BOTANIKA FARMACEUTYCZNA

WYKŁAD: 7

DATA: 23.11.11

Opracowanie: Ola Tomczak

KWIAT (flos)

Zmodyfikowane liście zgrupowane w 4 części - okółki:

1). Calyx - kielich (działki kielicha)

2). Corolla - korona (płatki korony)

3). Androeceum (Androecium) - pręcikowie (pręciki)

4). Gynaeceum (Gynoecium) - słupkowie (słupek lub słupki)

- skrócony pęd, złożony z listków przystosowanych do rozmnażania płciowego

- rozwijają się z pączków kwiatowych występujących w łodydze

- skład: działki kielicha (kielich) + płatki korony (korona) + pręciki + słupki

- części kwiatu są osadzone na dnie kwiatowym, które zazwyczaj jest rozszerzone i stanowi zakończenie pędu, czyli szypułkę kwiatową

- kielich i korona tworzą okwiat podwójny

- okwiat pojedynczy jest gdy nie ma zróżnicowania na kielich i koronę

- kwiaty nagie - bez okwiatu

- obupłciowe - zawierają pręcik i słupki; jednopłciowe (rozdzielnopłciowe) mają albo pręciki, albo słupki na jednym i tym samym pniu (jednopienne, np. brzoza brodawkowata) lub na 2 pniach tego samego gatunku (dwupienne, np. topola, osika)

- widok z góry -

• Diagram (narys) kwiatu (Broda: str. 160)

• Chemiczne uwarunkowanie koloru kwiatów (korony) u roślin okrytozalążkowych (tabela)

PRĘCIKOWIE (androeceum)

1 - nitka

2 - główka złożona z 2 pylników

3 - łącznik

4 - komora pyłkowa

- kilka lub wiele pręcików z męskimi organami płciowymi

- pręcik (stamen): nitka (filamentum) + pylniki (thecae), wykształcone w postaci główki pręcikowej (anthera); zwykle zawiera 2 pylniki (woreczki pyłkowe), w każdym pylniku są 2 komory pyłkowe (loculi), które zawierają ziarna pyłku, czyli pyłek (pollen); pylniki połączone są łącznikiem (connectivum)

- pręciki są między sobą wolne, zrośnięte nitkami lub pylnikami

- prątniczki (staminodia) nie wytwarzają pyłku (bezpłodne pręciki)

ZIARNA PYŁKU (POLLEN)

- kolczaste i gładkie

SŁUPKOWIE (gynaceum)

- jeden lub kilka słupków z żeńskimi organami rozrodczymi

- powstają przez zrastanie się jednego lub kilki owocolistków (carpellae) - okrytozalążkowe; jeśli owocolistki są wolne, to słupek nie wytwarza się - nagozalążkowe

- słupek: znamię, szyjka, zalążnia

- znamię (stigma) - może być wielokrotne

- szyjka (stylu) - krótka lub wydłużona, między znamieniem i zalążnią

- zalążnia (ovarium) - dolna, rozszerzona część słupka; jedno-, kilku-, lub wielokomorowa; zawiera liczne zalążki (ovula)

- słupek górny - zalążnia wolna i nie zrośnięta z dnem kwiatowym; słupek dolny - zalążnia zrośnięta z dnem kwiatowym

- zalążki rozwijają się z łożyska na ścianie zalążni

- typy łożysk:

• Ścienne - zalążki wyrastają ze ścian owocolistków

• 
  Brzeżne - zalążki przyczepione do brzegów owocolistka

• Środkowe - zarodki wyrastają z osi środkowej zalążni

- rysunki - patrz Broda str. 163

KWIATOSTANY (INFLORESCENTIA)

- specjalnie wykształcone pędy, na których zebrane są kwiaty

- łodyga stanowiąca oś główną kwiatostanu to szypuła

- listki u podstawy kwiatostanów to podsadki

- listki u podstawy kwiatów - przysadki

- Broda str. 164

LIŚCIE PRZYKWIATKOWE

NASIENIE (SEMEN)

- powstaje z zapłodnionego zalążka; różna budowa morfologiczna w zależności od budowy zalążka (prosty, odwrócony, zgięty)

- zarodek otoczony tkanką zapasową (bielmo lub obielmo) i osłonięty łupiną nasienną

- ochrania zarodek

- nasiona służą do generatywnego rozmnażania się roślin

- w owocach nasiona mogą być liczne lub pojedyncze (wtedy są często zrośnięte z owocnią)

- Broda str. 176

Morfologia nasion

- bielmowe i bezbielmowe

- bielmowe: łupina nasienna (testa seminis), bielmo (endospermum) i zarodek (embryo)

1. Łupina nasienna - rozwija się z osłonek zalążka. Na jej powierzchni: znaczek (hilum), czyli miejsce po oderwanym sznureczku; okienko (micropyle) - miejsce niezrośnięcia się brzegów osłonek; szew (raphe) - zgrubiałe miejsce po przyrośniętym sznureczku do nasienia.

2. Bielmo - powstaje w procesie zapłodnienia jądra wtórnego w woreczku zalążkowym. Zawiera substancje zapasowe (skrobia, białko, tłuszcz), odżywiające kiełkujący zarodek.

U niektórych nasion oprócz bielma na obwodzie występuje obielmo, rozwija się ono z ośrodka zalążkowego i zawiera dodatkowe materiał zapasowe. Nasiona bezbielmowe nie zawierają bielma.

3. Zarodek - rozwija się z zapłodnionej komórki jajowej. Składa się z liścieni (1, 2 lub kilka), pączuszka, korzonka i łodyżki podliścieniowej.

Liścienie - przypominają liście, nie zawierają chlorofilu, wypełnione są substancjami zapasowymi; 2 liścienie - dwuliścienne, 1 - jednoliścienne

Pączuszek - między liścieniami, daje początek młodej siewce wraz z liśćmi i łodyżką nadliścieniową.

Korzonek - szczytem w stronę okienka. Z niego kształtuje się korzeń główny i korzenie boczne.

Łodyżka podliścieniowa - odcinek łodygi pomiędzy nasadą liścieni a szyją korzeniową.

Łupina nasienna:

- kutykula

- skórka

- miękisz

- włókna

- warstwa odżywcza

- warstwa pigmentowa (fitomelaniny)

- bielmo, obielmo (miękisz spichrzowy, skrobia, tłuszcz, ziarna aleuronowe; ściany komórkowe bielma są cienkie lub nieco zgrubiałe, niekiedy z hemicelulozy)

Zapylenie - przeniesienie ziaren pyłku na znamię słupka, co prowadzi do zapłodnienia. Może odbywać się przez owady, wiatr, wodę i inne.

- zapylenie krzyżowe - zapylenie obcym pyłkiem; najkorzystniejsze dla roślin.

- ochrona przed samopylnością (dichogamia, heterostylia).

• Dichogamia - nierównomierne dojrzewanie pręcików i słupków. Jeśli pręciki dojrzewają wcześniej, występuje przedprątność (protandria). Jeśli słupki dojrzewają wcześniej, występuje przedsłupność (protogynia)

• Heterostylia - różnosłupkowość, zjawisko w którym występują 2 lub 3 typy kwiatów, różniące się długością szyjki słupka.

Podwójne zapłodnienie - proces ten rozpoczyna się w momencie kiełkowania ziarna pyłku na znamieniu słupka. Z intyny wyrasta łagiewka pyłkowa, która przez ujście łagiewki, a następnie znamię słupka i szyjkę dostaje się do zalążni i zalążka. Łagiewka ma kształt kanalika, w którym przesuwa się najpierw komórka wegetatywna, a za nią komórka generatywna. Komórka generatywna dzieli się na 2 komórki plemnikowe.

Komórka wegetatywna w drodze do celu reguluje wzrost łagiewki i zamiera.

Do woreczka zalążkowego przenikają 2 komórki plemnikowe:

• Jedna łączy się z komórką jajową i daje początek zarodkowi nasienia

• Druha komórka łączy się z jądrem wtórnym woreczka zalążkowego i daje początek bielmu nasienia.

Apomiksja - tworzenie zarodka bez zapłodnienia.

W rezultacie zapłodnienia cały zalążek przekształca się w nasienie, a zalążnia otaczająca zalążki przemienia się w owoc.

2

---