwonej, bydło rasy białogrzbietej, bydło rasy polskiej czerwono-białej, bydło rasy polskiej czarno-białej |
Wariant 7.2. Zachowanie lokalnych raz koni |
Koniki polskie, konie huculskie, konie małopolskie, konie śląskie, konie wielkopolskie, konie sokólskie, konie sztumskie |
Wariant 7.3. Zachowanie lokalnych kas owiec |
Owce rasy wrzosówka, owce rasy świniarka, owce rasy olkuska, polskie owce górskie odmiany barwnej, owce rasy merynos barwny, owce uhruskie, owce wielkopolskie, owce żelaźnieńskie, owce korideil, owce kamienieckie, owce pomorskie, owce rasy cakiel podhalański, owce rasy merynos polski w starym typie |
Wariant 7.4. Zachowanie lokalnych raz świń |
Świnie rasy puławskiej, świnie rasy złotnickiej białej, świnie rasy złotnickiej pstrej |
Kolor czerwony - nowe rasy w stosunku do programu rolnośrodowiskowego 2004 - 2006
Wymogi pakietu
|
Bydło |
Konie |
Owce |
Trzoda chlewna |
Minimalna liczba samic w stadzie (stan średnioroczny) |
4 |
2 |
olkuska - 5 pozostałe - 10 |
puławska 10 - 70 złotnicka pstra 8 (3)* - 100 |
Wpis do ksiąg hodowlanych |
+ |
+ |
+ |
+ |
Prowadzenie dokumentacji hodowlanej |
+ |
+ |
+ |
+ |
Realizacja programu ochrony zasobów genetycznych |
+ |
+ |
+ |
+ |
Inne |
kontrola użytkowości mlecznej |
- |
na 300 maciorek, 1 tryk w stadzie |
ocena wartości użytkowej |
*stada objęte programem ochrony przed 31.12.2005
Gatunek/Rasa/Odmiana |
Wielkość populacji krajowej |
Całkowity budżet na lata 2007 - 2013 |
|
|
2005 |
2013 |
|
Owce |
8 004 |
40 300 |
63 775 800 |
Owce rasy wrzosówka |
1 833 |
7 000 |
11 946 000 |
Owce rasy świniarka |
228 |
1 200 |
1 782 000 |
Owce rasy olkuska |
179 |
800 |
1 197 900 |
Polskie owce górskie odmiany barwnej |
142 |
1 000 |
1 485 000 |
Polskie rasy merynos barwny |
84 |
600 |
841 500 |
Owce uhruskie |
228 |
5 000 |
8 778 000 |
Owce wielkopolskie |
1 376 |
5 000 |
7 425 000 |
Owce żelaźnieńskie |
122 |
600 |
891 000 |
Owce korideil |
192 |
600 |
983 400 |
Owce kamienieckie |
622 |
2 000 |
2 970 000 |
Owce pomorskie |
2 998 |
6 500 |
11 253 000 |
Cakiel podhalański |
- |
5 000 |
7 095 000 |
Merynos polski w starym typie |
- |
5 000 |
7 128 000 |
320 zł/szt.