1. Z jakich elementów składa się SVA?

SVA (czyli: ocenianie prawdziwości zeznania) składa się z trzech głównych elementów:

1. Ustrukturalizowany wywiad - Wywiad badawczy z pytaniami otwartymi, zaprojektowany w taki sposób, aby uzyskać od dziecka jak najwięcej informacji, gawędząc z nim. Wywiad nie ma charakteru wywiadu terapeutycznego ani przesłuchania. Wywiad SVA zawsze rejestruje się na taśmie magnetofonowej a jeszcze lepiej na wideo. Następnie wywiad się przepisuje - pisemnej wersji używa się do Opartej na kryteriach analizy treści.

2. Oparta na kryteriach analiza treści (CBCA - Criteria-Based Content Analysis ), polegająca na systematycznej ocenie treści i cech uzyskanej relacji naocznego świadka. Podczas oceniania wiarygodności relacji naocznego świadka stosuje się 19 kryteriów. Przeszkolone osoby wydają opinię na temat wiarygodności - analizują zeznanie i określają, czy występuje w nim, czy też nie występuje każde z 19 kryteriów. Posługują się 3-punktową skalą („0” - kryterium nie jest obecne”, „1” - występuje, „2” - występuje wyraźnie”). Obecność każdego kryterium w relacji naocznego świadka polepsza jej jakość i zwiększa siłę hipotezy, że opis wydarzeń jest oparty na autentycznym osobistym doświadczeniu.

3. Integracja CBCA z informacjami ze zbioru pytań (Lista kontrolna prawdziwości - Validity Checklist) łącząca wyniki analizy treści z innymi istotnymi informacjami i czynnikami pochodzącymi z analizy wywiadu.

2. Przedstaw kryteria treściowe.

Cechy ogólne. Cechy ogólne zeznania obejmują kryteria, które odnoszą się do danego zeznania jako całości.

1. Logiczna struktura. Relacja ma sens, jest spójna i logiczna, a różne jej części pasują do siebie.

2. Nieustrukturalizowany sposób prezentacji. Informacja jest rozproszona w całej relacji; niespójny i niezorganizowany sposób prezentacji bywa spowodowany np. przez dygresje czy spontaniczne zmiany tematu.

3. Duża liczba szczegółów. Relacja bogata w szczegóły; dokładne opisy miejsca, czasu, osób, przedmiotów i zdarzeń.

Szczegółowe treści. Odnoszą się do poszczególnych fragmentów zeznania i mają ukazać konkretność i żywość opisu wydarzeń.

4. Osadzenie w kontekście. Zdarzenia zlokalizowane w czasie i przestrzeni, a działania są powiązane z codziennymi czynnościami i/lub przyzwyczajeniami.

5. Opisy interakcji. Zeznanie zawiera informacje o interakcjach, w których uczestniczy przynajmniej oskarżony i świadek. Działanie osoby A prowadzi do reakcji osoby B, a jej działanie z kolei wywołuje reakcję osoby A (przynajmniej trzy elementy).

6. Odtwarzanie wypowiedzi. Wypowiedzi lub części rozmowy są przytaczane w oryginalnej formie i w odtworzonych dialogach można rozpoznać wypowiedzi poszczególnych osób.

7. Nieoczekiwane komplikacje podczas incydentu. Opis danego zdarzenia zawiera elementy, które są w pewnym stopniu nieoczekiwane. Np. nieoczekiwane przerwanie zdarzenia.

8. Niezwykłe szczegóły. Szczegóły dotyczące osób, przedmiotów lub zdarzeń, które są niezwykłe i/lub jedyne w swoim rodzaju. Np. dziecko opisuje tatuaż na pośladku domniemanego przestępcy.

9. Niepotrzebne szczegóły. Świadek opisuje szczegóły związane z zarzutami, ale nieistotne dla oskarżenia.

10. Szczegóły dokładnie opisane i błędnie rozumiane. Świadek mówi o szczegółach, które są poza horyzontem jego rozumienia.

11. Powiązane skojarzenia z innymi zdarzeniami. Świadek opisuje rozmowę, która nie dotyczy bezpośrednio danego przestępstwa, lecz odnosi się do innych podobnych zdarzeń.

12. Opisy stanu umysłu świadka. Świadek opisuje uczucia lub myśli doświadczane przez siebie podczas danego incydentu oraz relacjonuje swoje ówczesne procesy poznawcze.

13. Przypisanie przestępcy określonego stanu umysłu. Świadek opisuje uczucia, myśli lub motywy przestępcy w czasie incydentu.

Treści związane z motywacją. Dotyczą sposobu, w jaki świadek prezentuje swoje zeznanie; odnoszą się do pewnych fragmentów jego relacji.

14. Spontaniczne poprawki. Świadek spontanicznie (tzn. bez żadnej ingerencji ze strony osoby prowadzącej wywiad) wprowadza poprawki lub spontaniczne dodaje informacje do materiału przekazanego uprzednio w zeznaniu.

15. Przyznawanie się do nie pamiętania czegoś. Świadek przyznaje się do tego, że czegoś nie pamięta, mówiąc „Nie wiem”, „Nie pamiętam”, „Zapomniałam wszystko z wyjątkiem tej części, kiedy byliśmy w aucie”.

16. Wysuwanie wątpliwości co do własnego zeznania. Świadek wyraża zaniepokojenie, iż jakaś część jego relacji wydaje się nieprawdziwa lub nieprawdopodobna.

17. Obniżanie własnej wartości. Świadek przytacza niekorzystne dla siebie szczegóły, mające charakter samooskarżenia.

18. Wybaczanie przestępcy. Świadek usprawiedliwia przestępcę lub nie obwinia go.

Elementy specyficzne dla przestępstwa.

19. Szczegóły dotyczące danego przestępstwa. Świadek opisuje zdarzenia w sposób odpowiadający temu, jak zdaniem specjalistów pewne przestępstwa są popełniane.

3. Omów hipotezę Undeutscha (poznawczy i motywacyjny komponent).

Oparta na kryteriach analiza treści (CBCA) opiera się na Hipotezie Undeutscha - zgodnie z którą zeznanie oparte na wspomnieniu dotyczącym rzeczywistego doświadczenia różni się pod względem treści i jakości (właściwości) od relacji opartej na zmyśleniach czy fantazji. Zakłada ona także, że osoba zmyślająca zeznanie stara się przedstawić je tak, jak wedle niej wygląda zeznanie prawdziwe i przez to odsłania swoje kłamstwo (np. relacja ustrukturalizowana, chronologiczna, bez zbędnych szczegółów, bez poprawek itd.).

Komponent poznawczy - osoba zmyślająca prawdopodobnie nie będzie opowiadać w sposób tak żywy i konkretny jak osoba mówiąca prawdę z powodu mniejszej wiedzy o zdarzeniu lub niemożności wymyślenia pewnych żywych szczegółów z powodu braku wyobraźni.

Komponent motywacyjny - nieprawdopodobne jest, aby osoby preparujące zeznanie mówiły rzeczy, które mogłyby być zinterpretowane jako takie, które świadczą o zmyślaniu relacji. Przykładowo kłamca jest przekonany, że wnoszenie poprawek czy wysuwanie wątpliwości co do swojej pamięci o danym zdarzeniu nasunie wątpliwości co do jego wiarygodności, to będzie tych aspektów unikał.

4. Omów Listę Kontrolną Prawdziwości.

Lista 11 tematów (Lista kontrolna prawdziwości), których wystąpienie pozwala przypuszczać o fałszywości zeznania. Są to:

• Cechy psychologiczne. Cechy indywidualne osoby, z którą przeprowadza się wywiad.

1. Niestosowność języka i wiedzy. Świadek posługuje się językiem i wykazuje wiedzę, które wykraczają poza umiejętności normalne dla osoby w jego wieku oraz poza to, czego świadek mógł się nauczyć podczas incydentu. Kiedy się tak dzieje, może to wskazywać na to, że inni ludzie mieli wpływ na przygotowanie relacji.

2. Niestosowność emocji. Czy wystąpienie emocji, jakie przejawia świadek jest prawdopodobne, biorąc pod uwagę jego doświadczenia oraz okoliczności, w jakich wywiad jest przeprowadzany.

3. Podatność na sugestię. Czy świadek wykazał jakąś podatność na sugestię podczas wywiadu.

• Cechy wywiadu. Odnoszą się do stylu czy sposobu zachowania osoby przeprowadzającej wywiad.

4. Zadawanie pytań w sposób sugerujący odpowiedź, naprowadzające na nią lub zmuszający do niej.

5. Niedostateczna ogólna jakość wywiadu.

• Motywacja. Motywy, które skłoniły świadka do tego, by złożył doniesienie o przestępstwie.

6. Wątpliwe motywy złożenia doniesienia. Świadek ma jakieś (niejasne) powody, by złożyć doniesienie.

7. Wątpliwy kontekst ujawnienia incydentu czy złożenia doniesienia. Geneza i historia danej relacji, a szczególnie okoliczności, w których zostało złożone doniesienie.

8. Naciski na złożenie fałszywego doniesienia. Są oznaki, że inni sugerowali coś świadkowi, pouczali go, wywierali na niego nacisk lub zmuszali go, by złożył fałszywe doniesienie.

• Pytania badawcze. Powiązania danego zeznania z typem przestępstwa i poprzednimi zeznaniami.

9. Niezgodność z prawami natury. Opisane zdarzenia są nierealne.

10. Niezgodność z innymi zeznaniami. Główne elementy relacji są niezgodne lub sprzeczne z inną relacją tego samego lub innego świadka.

11. Niezgodność z innymi dowodami. Główne elementy relacji są sprzeczne z wiarygodnymi dowodami rzeczowymi lub innym konkretnym materiałem dowodowym.

5. Wymień i omów czynniki wpływające na relacje świadków.

• Typ przestępstwa. Np. relacja dotycząca stosunkowo prostego incydentu seksualnego będzie zwierać mniejszą liczbę szczegółów niż opis złożonych i wielokrotnie powtarzanych czynności seksualnych.

• Wiek dziecka. W miarę jak rozwijają się zdolności poznawcze świadka, prawdopodobne staje się wystąpienie większej liczby szczegółów. Dzieci do 8 roku życia potrafią patrzeć tylko ze swojego punktu widzenia; starsze dzieci częściej opisują interakcje i przyznają się do niepamięci oraz przypisują przestępcy stany umysłu.

• Styl przeprowadzania wywiadu. Niezależnie od wieku dziecka bardziej szczegółowe odpowiedzi uzyskuje się za pomocą zachęt do wypowiadania się niż pytań nakierowujących.

• Liczba wywiadów. Dzieci w drugim wywiadzie podają więcej szczegółów niż w pierwszym. Ale zeznania dzieci, z którymi przeprowadzono co najmniej cztery wywiady, zawierały mniej szczegółów niż zeznania innych dzieci. Wniosek: wskazane jest przeprowadzenie ograniczonej liczby wywiadów - najwyżej trzech.

• Wywiad poznawczy. Zeznania uzyskiwane za pomocą wywiadu poznawczego są bogatsze w szczegóły.

6. Wymień zachowania niewerbalne, które mogą mieć znaczenie przy wykrywaniu kłamstwa.

• Cechy wokalne.

1. Zaburzenia mowy „ach” (ykanie): używanie słowa „ach”.

2. Zaburzenia mowy „nie-ach”: powtarzanie słowa i/lub zdania, dokonywanie zmian w zdaniu, tworzenie zdań niepełnych (niedokończonych), przejęzyczenia itd.

3. Wysokość głosu: zmiany wysokości głosu, takie jak podniesienie lub obniżenie wysokości głosu.

4. Szybkość (tempo) mowy: liczba słów wypowiadanych w określonym czasie.

5. Okres latnecji: okres milczenia między pytaniem a wypowiedzią.

• Cechy twarzy.

1. Spojrzenie: patrzenie partnerowi w twarz podczas rozmowy.

2. Uśmiech: uśmiechanie się i śmiech.

• Ruchy.

1. Automanipulacje: drapanie się w głowę, nadgarstki itd.

2. Ruchy rąk i dłoni: funkcjonalne ruchy dłoni i całych rąk mające na celu modyfikowanie i/lub uzupełnianie tego, co komunikuje się werbalnie (gesty), lub niefunkcjonalne ruchy dłoni i rąk, w tym delikatne ruchy dłoni, palców itd. (ruchy dłoni/palców).

3. Ruchy nóg i stóp: poruszanie stopami i nogami.

4. Ruchy głowy: kiwanie głową i kręcenie głową.

5. Ruchy tułowia: poruszanie tułowiem (któremu zwykle towarzyszy ruch głowy).

6. Zmienianie pozycji: ruchy wykonywane w celu zmiany pozycji ciała podczas siedzenia (któremu zwykle towarzyszą ruchy tułowia i stóp/nóg).

7. Omów badania eksperymentalne nad behawioralnymi sygnałami oszukiwania.

Badania eksperymentalne nad behawioralnymi sygnałami oszukiwania prowadzili: DePaulo, Ekman, Bond, Cody, Hocking, Knapp, Kraut, Mehrabian, Vrij, i inni. Badania polegają na tym, aby porównać zachowania tych samych osób podczas mówienia prawdy i kłamstwa. Porównując wyniki wszystkie badań można stwierdzić, że u osób oszukujących:

• Cechy wokalne - kłamcy mają wyższy głos niż ci, którzy mówią prawdę; jest to spowodowane stresem. Kłamstwa trudniejsze poznawczo (te, w których trzeba wymyślić odpowiedź), powodują wzrost liczby zaburzeń mowy i wolniejsze tempo mówienia (podejście poznawcze); podczas gdy kłamstwa mniej trudne poznawczo (takie jak zatajenie informacji lub trzymanie się instrukcji dotyczących tego co należy powiedzieć), powodują zmniejszenie liczby zaburzeń mowy i szybsze tempo mówienia (podejście - dążenie do kontrolowania siebie).

• Kłamcy zwykle rzadziej poruszają dłońmi, rękami, stopami i nogami niż osoby mówiące prawdę. Kłamcy wykonują mniej subtelnych, niefunkcjonalnych ruchów dłoni i palców.

• Ekman - możliwe jest wykrycie oszukiwania na podstawie sygnałów, jakich dostarcza twarz - Krótkotrwałe mikroekspresje (trwają 1/25 sekundy). Krótkotrwałe przejawy emocji niedostosowanych do kontekstu zdradzają kłamstwa ludzi. Są tak krótkie, ponieważ dana osoba stara się je ukryć, a występują, ponieważ bardzo trudno jest je stłumić.


DePaulo
Prosił uczestników badania, by opisali w uczciwy sposób ludzi, których lubią, oraz tych których nie lubią, a także, aby opisali tych samych ludzi nieuczciwie, to znaczy żeby udawali, że lubią ludzi w rzeczywistości przez siebie nielubianych, i udawali, że nie lubią ludzi naprawdę lubianych.

Depaulo udowodnił że zaburzenia nie-ach wzrastają (pare lat później, że nie mają związku) i że zabużenia ach nie mają związku; jeśli chodzi o cechy niewokalne to udowodnił, że spojrzenie, głowa i automanipulacja nie mają związku z oszukiwaniem


Ekman
Pokazał uczestnikom swoich badań (studentom szkoły pielęgniarskiej) przyjemny film przedstawiający barwne widoki oceanu i poprosił ich, by szczerze opisali swoje uczucia osobie przeprowadzającej wywiad, która nie wiedziała, jaki film oglądali. Następnie pokazał im makabryczny film szkoleniowy, przedstawiający poważne oparzenia i amputacje i poprosił ich, aby ukrywali swe uczucia tak, żeby osoba przeprowadzająca wywiad pomyślała, iż oglądali inny przyjemny film, na przykład o pięknych kwiatach. Aby podnieść stawkę osobą badanym obiecuje się trochę pieniędzy jeśli nie zostaną przyłapane na kłamstwie.

Höfer, Vrij
W swoich badaniach stwierdzili:
- zaburzenia mowy - zmniejszenie
- tempo mowy - szybsze
podczas oszukiwania.
Zastosowali oni jednak specyficzny typ kłamstwa.
Vrij prosił uczestników, żeby wyparli się posiadania słuchawek, które rzeczywiście mieli. Musieli zataić informację (co jest łatwiejsze niż wymyślenie nieprawdziwej).
Höfer prosił uczestników, żeby opowiedzieli film, który obejrzeli, a następnie włączyli w opowiadanie szczegóły, których nie było wcześniej. H. nauczył uczestników co mają mówić i wyćwiczył ich w tym.
Były to kłamstwa łatwiejsze poznawczo.

Inni badacze:
Uzyskali wyniki opozycyjne do Höfera, Vrija
- zaburzenia mowy - wzrost
- tempo mowy - wolniejsze.
Uczestnicy grupy, której zadaniem było oszukiwanie, musieli wymyślić odpowiedź. Jest to zadanie trudniejsze poznawczo

Wyniki nad okresem latencji są niespójne - nie jest on dobrym wskaźnikiem kłamstwa.
Kłamcy zwykle rzadziej poruszają dłońmi, rękami, stopami i nogami.
Kłamcy wykonują mniej subtelnych, niefunkcjonalnych ruchów dłoni i palców (wykazał Vrij).


8. Wymień i omów czynniki wpływające na zachowania oszukujących.

Nie istnieje jeden typowy wzorzec zachowania charakterystyczny dla osób, które świadomie wprowadzają innych w błąd. Co najmniej pięć czynników wpływa na zachowanie oszukujących:

• Złożoność poznawcza. Kłamstwa trudniejsze poznawczo (te, w których trzeba wymyślić odpowiedź), powodują wzrost liczby zaburzeń mowy i wolniejsze tempo mówienia; podczas gdy kłamstwa mniej trudne poznawczo (takie jak zatajenie informacji lub trzymanie się instrukcji dotyczących tego co należy powiedzieć), powodują zmniejszenie liczby zaburzeń mowy i szybsze tempo mówienia.

• Wysokość stawki. Różnice pod względem zachowania niewerbalnego między osobami kłamiącymi w sytuacjach, których stawka jest wysoka (np. oskarżenie o morderstwo), a osobami kłamiącymi w okolicznościach, w których stawka jest raczej niska (np. uczestnik badań kłamiący podczas eksperymentu). Im stawka wyższa tym więcej symptomów emocjonalnych, poznawczych i kontrolnych.

• Motywacja. Silnie motywowani kłamcy wykonują mniej ruchów głową, rzadziej zmieniają pozycje, mówią wolniej i wyższym głosem, wykazują mniej zaburzeń mowy niż kłamcy słabiej motywowani.

• Planowanie. Ludzie, którzy mają możliwość zaplanowania swojego kłamstwa, mogą zachowywać się inaczej niż ludzie, którzy muszą kłamać spontanicznie. Oszukiwanie zaplanowane: mniejsza liczba ruchów rąk i dłoni, krótszy okres latencji i szybsze tempo mówienia. Kłamstwa planowane są poznawczo łatwiejsze niż kłamstwa spontaniczne.

• Cechy indywidualne. Cechy osobowości mogą wyjaśniać zachowania przejawiane podczas oszukiwania. W strategii oszukiwania ważną rolę odgrywają dwa aspekty: zdawanie sobie sprawy z tego, jak robić wrażenie osoby wiarygodnej, oraz posiadanie umiejętności niezbędnych do sprawiania wrażenia osoby wiarygodnej. Jednostki o wysokim poziomie samoświadomości publicznej wiedzą, jak robić wrażenie osoby wiarygodnej.

9. Dlaczego zdolność wykrywania oszukiwania jest tak niska?

• Istnieje tylko kilka obiektywnych, uniwersalnych wskaźników oszukiwania, które zbadano w warunkach laboratoryjnych i nie da się ich całkowicie przełożyć na sytuację przesłuchania policyjnego. Podniesioną wysokość głosu jest jedyną cechą, która jest zarówno spostrzeganym, jak i rzeczywistym wskaźnikiem.

• Oszukiwanie nie wiąże się z dobrze określonym wzorcem zachowań niewerbalnych, gdyż na zachowanie niewerbalne osoby oszukującej wpływa wiele czynników.

Wniosek: Nie ma jednego typowego wzorca zachowania charakterystycznego dla oszukujących. Różni ludzie wykazują różne zachowania w różnych sytuacjach związanych z oszukiwaniem.

• Nie należy zapominać też o tzw. „efekcie Otella” polegającym na przypisaniu kłamstwa osobie silnie wzburzonej podczas mówienia prawdy oraz „efekcie Brokawa”, w którym to sam fakt bycia przesłuchiwanym wywołuje niewerbalne symptomy dyskomfortu.

• Wpływ subiektywnych wskaźników oszukiwania: „Zwykli ludzie” wiążą oszustwo z oznakami nerwowości: podwyższony głos, uciekanie wzrokiem, duża ilość pauz, przejęzyczeń, załamanie głosu, dużo niepotrzebnych ruchów. Oznacza to, że są wystawieni na kłamstwa planowane io niską stawkę, gdyż tam objawów tych jest mniej. Obserwatorzy popełniają błąd, oczekują oznak nerwowości u kłamców, których celem jest przecież całkowita kontrola siebie - badania wykazały, że na ogół ludziom kłamiącym udaje się stłumić oznaki zdenerwowania.

• Podejrzliwość obserwatorów wzbudzają również takie zachowania niewerbalne, które naruszają normatywne oczekiwania. Np. nie tylko duża liczba ruchów, lecz także zupełna sztywność wywołałaby podejrzliwość.

• Zasadnicze różnice między rzeczywistymi i spostrzeganymi wskaźnikami oszukiwania polegają po prostu na tym, że obserwatorzy oczekują, iż kłamcy będą zdenerwowani i będą zachowywać się stosownie do tego, podczas gdy w rzeczywistości jest odwrotnie - starają się tłumić oznaki zdenerwowania. Kłamcy nie uświadamiają sobie tego, że podczas oszukiwania skutecznie tłumią swoje niewerbalne zachowanie; przeciwnie, sądzą, że zachowują się nerwowo! Dlatego wykrywając kłamstwa u innych, wypatrują sygnałów, które (jak błędnie sądzą) ujawniają ich własne kłamstwa.

• Pomimo stereotypowości sądów ludzie są przekonani o własnej sprawności w wykrywaniu kłamstw.

10. Omów zalecenia dotyczące wykrywania kłamstw.

• Kłamstwa można wykryć na podstawie sygnałów niewerbalnych tylko wtedy, gdy kłamca odczuwa strach, podniecenie, ma poczucie winy, lub wtedy, kiedy kłamstwo jest trudne do wymyślenia.

• Ważne jest aby zwracać uwagę na rozbieżność między treścią wypowiedzi a zachowaniem niewerbalnym.

• Należy zwracać uwagę na odchylenia od „normalnych” czy zwykłych wzorców zachowania danej osoby, kiedy są znane. Powinno się wyjaśnić, co spowodowało takie odchylenia. Każde odchylenie może wskazywać na to, ze dana osoba kłamie, ale nie należy lekceważyć innych wyjaśnień.

• Kłamstwo należy orzec tylko wtedy, gdy wykluczy się inne wyjaśnienia.

• Osobę podejrzaną o oszukiwanie należy zachęcać do mówienia. Im więcej kłamcy mówią, tym bardziej jest prawdopodobne, że (w końcu) sygnały werbalne i niewerbalne zdradzą ich kłamstwa (ponieważ nieustannie muszą uważać zarówno na to, co mówią, jak i na zachowanie niewerbalne).

11. Przedstaw historię badań nad zeznaniami świadka.

Badania nad wartością dowodową zeznań świadków zaczęto przeprowadzać na początku XX w.

Przeprowadzone badania można sklasyfikować za P. Horoszowskim na :

1. badania ogólnopsychologiczne

dotyczyły przebiegu procesów psychicznych związanych ze spostrzeganiem i zapamiętywaniem przedmiotów oraz ich cech (liczba stosunków przestrzennych, wielkość, barwa, jakość itp.)

b.) badania różnic w zeznaniach świadków

dotyczyły:

- odmienności zeznań kobiet i mężczyzn, młodocianych i dorosłych

- zależności zeznań od różnych właściwości psychofizycznych i psychicznych: inteligencji, afektywności, pamięci, uwagi, wrażliwości, spostrzegawczości itp.

c.) badania psychodiagnostyczne (rozpoznawcze)

chodziło w nich o sporządzenie opisu - struktury osobowości i na jej podst. określenie wartości zeznań danej osoby.

1. H. Gross - pierwszy zauważył potrzebę zastosowania wiedzy psychologicznej do oceny zeznań świadków.

Zaproponował aby w trudnych przypadkach wzywać psychologów jako biegłych.

2. A. Binet - pierwszy zakwestionował wartość zeznań w aspekcie psychologicznym.

Eksperymenty: dawał do obejrzenia osobie badanej obrazek, a następnie uzyskiwał od niej wypowiedź go opisującą. W związku z nim zadawał także pytania. (metodykę tą stosowali także: Beck, Claparede, Heindl, Michel)

• Badania wykazały, że zeznania w dużym stopniu uzależnione są od rodzaju zadawanych pytań, zwłaszcza naprowadzających i sugerujących odpowiedź.

• Badania wiązały się także z problemem formy uzyskiwania wypowiedzi (relacja spontaniczna vs. odpowiedzi na pytania) - stwierdzono, że dzięki zadawaniu pytań można uzyskać pełniejsze zeznanie, jednak mniej wiarygodne (świadek często chcąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom przesłuchującego zamiast odpowiedzieć „nie wiem”, próbuje odpowiedzieć mimo braku pewności)

3. W. Stern

Stwierdził, że:

• 50% pytań naprowadzających wprowadza w błąd dzieci w wieku 7 lat, a 20% osoby w wieku 18 lat

• przysięga nie jest ochroną przed niedoskonałościami pamięci

• podczas pierwszych trzech tygodni od dokonania spostrzeżenia, „wyobrażenie pamięciowe” traci dziennie 33% swojej pierwotnej wartości (według M. Borst - 27% dziennego ubytku)

4. K. Dellenbach - badania dotyczące ilości błędów w zeznaniach złożonych pod przysięgą i bez niej. (Więcej błędów popełniają osoby niezaprzysiężone, ale i zeznania złożone pod przysięgą nie są wolne od błędów.)

5. Hellwig, Heilberg, Wiśniacka - zajmowali się problemem uzupełniania luk pamięciowych za pomocą tworów fantazji, doświadczeń jednostki oraz materiałów logicznych.

6. F. Gorphe - twierdził, że pomyłki przy zeznawaniu są regułą, a nie wyjątkiem. Wiarygodność uzależniona nie od moralności, a od umysłowości, przedmiotu zeznań i warunków, w jakich miało miejsce zeznanie.

7. E. Locard - największy krytyk osobowych źródeł dowodowych. Przedkładał rzeczowe źródła dowodowe nad osobowymi, jednak twierdził, że: „nie można by od razu zrzec się tego rodzaju dowodu, który głęboko zakorzenił się w praktyce sądowej”

Zeznania dzieci:

1. R. Wiśniacka - uważała, że dzieci są w sądach niepożądanymi świadkami, jednak nie była zwolenniczką całkowitego wyeliminowania zeznań dziecka z procesu, gdyż to jej zdaniem mogło by spowodować wzrost przestępstw przeciwko dzieciom.

2. Hellwig, Heilberg, Wiśniacka - „dziecko nie jest zdolne do powiedzenia prawdy, ponieważ nie jest zdolne do jej rozróżnienia”

3. M. Baumgarten - Badania skłonności do kłamstwa z punktu widzenia płci. Badaczka pomimo opinii przeciwnych, wysuwanych przez „męskich badaczy”, nie stwierdziła większej skłonności do kłamstwa u dziewcząt niż u chłopców.

W związku ze specyfiką zeznań dzieci badacze zaczęli wskazywać na konieczność zmian w zakresie przesłuchania dziecka:

• Schneikert - domagał się przesłuchania dzieci poniżej 7 roku życia w ich domu.

• Mőnkemőller - dzieci powinny być przesłuchiwane przez prawników znających psychologię dziecka z udziałem psychologa, a czasem pedagoga.

• Woytowicz-Grabińska - osoby rozpoznające sprawy nieletnich powinny być obdarzone wrodzonymi zdolnościami do badania psychiki dziecka oraz posiadać specjalne wykształcenie z zakresu zagadnień społecznych, pedagogicznych i psychologicznych.

Badania prowadzone współcześnie:

1. E. Loftus:

- udowodniła, że strach powoduje zawężenie uwagi świadka, powodując jej skupienie na jakimś istotnym elemencie sytuacji, jednocześnie zmniejszając rzetelność wypowiedzi co do szczegółów drugorzędnych.

- ponadto stwierdziła, że później napływające informacje powodują zmianę śladu pamięciowego - zapamiętujemy mieszaninę tego, co widzimy, i tego, co potem o tym myślimy (np. w związku z pytaniami zadawanymi przez przesłuchującego)

- badała tzw. nieświadomy transfer - ma on miejsce wtedy, kiedy mylimy za sobą dwie osoby, widziane wcześniej przy różnych okazjach.

2. J.S. Bruner, L. Postman - ludzie widzą to, czego się spodziewają; nasze przeszłe doświadczenie wpływa zniekształcająco na naszą percepcję (G. Allport zbadał to w latach dwudziestych)

3. McCloskey, Zaragoza - mylące informacje nie mają wpływu na osoby, które dokładnie zapamiętały wydarzenie, a zniekształcają wypowiedzi tych, którzy je zapomnieli.

4. R. Buckhout - wpływ stresu na spostrzeganie. Przeżyty stres zostaje zapamiętany, a więc i samo zdarzenie, ale bez szczegółów

12. Kim jest świadek? Obowiązki i uprawnienia świadka.

Dwie najważniejsze definicje świadka (według Słownika języka polskiego):

• osoba powołana przez sąd w celu złożenia zeznań dotyczących okoliczności rozpatrywanej przez sąd - świadek w znaczeniu procesowym

• osoba obecna przy czymś, mogąca stwierdzić to, co widziała, świadczyć o tym, przy czym była - świadek w znaczeniu faktycznym

Kodeks postępowania karnego nie podaje definicji świadka, jednak kto nim jest, można wywnioskować z art. 177§1 k.p.k. (świadkiem jest każda osoba wezwana w tym charakterze, która ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania).

T. Grzegorczyk i J. Tylman podkreślają, że chodzi tu zarówno o świadków naocznych, jak i świadków, którzy wiedzą o sprawie ze słyszenia. Mogą także, oprócz faktu głównego, świadczyć co do faktów ubocznych oraz innych okoliczności mających znaczenie dla sprawy.

Przepisy nie podają granicy wieku, od której osoba może być przesłuchana w charakterze świadka.

Z art. 189 pkt.1(od dziecka - świadka, które nie ukończyło 17 lat, nie odbiera się przyrzeczenia) można wywnioskować, że w procesie karnym świadkami mogą być nawet małe dzieci.

Obowiązki świadka:

1. obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego

Wynika on z art. 177§1 k.p.k. Nie jest on jednak bezwzględny.

Jeśli świadek pomimo chęci nie może się stawić:

• z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się usunąć przyczyny (art. 177§2 k.p.k.) - można przesłuchać go w miejscu jego pobytu

• z powodu przeszkód trudnych do usunięcia - sąd może zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi wezwanemu, w którego okręgu on przebywa (art. 396§2 k.p.k.)

Na świadka, który nie stawił się na wezwanie i nie usprawiedliwił swojej nieobecności można:

• nałożyć karę pieniężną (art. 285§1 k.p.k.)

• zarządzić przymusowe jego doprowadzenie (art. 285§2 k.p.k.)

W przypadku dzieci wezwanie kieruje się do rodziców (opiekunów) i muszą oni wyrazić zgodę na udział ich dziecka w procesie w charakterze świadka.

2. obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego

Dopóki świadek nie zostanie zwolniony, musi pozostawać do dyspozycji organu, który go wezwał. Możliwość nałożenia kary pieniężnej na świadka, jeśli bez zezwolenia organu wzywającego oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem.

3. obowiązek zeznawania

Chodzi o przekazanie organowi procesowemu posiadanych informacji w sprawie.

Ustawodawca przewidział jednak wiele wyjątków, z których najważniejszymi są prawo odmowy zeznań oraz uchylenia się od odpowiedzi na niektóre pytania.

4. obowiązek złożenia przyrzeczenia

Nie dotyczy osób poniżej 17 roku życia. wynika to z możliwości niezrozumienia przez dziecko samego aktu przyrzeczenia, wagi wypowiadanych tam słów.

5. obowiązek mówienia prawdy i nie zatajania jej

zabezpieczony jest sankcją karną i pozostaje w ścisłym związku ze składanym przyrzeczeniem oraz uprzedzeniem o odpowiedzialności karnej

Najważniejsze uprawnienia świadka:

1. Prawo do odmowy zeznań( osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań)

• ma na celu dobro wymiaru sprawiedliwości (chroni przed nieprawdziwymi zeznaniami, mającymi, chronić oskarżonego)

• chroni więzy rodzinne

• chroni samopoczucie świadka, który musiałby wybierać mniejsze zło i pozostawałby w konflikcie z własnym sumieniem, niezależnie od tego, jakiego wyboru by dokonał

2. Prawo uchylenia się od odpowiedzi

świadek może uchylić się od odp. na pytanie, jeżeli udzielenie odp. mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie.

Świadek może także żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść jego zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą

3. Możliwość zwolnienia od zeznawania

Organ procesowy może także zwolnić świadka, jeżeli o to wnosi, od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania, jeżeli pozostaje on z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185 k.p.k.).

Chodzi o ochronę głębokich więzi istniejących pomiędzy świadkiem a oskarżonym, a wynikających z przyjaźni, koleżeństwa, opieki itp.

Ponadto:

- świadek może zastrzec dane dotyczące miejsca jego zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu, w przypadku gdy istnieje uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby dla niego najbliższej w związku z jego czynnościami (art. 191§3 k.p.k.)

- świadek nie może sprzeciwić się oględzinom, badaniu niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 192§1 k.p.k.)

13. Omów problematykę zeznań fałszywych.

Rodzaje zeznań:

• zeznania prawdziwe i szczere (obiektywnie i subiektywnie prawdziwe)

• zeznania prawdziwe, ale nieszczere (obiektywnie prawdziwe, a subiektywnie nieszczere - tzw. nieudolne usiłowanie fałszywych zeznań)

• zeznania nieprawdziwe, a jednocześnie szczere (obiektywnie nieprawdziwe, a subiektywnie prawdziwe - są najczęściej spowodowane zaburzeniami spostrzegania, pamięci oraz zaburzeniami psychicznymi)

• zeznania nieprawdziwe i nieszczere (obiektywnie i subiektywnie nieprawdziwe - zeznania fałszywe)

Najczęstsze przyczyny fałszywych zeznań:

- obawa przed zemstą ze strony oskarżonego lub pokrzywdzonego,

- obawa przed powstaniem negatywnej opinii o świadku i jej konsekwencjami,

- obawa przed odpowiedzialnością karną,

- obawa przed innymi negatywnymi konsekwencjami,

- współczucie dla oskarżonego lub pokrzywdzonego,

- chęć zemsty na oskarżonym lub pokrzywdzonym,

- chęć osiągnięcia korzyści materialnej lub niematerialnej,

- dążenie do uzyskania pozytywnej opinii o świadku, czyli o sobie.

Badania wykazały, ze na fałszywe zeznania wpływają powiązania rodzinne i osobiste oraz chęć niesienia pomocy, litość i współczucie.

→ Jeśli chodzi o kłamstwa dzieci to ich podłoże jest podobne jak w przypadku dorosłych.

H. Muszyński twierdzi, że większość dzieci kłamie.

• mogą one nie rozróżniać prawdy od fantazji i być przekonane, że nie kłamią - kłamstwo pozorne.

Dotyczy to zwłaszcza przedmiotów i zdarzeń oczekiwanych oraz upragnionych przez dziecko. Nabierają one wówczas cech rzeczywistych, tak jakby były znane dziecku bezpośrednio z autopsji.

• mają zaufanie do ludzi dorosłych („ufność podstawowa”) i nie odczuwają potrzeby weryfikacji tego co mówią dorośli.

• Źródłem kłamstwa rzeczywistego, które może być groźne dla toczącego się postępowania, jest „odkrycie”, że za pomocą kłamstwa można osiągnąć określony cel (kłamstwa propulsywne - dążeniowe) oraz naśladownictwo.

• Badania wykazały, że kłamią najczęściej dzieci, które znajdują się w trudnej czy też przymusowej sytuacji i nie mogą sobie z nią poradzić (kłamstwa repulsywne - obronne).

14. Omów rolę dziecka w postępowaniu cywilnym.

(to jest jako podpunkt B., wcześniej jest dziecko w postępowaniu karnym, ale skoro nie ma takiego punktu, wiec pisze, co ma być)

W k.p.c. nie ma wzmianki o dziecku jako takim (w sensie dziecku-świadku, jakiś metodach przesłuchiwania etc.), jest natomiast dopuszczalny:

- dowód z zeznań świadków

- dowód z przesłuchania stron

i dziecko może wystąpić jako świadek lub strona. Ale mówi się głównie o świadku, mniej o stronie (przesłuchanym w char. strony może być dziecko 13-18 lat, lecz tylko w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie).

W postępowaniu cywilnym dziecko może być świadkiem jeśli jest zdolne do spostrzegania i komunikowania swoich spostrzeżeń (autorka zaznacza, że osoba - w tym dziecko - np. głucha również może składać zeznania na podstawie tego, co słyszała). Ponadto dziecko, które nie ukończyło 17 r.ż. nie składa przyrzeczenia (tu jest kwestia sporna wśród mądrych głów ps. sądowej, bo np. dzieci nie rozumieją treści przysięgi, może to je wystraszyć, może to wpłynąć na treść ich zeznań etc.)

Problemem jest, kto ma decydować o zdolności lub niezdolności świadka, zwłaszcza dziecka, do spostrzegania. W k.p.k. jest przepis mówiący, że świadka może ktoś zbadać, poddać oględzinom, etc. W k.p.c. takiego czegoś nie ma. Ale Hanusek stwierdza, że można przesłuchać stronę (w tym także świadka) z udziałem biegłego (art. 278 paragraf 1 k.p.c. o możliwości przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego), dodatkowo ze względu na młodszy wiek potrzebna jest specjalistyczna wiedza, a taką dysponuje tylko psychiatra lub psycholog.

W k.p.c. możemy wyróżnić:

a) postępowanie procesowe - tu dziecku przysługuje prawo do odmowy zeznań w odpowiedzi na zadane pytania, jeśli związane jest stosunkami rodzinnymi a jakimkolwiek ze współuczestników. Ma to na celu ochronę przed nieprawdziwymi zeznaniami, ochronę więzów rodzinnych oraz ochronę samopoczucia świadka, który musiałby wybierać mniejsze zło i jakikolwiek wybór wywołałby poczucie winy. Decyzja taka przysługuje tylko dziecku (rodzic/opiekun nie może na niego decydować). W przypadku dzieci z rodzin przemocowych, gdzie często bliskie osoby zasiadają na ławie oskarżonych, ważna jest rola psychologa, który ma wyjaśnić, że to, co rodzic zrobił było złe i tylko analiza postępowania pozwoli go prawidłowo ocenić.

K.p.c. przewiduje, że w sprawach małżeńskich (np. rozwód), dzieci, które nie ukończyły 13 lat i zstępni (krewni w I linii) poniżej 17 r.ż. nie mogą być przesłuchiwani w char. świadków. Istnieje obawa o wciąganie dziecka w spory („karta przetargowa”), ponieważ wtedy zmienia się stosunek rodziców do dziecka.

K.p.c. przewiduje możliwość przesłuchania świadka poza siedzibą sądu (choroba lub kalectwo) - jest to wówczas miejsce przebywania dziecka. (należy tu uwzględnić wpływ choroby na zeznania, jak i dobro chorego)

b) postępowanie nieprocesowe - nie występują tu strony, lecz uczestnicy postępowania, których się wysłuchuje (nie przesłuchuje). Wysłuchanie to czynność bierna (przesłuchanie - czynna), która ma na celu uzyskanie informacji o osobie i nie jest to środek dowodowy. Ale i tu potrzebna jest wiedza psychologa, gdyż i na to i na to działają czynniki wpływające na formowanie się wypowiedzi. W przyp. dziecka wysłuchanie nie będzie do końca bierne, gdyż niesprzyjający jest kontekst sytuacyjny (obce osoby etc.), dlatego możliwe jest wysłuchanie poza salą posiedzeń i sędzia bez togi - dla sprawienia wrażenia intymności .

K.p.c. przewiduje również dwie inne szczególne formy przesłuchania:

-konfrontację

- przesłuchanie za pośrednictwem tłumacza.

Ale autorka nie podaje już nic więcej na ten temat. I dobrze.

15. Dziecko jako pokrzywdzony.

Pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Pokrzywdzonemu (a w zw. z tym również i dziecku) przysługują prawa strony, ale tylko do pewnej fazy procesu. W postępowaniu jurysdykcyjnym może być stroną, jeśli wystąpi w charakterze:

- oskarżyciela posiłkowego

- oskarżyciela prywatnego

- powoda cywilnego

W „postępowaniu przejściowym” (określenie wg. Waltoś), tj. I fazie postępowania jurysdykcyjnego, od momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu do rozpoczęcia rozprawy głównej:

- może uczestniczyć w posiedzeniach sądu dot. środków zabezpieczających

- warunkowego umorzenia postępowania

- skazania bez rozprawy

- umorzenia postępowania i innych rozstrzygnięć, które wykraczają poza uprawnienia prezesa sądu.

W następnych etapach postępowania nie jest już stroną. Może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia szkody + ma prawo być świadkiem w sprawie. Za małoletnich prawa te wykonują przedstawiciele lub opiekunowie. Jeśli karalność czynu uzależniona jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on (lub rodzic) sprzeciwić się oględzinom i badaniom, chyba, że to zabieg chirurgiczny (powinien być to lekarz specjalista, dla dziewczynek kobieta).

Jeśli mówimy o dziecku jako pokrzywdzonym, to najczęściej w kontekście przemocy.

Jest kilka definicji przemocy (dla spokojności sumienia wypisze wszystkie):

- amerykańskie Centrum Pomocy Dziciom Krzywdzonym i Zaniedbywanym: przemoc to fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 r.ż. przez osobę, która jest odpowiedzialna za jego pomyślny rozwój oraz działania będące zagrożeniem dla jego rozwoju.

- Pospiszyl - przemoc to wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji.

- Komitet Ministrów Rady Europy - przemoc fizyczna w rodzinie to każde działanie lub zaniechanie podjęte w ramach rodziny przez jednego z jej członków, które godzi w życie, integralność fizyczną albo wolność innego członka tej samej rodziny lub które poważnie szkodzi rozwojowi jego osobowości.

Dziecko może stać się ofiarą w następujących kategoriach:

- zgwałcenia

- czynności seksualnej

- kazirodztwa

- ofiarą przestępstwa rozpowszechniania pornografii (prezentowania i udostępniania)

- ofiarą stręczycielstwa i sutenerstwa

- ofiarą znęcania w działaniu (bicie) lub zaniechaniu (głodzenie)

- ofiarą przestępstwa rozpijania

- ofiarą niewypełnienia wobec dziecka obowiązku alimentacji

- ofiarą porzucenia

- ofiarą uprowadzenia (kidnaping).

• Syndrom dziecka molestowanego seksualnie

Zespół urazowy na tle zgwałcenia, opisany przez Burges'a i Holstrom'a. Prowadzi do PTSD. Posiada charakterystyczne dla gwałtu objawy fizyczne: bóle, krwawienia, infekcje; objawy emocjonalno-behawioralne: zbyt wczesne zainteresowanie seksem, nadmierne unikanie mężczyzn, ucieczki z domu, masturbacje, próby samobójcze, trudności w nauce, zaburzenia psychiatryczne. Wzorce rodzinne: konflikty między rodzicami, dystans emocjonalny między matką i dzieckiem, brak jasnych granic, przemoc fizyczna, problemy alkoholowe. Ofiarami zgwałceń bywają nawet dzieci kilkumiesięczne, najwięcej sprawców to ojcowie. Ok. 55% ofiar nie odnosi obrażeń fizycznych.

U dzieci skutkuje to: depresją poczuciem winy, niską samooceną, fobiami, koszmarami nocnymi, niepokojem.

• Przemoc seksualna - wykorzystywanie dziecka dla uzyskania przyjemności seksualnej przez osobę dorosłą. Czasem zdarza się, że dzieci zmyślają i pozorują stosowaną wobec nich przemoc seksualną.

Do przemocy tej zalicza się:

• Pedofilia - odchylenie seksualne, polegające na skłonności do praktyk seksualnych z dziećmi.

- pedofilia właściwa - dziecko jest partnerem preferowanym i praktyki seksualne są dokonywane wyłącznie z nim.

-pedofilia zastępcza - sprawca preferuje osobę dorosłą, natomiast praktyki seksualne z dziećmi mają charakter zastępczy.

• Kazirodztwo - obcowanie płciowe z wstępnym, zstępnym, przysposobionym, przysposabiającym, bratem lub siostrą. Pod względem psychologicznym, obejmuje wszelkie zachowania seksualne względem dziecka przez osoby związane z nim emocjonalnie: ojca, matkę, ojczyma, macochę, sąsiada, księdza, nauczyciela. Model zachowań kazirodczych:

• Uwodzenie - czynności angażujące emocjonalnie, uzależniające, rzadko przemoc

• Czynności seksualne - dotykanie, oglądanie, współżycie

• Sekret - często poparty szantażem

• Ujawnienie - często przez przypadek

• Tłumienie - nie przyznawanie się sprawcy, oskarżanie malucha o kłamstwo, co prowadzi do zach. o char. demoralizacyjnym (np. ucieczki z domu).

Dziecko uważa, że zach. kazirodcze to normalny sposób okazywania miłości, często spowodowane dystansem emocjonalnym matki (wykorzystuje ojciec). Zeznania ofiar są ubogie w szczegóły, długi okres ukrywania czynów.

• Prostytucja dziecięca - dot. najczęściej uciekinierów z domów, którzy w rodzinie doświadczyli przemocy seksualnej, byli zaniedbani i odrzuceni.

• Pornografia dziecięca - zdjęcia, kasety video, DVD, prasa, w których przedstawione są dzieci obu płci w pozach jednoznacznie seksualnych. Jest to zapis nadużywania seksualnego, ponieważ może powstać jedynie w wyniku seksualnego wykorzystywania. Prowadzić to może do upośledzenia zdolności wchodzenia w głębokie i bezinteresowne więzi międzyludzkie.

• Do przemocy seksualnej nie zaliczono ekshibicjonizmu, ponieważ ma na celu wywołanie strachu, ale nie jest groźny, ze względu na dużą odległość od „sprawcy”.

• Karcenie - może nosić znamiona przestępstwa (nietykalność, wolność). Bardziej karceni są chłopcy, najbardziej niebezpieczny jest wiek do 4 r.ż (brak samodzielności, prowokowanie trudnych sytuacji).

• Zespół dziecka maltretowanego - stan kliniczny małego dziecka, które doznało poważnego fizycznego obrażenia, stanowiącego przyczynę trwałych uszkodzeń ciała lub śmierci.

• Dochodzi tu również przemoc stosowana przez nauczycieli (70% badanych szkół podstawowych), oraz rówieśników - tzw. mobbing (gdy ofiara przez dłuższy czas jest wielokrotnie narażona na negatywne oddziaływania ze strony innej osoby lub osób. Zachowania takie trwają przez pewien czas. Napastnik jest zazwyczaj silniejszy.)

• Wywołujące PTSD porzucenie oraz kidnaping (zmiana miejsca pobytu pokrzywdzonego, połączona z faktycznym pozbawieniem wolności wykonywania w stosunku do niego opieki lub nadzoru przez uprwnioe do niego osoby).

16. Omów problematykę dziecka, które pozostaje w konflikcie z prawem.

Dziecko narusza prawo, gdy jest zaniedbane, niekochane, wykorzystywane etc., wiec często niewłaściwe zachowania są swoistym „wołaniem o pomoc”.

Ważniejsze dyrektywy międzynarodowe określające zasady postępowania z nieletnimi to Reguły Pekińskie (ma ta jakiś związek z ONZ) oraz Wskazania Rijadzkie (zapobieganie przestępczości nieletnich). W Polsce postępowanie z nieletnimi reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 X 1982r.

W rozumieniu ustawy, nieletnimi są:

- osoby przed ukończeniem 18 r.ż. w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji

- osoby, które po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 lat, dopuściły się czynu karalnego

- osoby w wieku do 21 lat, wobec których wykonywane są środki wychowawcze i poprawcze.

Demoralizacja - naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwa, udział w grupach przestępczych.

Kwestie delikatne to:

- aby nie uznać za zdemoralizowaną osobę, która sprawia kłopoty wychowawcze z powodu np. przemocy seksualnej.

- aby umieszczając dzieci w ośrodkach wychowawczych nie poddać ich działaniu wpływu nieletnich zdemoralizowanych.

- aby dogłębnie zanalizować sytuację domową i kierować rodziców do odpowiednich ośrodków/poradni.

Środki przewidziane w ustawie o postep. w sprawach nieletnich stosowane są przez sądy rodzinne lub wyjątkowo przez sądy zwykłe. Sądy rodzinne stosują przepisy Kodeksu prawa cywilnego - trybu nieprocesowego (patrz zag. 14), podczas którego następuje wysłuchanie nieletniego. W zakresie utrwalania i przeprowadzania dowodów przez policję, powołania i działania obrońcy oraz w postępowaniu poprawczym, kierują się Kodeksem postępowania karnego.

Wysłuchanie nieletniego powinno zawierać:

- pełną swobodę wypowiadania się

- warunki zbliżone do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu zamieszkania (powinien być przy tym obecny sędzia, żeby nie musieć już tego powtarzać na sali)

-należy unikać wielokrotnego wysłuchiwania nieletniego co do tych samych okoliczności lub okoliczności ustalonych już innymi środkami dowodowymi i nie budzącymi wątpliwości. (z racji tego postulatu można wnioskować za przyjęciem wypowiedzi nieletniego jako środek dowodowy)

W postępowaniu w sprawach nieletnich można wyróżnić dwa stadia:

a) postępowanie wyjaśniające - prowadzi sędzia rodzinny, wysłuchując nieletniego, według k.p.c.

b) postępowanie rozpoznawcze w trybie:

- opiekuńczo-wychowawczym - tu przesłuchanie również przez sędziego rodzinnego według k.p.c. *

- poprawczym - tu zastosowanie ma k.p.k. Tu również ma miejsce przesłuchanie, ale nie ma już co do niego wątpliwości.

*) Kwestie sporne w przesłuchaniu: jeśli przysłuchuje policjant, to może być przy tym obecny rodzic lub opiekun zaangażowany w sprawy wychowania. Policjant nie jest zbyt dobrym przesłuchującym dla dziecka (policja ściga przestępców - hamuje swobodę dziecka, później i tak nieletni jest przesłuchiwany przez sędziego). Wyjątek, gdy musi być niezwłoczne przesłuchanie nieletniego - zabezpieczenia śladów.

Nieletni, który ukończył 13 lat ma zdolność procesową - ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jego samego i może samodzielnie dokonywać wszelkich czynności procesowych.

W postępowaniu w sprawach nieletnich dzieci mogą wystąpić w char. świadków, ale:

k.p.c.	k.p.k.
Wysłuchanie przez sędziego rodzinnego	Przesłuchanie przez policję
Świadek może odmówić odp. na pytanie, jeśli zeznanie mogłoby narazić jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę, dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową (szerszy zakres praw)	Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeśli odp. mogłaby narazić jego lub najbliższą dla niego osobę na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie (węższy zakres praw)

Nieletni będzie odp. przed sądem zwykłym, jeśli ukończył 15 lat i dopuścił się czynu zabronionego określonego w art. 134 k.k. Musi wiedzieć, w jakim charakterze zostanie przesłuchany, jakie są jego zarzuty, musi poddać się badaniom, oględzinom, etc., musi mieć obrońcę, może przeglądać akta i sporządzać odpisy, może składać wyjaśnienia, jak i odmówić ich składania (należy go o tym pouczyć), ma prawo do składania wyjaśnień co do każdego dowodu.

17. Rola i znaczenie przesłuchującego w procesie odbierania zeznań.

Celem przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach i zjawiskach, które mogą przyczynić się do ustalenia prawdy obiektywnej o danej sprawie.

Istnieje problem, kto powinien przesłuchiwać dziecko - obecnie najtrafniejsze wydaje się być przesłuchanie przez organa ścigania i wymiaru sprawiedliwości z udziałem biegłego psychologa.

Osoba przesłuchująca powinna być wykazywać się znajomością prawa, procedury prawnej, a jeśli przesłuchuje dziecko, to dodatkowo: przygotowanie z zakresu kryminalistyki, psychologii, psychologii dziecka, socjologii.

Osobo przesłuchująca dziecko powinna posiadać określone cechy często warunkujące prawidłowe przesłuchanie:

wskazania dokonane już roku 1834 r.

• poczucie prawdy i prawa, poszanowanie przepisów ustaw, przytomność umysłu

• samodzielność, siła charakteru, spokój

• opanowanie, mądrość, odwaga

• cierpliwość, wytrwałość, aktywność

• humanitarny i przyjazny stosunek do ludzi

cechy dodane przez współczesnych autorów:

• um. nawiązywania kontaktów z ludźmi, um. stworzenia poczucia bezpieczeństwa

• wysoki poziom inteligencji, wysoki poziom etyczny, wierność i gotowość pamięci

• bezstronność, czujność, ale nie podejrzliwość, sumienność

• obiektywizm, poczucie odpowiedzialności, spostrzegawczość

• zdolność koncentracji uwagi i jej podzielność, konstruktywna wyobraźnia

• takt

• wykształcenie ogólne oraz specjalistyczne, nie tylko z zakresu prawa, ale także kryminalistyki, psychologii ogólnej i psychologii zeznań.

Dodatkowo autorzy wskazują na takie cechy jak:

- empatia (współodczuwanie) - uczucie którego doświadczamy obserwując stany emocjonalne innych ludzi. Jest to zwłaszcza cenne przy przesłuchaniach dziecka.

- osoba przesłuchująca dzieci powinna dodatkowo lubić dzieci

- wiek osób przesłuchujących - starsi onieśmielają wyglądem i autorytetem

- płeć - zwłaszcza w sprawach o przestępstwa seksualne

Przesłuchujący powinien wiedzieć, że przesłuchanie jest sytuacją trudną (która wpływa na przebieg zachowania się przesłuchiwanego i czasem również na przesłuchującego), ponieważ pojawia się:

- utrudnienie - stawienie się na przesłuchanie; - przeciążenie; - konflikt - mówienie prawdy a obciążanie kogoś bliskiego; - zagrożenie - obawa przez złożeniem fałszywego zeznania, obawa przed oskarżonym

Dodatkowo sytuacja taka powodować może lęk i stres oraz wzmożone fantazjowanie.

Negatywny wpływ na przesłuchanie mają rutynowe „nawyki zawodowe” przesłuchującego (powierzchowne przesłuchiwanie, pewność siebie, nadmierna wiara w intuicję i wyczucie zawodowe, ignorowanie tego, co sprzeczne z własnym przekonaniem)

Przesłuchujący musi zdawać sobie sprawę z tego, że jakość przesłuchania jest najistotniejszym czynnikiem warunkującym wartość zeznań.

Przesłuchujący nie ma i nie może mieć wpływu na procesy spostrzegania i pamięci ale ma decydujący wpływ na przesłuchanie.

Nieprawidłowo przeprowadzone przesłuchanie wpływa negatywnie na jego efekty.

Czynniki zaburzające efekty przesłuchiwania:

- wstępna autosugestyjna hipoteza prowadzącego przesłuchanie, która wpływa na formułowanie przez niego pytań oraz czyni jego percepcję selektywną

- tendencja zeznającego świadka do przystosowania się do oczekiwań przesłuchującego

- zniekształcenia zapamiętanych obrazów, które mogą być nieprawidłową taktyka i technika przesłuchania. W efekcie powstają wtórne, sugestywne obrazy pamięciowe.(świadkowi wydaja się one rpawdziwe)

18. Na czym polega istota przygotowania się do przesłuchania?

Przygotowanie się przesłuchującego do przesłuchania jest istotnym elementem zapewniającym prawidłowość samej czynności.

Do zakresu przygotowania przesłuchania zaliczyć można:

1. Określenie celów przesłuchania

2. Analiza już posiadanych materiałów w danej sprawie, a w jej ramach także analizę informacji o świadku, którego przesłuchanie jest przygotowywane (umożliwia przygotowanie pytań, zapobiega kolejnym przesłuchaniom)

3. Uzupełnienie niezbędnych informacji - poprzez zapoznanie się z odpowiednią literaturą lub zapoznanie się z miejscem, którego przesłuchanie ma dotyczyć

4. Przeprowadzenie rozmowy z rodzicami czy tez opiekunami dziecka oraz rozważenie ich udziału w przesłuchaniu - uzyskanie od nich informacji o psychice małoletniego

5. Opracowanie założeń taktycznych, takich jak np:

• określenie czasu, w którym ma być przeprowadzone przesłuchanie (odtwarzanie jest najpełniejsze w okresie 2-8 dni od chwili uzyskania treści informacyjnych)

• nie powinno się wzywać kilku świadków na ten sam termin (zapobieżenie sugestywnemu oddziaływaniu jednych świadków na drugich)

• świadek nie powinien długo czekać na przesłuchanie

6. Określenie miejsca przesłuchania (niekorzystny wpływ tradycyjnych pomieszczeń, w których się przesłuchuje - zahamowanie p. intelektualnych, niepokój, onieśmielenie, nieufność; Dziecko powinno być przesłuchiwane w warunkach jak najbardziej zbliżonych do jego codziennego otoczenia - przedszkole, dom, szkoła, świetlica)

7. Określenie taktyki przesłuchania - temat dialogu ze świadkiem, możliwość skorzystania przez świadka z prawa do odmowy zeznań, problemy związane z osobowością świadka

8. Przygotowanie miejsca przesłuchania, a w tym: protokołu przesłuchania, magnetofonu, maszyny do pisania, przygotowanie ewentualnych dowodów rzeczowych, rekwizytów czy tablic z kolorami

9. Sporządzenie planu przesłuchania (na ogół tylko w poważnych sprawach, gdy od świadka oczekuje się wielu informacji)

• Okoliczności, które trzeba wyjaśnić

• Istniejące dane o tych okolicznościach

• Sposób sformułowania pytań

19. Rola i znaczenie biegłego w postępowaniu sądowym.

• Ustawodawca przewidział możliwość przesłuchania świadka z udziałem biegłego lekarza lub psychologa w przypadku istnienia wątpliwości co do jego stanu psychicznego, stanu i rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń

• Biegłego (lub biegłych) powołuje się, jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych.

• Opinia biegłego powinna wskazywać jedynie na przesłanki wiarygodności bądź ich brak, które mogłyby mieć istotne znaczenie dla oceny dokonywanej przez sąd. Istotne jest także ustalenie kompetencji świadka do świadczenia , która może wynikać ze zdolności do zapamiętywania i odtwarzania minionych zdarzeń, odróżniania prawdy od kłamstwa itp.

• Biegły formułując oceny co do wiarygodności przekracza swoje kompetencje!

• Biegły w swojej ekspertyzie ma dać sądowi możliwość wszechstronnej oceny poprzez opis osobowości świadka, z uwzględnieniem czynników, które mogły mieć wpływ na treść zeznań; analizę procesów poznawczych, intelektualnych, sprawności pamięci, koncentracji uwagi, podatności na sugestię, ewentualnej skłonności do kłamstwa i fantazjowania, stosunku emocjonalnego do sprawy, wraz z analiza tych procesów motywacyjnych, które mogły mieć wpływ na treść zeznań.

20. Omów fazy przesłuchania.

I. ETAP CZYNNOŚCI WSTĘPNYCH

1. Sprawdzenie tożsamości świadka

2. Sprawdzenie, czy nie ma przeszkód w przeprowadzeniu przesłuchania wynikających z art. 178 kpk (obrońca, duchowny)

3. Sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba zachowania w tajemnicy danych dot. tożsamości świadka

4. Poinformowanie świadka o odpowiedzialności karnej grożącej mu za fałszywe zeznania

5. Ewentualne uprzedzenie świadka o tym, że przebieg przesłuchania będzie utrwalony na taśmie magnetofonowej

II. ETAP ZAPOZNAWCZO-ORIENTACYJNY

1. Uzyskanie od świadka danych osobowych i skonfrontowanie ich z jego dokumentem osobistym

2. Ustala się ostatecznie, czy istnieją okoliczności uzasadniające prawo świadka do odmowy zeznań lub zachowania w tajemnicy jego danych osobowych

3. Ustala się, czy nie zachodzą wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania i odtwarzania przez niego postrzeżeń

4. Przeprowadzenie ze świadkiem krótkiej i swobodnej rozmowy na obojętny temat, w celu ośmielenia go

III. ETAP ZEZNANIA SPONTANICZNEGO

Po zadaniu świadkowi ogólnego pytania (np. „Co panu wiadomo w sprawie…”) należy mu umożliwić całkowicie swobodne wypowiedzenie się na temat, którego dotyczy to pytanie.

Etap ten obejmuje w zasadzie nieprzerwany monolog świadka.

Tego etapu na ogół się nie protokołuje, bo mogłoby to spowodować blokowanie swobody i spontaniczności zeznania (można natomiast etap ten nagrywać)

Przesłuchujący powinien się powstrzymać od zadawania pytań oraz od wypowiedzi na tematy relacjonowane przez świadka.

IV. ETAP ZADAWANIA PYTAŃ

Świadkowi zadawane są następujące pytania:

1. uzupełniające

2. wyjaśniające

3. kontrolne

Pytania sformułowane tak aby było zrozumiałe dla przesłuchiwanego.

Nie można zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi oraz niestosownych.

V. ETAP CZYNNOŚCI KOŃCOWYCH

1. Sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia czynności np. poprzez zapoznanie świadka z innymi materiałami

2. Zapoznanie świadka z protokołem jego przesłuchania

3. Jeśli świadek wnosi jakieś poprawki, to należy je wprowadzić do protokołu w postaci dodatkowego zapisu

4. Uregulowanie ewentualnych kosztów lub strat, jakie świadek mógł ponieść w związku z wezwaniem go na przesłuchanie

21. Omów istotę pytań uzupełniających, wyjaśniających, kontrolnych, sugerujących odpowiedź, niestosownych.

• Pytania uzupełniające - mają na celu wzbogacenie treści relacji spontanicznej o informacje istotne dla odtworzenia zdarzenia, a pominięte przez świadka. Usunięcie luki w zeznaniu spontanicznym.

• Pytania wyjaśniające - mogą mieć charakter precyzujący lub przypominający:

- precyzujące - zbliżone do pytań uzupełniających, dotyczą bardziej szczegółowych kwestii, Dokładniejsze informacje o zdarzeniu, osobie, jej zachowaniu, sytuacjach i rzeczach, o których świadek mówił już podczas relacji spontanicznej ale ogólnikowo.

- przypominające - zmierzają do przypomnienia przesłuchiwanemu okoliczności, o których mógł zapomnieć. Ciąg takich pytań może także aktywizować pamięć świadka.

(za pomocą tych pytań wyjaśnienie ew. rozbieżności między składanymi zeznaniami, a zeznaniami złożonymi w postępowaniu przygotowawczym)

• Pytania kontrolne - nie zmierzają bezpośrednio do ustalenia stanu faktycznego lecz dotyczą:

• Źródła wiadomości o przestępstwie (świadek sprawia wrażenie, że widział na własne oczy, a w rzeczywistości zna je ze słyszenia, można wtedy od niego uzyskać informacje o bezpośrednich świadkach zdarzenia)

• Okoliczności spostrzegania - informacje dotyczące warunków oświetleniowych, zakłóceń dźwiękowych, odległości, kąta obserwacji, czasu trwania zdarzenia, wielkości przedmiotu itp.

• Funkcjonowania zmysłów i spostrzegawczości przesłuchiwanego - subiektywne właściwości relacjonujących osób i mogą być połączone z quasi-eksperymentami

• Poziom inteligencji oraz rozumienia używanych pojęć - użyte przez dziecko sformułowanie może być różnie rozumiane przez dziecko i przez przesłuchującego

• Podatność na sugestie - tego rodzaju pytania kontrolne zadaje się gdy, relacjonowane treści, sposób relacji wykazują ślady sugestii

• Prawdomówności - najprostszą metoda sprawdzenia - pytanie o szczegóły, które można uzyskać w inny sposób

• Informacji o dalszych źródłach dowodowych oraz innych zgromadzonych już środkach dowodowych i stosunku do nich przesłuchiwanego

• Pytania sugerujące - następstwem pytania sugestyjnego świadka podatnego na sugestię i nie tylko jest odpowiedź niezgodna z tym co świadek spostrzegł i zapamiętał. Pytania te „uniemożliwiają dotarcie do prawdy materialnej” . Bardzo sugestyjne są np. pytania wyczekujące - przeczące np. czy sprawca nie miał przypadkiem w ręku pistoletu? Oraz twierdzące np. czyżby sprawca miał w reku pistolet? Pytania o bardzo dużej sile sugestii - pytania nierozdzielcze - zawierające alternatywę lub dysjunkcję, np. czy sprawca miał w ręku siekierę czy nóż?

Jest tu jeszcze o tym kiedy się ulega sugestii, o sugestii pozawerbalnej ale nie o pytaniach więc nie wnikam

• Pytania niestosowne - Niestosowność pytania może polegać na:

• Błąd logiczny w stylizacji pytania (wieloznaczność pytania, niezrozumiałość, błąd wielu pytań, fałszywe założenie w osnowie pytania)

• Proceduralnej niedopuszczalności pytania (zadający pytanie zmierza do ujawnienia treści zeznań osoby, która po ich złożeniu uchyliła się od zeznań)

• Niedostosowaniu pytania do roli procesowej pytanego (pytanie, które powinno być skierowane do biegłego, zadano świadkowi)

• Braku związku ze sprawą

• Podstępnym charakterze pytania

• Obrażającym, dokuczliwym lub trywialnym wystylizowaniu pytania

• Niedostosowaniu pytania do poziomu intelektualnego przesłuchiwanego

22. Omów istotę przesłuchania poznawczego.

Przesłuchanie poznawcze jest techniką przesłuchania, opartą na zasadach psychologii, opracowaną przez R. Fischera i E. Geiselmana.

Podstawą przesłuchania poznawczego są poniższe formy aktywizacji śladów poznawczych:

• odtworzenie w myśli otoczenia i wszelkich osobistych doznań doświadczonych w czasie przestępstwa

• zachęcenie do relacjonowania każdego szczegółu niezależnie od tego, jak mało znaczący może być dla głównego wydarzenia

• próba uporządkowania przebiegu wydarzeń zgodnie z kilkoma różnymi kryteriami

• próba relacjonowania wydarzenia z kilku różnych punktów widzenia, także z punktu widzenia innych uczestników lub świadków

Zasady te opierają się na takich podstawowych twierdzeniach, dotyczących procesów pamięciowych, jak:

• trwałość obrazów pamięciowych uzależniona jest od innych towarzyszących obrazów, odtwarzanie jednych może przywołać inne, które mogą zastępować te pierwsze bądź się z nimi łączyć

• to, co znikło z pamięci, jest często zastępowane przez logicznie do siebie pasujące części, życzenia jednostki oraz pozostaje w ścisłym związku z jej uprzednim doświadczeniem

• zapomniane dane zastępowane są przez dane odpowiadające życzeniom i pozostające w związku z uprzednim doświadczeniem jednostki

• najbardziej trwałymi są obrazy pamięciowe, które zakorzenione są w naszej osobowości

• pamięć ulega zniekształceniom w ciągu całego życia człowieka

Przy zastosowaniu przesłuchania poznawczego powinno uzyskać się bardziej wiarygodne zeznania aniżeli przy stosowaniu tradycyjnych metod przesłuchań. Przesłuchanie poznawcze jest najskuteczniejszą procedurą przesłuchania, w odróżnieniu od innych standardowych sposobów, np. rozmowy kierowanej.

Techniki/fazy przesłuchania poznawczego:

1. Odtwarzanie kontekstowe - polega na wydobyciu z pamięci świadka fizycznych (zewnętrznych) i osobistych (wewnętrznych) elementów, bodźców i przeżyć, jakie występowały u niego w momencie, gdy doświadczał on interesującego nas zdarzenia (np. hałas, zapach, elementy scenerii, myśli, emocji). W tej fazie świadek jest proszony, aby spróbował odtworzyć lub zrekonstruować tak dużo elementów z otaczającego go kontekstu - zaistniałego zdarzenia - jak dużo było związanych z tą sytuacją, włączając w to również własne stanu emocjonalno-wewnętrzne. Świadek musi więc dokonać wyobrażeniowego przypomnienia sobie otoczenia, w którym miało miejsce wydarzenie.

2. Zrelacjonowanie wszystkiego - związane z instrukcją, aby sprawozdać wszystko, co się pamięta, nawet cząstkowe informacje. Faza efektywna w zapobieganiu „filtracji informacji” ze strony świadka.

3. Zrelacjonowanie zdarzenia w innym porządku - osoba jest proszona, aby opowiedziała zdarzenie w więcej aniżeli jednym porządku sekwencyjnym, tzn. opowiedziała zdarzenie od końca do początku, czy też od środka lub jakiegoś dowolnie wybranego momentu.

4. Zmiany perspektyw - osoba badana proszona jest o przypomnienie sobie zdarzenia, jakby widziała je z perspektywy innej osoby, np. „Co byś widział stojąc z przeciwnej strony, gdy napastnik atakował ofiarę?”.

23. Przesłuchanie dziecka krzyżuje się z jakimi formami przesłuchania?

Przesłuchanie dziecka krzyżuje się z innymi szczególnymi formami przesłuchania, mianowicie:

- przesłuchaniem osoby upośledzonej psychicznie

- przesłuchaniem osoby znajdującej się w ciężkim stanie zdrowia

- przesłuchaniem konfrontacyjnym dwóch osób

- przesłuchaniem w celu odtworzenia wyglądu osoby lub rzeczy

- przesłuchaniem związanym z okazaniem

- przesłuchaniem w celu odtworzenia sytuacji lub postępowania na miejscu zdarzenia

- przesłuchaniem za pośrednictwem tłumacza

- przesłuchaniem świadka incognito.

24. Wymień rodzaje przesłuchania dziecka zaburzonego psychicznie (np. upośledzenie umysłowe, psychozy reaktywne, itp.)

Zapewnienie podczas przesłuchania biegłego psychologa

Dzieci z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem nie powinny być przesłuchiwane w charakterze świadków

art 192 kpk:

Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.

art. 192 kpk traktuje o przesłuchaniu świadka z zaburzeniami psychicznymi w obecności psychologa, należy rozróżnić ten przypadek od wydawania opinii o stanie zdrowia psychicznego (opinii psychiatrycznej) wydawanej przez lekarzy psychiatrów i unormowanej w art. 202 kpk, należy rozważyć obecność psychologa

Przesłuchujący powinien posiadać chociażby minimalną wiedzę z zakresu psychologii sądowej i psychiatrii,

Należy ustalić czy w ogóle przesłuchiwany jest zdolny składać zeznania i nie wpłynie to negatywnie na jego stan zdrowia

A te zaburzenia psychiczne dzieci to:

a) upośledzenie umysłowe

b) padaczka

c)encefalopatie

d)psychozy endogenne

e)zaburzenia psychiczne egzogenne

f)nerwice i zaburzenia nerwicowe

g)psychozy reaktywne

h)zaburzenia psychosomatyczne

i) endokrynopatie (zaburzenia hormonalne)

j) zaburzenia w sferze emocjonalno-popędowej

k) zespół zaburzeń po stresie urazowym

Przesłuchanie dziecka znajdującego się w ciężkim stanie zdrowia:

Jeżeli lekarz wyrazi zgodę na przesłuchanie, będzie ono miało szczególny charakter.

M. Kulicki wyróżnił cztery czynniki, które nadają tej szczególnej formie przesłuchania swoisty charakter:

• Czynniki medyczne - pierwszeństwo czynności leczniczych nad czynnościami procesowo -kryminalistycznymi. Wyrażenie zgody przez lekarze decyduje o możliwości przesłuchaniu w ogóle, jego zakresu, czasu trwania.. Niezbędny jest także udział lekarza w przesłuchaniu bo konieczność monitorowania stanu pacjenta. Może one w każdej chwili przerwać przesłuchanie ze względu na dobro chorego, czy też w przypadku wystąpienia wątpliwości co do zdolności do relacjonowania.

• Czynniki faktologiczne - specyficzne elementy przesłuchania jak: nietypowe miejsce przesłuchania, jego czas, ograniczona sprawność psychofizyczna świadka oraz swego rodzaju przymusowość sytuacji przesłuchiwanego i przesłuchującego

• Czynniki prawne - ograniczenie części wstępnej przesłuchania, rezygnację z relacji spontanicznej na rzecz pytań, które powinny być formułowane niezwykle ostrożnie i uwzględniać wiek dziecka oraz podatność na sugestie.

• Czynniki kryminalistyczne - elementy wiedzy z zakresu psychologii zeznań. Jeżeli przesłuchujący przewidywałby jakąkolwiek szkodę powinien z przesłuchania zrezygnować.

W tej szczególnej formie przesłuchania znaczenie ma zapis magnetofonowy czy też zapis na kasecie wideo - często nie jest możliwe prawidłowe spisanie protokołu oraz uzyskanie na nim podpisu osoby przesłuchiwanej.

25. Na czym polega przesłuchanie konfrontacyjne i w celu odtworzenia wyglądu osoby lub rzeczy?

• Podstawą tej formy przesłuchania jest art.172 k.p.k., który mówi, że przesłuchiwane osoby mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia, a nawet usunięcia sprzeczności

• Szczególność tej formy wynika z jedności czasu, miejsca, przedmiotu i dokumentacji przesłuchania:

• jedność czasu oznacza równoczesne przesłuchanie dwóch osób, nie zaś równoczesność wypowiedzi

• jedność miejsca - osoby przesłuchiwane znajdują się w tym samym pomieszczeniu widząc i słysząc się wzajemnie

• jedność przedmiotu przesłuchania - przesłuchiwani wypowiadają się na te same okoliczności uprzednio zrelacjonowane sprzecznie

• jedność dokumentacji - ujęcie obu wypowiedzi konfrontowanych osób w jednym protokole

• konfrontacja jest czynnością trudną i powinna być stosowana w ostateczności z uwagi na jej ujemne następstwa takie jak: wzajemne przekazanie informacji, których osoby nie powinny znać, możliwość wywarcia sugestii, dezorganizacja i osłabienie pewności osoby, utwierdzenie podejrzanego w jego metodzie obrony.

• Konfrontacja nie jest także wskazana gdy jedna relacja jest stanowcza lub wyczerpująca, a druga chwiejna lub zawierająca luki.

• Konfrontować ze sobą można świadków, podejrzanych, oskarżonych. Dziecko konfrontować można jedynie z drugim dzieckiem w zbliżonym wieku, rozwoju fizycznym i umysłowym. Dzieci nie powinny być konfrontowane z dorosłymi ( wywieranie sugestii) i z dziećmi starszymi. Konfrontacja ze świadkiem incognito jest niedopuszczalna ze zrozumiałych względów.

• Przesłuchanie składa się z etapu czynności wstępnych (osobno dla każdej z konfrontowanych osób) i właściwej konfrontacji - gdy obie osoby znajda się w tym samym pomieszczeniu. Przesłuchujący zapytuje czy się znają i kim są dla siebie. Następnie pytanie dotyczące okoliczności przedstawionych sprzecznie.

• Jako pierwsza odpowiada osoba, która udzieliła informacji bardziej wiarygodnych, następnie odpowiada druga osoba. W dalszej kolejności następuje etap pytań szczegółowych, na końcu pytania odnośnie przyczyn powstania sprzeczności.

• Konfrontowane osoby nie mogą zwracać się do siebie bezpośrednio, lecz tylko za pośrednictwem przesłuchującego.

PRZESŁUCHANIE W CELU ODTWORZENIA WYGLĄDU OSOBY LUB RZECZY

• Ta szczególna forma przesłuchania ma na celu odtworzenie wyglądu osoby lub rzeczy, a więc w przypadku osoby uzyskanie jej rysopisu, a następnie wizerunku

• Uzyskanie opisu twarzy jest bardzo trudne, bo osobę widzianą przelotnie rozpoznajemy nie po rysach twarzy, wzroście, ubraniu lecz po całym konglomeracie składników, których nie jesteśmy w sanie wymienić

• Metody:

• Najpierw stosowano rysunek na podstawie opisu, potem wprowadzono identyfikatory kompozycyjne zawierające zestawy kształtów twarzy, oczu, nosów, ust itd.

• Obecnie: metoda graficzna (rysunkowa), fotomontaż, portret składany, metoda rzeźbiarsko-plastyczna, automatyczna (komputerowa), mieszana, kompozycyjna (w Polsce jako POL-SIT czyli Polski System Identyfikacji Twarzy

• W tej formie przesłuchania ważne jest uzyskanie informacji o przesłuchiwanym, jego spostrzegawczości, zdolności skupienia uwagi, wykonywanych czynności podczas spostrzegania oraz panujące warunki zewnętrzne

• Większość świadków zapamiętuje i określa wzrost, budowę ciała, domniemany wiek oraz ubiór. Słabiej zapamiętywane są: kształt twarzy, cera, włosy, najsłabiej zaś oczy, nos, usta, uszy, czoło itd. Dobrze zapamiętywani są także sprawcy wyróżniający się z otoczenia

• Czynnikiem sprzyjającym dokładniejszemu opisowi jest doszukanie się przez świadka podobieństwa sprawcy do znanej osoby

• Portret rysunkowy powinien być sporządzony natychmiast po zdarzeniu. Nie powinien być to okres dłuższy niż 2-3 dni. Niekorzystnie na opis wpływa ukazanie świadkowi portretu domniemanego sprawcy jeszcze przed sporządzeniem portretu.

• Podczas sporządzania opisu nie można świadkowi niczego sugerować.

• Na koniec przesłuchania sporządza się specjalny protokół

26. Na czym polega przesłuchanie związane z okazaniem i w celu odtworzenia sytuacji lub postępowania na miejscu zdarzenia oraz przesłuchanie świadka incognito?

PRZESŁUCHANIE ZWIĄZANE Z OKAZANIEM

• Okazanie jest szczególną formą przesłuchania, wynikającą bezpośrednio z brzmienia art.173 § 1 k.p.k. -„osobie przesłuchiwanej można okazać inną osobę, jej wizerunek lub rzecz w celu jej rozpoznania”. Rozpoznanie jest najprostszym aktem poznania, który polega na porównaniu ze sobą obrazu aktualnie spostrzeganego z obrazem spostrzeżonym uprzednio

• Przeprowadzenie okazania powinno być poprzedzone przesłuchaniem w celu uzyskania rysopisu człowieka. Pozwoli to ustalić, jaką wiedzą dysponuje świadek i czy na tej podstawie jest możliwa identyfikacja

• Okazanie może dać trojaki wynik: zidentyfikowanie, niezidentyfikowanie i niemożność identyfikacji

• Miejscem przeprowadzenia czynności okazania jest siedziba organu, który dokonuje procesowej czynności przesłuchania w specjalnie przystosowanym do tego celu pomieszczeniu (dobre oświetlenie, możliwość przyjrzenia się okazywanej osobie lub rzeczy). Możliwe jest przeprowadzenie okazania w miejscu, w którym dokonano spostrzeżenia, gdyż sprzyja to aktywizacji pamięci

• Przesłuchiwany nie powinien przed okazaniem widzieć osoby okazywanej, jej wizerunku ani osoby przybranej do tej czynności

• Osoby, które już zostały przesłuchane nie powinny kontaktować się z innymi osobami nie uczestniczącymi jeszcze w tej czynności

• Jeżeli chodzi o ilość okazań, to należy dokonać ich tylu, ile jest osób przesłuchiwanych. Dokonuje się także tylu okazań, ile jest osób okazywanych.

• Osoby przybrane powinny być zbliżone typologicznie do osoby okazywanej. Wśród nich nie mogą znajdować się funkcjonariusze organu dokonującego tej czynności oraz osoby znane przesłuchiwanemu

• Przesłuchujący powinien powstrzymać się od wszelkich wypowiedzi sugerujących wskazanie konkretnej osoby

• Organ procesowy powinien dążyć do tego, aby wygląd osoby okazywanej nie różnił się od jej wyglądu z czasu zdarzenia. W uzasadnionych przypadkach osoby te mogą być okazywane w ruchu. Przesłuchiwany ma także możliwość zapoznania się ze znakami szczególnymi- bliznami, tatuażami.

• W trakcie okazania osoba okazywana powinna się znajdować w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby i sama wybiera sobie miejsce pośród osób przybranych

• Okazanie może być jawne lub tajne. Podczas tajnego może być użyty sprzęt elektroniczny, wizjer, lustro obserwacyjne lub inny środek wykluczający możliwość ujawnienia osobom nieuprawnionym tożsamości osoby przesłuchiwanej.

• W wypadku braku możliwości okazania bezpośredniego przeprowadzane jest okazanie pośrednie za pomocą fotografii. Jeśli jedno zdjęcie w okazywanym zbiorze jest odmienne, zwraca na siebie uwagę i zostaje wybrane

• Okazanie zwłok jest czynnością trudną i obarczoną dużą ilością błędnych rozpoznań (zmiany pośmiertne, zaangażowanie uczuciowe). Nie jest wskazane okazywanie zwłok dziecku poniżej 12 roku życia.

• Z okazania sporządza się protokół. Powinno być ono także zarejestrowane na kasecie wideo i dołączone do akt sprawy.

PRZESŁUCHANIE W CELU ODTWORZENIA SYTUACJI LUB POSTĘPOWANIA NA MIEJSCU ZDARZENIA

Jest to przesłuchanie standardowe połączone z pokazem zachowania się samego świadka oraz innych osób uczestniczących w zdarzeniu. Wg Kulickiego sposobem wyrazu w tej formie przesłuchania są gesty będące tworzywem środków dowodowych. W tym przesłuchaniu może uczestniczyć pozorant, który biernie wykonuje dyspozycje wynikające z relacji przesłuchiwanego. Sam pokaz sprzyja także wyobrażeniu miejsca zdarzenia, a tym samym wspomaga pamięć, bywa, że powinien się odbyć na miejscu zdarzenia. Niedopuszczalne jest zbiorowe przesłuchanie świadków na miejscu zdarzenia. Przesłuchanie prowadzone z udziałem uczestników zdarzenia jest „zbrodnia dowodową”. Na miejscu zdarzenia powinien być obecny, obok przesłuchującego i pozorantów, tylko jeden przesłuchiwany.

Przesłuchanie powinno być, obok protokołu, zarejestrowane na kasecie video, a zawsze na zdjęciach fotograficznych.

PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA INCOGNITO

Instytucja świadka incognito została wprowadzoną ustawą z dnia 6 lipca 1995r o zmianie kodeksu postępowania karnego. Podstawą jej wprowadzenia była konieczność wyboru pomiędzy brakiem środka dowodowego, spowodowanym obawą świadka o jego życie własne i bliskich, który w tej sytuacji nie złożyłby zeznań, a ograniczeniem zasady bezpośredniości i prawa do obrony oskarżonego w procesie karnym. Przepis ten ma zastosowanie w sytuacji, gdy: zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej. Wtedy też sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka. Utajnieniu ulegają dane osobowe oraz te fragmenty zeznań, które tę tożsamość ujawniają. Nie jest także dopuszczalna konfrontacja.

27. Co należy uwzględnić w ekspertyzie w sprawach nieletnich? Str. 237

• Opis obrazu klinicznego asocjalności

• Etiologia

• Społeczny nurt kryminogenezy, z uwzględnieniem szczególnej diagnozy rodziny

• Ewentualne komponenty psychopatologiczne

• Ewentualne komponenty organiczne, z uwzględnieniem danych oraz wniosków neurologa i psychiatry

• Osobowość

• Jako skutek ujawnionych czynników etiologicznych

• Jako warunek asocjalnego i przestępczego zachowania, w zakresie osobowości:

- Właściwości instrumentalno-wykonwacze

-Właściwości emocjonalno-motywacyjne oraz dysfunkcje mechanizmów regulacyjnych

-Właściwości i warunki pozytywne, ujmowane z punktu widzenia perspektyw rozwojowych

• Prognoza resocjalizacyjna

• W warunkach wolnościowych z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny

• W warunkach zakłady wychowawczego lub resocjalizacyjnego

• Zalecenia resocjalizacyjne

28. W obrazie klinicznym nieletniego biegły powinien dążyć do określenia następujących „wymiarów”… (wymień i omów). Str. 238

1. Stosunek badanego do rodziny - czy jest on pozytywny czy wrogi, akceptujący, lękowy, czy skazany identyfikuje się z rodziną itp. Ważne jest określenie zróżnicowania ustosunkowań nieletniego do członków rodziny, jeżeli ono występuje.

2. Stosunek do nauki - czy jest on pozytywny, obojętny, lekceważący, lękowy, jakie występują u badanego zaniedbania w zakresie nauki szkolnej (opóźnienie w nauce, braki wiadomości itp.), czy wagaruje, jak tak to czemu i jak często.

3. Sposób spędzania wolnego czasu - ile badany ma wolnego czasu, z kim go spędza (sam czy w grupie), jaki charakter ma grupa, jaki ma status w tej grupie (przewodzi, jest równoprawnym członkiem, jest podporządkowany itp.).

4. Charakter rozrywek - ile czasu zajmują badanemu rozrywki, na czym one polegają, czy mają charakter asocjalny (alkoholizm, chuligaństwo, hazard), czy też mają postać społecznie akceptowaną (sport, lektura itp.).

5. Seksualizm i stosunek do płci odmiennej - czy wystąpiła u badanego inicjacja seksualna, jak wcześnie, jaki jest jego stosunek do spraw seksu i partnerów płci przeciwnej (uspołeczniony czy wulgarnie instrumentalny), jakie w tym względzie ma doświadczenia.

6. Popełnione czyny przestępne (ewentualnie inne objawy demoralizacji) i ich charakterystyka - czy nie popełniał dotychczas żadnych przestępstw, krótka charakterystyka popełnionych przestępstw (indywidualne czy zbiorowe, inicjator czy wykonawca, rodzaj przestępstwa).

7. Stosunek badanego do popełnionego przez niego przestępstwa (ewentualnie innych objawów demoralizacji) - jak je interpretuje, jak ocenia swój udział w nim (przy przestępstwach zbiorowych), czy ma poczucie winy itd.

29. Co zalicza się do spraw opiekuńczych? Wymień i omów. Str. 246

• Sprawy o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez kobietę, która ukończyła 16 lat

Dwa warunki: czy istnieje ważny powód oraz czy istnieje podstawa do przyjęcia, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem rodziny i interesem społecznym zgodnie z art. 10 § 1 k.r.o.

• Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi

Obejmuje się takie sprawy o uznanie dziecka, o przyznanie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej, o ograniczenie tej władzy, o odebranie dziecka, o różne formy udzielenia pomocy, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządzania majątkiem dziecka i inne -> w większości tych spraw zbadanie przesłanek psychologicznych a także wyciągnięcie z nich odpowiednich wniosków jest bardzo ważne.

• Sprawy o przysposobienie

Zgodnie z art. 114 k.r.o. podstawową przesłanką aby sąd mógł wydać decyzje o przysposobieniu jest dobro małoletniego.

• Sprawy z zakresu opieki nad małoletnimi

Jeżeli dziecko jest sierotą naturalną (oboje rodziców nie żyje) lub społeczną (oboje rodziców nie ma praw rodzicielskich) sąd ustala opiekę nad dzieckiem ośrodkom lub osobom fizycznym.

• Sprawy kurateli dla małoletnich

Dotyczą głównie spraw spadkowych i materialnych z art. 182 k.r.o., biegły psycholog jest w nich rzadko powoływany.

30. Co jest przedmiotem ekspertyzy psychologicznej w sprawach karnych wg: J. M. Stanika, W. Domachowskiego. Str. 257

• Wg J. M. Stanika przedmiot ekspertyzy wiąże się z osobą:

• nieletniego sprawcy czynu zabronionego;

• dorosłego występującego w charakterze podejrzanego lub oskarżonego;

• dziecka pokrzywdzonego czynem przestępnym;

• człowieka starego lub upośledzonego umysłowo w charakterze świadka.

• Wg W. Domachowskiego przedmiot ekspertyzy zależy od czynu przestępnego. Wyróżnił 4 typy działań przestępnych. Kryterium podziału - stopień w jakim inne osoby, poza sprawcą wywierają wpływ na dokonanie i kształt czynu

• przestępstwa determinowane właściwościami sprawcy (analizuje się struktury osobowościowe sprawcy);

• przestępstwa dokonane w obecności osób nie będących grupą (analiza ww. + efektu audytorium);

• przestępstwa dokonane pod wpływem grupy (analiza wpływu grupy na jednostkę);

• przestępstwa dokonane przez członków grupy (analiza os­o­bowościowa poszczególnych sprawców oraz me­cha­nizmów grupowych).

31. Co jest przedmiotem ekspertyzy psychologicznej w sprawach karnych wg: M. Grćar i T. Jaśkiewicz-Obydzińskiej oraz J. Gierowskiego? Str. 258-259

• Wg M. Grćar i T. Jaśkiewicz przedmiotem ekspertyzy jest:

• osobowość sprawcy, - psychologiczna diagnoza asocjalności oraz wynikającej z niej prognozy kryminologicznej i wskazań resocjalizacyjnych.

• zachowania inkryminowane, - ekspertyza ma wyjaśnić motywy działania przestępnego, zdolności rozumienia czynu i kierowania postępowaniem

• psychologiczne aspekty śladów, - rekonstrukcja cech psychicznych sprawcy na podstawie tzw. śladu czynu przestępnego

• wyjaśnienia oskarżonego, - ustalenie psychologicznych powodów zaprzeczania dowodom winy mimo ich oczywistości lub przyznanie się do winy wbrew logice i materiałom dowodowym zgromadzonym w sprawie

• zeznania świadków.

• Wg J. Gierowskiego przedmiotem ekspertyzy jest oso­bowość człowieka, czyli ogół mechanizmów sterujących jego zachowaniem, na wymiarach:

• przekrojowym - emocje, potrzeby, dążenia, oczekiwania, procesy intelektualne, umiejętności i zdolności, temperament, procesy spostrzeżeniowe; Opisuje aktualny obraz osobowości. Obejmuje konflikty emocjonalne, obronne, mechanizmy osobowości, obraz własnej osoby (ja realne i ja idealne), także osobowościowo rozumiany obraz otaczającego świata

• rozwojowym (longituidalna)- geneza rozwoju oraz czynników kształtujących osobowość i zachowania badanego. Analiza linii życiowej, warunków rozwojowych i wychowawczych, materialnych, przebytych chorób i urazów. Też psychologiczna analiza czynu przestępnego.

32. Omów teorie czynności jako teoretyczną podstawę ekspertyzy. Str. 262

• Teoria czynności jest wg A. Sokołowskiej teoretyczną podstawą analizy, gdyż „jest to zbiór twierdzeń na tyle ogólnych, że można je zastosować w różnych rozwiązaniach praktycznych, a również pozwalających w ramach jednolitego systemu na wyjaśnienie psychologicznych mechanizmów ludzkiego działania.” Teoria ta jest pomostem miedzy wiedzą psychologiczną a prawną i kryminalistyczną.

• Zgodnie z teorią czynności zachowanie człowieka to ukierunkowana i świadomie sterowana aktywność, zmierzająca do ko­n­kretnego celu, a czyn człowieka ujmowany jest jako wynik oddziaływania czynników zewnętrznych, sytuacyjnych i wew­nętrznych procesów regulacyjnych. Takie ujęcie pozwala na wykorzystanie wiedzy psychologicznej na potrzeby prawnicze.

• Zalety: aparatura pojęciowa zrozumiała dla prawników, celowy charakter ludzkich zachowań (finalna teoria czynu w prawie karnym), łatwość wyjaśniania czynów w ramach tej teorii.

33. Omów teorie etiologiczne jako teoretyczne podstawy ekspertyzy. Str. 264

Wśród teorii etiologicznych wyróżnia się m.in. teorię przystosowania-nieprzystosowania społecznego, teoria psycho­ana­li­tyczna, teoria uczenia się, teoria stygmatyzacji i teoria neutralizacji.

• Teoria przystosowania-nieprzystosowania społecznego - przedstawiciele: H. Spionek, S. Batawia, O. Kinberg. Istnieje optymalny, korzystny, a zarazem powszechny i typowy dla danego społeczeństwa zespół norm i wzorów zachowań spo­łecz­nych, których poznanie i przyswojenie gwarantuje w miarę bezkonfliktowe w miarę bezkonfliktowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Dziecko przyswaja te normy w rodzinie, szkole, itp., nabierając jednocześnie odpowiednie wartości, poglądy, nawyki i przekonania zgodne z uznawanymi. Jednostkę znającą i żyjącą zgodnie z tymi normami uważa się za przys­to­sowaną. Natomiast niepełna lub źle funkcjonująca rodzina, nieprawidłowy przebieg nauki szkolnej (powtarzanie klas, wagary), czy wpływ grup przestępczych prowadzi do nieprzyswojenia norm, a w konsekwencji do złej adaptacji społecznej, co może przejawiać się w pasożytnictwie społecznym, uzależnieniach, wykolejeniem społecznym, a także przestępczości. Przes­tęp­czość jest wiec głównie spowodowana dezadaptacją społeczną, chociaż może też być skutkiem cech osobowościowych lub niekorzystnych warunków środowiskowych.

• Teoria psychoanalityczna - wiąże zachowania przestępcze z frustracją, czyli niezaspokojeniem potrzeb. Frustracja może prowadzić do znerwicowania (nieszczęśliwości) lub agresji (przestępczości). Jest to jednak zbyt ogólne wyjaśnienie, szczególnie że agresja występuje powszechnie i nie musi prowadzić do przestępczości.

• Teoria uczenia się - twórcą jest A. Bandura, wykorzystuje się ją m.in. w wyjaśnianiu zachowań agresywnych i dewiacyjnych. Sposobem nowych wzorów zachowania jest uczenie się obserwacyjne czyli modelowanie. Prowadzi ono do: zaznajomienia się z nowym zachowaniem, przezwyciężenia oporów przez zachowaniami znanymi, ale niezgodnymi z normami oraz „ułatwiania” wykonywania tego zachowania. Dzieje się tak wtedy, gdy model jest osobą znaczącą (np. ojciec, kolega). Nowe zachowania ulegają wzmocnieniu i utrwaleniu poprzez: wzmocnienie zewnętrzne bezpośrednie (nagrody i kary), wzmocnienie obserwacyjne (skutki zachowań innych ludzi) i samowzmocnienie (wynik systemu wartości i ocen jednostki).

• Teoria stygmatyzacji - E. Lemerta, rozróżnia przyczyny pierwotnej i wtórnej przestępczości. Pierwotne zachowania przestępne mają postać naturalnych psychologicznych reakcji wieku dziecięcego lub młodzieńczego. Natomiast reakcja społeczeństwa na te zachowania, takie jak karanie, kontrolowanie czy segregacja społeczna, prowadzi do zaburzenia procesu socjalizacji, zmian w psychice jednostki, naznaczenia jej jako przestępcy i powoduje, że staje się ona faktycznie jednostką prze­stępczą. Traktowanie jednostki jako przestępcę, dewianta, sprawia, że zaczyna ona w to wierzyć, a w dodatku jest bacznie obserwowana przez otoczenie, więc każde niepożądane zachowanie jednostki jest traktowane jako potwierdzenie „diagnozy” zarówno dla społeczeństwa, jak i dla samej jednostki. Tak więc, za A. i M. Kosewskimi, można wyróżnić dwa stadia rozwoju przestępczego:

• Reaktywne - pierwotne, zachowania przestępcze są reakcją na warunki środowiskowe lub powstają z innych niepatologicznych mechanizmów psychologicznych;

• Autonomiczne - zachowania przestępne stają się niezależne od pierwotnych przyczyn i motywacji.

• Teoria neutralizacji G. Sykesa i D. Matza

34. Wymień i omów „techniki neutralizacji” wg Sykesa i Matza. Str. 270

Zgodnie z tą teorią sprawca zna i aprobuje powszechnie obowiązujące normy, ale wskutek technik neutralizacji podejmuje czyny niezgodne z tymi normami.

Techniki:

• zaprzeczenie winy - przekonanie, że czyny są spowodowane przez czynniki zewnętrzne, np. wpływ grupy;

• zaprzeczenie krzywdy - przekonanie, ze czyny nie są w rzeczywistości szkodliwe;

• zaprzeczenie ofiary - przekonanie, że w danych okolicznościach krzywda nie jest naganna (np. agresja wobec homoseksualistów), albo ofiara jest fizycznie nieobecna lub abstrakcyjna (kradzież mienia publicznego);

• potępienie potępiających - przekonanie, że osoby oceniające czyn jako naganny same są godne potępienia (łapówki w sądach, brutalność policji, itp.);

• powoływanie się na wyższe racje - przywiązywanie większej wagi do norm grupowych niż norm społecznych.

35. Przedstaw charakterystykę sprawców przestępstw zaproponowaną przez A. Szymusik i E. Leśniaka oraz J. Pabian. Str. 274

• Wg A. Szymusik i E. Leśniaka sprawcy zabójstw dzielą się na:

• chłodnych uczuciowo - obniżenie uczuciowości wyższej, brak pozytywnych nastawień do ludzi i zrozumienia obowią­zu­jących norm etyczno-moralnych;

• o żywych reakcjach emocjonalnych ze skłonnością do spięt­rzeń afektu - zabój­s­two zwykle pod wpływem nagłego czynnika wyzwalającego; to przeważnie ludzie nieśmiali, z kompleksem niż­szości, nadwrażliwi; w większości zabójstwo jedynym przestępstwem dokonanym przez sprawcę; zwykle żałowali oni swojego czynu i ofiary; często tendencje samobójcze i stany reaktywne

• odhamowanych - uczuciowość rozwinięta prawidłowo, ale osłabienie hamowania nerwowego wskutek zmian organicznych, często nie­wspó­ł­mierność reakcji do bodźca, niemożność hamowania reakcji emocjonalnych i niezdolność od­ro­czenia decyzji. W tej grupie także sprawcy, którzy dopuścili się czynów pod wpływem stanów psychotycznych. (urojenia, omamy, lęki)

• Wg J. Pabian Sylwetka psychiczna kobiet, sprawczyń zabójstw swoich dzieci:

• psychopatyczne,

• infantylne,

• chłodne uczuciowo lub histeryczne,

• nieraz ograniczone umysłowo chociaż zdarzają się o inteligencji przeciętnej lub ponadprzeciętnej

• o niedojrzałej osobowości i jej dewiacje,

• słabe dostosowane do życia społecznego,

• niezdolność do prawidłowej oceny sytuacji i ustanowienia hierarchii wartości zjawisk

• motywacja ich czynów z reguły niejasna, często wręcz niemożliwa do określenia.

36. Przedstaw charakterystykę sprawców przestępstw zaproponowaną przez T. Hanauska oraz M. Jasieckiego i J. Kozuba. Str. 276

• Wg. M. Jasieckiego i J. Kozuba młodociani przestępcy cechują się:

• brakiem poczucia winy w stosunku do czynu,

• zawyżonymi ocenami siebie i swoich aspiracji,

• brakiem dojrzałości emocjonalnej (labilność uczuć, słaba kontrola emocjonalna, niska tolerancja na frustrację, brak wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa, sztywność pos­taw emocjonalnych, odreagowywanie przez zachowania agresywne i wrogie, słaba socjalizacja uczuć, egocen­try­czna motywacja uczuciowa, brak silnie zinterioryzowa­nych norm moralnych, bezkrytyczność, niepewność siebie, poczucie niższości),

• zaburzeniami emocjonalnymi w kontaktach z innymi ludźmi (w tym podatność na sugestię, nadmierna uległość wobec osób znaczących, wrogość wobec innych),

• przerzucaniem odpowiedzialności i unikanie poczucia winy,

• unikaniem dorosłych ról i obowiązków,

• brakiem nawyków społecznego współżycia i ściśle wyty­czo­nych zasad i reguł postępowania,

• Stosunek do własnego życia - życiem chwilą obecną, snuciem nierealnych planów, nieuzasadniona beztroska i optymizm, myślenie życzeniowe, brak postaw aktywnych i produktywnych, brak planowanego działania i realizacji zamierzeń, brak wytrwałości i jasno wytyczonych celów ży­ciowych.

• Silne przeżywanie konfliktu między wartościami egoistycznymi i samozachowawczymi a wartościami społecznymi.

• Wg T.Hanauska sprawcy zabójstw z lubieżności: Str. 274-5

• są to na ogół ludzie tzw. przeciętni;

• cechują ich „dwa oblicza”: przeciętne, prezentowane otoczeniu oraz drugie, przestępcze;

• przy popełnianiu przestępstw cechuje ich szczególna brutalność, okrucieństwo i prymitywizm;

• trudno jest im ukryć całkowicie przed otoczeniem rysy sadyzmu i agresywności: częste są wśród nich przypadki znęcania się nad rodziną, dziećmi, zwierzętami; czasami dopuszczają się sporadycznych bójek, konfliktów z przedstawicielami prawa ;

• zazwyczaj zabójcy z lubieżności cechują się dobrą opinią w zakładzie pracy;

• rzadko są to osoby o wyższym poziomie intelektualnym - najczęściej to osobnicy prymitywni, zaniedbani środowiskowo, często wykazują zaburzenia osobowości (psychopatia, charakteropatia).

37. Przedstaw charakterystykę sprawców przestępstw zaproponowaną przez D. Wrighta i J. W. Kincha. Str. 278

• Wg D. Wrighta przestępcy dzielą się na:

• neurotycznych - nieśmiali, zahamowani, draż­li­wi, samotni, niespokojni, sumbmisywni, apatyczni, z poczuciem winy. Z poczuciem niższości. Zachowania przestępne - formy indywidualne kradzieże, ukryty sadyzm, zboczenia seksualne;

• niezsocjalizowanych, agresywnych - wrogi wobec au­to­rytetów i innych, ponury, złośliwy; nieczuły na pochwały i kary. Przerzuca winę na innych, czuje się prześladowany, nie odczuwa wyrzutów sumienia. Jest raczej osamotniony - bo okrutny i mściwy jednocześnie wzbudza podziw i strach - często staje się przywódcą gangów lub zajmuje pozycję znaczącą (dominacja nad innymi)

• pseudosocjalnych - lojalny członek gangu, nastawiony wrogo i podejrzliwe wobec społecznych autorytetów. Dobrze zaadoptowany i mocno związany z grupą przestępczą, która jest ich emocjonalnym zaczepieniem (substy­tutem rodziny), podatni na wpływy norm grupowych

• Wg J. Kincha przestępcy dzielą się w zależności od sto­sunku do norm moralnych na:

• prospołecznych - przyjmują ogólnie akceptowane nor­my, są to przestępcy okolicznościowi; dominujący czynnik kryminogenny tkwi w sytuacji w jakiej się znaleźli.

• antyspołecznych - przyjmują normy uznawane w śro­do­wiskach przestępczych i wykolejonych, ulegli negatywnej socjalizacji w demoralizującym środowisku;

• aspołecznych - nie przyjmują żadnych norm, mają trud­ności w przystosowaniu społecznym spowodowane różnymi czynnikami etiologicznymi od niepełnowartościowości biopsychicznej kończąc na daleko posuniętych zaniedbaniach wychowawczych

38. Przedstaw i omów klasyfikację J. Pinatela. Str. 279

J. Pinatel dzieli przestępców na:

• sprawców o dużej zdolności do popełniania przestępstw i dużej zdolności do przystosowania społecznego rozumianej jako zdolności do maskowania działalności przestępczej - są to sprawcy najbardziej niebezpieczni dla społeczeństwa. prowadzą działalność przestępczą na dużą skalę, zajmując w społeczeństwie wysokie stanowiska i mając określone wpływy polityczne/gospodarcze. Prawie nigdy nie ponoszą odpowiedzialności karnej.

• Zawodowi przestępcy - łatwość zejścia na drogę przestępstwa, mniejsza zdolność do maskowania działalności przestępczej. - nie mają oficjalnego legalnego zatrudnienia więc są częściej pod lupą organów ścigania, ale odpowiedzialność karna i tak stosunkowo rzadko.

• sprawcy o średniej zdolności do popełniania przestępstw i średniej do przystosowania społecznego - osoby najczęściej ponoszące odpowiedzialność karną. (stosunkowo mała zdolność do maskowania działalności przestępczej - ich czyny często zostają wykryte)

• mała zdolność do popełniania przestępstw i duża do przystosowania społecznego - najmniej społecznie groźna grupa (np. zabójstwo w obronie własnej, kradzież chleba dla dzieci, itp.).

39. Przedstaw schemat psychologicznych uwarunkowań rezultatów zeznań świadków. ²

1 - zależności relacyjne zgodne z założeniami „człowiek w sytuacji”

2 - warunki i sytuacje dzielące zdarzenie do składania zeznań (czas, przemyślenia i interpretacje, zagrożenia, namowy ze strony innych, itp.)




40. Wymień u omów metody badań w psychologii zeznań świadków str 180

Zeznaniem w sensie psychologicznym jest każda wypowiedź osoby badanej na zadane pytanie (por. Horoszowski, 1966).

Zeznania podzielić można na:

1. szczere, zgodne z posiadaną na dany temat wiedzą podmiotu

2. nieszczere, niezgodne z tą wiedzą.

Do metod specyficznych zaliczamy:

1. Metodę kazuistyczną: polega na analizie zeznań złożonych w związku z różnymi autentycznymi sprawami sadowymi, na podstawie których wyprowadza się odpowiednie uogólnienia i wnioski.

Zalety: operuje się autentycznym materiałem dowodowym.

Wady: zawarty w aktach materiał jest bardzo trudny do zweryfikowania w razie rodzących się. wątpliwości czy pojawiania się alternatywnych hipotez. Trudno ustalić, jak przedstawiały się warunki spostrzegania, jakim wpływom ulegał świadek w okrasie między dokonywaniem spostrzegania a składaniem zeznań w danej sprawie itp. prawda sądowa" nie zawsze pokrywa się z występującym w rzeczywistości stanem faktycznym, toteż trafność tej metody badawczej nie jest zadowalająca. Pełni funkcje metody pomocniczej.

2. Metoda przypomnień: polega ona na ustalaniu błędów w opisie przedmiotów i osób dobrze znanych badanemu czy na analizie przeszłych faktów codziennego życia. Za jej pomocą uzyskuje się podstawy do oceny pamięci określonej osoby. Jest to metoda przestarzała.

3. Metoda ankiety: jest metoda socjologiczna, istnieje możliwość wykorzystania jej do badań psychologicznych przy zastosowania odpowiednich sformułowań treściowych (opartych np. na zasadach dyferencjału semantycznegp).

4. Metoda eksperymentalna: polega na wywołaniu określonego zjawiska (tekst, scenariusz odgrywanej inscenizacji, film itp.) w ściśle określonych warunkach wobec pojedynczych czy zgrupowanych osób celem zbadania stopnia zapamiętania go i rzetelności reprodukcji w określonym przedziale czasowym, przy zastosowaniu konkretnych metod przesłuchani. Pozwala na kontrolowanie poszczególnych zmiennych eksperymentalnych, zbliż sytuację eksperymentalną do faktów z życia codziennego.

Do metod niespecyficznych zaliczamy: metody do badania spostrzegawczości, uwagi, pamięci, myślenia itd., jak również metody badań osobowości, a więc testy czy pewne warianty eksperymentu klinicznego.

1. Wymień rodzaje pytań wpływające na efektywność zeznań,

• Pytania wg M. Lipczyńskiej.

Pytania dozwolone:

• merytoryczne; - zmierzające do uzyskania informacji co do przedmiotu procesu

• formalne; - zmierzające do uzyskania informacji co do roli procesowej

• incydentalne (uboczne) - zmierzające do uzyskania informacji tego rodzaju jak np. personalia stron czy świadków

Pytania niedozwolone:

• zabronione przez przepisy proceduralne;

• błędne z punktu widzenia logiki;

• niezmierzające do realizacji ustawowych celów procesu, w szczególności:

1. bez związku ze sprawą (nieistotne),

2. obraźliwe, dokuczliwe, wulgarne,

3. niedostosowane do roli procesowej pytanego,

4. podstępne, podchwytliwe,

5. sugerujące odpowiedź.

• Pytania wg W. Sterna (na bazie logiki, kolejność wg wzrostu sugestywności):

Do pytań merytorycznych zaliczamy:

• pytania żądające określenia,

• pytania zadawane za pomocą dysjunkcji zupełnej,

• pytania zadawane za pomocą dysjunkcji niezupełnej

• pytania wyczekujące,

• pytania zawierające jakieś założenia,

• pytania rozwijające błąd.

• Pytania wg I. Huntera (analogiczne do pytań Sterna):

• pytania determinujące - zaimek lub przysłówek pytający, np. jakiego kolor był samochód?

• pytania całkowicie rozłączne - wybór jednej z dwóch ściśle określonych możliwości

• pytania częściowo rozłączne - dają do wyboru 2 możliwości ale nie wyłączają 3

• pytania wyczekujące - silna sugestia przez negatywną konstrukcję

• pytania implikujące - sugerują coś czego w zdarzeniu nie było

• pytania konsekutywne - stosowane dla wzmocnienia sugestii zawartej w pytaniu podrzędnym

• Pytania wg P. Horoszewskiego:

• sprawozdawcze (co się stało?) ogólne, żądające specyficznego opisu - nie zawierają sugestii

• żądające określenia (gdzie? kiedy? jak?) bardziej szczegółowe; na ogół nie sugestywne

• rozdzielcze (czy… czy?) uwzględniające wszelkie możliwości co do stanu przedmiotu czy zajścia; - ślad sugestii

• rozstrzygające (lekka sugestia) np. czy tego dnia gdy miało miejsce zdarzenie padał deszcz

• wyczekujące (sugestywne)

1. twierdzące np. czyżby sprawca miał w ręku nóż?

2. przeczące np. czy sprawca nie miał przypadkiem w ręku noża?

• nierozdzielcze (najsilniejsza sugestia) np. czy sprawca miał w ręku nóż czy siekierę?

• Pytania wg N. Strogowicza:

Pytania merytoryczne mogą być:

• uzupełniające; - okoliczność, które świadek w swobodnej relacji pominął

• precyzujące; - zmierzające do uszczegółowienia treści przedstawionych przez świadka zbyt ogólnie

• przypominające; - przypominające świadkowi okoliczności, o których zapomniał

• kontrolne - ustalenie stopnia wiarygodności zeznań przez uzyskanie dodatkowych, pośrednich treści weryfikacyjnych dot.:

- źródeł wiadomości świadka

- okoliczności spostrzegania

- danych potwierdzających zeznania świadka

- innych zgromadzonych już środków dowodowych

• Pytania wg B. Hołysta:

- uzupełniające

- wyjaśniające

- kontrolujące







41. Wymień kryteria analizy wiarygodności zeznań wg F. Arntzena.

1. Kryteria wynikające z przebiegu zeznania.

• Zakres stałości i zmienności relacji w zeznaniu.

• Rodzaj i charakter uzupełnień w czasie zeznania.

2. Kryteria wynikające z treści zeznania:

• Stopień detalizacji.

• Treści charakterystyczne dla danego rodzaju przestępstwa.

3. Kryteria oparte na obserwacji sposobu opowiadania:

• Sposób emocjonalnego zaangażowania się.

• Spójność relacji bądź nieudolność.

• Stopień kontrolowania sposobu zeznawania.

4. Kryteria oparte na ustaleniu motywów zeznania

41. Omów metodę SR, PU i CE wyniki badań J.M. Stanika.

1. Metoda swobodnej relacji (SR)
* polega na stawianiu pytań ogólnych (mogą byś formułowane ogólnikowo lub odnosić się do określonych elementów czy okoliczności), otwartych, dotyczących badanego zdarzenia
* jej celem jest pobudzenie intencji wypowiadającego się do możliwie pełnego i nieskrępowanego opisu zdarzenia będącego przedmiotem przesłuchania
* jest to metoda niedyrektywna (najniższy poziom ingerencji w zindywidualizowany tok funkcjonowania myślowego i swoisty styl słownikowo-składniowy reprezentowany przez świadka)


W fazie spontanicznych wypowiedzi świadków zadaje się jedynie pytania ogólne i umożliwia się świadkowi swobodne wypowiadanie się w granicach określonych celem przesłuchania art.157 k.p.k


2. Metoda pytań ukierunkowanych (PU)
* polega na celowym kierowaniu przebiegiem zeznań tak, by uzyskać jak najdokładniejsze informacje, a zwłaszcza te, które szczególnie interesują przesłuchującego

3. Metoda pytań krzyżowych (CE)
* polega na bezpośrednim zadawaniu pytań osobie przesłuchiwanej, ale w sposób uwypuklający dotychczasowe braki, luki, nieścisłości i niekonsekwencje w wypowiedzi
* w metodzie tej wykorzystuje się różne formy presji i nacisku psychologicznego na przesłuchiwanego

*metodą tą uzyskujemy znacznie większy przyrost informacji przydatnych do rekonstrukcji zdarzenia przy jednoczesnym wzroście informacji nieprawdziwych

ostrożność - stosunek odpowiedzi „nie wiem” do odp „nie wiem” i odp błędnych

sposób za pomocą, którego świadek wyraża się mówiąc "nie wiem", "nie pamiętam" itp. Przy SR nigdy nie mówimy o ostrożności. Ostrożność powstaje przy PU i jest w CE

kompletność - stosunek wypowiedzi poprawnie przytoczonych do wszystkich możliwych

dokładność - stosunek wypowiedzi poprawnych do sumy odpowiedzi prawdziwych, nieścisłych i błędnych

	KOMPLETNOŚĆ	DOKŁĄDNOŚĆ	OSTROŻNOŚĆ
SR	0,17	0,91	-
CU	0,26	0,86	0,95

Najbardziej kompletne wypowiedzi uzyskuje się metodą CE, a najmniej kompletne metodą SR. Najbardziej dokładne (zawierające najmniej błędów) zeznania uzyskuje się podczas SR, najmniej dokładne (zawierające najwięcej błędów) są zeznania uzyskane metodą CE.

Wskaźnik ostrożności - stosunek liczby odpowiedzi „nie wiem”, do sumy odpowiedzi „nie wiem” i odpowiedzi błędnych.

Najwyższy w zeznaniach uzyskanych metoda PU. Osoby badane tą metodą popełniały mniej błędów niż badani za pomocą CE.

Dzięki SR uzyskuje się najmniej informacji lecz są to informacje bardzo istotne dla sprawy. Stosując przy tym PU można SR uzupełnić, wyjaśnić oraz ją skontrolować.

44. art. 56 § 1, 2, 3 k.r.o. ^{1, 4}

§ 1: Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, każde z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

§ 2: Jednakże mimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych, małoletnich potomków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§3: Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego




45. Co to są przesłanki rozwodowe? Wymień i omów. ¹

Przesłanki rozwodowe to okoliczności, których istnienie lub brak stanowi warunek uzyskania rozwodu.

• Przesłanka pozytywna - przesłanka, która przewiduje istnienie pewnych okoliczności jako warunek uzyskania rozwodu (np. w § 1)

• Przesłanka negatywna - przesłanka przewidująca brak pewnych okoliczności będących warunkiem uzyskania rozwodu (w §2 i 3)

46. Wymień zawinione i niezawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego. ¹

Niezawinione przyczyny rozpadu związku małżeńskiego:

• Choroba psychiczna - ujawniona w trakcie trwania związku.

• Niedobór seksualny - znaczny i gdy małżonek mimo podejmowanych starań nie jest w stanie zlikwidować jego skutków.

• Impotencja - w wyniku choroby lub starości.

• Różnica charakterów i usposobień - doprowadza do spięć i scysji, mimo chodzenia na terapię.

Zawinione przyczyny rozpadu związku małżeńskiego:

• Groźba - fakt rzucania gróźb przez jednego małżonka.

• Nieetyczne postępowanie - w trakcie trwania związku.

• Nieróbstwo - uchylanie się od podjęcia pracy.

• Odmowa współżycia płciowego - a zwłaszcza uzależ­nie­nie pożycia od takich zachowań małżonka, które wy­wo­łują uzasadniony sprzeciw.

• Odmowa wzajemnej pomocy - w obowiązkach małżeń­skich, a zwł. w niepomyślnych sytuacjach życiow.

• Opuszczenie małżonka - charakter trwały i ma okreś­lone skutki.

• Zdrada małżeńska - naruszenie wierności, nie tylko cu­dzo­łóstwo, ale każde niejasne zachowanie wobec osób trze­cich.

• Alkoholizm

• Agresja - która się ujawnia w zniewagach słownych.

• Zaniedbywanie rodziny - obowiązków wobec dzieci, nad­używanie władzy rodzicielskiej

• Denuncjacja - złożenie doniesienia na małżonka.

• Bezpłodność - z reguły jest niezawiniona, ale gdy jest ukry­ta, lub spowodowana niepotrzebnym, ale świadomym za­biegiem.

• Różnica światopoglądów - zwłaszcza religijnych.

• Rażąca różnica wieku

• Wady oświadczenia woli - przez osoby zawierające zwią­zek małżeński na skutek błędu, podstępu lub groźby.

• Zły stosunek do rodziny małżonka - a zwłaszcza do matki małżonka.

• Niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka - np. dzieci z poprzedniego małżeństwa.

47. Dobro dzieci. Definicja i działania? wg dziecka

Wspólne małoletnie dzieci to: (wg k.r.o.)

* Małoletnie dzieci objęte domniemaniem pochodzenia obu małżonków

* Małoletnie dzieci przysposobione przez oboje małżonków

* Małoletnie dzieci jednego z małżonków przysposobione przez drugiego

Do oceny czy dobro dziecka ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu istotne znaczenie mogą mieć:

* Wiek dziecka

* Jego dotychczasowe stosunki z rodzicami

* Stan zdrowia

* Stopień wrażliwości dziecka

Dobro dziecka nie sprzeciwia się rozwodowi, jeżeli środki na jego wychowanie są zapewnione i jeżeli kontakt dziecka z obojgiem rodziców nie będzie utrudniony

Dobro dziecka (z psychologicznego punktu widzenia wg Martena) - zespół warunków środowiskowych i wychowawczych umożliwiających dziecku niezaburzony rozwój. Poziomy działań na dziecz d.d - stanowią wynik relacji między potrzebami i możliwościami rozwojowymi dziecka, a potrzebami i możliwościami stwarzania warunków do tego rozwoju rodziców.

Poziom 1. - działania konieczne do prawidłowego sprawowania opieki nad dzieckiem, prawo do nazwiska, do opieki, nauki,…

Poziom 2. - działania możliwe do realizacji w celu opieki nad dzieckiem; jak najlepsze wykorzystywanie środków, które pozwolą zaspokoić potrzeby dziecka

Poziom 3. - działania wskazane z psychologicznego, pedagogicznego punktu widzenia; obszar zastrzeżeń dla rozważań teoretycznych (ideą jest najlepszy rozwój dziecka)

48. Wymień obszary będące źródłem konfliktów małżeńskich zakończonych rozwodami. (przyczyny rozwodów)

• Rozpad pożycia małżeńskiego jest zjawiskiem społecznym o różnorodnych uwarunkowaniach, w znacznym stopniu związanych z panującą w danym społeczeństwie kulturą i wzorcami społecznego zachowania. Decydującą rolę odgrywają postawy małżonków wobec siebie, zgodność lub niezgodność pojmowania ról społecznych, realizowanych w małżeństwie. Bardzo poważną rolę odgrywa pomyślnie się układające życie seksualne małżonków. Na tego typu tle pojawiają się dopiero zdrady, nadużywanie alkoholu i inne nieporozumienia.

• W klasyfikacjach statystycznych przyjmuje się następujące przyczyny rozwodów:

• Trwałe związanie się z inną osobą

• Niewierność

• Alkoholizm i inne nałogi

• Nieporozumienia na tle seksualnym

• Nieporozumienia na tle finansowym

• Znęcanie się fizyczne i psychiczne nad rodziną

• Brak zainteresowania domem i rodziną

• Niegospodarność, lekkomyślność współmałżonka

• Niewłaściwy stosunek do rodziny współmałżonka

• Z.Drela - klasyfikacja przyczyn rozwodów:

• Niezgodność wzajemnych potrzeb psychicznych, emocjonalnych i płciowych małżonków

• Niezgodności poglądów i zachowań w sprawie posiadania lub nieposiadania potomstwa

• Zjawisko „lekceważenia małżonka”

• Niechęć lub trudności w pożyciu seksualnym związane z nieakceptowaniem małżonka

• Alkoholizm.

49. W jakich działalnościach dochodzi do przeciążenia zadaniami pracy?

Trzy zasadnicze dziedziny:

1. gdy wymagania zadań są zbyt wysoki, w stosunku do zdolności i możliwości jednostki (np. w zawodach kierowniczych)

2. gdy zachodzi rozbieżność pomiędzy wyidealizowanym, w schemacie „ja”, obrazem roli zawodowej, a faktycznym zakresem wykonywanej pracy

3. gdy zadania pracy są zbyt łatwe, w stosunku do oczekiwań i możliwości jednostki

50. Stadia wypalenia zawodowego.

1. stadium FIZJOLOGCZNE - objawy: utrata apetytu, senność, bóle głowy, zmęczenie etc.

2. stadium SPOŁECZNE - niepewność w kontaktach, pretensje i żale do innych, dystansowanie się do innych

3. stadium INTELEKTUALNE - człowiek przestaje przyjmować i przekazywać informacje; pojawiają się zaburzenia w myśleniu logicznym

4. stadium PSYCHOEMOCJONALNE - nuda, częste spożywanie alkoholu, leki nasenne, środki psychotropowe, lekceważenie terminów, utrata poczucia ryzyka i odpowiedzialności

5. stadium DUCHOWE zwane dnem - utrata wiary we wszystko, w sens życia, w pracę, w ludzi, depresja, poczucie wewnętrznej martwicy (przez wszystkie stadia się już przeszło)

51. Przedmiot diagnozy psychologicznej w psychologii pracy.

1. Przydatność do pracy i zawodu jako cech podmiotu pracy (zdolności i uzdolnienia zawodowe, rozmowy kwalifikacyjne itd)

2. Procesy pracy - czynności, które wykonuje człowiek i diagnozuje się ich poprawność i analizuje się uchybienia (odległość od komputera, postawa)

3. Wyniki pracy - diagnoza wytworów, skutki pożądane

4. Negatywne skutki pracy o naturze psychologicznej (np. zmęczenie, znużenie, choroby, urazy zawodowe) społecznej (alkoholizm, przestępczość i zła atmosfera pracy) lub biologicznej.

52. Omów zasady stanowiące podstawę systemu ubezpieczeń.

Obowiązujący system ubezpieczeń kieruje się następującymi zasadami:

1. Zasada powszechności ubezpieczenia niezależnie od charakteru i podstaw prawnych pracy

2. Zasada przymusu ubezpieczeń - podmiot zatrudniający zobowiązany jest ubezpieczyć pracowników z chwilą nawiązania stosunku pracy

3. Zasada automatyzmu ubezpieczenia - fakt nawiązania stosunku pracy jest wystarczającą podstawą powstania stosunku ubezpieczenia

4. Zasada jedności organizacyjnej systemu ubezpieczeń - całym system ubepzieczeń administruje zakład zwany ZUSem

5. Zasada obciążenia podmiotu zatrudniającego obowiązkiem płacenia składek ubezpieczeniowych

6. Zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy.

53. Wymień zakres sprawy w których korzysta się z opinii psychiatrycznej

Psychiatryczne opinio dawstwo w sprawach ZUSowskich - zakres spraw w orzecznictwie psychiatrycznym:

 Uzależnienia,

 Związek przyczynowy pomiędzy doznawanymi urazami a inwalidztwem,

 Związek służby wojskowej z wystąpieniem schizofrenii.

 Wydanie orzeczenia na temat zdolności do wykonywania zawodu czy też możliwości prowadzenia pojazdów mechanicznych (dopełniane są badaniami psychologicznymi i specjalistycznymi),

 Diagnoza psychiatryczna dotycząca zdolności stawania przed sądem czy też możliwość odbywania kar.

54. Przedmiot ekspertyzy psychiatrycznej zawartej w pytaniach sądu:

1.Czy istnieje niezdolność do pracy?

2.Czy ta niezgodność jest okresowa czy też trwała?

3.Czy odwołujący się jest częściowo czy całkowicie niezdolny do pracy?

4.Na jaki okres przyznać rentę?

5.Kiedy powstała niezdolność do pracy?

6.Czy odwołujący się w pełni odzyskał zdolność do pracy?

7.Czy odwołujący się jest niezdolny do samodzielnej egzystencji?

Przedmiot ekspertyzy psychologicznej zawartej w pytaniach sądu:

1. Czy niezdolność do pracy jest okresowa?

2. Czy odwołujący się jest częściowo bądź całkowicie niezdolny do pracy?

3. Na jaki okres przyznać rentę?

4. Czy nastąpiła istotna poprawa bądź istotne pogorszenie stanu zdrowia od czasu ostatniego badania?

5. Czy córka lub syn ubezpieczonego wymaga stałej opieki ze względu na stan zdrowia spowodowany jednym ze stanów chorobowych?

6. Zajęcie stanowiska wobec orzeczenia lekarza orzecznika ZUS (skutki psychologiczne funkcjonowania)

7. Czy odwołujący się jest niezdolny do samodzielnej egzystencji?

8. Jaki jest wpływ zachowania przełożonego na stan zdrowia odwołującej się lub odwołującego?

Przedmiot ekspertyzy psychologicznej zawartej w pytaniach sądu:

1. Czy niezdolność do pracy jest okresowa?

2. Czy odwołujący się jest częściowo bądź całkowicie niezdolny do pracy?

3. Na jaki okres przyznać rentę?

4. Czy nastąpiła istotna poprawa bądź istotne pogorszenie stanu zdrowia od czasu ostatniego badania?

5. Czy córka lub syn ubezpieczonego wymaga stałej opieki ze względu na stan zdrowia spowodowany jednym ze stanów chorobowych?

6. Zajęcie stanowiska wobec orzeczenia lekarza orzecznika ZUS (skutki psychologiczne funkcjonowania)

7. Czy odwołujący się jest niezdolny do samodzielnej egzystencji?

8. Jaki jest wpływ zachowania przełożonego na stan zdrowia odwołującej się lub odwołującego

31

36

Obiekt - zdarzenie:

1. obiektywne cechy fizyczne przed­miotu spostrze­ga­nego

2. kategorie przed­miotów i zdarzeń w związku z ro­dza­jem zaangażo­wa­nych zmysłów

3. warunki spos­trze­ga­nia fizyczne i psychiczne (relacje osoba-rzecz, osoba-inni ludzie)

Osoba spostrzegająca (nie­letni, dorosły, osoba stara):

1. procesy poznawcze (spo­s­trzeganie, uwaga, itp.)

2. procesy emocjonalne (zró­w­noważenie emocjo­nalne, podatność na stres)

3. właściwości osobowości (kompleksy, mechanizmy obronne, podatność na sugestię, itp.)

4. postawy (wobec zdarzeń, instytucji, ludzi, itp.)

Sytuacja zbierania ze­z­nań i techniki przes­łu­chania:

1. stres przes­łu­chania

2. rodzaje pytań

3. techniki przesłuchań

4. kanały pozawerbalne relacji między przesłuchującym a przesłuchiwanym

5. osobowość przesłuchującego

Rezultaty zeznań

1

2

---