[ćwiczenia]

Interes- świadome dążenie jednostki

Potrzeby:

• Indywidualne - władzy, szczęścia, samorealizacji, wolności, bezpieczeństwa

• Pierwotne - mają charakter emocjonalny, chęć kontaktu z innymi ludźmi

• Wtórne - wymiar utylitarny, realizacja celów, przedsięwzięć

• potrzeba tożsamości, utożsamianie się z grupą społeczną

• potrzeba uczucia

• potrzeba solidarności - wspólne poglądy, zainteresowania

• potrzeba ekspresji - dotyczy sztuki, nauki

• potrzeba kontroli

• Kolektywne - większa grupa osób

• cele pragmatyczne

• cele ideowe

• cele towarzyskie

Grupy:

• ideologiczne - chcą zwiększyć swój wpływ

• pragmatyczne - partie polityczne

• towarzyskie

• dobrowolne i przymusowe

• formalne i nieformalne

Grupy:

• autonomiczne- niesformalizowane, np. demonstracje, blokady, transparenty, zamachy, doraźne działania

• komunalne - decyduje kryterium urodzenia, pokrewieństwo, religia, narodowość, kastowość

• stowarzyszenia - dobrowolność, ideologia, zawiązki

• instytucjonalne - sprecyzowana i mocno usytuowana pozycja

konflikt [sprzeczność, agresja, konkurencja, wrogość, walka] - sprzeczne interesy przynajmniej dwóch stron

konflikt społeczny - cele jednej grupy są odmienne z calami innej grupy, świadomość sprzeczności,

• dychotomia

• dialektyka

• bilateralny wymiar

• wielostronne konflikty

• przedmiot sporu

• zwalczające się strony

• cel, który grupy chcą osiągnąć

• walka skierowana przeciwko drugiej stronie

Konflikt to pewien proces, elementy:

1. pojawienie się sprzeczności

2. świadomość przeciwstawnych interesów

3. podjęcie działań mających zlikwidować nieporozumienia

4. ocena skutków działania - zawieszenie lub eskalacja konfliktu

dynamika konfliktu

• przewlekłe, zimne

• ostry gorący

• potencjalny

• realny

• jawny

• ukryty

kryteria podziału konfliktów

• przedmiotowe - treść

• podmiotowe - kto?

• formy - jak?

Konflikty adaptacyjne:

• trudności w dostosowaniu się do nowych ról

• wynikają czasem ze złej organizacji

Konflikty postaw - światopoglądowe, ideowe, wartości, różne spojrzenia na to co jest prawdą

Koncepcje ustalania prawdy:

1. klasyczna - prawdą jest to co jest zgodne z rzeczywistością

2. koherencyjna - spójność twierdzeń, szukanie potwierdzeń w różnych źródłach

3. ewidencyjna - oczywistość

4. konsensualna - zgoda powszechna, prawdą jest to, co większość uznaje za prawdę

5. utylitarna

6. * prawdy objawionej

7. * prawda medialna

formy konfliktu:

• zorganizowane - jawne, zaprogramowane prowadzone wg ustalonych reguł gry, występuje taktyka i strategia walki, zestaw celów, struktura organizacyjna (podział funkcji i zadań), metody postępowania, sieć kontaktów i sposoby komunikowania się - przykładem jest strajk.

• niezorganizowane - żywiołowe, spontaniczne, krótkotrwałe, często na bazie agresji - przykład rozróby uliczne,

• rzeczywiste - wskazanie celu, podłoża konfliktu

• nierzeczywiste - nie racjonalizm, „mania prześladowcza”, grupowe poczucie krzywdy

• racjonalne - uświadomiony, interesy rzeczywiste

• nieracjonalne - brak rozwiązania, brak empirycznych i racjonalnych argumentów np. schizma kościelna

• konstruktywne - porozumienie stron

• destruktywne - eskalacja konfliktu, „efekt śnieżnej kuli”

• sprzeczności kulturowe - inne postrzeganie wartości, norm społecznych, kultur,

• strukturalne - podział pracy/władzy, stopień atrakcyjności/trudności zadań wykonywanych

• funkcjonalne - postrzeganie swojego miejsca w grupie/zakładzie pracy, konkurencja/alternatywne cele, kwestia motywacyjna

• osobowościowe - emocja, wady charakteru, stronniczość w ocenach

typologia konfliktów wg Dahrendorfa

	Równość	Nadrzędność	Całość/cześć
Role	Konflikt między dwoma realizatorami ról mających identyczną pozycję np. robotnik v robotnik		Konflikt między rolami realizowanymi przez ta samą osobę np. związek i członek zarządu
Grupy pierwotne	Konflikt między grupami zajmującymi identyczne pozycje społeczne np. rodzina	Konflikt między grupami zajmującymi nierówne pozycje społeczne	Konflikt między grupą a podgrupą np. nauczyciel mianowany/dyplomowany a stażysta
Organizacje	Zajmują równą pozycję np. partie polityczne	np. partie polityczne	np. partie polityczne
Grupy wtórne	Równe grupy etniczne np. mniejszości narodowe	Mniejszości podporządkowane np. konflikt Tybetu	Np. kraj Basków a Hiszpanie
Klasy, warstwy	Klasy nieantagonistyczne np. w średniowieczu duchowieństwo i możnowładztwo	Klasy antagonistyczne np. biedni-bogaci	Klasa a warstwa społeczna np. bunt przeciwko burżuazji
Państwa/narody	Konflikt między państwami suwerennymi np. II wojna światowa	Kolonia a państwo kolonialne	Państwo a grupa etniczna
Bloki państw	Niezależne od siebie państwa np. zimna wojna	Bloki państw dominujących a podporządkowane np. Polska a ZSRR	Blok państw a państwo-członek tego bloku np. Czechosłowacja a ZSRR

Struktura i dziedzina teorii konfliktu. Teoria konfliktu jest systemem założeń, pojęć i twierdzeń dotyczących społecznej natury konfliktu, jego kontekstu, przyczyn, przebiegu i konsekwencji dla porządku społecznego. Większość istniejących teorii konfliktu jedynie w niewielkiej części wyczerpuje tę definicję, koncentrując się bądź to przede wszystkim na przyczynach, bądź przebiegu, bądź konsekwencjach konfliktu. W większości tych teorii niejasność dotyczy przede wszystkim natury konfliktu. Teoria konfliktu może zakładać, iż konflikty są czymś ważnym i właściwie nieprzemijającym, ale może też zakładać, że są one jedynie zjawiskiem znajdującym się na powierzchni życia społecznego, a u ich podstaw leży jakaś forma wspólnoty aksjonormatywanej. Byłaby to więc teoria konfliktu jako pewnego realnego zjawiska społecznego. Konflikt uważany jest, m.in. chyba dzięki Dahrendorfowi, za absolutnie naturalne zjawisko, któremu nie ma się co dziwić, i które trzeba po prostu badać. Wg przedstawicieli teorii konfliktu, istnienie konfliktów jest zjawiskiem ciągłym i wszechobecnym w każdym społeczeństwie, gdyż żadne społeczeństwo nie jest zdolne do zachowania trwałej harmonijnej równowagi, chociażby z powodu sprzeczności interesów jednostek i grup je tworzących. Konflikty mogą spełniać funkcje destrukcyjne, jaki i konstruktywne. Ich występowanie nie jest zjawiskiem patologicznym, ale podobnie jak relacji współdziałania, czy neutralności jest naturalnym i stałym elementem życia społecznego.

Teorie w konflikcie:

• tradycyjne - konflikt to coś negatywnego, powoduje utratę energii, która mogłaby być wykorzystana w lepszy sposób

• behawioralne - postrzeganie konfliktu jako szeregu zachowań podmiotów skierowanych przeciwko sobie, powodowanych istnieniem przeciwstawnych interesów (dążeń) pomiędzy nimi,

• interaktywne - „co nas nie zabije to nas wzmocni”. Lata 70. konflikty są nieuniknione i konieczne; kierownictwo powinno stymulować konflikty, wywoływać je; zarządzaniem konfliktem; motywacja do większej wydajności, dążenie do dóbr, prestiżu; przeciwdziałanie stagnacji, lenistwu; uświadomienie problemu; konflikt ukierunkowuje życie; życie staje się bardziej dynamiczne; oryginalność; konflikty uczą jak wypracowywać rozwiązania i asertywności;

Dahrendorf Ralf - przedstawiciel współczesnego nurtu tzw. teorii konfliktu, wg której model społeczeństwa opiera się na istnieniu stosunków zależności między różnymi grupami społecznymi, co w konsekwencji prowadzi do konfliktu i do zmian społecznych. Twórca dialektycznej teorii konfliktu, zajmuje się również teorią i analizami klas społecznych.

Dialektyczna teoria konfliktu. Źródłem spójności społecznej w myśl tej teorii jest przymus oparty na zwierzchnictwie, czyli prawomocnym stosunku nadrzędności i podporządkowania. Dychotomiczny charakter stosunku zwierzchnictwa wymusza powstanie dwu odmiennych grup interesów. Interesy mają tu więc charakter obiektywny. Quasi-grupy to takie, które konstytuuje obiektywna wspólnota interesów, z kolei grupy interesów to takie, w których ta wspólnota zostaje uświadomiona i wyartykułowana. (inspiracja Marksa). Sprzeczność interesów prowadzi do konfliktów, aczkolwiek aby konflikt zaistniał musi zostać spełniony szereg empirycznych warunków: technicznych, organizacyjnych czy społecznych. Natężenie konfliktu dotyczy wielkości zaangażowanej w konflikt energii i zależy od kosztów zwycięstwa bądź porażki zaangażowanych stron. Gwałtowność wiąże się natomiast z przejawami konfliktu, a dotyczy środków zastosowanych przez grupy do jego rozstrzygnięcia. Regulacja konfliktu jest niemożliwa, gdy podmioty konfliktu są rozproszone lub niezorganizowane, musi istnieć także zgoda, co do pewnych formalnych reguł gry. Konflikt w trojaki sposób prowadzi do zmiany struktury; poprzez całkowitą wymianę osób na pozycjach władzy, częściową wymianę osób na pozycjach dominacji, oraz poprzez zmianę struktury w sposób zgodny z dążeniami grupy podległej.

Współczesne koncepcje konfliktu podążają w ślad za przemianami złożonych społeczeństw, do których analizy nie sposób zastosować koncepcji klasycznych.

Istotne miejsce we współczesnych koncepcjach konfliktu zajmuje język i kultura jako najważniejsze źródła i nośniki napięć oraz przemocy.

Współczesne teorie konfliktu posługują się znacznie bardziej metaforycznym i wieloznacznym systemem pojęć niż ich klasyczne poprzedniczki, w znacznie większym też stopniu otwarte są na dokonania innych dyscyplin naukowych.

Negocjacje - forma opanowywania sporów, swoisty proces organizowania życia zbiorowego, wszechobecne w każdej społeczności; próbować osiągnąć porozumienie poprzez formalną dyskusję.

J. Jabłońska-Bonca - negocjacje to złożony proces komunikacyjny, w który się angażujemy, jeśli chcemy coś uzyskać od innych, przy czym na ogół nie chodzi jedynie o osiągnięcie zmiany przekonań oponenta, ale także o konkretne zachowania się z jego strony

A. Korybski wskazuje, że negocjacje to mechanizm regulujący zachowania dwóch bądź większej liczby podmiotów społecznych (jednostek, grup, ich organizacji) dla uzyskania stanu równowagi danego układu relacji społecznych, przy jednoczesnym wykluczeniu przemocy bądź przymusu w jakiejkolwiek postaci jako środka osiągania takiego stanu

L. Hawkins, M. Hudson, R. Comall określają negocjacje jako: proces wpływania na czyjeś zachowanie", "proces zmiany stosunków między ludźmi", "proces, w którym strony dążące do sprzecznych celów ustalają warunki swojej współpracy", czy "najbardziej powszechny sposób osiągania celów.

Negocjacje - mechanizm osiągania współdziałania między jednostkami lub grupami, a także rozwiązywania sytuacji konfliktowych, pole­gający na bezpośrednich rokowaniach (negotiations) albo przetargach (barga­ining) zainteresowanych stron. "Negocjacje przybierają formę rokowań, gdy toczą się w oparciu o uprzednio zaakceptowane, a niekiedy narzucone stronom przez otoczenie społeczne, normy. Mają one zaś postać przetargu, gdy przyjęte przez strony negocjacji reguły nie odwołują się do jakiegoś systemu normatyw­nego, ale są tworzone ad hoc, bądź odznaczają się dużą stabilnością. Z tego po­wodu zasadnicze znaczenie dla osiągania stanu względnej, stabilnej równowagi społecznej, mają rokowania i ich rezultaty

etyka w konflikcie

• w sytuacji konfliktowej przestrzeganie konwencji jest utrudnione

• strony uwikłane w konflikt liczą na bezkarność, mają nadzieję że nikt się o tym nie dowie

• nikt nie może zagwarantować że w przypadku zaistnienia konfliktu strony będą przestrzegać konwencji, jest to możliwe w mniejszej skali

• „w miłości i na wojnie nie ma reguł”

• społeczny darwinizm, społeczne antagonizmy trzeba wyznaczać reguły żeby temu zapobiec

• etyka przekonań jest inna od etyki odpowiedzialności - Machiavelli ­- sądził on, że polityk może kłamać, kraść, a nawet zabijać, jeśli działa dla dobra wspólnego; wg włoskiego myśliciela, władca kierujący się wartościami chrześcijańskimi: miłosierdziem, łagodnością, nie ma szans w starciu z przeciwnikami posługującymi się podstępem, egoizmem, okrucieństwem. W imię dobra państwa Machiavelli zaleca więc swojemu „Księciu” łamanie w razie potrzeby wszelkich norm moralnych; Ale nawet Machiavelli, uchodzący za ojca amoralizmu w polityce, głosił, że polityków obowiązują pewne wartości, jak pisał, pogańskie - odwaga i odpowiedzialność za dobro wspólne

• jeżeli można osiągnąć swoje cele dobrymi metodami, to nie należy sięgać do nieetycznych sposobów

• żeby społeczeństwo nie było ”klubem samobójców” trzeba wyznaczyć reguły

• regulatory normatywne są bardziej uznawane niż moralność/etyka:

• zakaz stosowania metod kryminalnych

• dążenie do skompromitowania drugiej osoby

• wykorzystanie trudnej sytuacji konkurenta

• nie dotrzymywanie danego słowa

• wykorzystanie naiwności drugiej strony

• różne poziomy manipulacji:

• infiltracja

• kooptacja

• reorientacja

• konflikt etyczny - strony szanują się nawzajem; dążenie do kompromisu

• człowiek powinien być celem a nie środkiem

• koncepcja sprawiedliwości

• intuicyjność

• strony powinny mieć własną koncepcję sprawiedliwościową

• unikanie podejścia emocjonalnego i histerycznego

Komunikacja to wymiana informacji między jej uczestnikami. Nośnikami danych mogą być słowa (komunikacja werbalna), gesty, teksty, obrazy, dźwięki czy też sygnały elektryczne albo fale radiowe. Ważne jest, aby były one zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy

Droga przepływu informacji

Nadawca - przekaz - odbiorca

Przeszkodą w komunikacji jest każdy czynnik, który utrudnia wymianę informacji między nadawcą i odbiorcą. Wnikliwa analiza procesu komunikowania się pozwala zauważyć ogromną ilość takich przeszkód. Jedne z nich łatwo rozpoznać, należy do nich: szum, hałas z ulicy, różnice językowe, inne są bardziej ukryte. Należą do nich różnice w postrzeganiu, stany emocjonalne, takie jak gniew, lęk, zakłopotanie, zazdrość, nieufność, a także niezgodność w przekazywaniu sygnałów werbalnych i niewerbalnych. Przeszkody wewnętrzne związane ze stanami psychicznymi człowieka mogą pojawiać się po obu stronach relacji w procesie porozumiewania się, a więc zarówno po stronie nadawcy, jak i odbiorcy.

Aby móc przezwyciężać przeszkody w komunikowaniu się, trzeba nauczyć się je rozpoznawać. Trzeba też poznać określone techniki radzenia sobie z różnymi barierami komunikacyjnymi i nabyć umiejętności ich praktycznego stosowania.

Do najczęstszych błędów w komunikowaniu można zaliczyć:

- prowadzenie rozmów w sposób protekcjonalny i manifestujący wyższość,

- stosowanie szybkich i rutynowo wyrażanych pytań,

- częste przerywanie w celu zadawania pytań lub wtrącania komentarzy,

- przekręcanie, zapominanie lub nie używanie nazwisk i imion partnerów,

- brak okazywania zrozumienia przez aktywne słuchanie

- zbyt częste podawania propozycji rozwiązania problemu partnera na podstawie niekompletnych informacji lub nieadewatnego zrozumienia sytuacji w jakiej się znajduje

- użycie niezrozumiałego żargonu,

- krytyczne komentarze, zawierające pejoratywne uwagi,

- nieumiejetność dostosowania tonu i stylu komunikacji do aktualnego stanu emocjonalnego partnera

Czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym).

• utrudnienia percepcyjne

• wybiórczość uwagi

• brak umiejętności decentracji (przyjęcie perspektywy rozmówcy)

• różnice kulturowe

• stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)

• samopoczucie

• komunikacja równoległa-rozmówcy prowadzą równocześnie dwa wątki rozmowy, nie słuchając siebie nawzajem

[wykład]

Etapy mediacji

I. przedmaediacje

1. zapoznanie - powitanie zapoznanie stron z mediatorem; stworzenie odpowiedniego klimatu dla niezakłóconej komunikacji; zebranie podstawowych informacji o stronach; wstępna identyfikacja potrzeb i interesów stron przez mediatora; wstępna ocena aspektu emocjonalnego stron; wstępne określenie katalogu celów dyskursu

2. wprowadzenie do dyskursu mediacyjnego dokonywanego przez mediatora - przedstawienie (wyjaśnienie) stronom sporu podstawowych kwestii dotyczących: istoty postępowania mediacyjnego, akcento­wanie poufności, dobrowolności postępowania oraz samostanowienia stron; roli i statusu mediatora (akcentowanie kompetencji, neutralności i bezstronności); możliwych sposobów i form komunikacji; roli i statusu stron i ich reprezentantów; zalet mediacji; zakładanych celów mediacji; reguł i etapów dyskursu mediacyjnego

3. premediacyjne uzgodnienia uczestników dyskursu mediacyjnego - wspólna dyskusja i uzyskanie dobrowolnej zgody stron, co do zaprezentowanych przez mediatora reguł i zakładanych wstępnie celów mediacji; udziału i roli pozostałych uczestników dyskursu mediacyjnego; ewentualne podpisanie poczynionych uzgodnień (warunków) mediacyjnych

II. mediacje sensu stricto

4. przedstawienie stanowisk (own story) przez każą ze stron - reinterpretacja i przeformowywanie dokonywane przez mediatora - nieprzerywane wypowiedzi każdej strony z ewentualną prezentacją najważniejszych dokumentów; zbieranie szczegółowych informacji przez mediatora o stanie faktycznym, przyczynach konfliktu, emocjonalnym zaangażowaniu każdej strony, charakterze wzajemnych relacji stron, ich problemach komunikacyjnych oraz ce­chach osobowościowych; wygaszenie negatywnych emocji stron

5. wspólne konsultowanie alternative story - budowanie dialogiczności - doprowadzenie do otwarcia się stron na komunikację opartą na zasadach etyki mowy (zrozumiałość, prawdziwość, szczerość, słuszność, brak wykorzystywania nielojalnych forteli erystycznych); właściwe rozumienie wzajemnych przekazów i ich kontekstów; doprowadzenie stron do stworzenia wspólnej (zgodnej) wersji wydarzeń i ich oceny (alternative story), a nie pozostania przy własnych, różniących się wer­sjach, reprezentujących tylko punkt widzenia jednej strony

6. zebranie, uporządkowanie i analiza odpowiednich informacji przez mediatora - zebranie i uporządkowanie informacji (danych) oraz dokumentów przez mediatora; analiza zgromadzonych informacji i dokumentów oraz komunikatów niewerbal­nych (mowa ciała stron); oddzielenie kwestii istotnych, drugoplanowych i nieistotnych; przyporządkowanie poszczególnych kwestii istotnych do określonego katalogu zakładanych celów dyskursu mediacyjnego

7. identyfikacja kwestii istotnych dla pełnej realizacji nadrzędnych i podrzędnych celów dyskursu mediacyjnego - ustalenie autentycznych potrzeb i interesów stron; ustalenie istoty przyczyn sporu; ustalenie pozostałych kwestii istotnych niezbędnych do osiągnięcia nadrzędnych i podrzędnych celów dyskursu mediacyjnego; ustalenie charakteru i sposobów przezwyciężenia przeszkód stojących na dro­dze do zawarcia porozumienia i transformacji stron (oraz realizacji innych celów dyskursu);

8. generowanie opcji (alternatyw) rozwiązania sporu - ostateczne uświadomienie stronom zasadności (wzajemnych korzyści z) polubownego rozwiązania sporu; samodzielna kreacja i prezentacja opcji rozwiązania sporu przez strony; wspólne wypracowanie jednej opcji bądź kilku konkurencyjnych wariantów rozwiązania

9. ocena realności i skutków wygenerowanych opcji rozwiązania sporu - uświadomienie stronom stopnia realności ich oczekiwań; przedstawienie stronom skutków poszczególnych opcji; ustalenie porządku i zakres problemowego (tematycznego) negocjacji, uwzględniającego wcześ­niejszą ocenę realności i skutków wygenerowanych opcji

10. negocjacje stron i wybór optymalnej opcji rozwiązania sporu - rozwijanie - wyeksponowanie integracyjnej istoty, a nie rywalizacyjnego charakteru negocjacji, prowadzonych w ramach dyskursu mediacyjnego; ostateczne uświadomienie stronom wspólnego celu negocjacji i korzyści płyną­cych z polubownego rozwiązania sporu; prognoza negatywnych skutków zerwania negocjacji; przeprowadzenie właściwych negocjacji, przy udziale (pomocy) mediatora; wybór optymalnej opcji rozwiązania sporu

11. sformułowanie i zawarcie porozumienia - negocjacyjna faza porozumienia sformułowanie wzajemnie dogodnej i akceptowalnej treści porozumienia (wyra­żającej adekwatnie wybraną opcję rozwiązania sporu), dopasowanie odpowied­niej formy porozumienia oraz charakteru języka porozumienia; zawarcie porozumienia; podpisanie protokołu mediacyjnego-streszczającego przebieg mediacji; ostateczne przywrócenie pozytywnych relacji stron; ostateczne zlikwidowanie przyczyn konfliktu

12. podsumowanie i zamknięcie dyskursu mediacyjnego - analiza skutków zawartego porozumienia i postaw stron w dyskursie mediacyj­nym; oszacowanie poświęconego i prawdopodobnie zaoszczędzonego przez strony czasu, gdyby zdecydowały się na postępowanie sądowe; zachęcenie stron do polubownego rozwiązywania ewentualnych sporów w przyszłości i popularyzowania tej formy w ich środowisku społecznym; podziękowanie stronom za udział w mediacji

III postmediacje

13. aktywności postmediacyjne - wydanie egzemplarzy porozumienia stronom i zdeponowanie jednego egzemplarza porozumienia u mediatora jeżeli doszło do zawarcia porozumienia w for­mie pisemnej; zniszczenie ręcznych notatek; wypełnienie i wysłanie odpowiednich dokumentów do sądu; wystawienie rachunku; anonimowe i poufne streszczenie precedensu dot. istotnych okoliczności sprawy celem wymiany doświadczenia między mediatorami

14. monitoring mediatora dotyczący procesu o okoliczności realizacji postanowień zawartego porozumienia - indywidualne ustalenie z stronami stopnia realizacji postanowień zawartego porozumienia

15. powrót do dyskursu mediacyjnego w przypadku braku odpowiedniego wprowadzenia w życie postanowień zawartego porozumienia

Zasady mediacji

1. zasada dobrowolności

2. zasada bezstronności

3. zasada autonomii konfliktu

4. zasada poufności

5. zasada odformalizowania postępowania

6. zasada szybkości działania

7. zasada szacunku

8. zasada satysfakcji

9. zasada dobrej wiary

Mediacja w sprawach cywilnych

Podstawa prawna: Art. 183¹-18315 KPC; Do innych szczególnie istotnych przepisów KPC dotyczących mediacji należą przepisy art.: 10,98¹,103,104¹, 202¹, 259¹, 355 § 2, 436, 445², 570², oraz 777 § 1 pkt 2¹ KPC

Bezpośredni cel wynikający z przepisów ustawy - doprowadzenie do zawarcia ugody pozasądowej pomiędzy stronami sporu. Generalne funkcje założone (cele), jakie mediacja w sprawach cywilnych powinna pełnić w porządku społecznym w Polsce stanowili.:

- funkcja ochronna;

- funkcja regulacyjna;

- funkcja uzupełniania;

- funkcja adaptacyjna;

- funkcja organizacyjna;

- funkcja innowacyjna;

- funkcja harmonizacyjna;

- funkcja partycypacyjna i aktywizacyjna;

- funkcja wychowawcza;

- funkcja edukacyjna;

- funkcja komunikacyjna;

- funkcja integracyjna.

Zakres spraw możliwych do objęcia postępowaniem

W celu umożliwienia stronom stosunku cywilnoprawnego jak najszerszego ko­rzystania z mediacji ustawodawca przyjął, iż w drodze mediacji będą mogły być rozstrzygane wszelkie sprawy cywilne, które mogą być rozstrzygnięte w drodze ugody zawartej przed sądem (zakres przedmiotowy - art. 10 KPC).

Poza powyższą ogólną regulacją prawną, określającą zakres spraw, które mogą być skierowane do mediacji wprowadzono dodatkowo szczególne przepisy dotyczące mediacji w sprawach rodzinnych oraz opiekuńczych W miejsce dotychczasowej instytucji posiedzenia pojednawczego w sprawach rozwodowych i o separację (uchy­lony art.437, 438 KPC) przewidziano możliwość skierowania stron do mediacji, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa (art.436 § I KPC). Zakres mediacji w sprawach rozwodowych i o separację -może dotyczyć również pojednania małżonków (art. 436 § 2 KPC). Zgodnie z art. 445 KPC w każdym stanie sprawy 0 rozwód lub separację, mediacja prowadzona celem ugodowego załatwienia spor­nych kwestii może dotyczyć zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację~. Ponadto w sprawach opiekuńczych przedmiotem mediacji może być także określenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej (art. 570² KPC)

Można wyróżnić:

mediację z inicjatywy sądu- forma rozwiązywania sporu zainicjowaną przez sąd, który może skierować strony do mediacji

mediację kontraktowa (umowna) forma rozwiązywania sporu zainicjowana przez same strony sporu, zawartą miedzy nimi umową o poddaniu sporu mediacji. W umowie o mediację strony określają w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora (art. 183¹ § 3 KPC).

mediację na wniosek strony (lub inaczej mediację kontraktową na skutek wniosku strony) forma rozwiązywania sporu zainicjowana przez jedną ze stron sporu, poprzez złożenie wniosku o przeprowadzenie mediacji. Wniosek o przeprowadzenie mediacji na podstawie art. 183⁷ KPC powinien zawierać: oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. Jeżeli strony zawarły umowę o mediację na piśmie, do wniosku dołącza się odpis tej umowy. Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą douczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu stronie (art. 183⁶ § 1 KPC) - pod warunkiem, ze me­diator w terminie tygodnia nie odmówi jej przeprowadzenia oraz druga strona zgodzi się na udział w mediacji (art. 183⁶ § 2 KPC).

Uczestnicy:

1. Strona

2. Strona

3. Mediator

4. ewentualnie inni uczestnicy np. reprezentanci stron (w tym prawnicy), eksperci.

Przesłanki umożliwiające pełnienie funkcji mediatora

Mediatorem w sprawach cywilnych może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych (art. 183' § I KPC), która nie jest czynnym sędzia (art. 183' § 2 KPC). Zdaniem autorów projektu ustawy wprowadzającej instytucję mediacji do KPC umiejętność prowadzenia me­diacji nie jest kwestią wiedzy mediatora, lecz jego osobowości.

Ustawa tworzy dwie kategorie mediatorów w sprawach cywilnych: mediatorów stałych oraz mediatorów niestałych (mediatorów ad hoc). Wpis na listę stałych mediatorów wymaga wyrażonej na piśmie zgody mediatora. Informację o listach oraz o ośrodkach mediacyjnych przekazuje się prezesowi sądu okręgowego (art. 183' § 3 KPC). Stały mediator może odmowie prowadzenia mediacji tylko z ważnych powodów o których jest obowiązany niezwłocznie powiadomić strony, a jeżeli strony do mediacji skierować sąd - również sąd (art. 183² § 3 KPC).

Przy "mediacji z inicjatywy sądu" - sąd kierując strony do mediacji odracza rozprawę na miesiąc, chyba, ze strony zgodnie wniosły o wyznaczenie dłuższego ter­minu na prowadzenie mediacji; w trakcie mediacji termin na jej prowadzenie może być przedłużony na zgodny wniosek stron - art. 183 § 1 KPC.

W sprawach rodzinnych i opiekuńczych mediatorami mogą być także kuratorzy sądowi oraz osoby wskazane przez rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne (art. 436 § 3 KPC, art. 570² KPC). Jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do mediacji prowadzonej przez mediatora, który jest kuratorem sądowym bądź osobą wskazaną przez rodzinny ośrodek diagnostyczno-konsultacyjny albo do stałego mediatora posiadającego wiedze teoretyczną i umiejętności praktyczne w za­kresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych (art. 436 § 4 KPC, art. 570² KPC).

Główne zadanie wynikające z regulacji kodeksowej to doprowadzania przez mediatora do zawarcia przez strony postępowania ugody pozasądowej (art. 183¹² § 2 KPC).

wiele zależy od samego mediatora i stron - przyjętego paradygmatu, strategii mediacyjnych, które powinny być dostosowane optymalnie do przyczyn i charakteru sporu

Istnieje możliwość upoważnienia mediatora przez sąd do zapoznania się z aktami sprawy, na zgodny wniosek stron - (art. 183⁹ zd. 2 KPC).

Akt kończący:

W razie powodzenia postępowania mediacyjnego - gdy strony zawierają ugodę:

1) Istnieje możliwość zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem przez sad (właściwości ogólnej lub wyłącznej - w przypadku "mediacji kontraktowej" lub "mediacji na wniosek strony" - art. 183'4 § I w zw. z art. 183¹³ § I KPC albo sad rozpoznający sprawę - w przypadku "mediacji z inicjatywy sadu" - art. 183¹⁴ § I w zw. z art. 183¹³ § 2 KPC)

2) Sąd odmawia zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeżeli jest ona sprzeczna z prawem lub narusza dobre obyczaje albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności (art. 183¹⁴ § 3 KPC);

3) Ustawa przyznaje moc prawną ugody sądowej - ugodzie zawartej przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd (art. 183¹⁵ § I KPC).

W razie braku powodzenia postępowania mediacyjnego dochodzi do kontynuowania postępowania sądowego (dotyczy "mediacji z inicjatywy sądu" - przewodniczący wyznacza rozprawę po upływie terminu na mediacje, a przed jego upływem, jeżeli choć jedna ze stron oświadczy, ze nie wyraża zgody na mediację - art. 183¹⁰ § 2 KPC).

Mediacja w sprawach karnych

Art. 23a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego. (Dz.U 1997, nr 89, poz. 555, z pozn. zm.);

Cel bezpośredni: sformułowanie, zawarcie i wykonanie ugody między podejrza­nym lub oskarżonym i pokrzywdzonym - mające za przedmiot zadośćuczynienie pokrzywdzonemu.

Pozostałe cele:

1. Aktywizacja modelu sprawiedliwości zadośćuczynieniowej - naprawczej (tzw. restorative justice), której podstawowymi elementami są naprawienie szkody (restytucja) i mediacja. Unikanie wiktymizacji wtórnej. Odejście od wyłącz­nego reagowania na przestępstwo przez pryzmat idei odpłaty (retrybucji) lub resocjalizacji.

2. Realizacja idei odsuwania (dywersyfikacji) - ofiar, a zwłaszcza młodocianych przestępcow od uczestniczenia w oficjalnych, formalnych procesach, co daje im lepsze rokowania na przyszłość.

3. odciążenie sądowego wymiaru sprawiedliwości od zajmowania się mniej poważnymi przestępstwami

4. W niektórych przypadkach uniknięcie skazania - zmniejszenie kosztów infrastruktury więziennej, kosztów społecznych będących efektem skazania (rozbi­cie rodziny, bezrobocie, pomoc społeczna, bezdomność). Unikanie zjawiska wtórnej kryminalizacji w więzieniu.

5. Stworzenie możliwości szybkiego i realnego uzyskania przez ofiarę satysfakcjonującego ją zadośćuczynienia, bez potrzeby dodatkowych często uciążliwych, czasochłonnych i kosztownych procedur - powództwo cywilne, powództwo adhezyjne. Dowartościowanie ofiary, unikanie wiktymizacji wtórnej. Przestępca przyjmując i wykonując zobowiązanie zadośćuczynienia może uniknąć surowszych konsekwencji swojego czynu.

6. Umożliwienie stronom mediacji wyrażenie swoich odczuć, emocji, poznanie wzajemnych racji i przyczyn zaistniałej sytuacji. Cel wychowawczy: ofiara może zrozumieć dlaczego została wybrana na przedmiot ataku przestępnego, przestępca -może uświadomić sobie zło i rozmiar cierpienia spowodowanego czy­nem oraz to, ze nie powinien myśleć o odwecie. Wyrażenie skruchy może doprowadzić do pojednania sprawcy czynu i ofiary, a nawet jej wliczenia w proces resocjalizacji.

7. Uniknięcie rozgłosu wokół przestępstwa.

Podmiot inicjujący postępowanie

1. Sąd;

2. Prokurator,

3. Pokrzywdzony i

4. Oskarżony.

Formalnie sprawę do mediacji kieruje sąd albo prokurator, wydając stosowane postanowienie.

Ww. rozporządzenie milczy na temat wymogu poufności postępowania.

Brak instytucji wyłączenia mediatora z zeznań w postępowaniu sądowym w charakterze świadka na okoliczności, o których dowiedział się w mediacji.

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc.

Okresu postępowania mediacyjnego nie zalicza się do czasu trwania śledztwa lub dochodzenia (postępowania przygotowawczego) - art. 23a § 2 KPK.

Jeżeli postępowanie mediacyjne nie zostało ukończone w terminie, mediator niezwłocznie sporządza i przedstawia organowi, który skierował sprawcę na drogę postępowania mediacyjnego, sprawozdanie przedstawiające przyczyny bezskutecznego upływu terminu (§14 ww. rozporządzenia).

Uczestnicy postępowania

1. Podejrzany lub oskarżony.

2. Pokrzywdzony.

3. Mediator.

Główne zadania (role) mediatora determinują cele postępowania oraz ogólnie wyznacza treść ww. rozporządzenia.

§ 11 ww. rozporządzenia stanowi: Niezwłocznie po doręczeniu postanowienia, o którym mowa w § 7, mediator:

1. nawiązuje kontakt z pokrzywdzonym i podejrzanym lub oskarżonym, ustala­jąc termin i miejsce spotkania z każdym z nich;

2. przeprowadza z podejrzanym lub oskarżonym i pokrzywdzonym spotkania indywidualne, informując o istocie i zasadach postępowania mediacyjnego oraz przysługujących im uprawnieniach;

3. przeprowadza spotkanie mediacyjne z udziałem podejrzanego lub oskarżonego i pokrzywdzonego;

4. pomaga w sformułowaniu treści ugody między podejrzanym lub oskarżonym i pokrzywdzonym oraz sprawdza wykonanie wynikających z niej zobowiązań".

Akt kończący:

W razie powodzenia postępowania mediacyjnego - strony zawierają ugodę, która stanowi załącznik do sprawozdania.

Art. 53 § 3 KK: "Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem".

Art. 56 KK: "Przepisy art. 53, art. 54 § 1 oraz art. 55 stosuje się odpowiednio do orzekania innych środków przewidzianych w tym kodeksie".

Art. 60 § 2 KK: "Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności: jeżeli pokrzywdzony pojednać się ze sprawą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody".

Art. 66. § 1 KK: "Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, ze pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego kara przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednać się ze sprawca, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego kara nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności".

Mediacja w sprawach nieletnich

Cel bezpośredni: sformułowanie, zawarcie i wykonanie ugody między nieletnim i pokrzywdzonym - mającej za przedmiot zadośćuczynienie pokrzywdzonemu i osiągnięcie skutk6w wychowawczych poprzez osobisty kontakt nieletniego z pokrzywdzonym, który ma zmienić jego stosunek do pokrzywdzonego i pomoc w zrozumieniu odpowiedzialności i wyrządzonej krzywdy.

Pozostałe cele:

1. Aktywizacja modelu sprawiedliwości zadośćuczynieniowej - naprawczej, której podstawowymi elementami są naprawienie szkody (restytucja) i mediacja. Unikanie wiktymizacji wtórnej. Odejście od wyłącznego reagowania na przestępstwo przez pryzmat idei odpłaty (retrybucji) lub resocjalizacji.

2. Realizacja idei odsuwania (dywersyfikacji) - ofiar, a zwłaszcza nieletnich przestępców od uczestniczenia w oficjalnych, formalnych procesach, co daje im lepsze rokowania na przyszłość.

3. Stworzenie możliwości szybkiego i realnego uzyskania przez ofiarę satysfakcjonującego ja zadośćuczynienia, bez potrzeby dodatkowych często uciążliwych, czasochłonnych i kosztownych procedur - powództwo cywilne. Dowartościowanie ofiary, unikanie wiktymizacji wtórnej. Nieletni przyjmując i wykonując zobowiązanie zadośćuczynienia może uniknąć surowszych konsekwencji swojego czynu.

4. Umożliwienie stronom mediacji wyrażenie swoich odczuć, emocji, poznania wzajemnych racji i przyczyn zaistniałej sytuacji.

Główne zadania mediatora. Po skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego mediator:
1) zapoznaje się z informacjami zawartymi w aktach sprawy,
2) nawiązuje kontakt z uczestnikami i odbiera od nich zgodę na udział w postępowaniu mediacyjnym,
3) przeprowadza z uczestnikami spotkania indywidualne, informując o istocie i zasadach postępowania mediacyjnego oraz roli i uprawnieniach uczestników,
4) przeprowadza spotkanie mediacyjne z udziałem wszystkich uczestników,
5) pomaga w sformułowaniu treści ugody między uczestnikami i sprawdza wykonanie wynikających z niej zobowiązań
6) sporządza sprawozdanie dla sądu rodzinnego z przebiegu i wyników przeprowadzonego postępowania mediacyjnego.

Jeżeli nie jest możliwe bezpośrednie spotkanie uczestników, mediator może prowadzić postępowanie mediacyjne w sposób pośredni, przekazując uczestnikom informacje, propozycje i zajmowane przez każdego z nich stanowisko, o ile względy oddziaływania wychowawczego na nieletniego nie stoją temu na przeszkodzie.
Strony spotykają się z mediatorem osobiście, w miejscu przez niego wyznaczonym (bezpiecznym i neutralnym). Nie może to być mieszkanie stron, budynek sądu, miejsce dostępne dla osób postronnych. Posiedzenia mediacyjne wyznaczane są w czasie dogodnym dla każdej ze stron.
Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd rodzinny bierze pod uwagę, orzekając w sprawie nieletniego. 

Mediatorem w sprawach nieletnich może być osoba godna zaufania, która:
1) ukończyła 26 lat,
2) korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych,
3) biegle włada językiem polskim w mowie i piśmie,
4) posiada wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa oraz ma doświadczenie w zakresie wychowania lub resocjalizacji młodzieży,
5) posiada umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
6) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków,
7) odbyła szkolenie dla mediatorów.

Mediacje sądowo-administracyjne
podstawa prawna: Art. 115 - 118 i inne PPSA

Strony: skarżący i organ administracji publicznej, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy

Dotyczy: mediacja może dotyczyć wszystkich aktów lub czynności, które podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego

Kto jest mediatorem: sędzia lub referendarz sądowy (art. 116 § 1 PPSA); W WSA może być utworzony odrębny wydział do załatwiania spraw w post. mediacyjnym

Czas trwania: brak ustawowych ograniczeń

Zakończenie: „przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu [...] załatwienia [sprawy] w granicach obowiązującego prawa”, na akt wydany na podstawie ustaleń podjętych w ramach postępowania mediacyjnego przysługuje skarga do WSA, umorzenie postępowania

Mediacje pracownicze służą pozasądowemu rozwiązywaniu konfliktów między pracodawcą a pracownikiem.  

Spory pracownicze dotyczą najczęściej:

1. rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia tj. z winy lub bez winy pracownika, przez pracownika z powodu szkodliwego wpływu pracy na jego zdrowie, upadłości firmy, czy naruszenia podstawowych praw pracownika przez pracodawcę

2. wypowiedzenia zawartych w umowie warunków pracy i płacy tj. wynagrodzenia za pracę, za godziny nadliczbowe, o urlop wypoczynkowy lub jego ekwiwalent pieniężny

3. naruszenia zasady równego traktowania w miejscu pracy (formy dyskryminacji) tj. molestowanie seksualne i mobbing

Arbitraż - sąd rozjemczy - polubowne rozstrzyganie sporów, wynikających z określonego stosunku prawnego przez osoby trzecie (arbitrów - sąd polubowny) opierając się na zasadach (materialnych i proceduralnych), na których wybór strony mają bezpośredni lub pośredni wpływ. W arbitrażu chodzi głównie o zważenie racji/roszczeń stron, opierając się na pewnych zobiektywizowanych standardach wartościująco-ocennych, a nie jedynie na ich interesach.

Sąd polubowny - sąd niepaństwowy - powołany zgodnie z wolą stron stosunku cywilnoprawnego do rozstrzygania ich sporu, wyrokiem mającym moc prawna na równi z wyrokiem państwowym.

Umowa o arbitraż - umowa, na mocy której strony poddają spór prawny pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Zapis na sąd polubowny powinien być sporządzony co do zasady na piśmie. Poddanie rozstrzygnięcia konkretnego sporu prawnego sądowi polubownemu wyłącza kompetencje sądu państwowego do orzekania w tej sprawie i wiąże strony do czasu wygaśnięcia zapisu na sąd polubowny.

Wyroki arbitrażowe (sądów polubownych) wielokrotnie bywają bowiem wydawane. Na podstawie kryteriów pozaprawnych (orzekanie na zasadach słuszności). Arbiter (pomimo tego, że niekoniecznie musi legitymować się profesjonalnym przygotowaniem prawniczym) podobnie jak sędzia może narzucić stronom sporu wiążące rozstrzygnięcie poprzez nakazanie bądź zaka­zanie określonego zachowania, czy też ograniczenie swobody wyboru postępowania. Podstawową różnicą w stosunku do trybu ad judykacyjnego jest możność wyboru przez uczestników sporu - podmiotu podejmującego decyzje (arbitra /arbitrów), oraz często również reguł procedury postępowania arbitrażowego.

Sądy polubowne mogą rozstrzygać spory o prawa majątkowe i prawa niemajątkowe wynikające z krajowych oraz międzynarodowych stosunków cywilnych zarówno pomiędzy osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi. Ustawodaw­stwo każdego państwa określa kategorie spraw, które mogą być rozstrzygane na drodze arbitrażowej. W Polsce, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe - mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Wraz z rozwojem technologii i kom­plikowaniem się stosunków społeczno-gospodarczych zakres działalności sądów polubownych stopniowo rozszerza się poza obszary dotyczące tradycyjnych umów cywilnoprawnych (arbitraż staje się płaszczyzną rozstrzygania sporów wynikających ze stosunków spółek handlowych, dóbr intelektualnych, czy handlu elektronicznego).

Do podstawowych cech sądownictwa polubownego należą

1. dobrowolność za­pisu na sąd polubowny,

2. poufność postępowania,

3. niepaństwowy charakter,

4. bezstronność

5. fachowość arbitrów (częsta obecność ekspertów specja1izująch są w sprawach dziedziny sporej w roli arbitrów), jednoinstancyjność ( ile strony nie ustaliły, ze postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instancją),

6. zrównanie na podstawie przepisu prawnego mocy prawnej wyroku arbitrażowego lub ugody zawartej przed sądem polubownym odpowiednio z wyrokiem sądu państwowego lub zawartą przed nim ugodą (wiążący charakter oraz możliwość przymuszenia do jego/jej wykonania).

Pomimo immanentnej cechy arbitrażu, jaką jest jego dobrowolność, można dzielić postępowanie arbitrażowe na mające charakter fakultatywny albo obliga­toryjny. O fakultatywnym można mówić, kiedy strony decydują o skierowaniu sprawy na drogą postępowania arbitrażowego dopiero w momencie powstania sporu. Z arbitrażem obligatoryjnym mamy do czynienia, kiedy strony wiąże uprzednio podpisana klauzula kierowania ewentualnych sporów na drogą sądownictwa polubownego.

Istotne znacznie ma podział na arbitraż ad hoc (niezorganizowany) oraz arbitraż instytucjonalny (stały, zorganizowany). Sąd polubowny ad hoc różni się od stałego sądu polubownego przede wszystkim sposobem powołania oraz pro­cedurą rozstrzygania sporu. Sądy ad hoc są powoływane przez strony do rozstrzygnięcia konkretnego sporu.

Formą pochodną od arbitrażu ad hoc jest arbitraż administrowany, który polega na tym, iż są sąd hoc korzysta z pomocy administracyjno-organizacyjnej stałego sądu polubownego, często przyjmują tez jego regulamin postępowania. Ze wzglądu na kryterium. "międzynarodowości" można wyróżnić arbitraż krajowy oraz arbitraż zagraniczny (międzynarodowy) .

5

interpretacja

kodowanie

Informacja/treść

sygnał

Intencje

nadawca

wiadomość

odtworzona

odbiorca

---