Temat 1
Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnego.
Prawo konstytucyjne- jest to jeden z działów prawa, nazwę swoją wzięła od konstytucji( główny akt normatywny).Inna nazwa to prawo ustrojowe albo prawo polityczne. Prawo konstytucyjne jest centralną gałęzią prawa publicznego.
Prawo konstytucyjne w znaczeniu wąskim to przepisy i normy prawne zawarte w konstytucji. Natomiast w szerokim znaczeniu to całokształt normy prawnej dotyczący ustroju państwa.
W obrębie prawa konstytucyjnego wyróżniamy podgałęzie:
Prawo wyborcze( wybory do parlamentu);
Prawo parlamentarne( status posła i senatora);
Regulacje praw i wolności człowieka;
Prawo o ustroju organów wymiaru sprawiedliwości.
Inne gałęzie pozostają w ścisłym związku z prawem konst. , np. prawp karne, cywilne, administracyjne.
Jakie związki prawo konstytucyjne ma z innymi gałęziami prawa:
Związki te mogą przebiegać na tym samym przedmiocie regulacji;
Związki z prawem międzynarodowym oraz prawem UE;
Związki z prawem UE,
Przedmiot regulacji prawa konst.:
Podstawowe instytucje ustrojowe( Parlament, RM, Sądy)
Podmiot władzy najwyższej- suweren
Sposób sprawowania władzy przez suwereny
Ustrój społeczno- gospodarczy
Organizacja i tryb funkcjonowania aparatu państwowego
Stosunek państwa do człowieka i obywatela
Cechy prawa konstytucyjnego:
Prawo konst. Gra( pełni nadrzędną rolę w stosunku do innych gałęzi prawa);
Podstawowym źródłem prawa konst…………………
Przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje państwa
Normy prawa konst. od……………………………….
Prawo ustala podstawowe zasady do innych gałęzi prawa
Normy innych gałęzi prawa nie mogą stać w sprzeczności z normami prawa konst.
W prawie konst. wskazany jest tryb tworzenia norm prawnych
Temat 2
Nauka prawa Konstytucyjnego
Jest to nauka o prawie konst. Zadaniem tej nauki jest systematyzowanie, wyjaśnianie terminów używanych, a także terminów używanych w prawie konst. i aktach normatywnych. Jest również porównywanie systemów prawa, wyjaśnianie zasad funkcjonowania instytucji.
Jak interpretować prawo jak zmieniać:
De lege lata-
De lege ferenda-
Metody:
Metoda prawno-dogmatyczna stosując tę metodę bada się materiał normatywny, akty prawne, ale również uwzględnia stosunki społeczne;
Formalno-dogmatyczna badacz ogranicza się do tekstu prawnego;
Socjologiczna(najszersza metoda) powinna być stosowana pomocniczo, tekst prawny jest podstawą, ale sprawdzamy co skłoniło do takiego postępowania;
Metoda prawno-porównawcza badając tekst prawny porównuje z innymi tekstami w innych państwach dotyczącymi tego samego przedmiotu. Metodę tą można stosować w ujęciu geograficznym, historycznym.
Konstytucja( constituere- urządzać, ustanawiać). Rem publicam constituere- urządzać rzecz publiczną.Constituere- działalność prawotwórcza mająca na celu zorganizowanie państwa.
Pierwsza Konstytucja- USA- 1787r.
Trzecia Konstytucja- Polska-1791r.
Trzecia Konstytucja- Francja-1791r.
Etymologia słowa konst. jest jest najbardziej zbliżona do pojęcia konst. rzeczywistej stworzona przez F. Lossola:
Przeciwstawił sobie konst. pisaną ;
Element oporu wobec prawa negatywnego;
Przeciwieństwem konst. rzeczywistej jest konst. fikcyjna, a więc taka, której unormowania nie odpowiadają istniejącym w państwie stosunków społecznych.
Podział:
Konstytucja w ujęciu materialnym i formalnym. Materialna- całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa. Formalna- to akt prawny najwyższej rangi, akt uchwalony w specjalnym trybie, przedmiot regulacji( konst. reguluje ustrój polityczny).
Konstytucje pisane i niepisane. Pisana- stanowią większość jest to powszechna metoda określania ustroju państwa, może występować w jednym akcie normatywnym albo w kilku. Niepisana- to kost., która niepowstała, ponieważ zasady funkcjonowania państwa nie zostały spisane w jednym lub kilku aktach. Konstytucja oktrojowa czyli nadana( Napoleon);
Konstytucje pełne i niepełne( fragmentaryczne). Przedmiot regulacji konst.- materie konst. Konst. pełne względnie te materie zawiera, a konst. niepełne nie zawiera wszystkich materii konst. (małe konst.).
Konstytucje giętkie( elastyczne) i sztywne. Giętkie- czyli jest stosunkowo łatwa do zmiany(rzadkie) nie wymagają specjalnego trybu. Sztywne- wymaga specjalnego trybu jej zmiany( rewizji), zmiana merytoryczna, cel: ustabilizowanie systemów w państwie( baza wszystkiego), nie będzie jej groziło częstych zmian w konst. Ogólne wymogi konstytucji sztywnej:
Wymóg większego guarum- obecność posłów;
Większość kwalifikowana- wymóg specjalnej większości, np. 2/3; ¾;
Referendum ogólnokrajowe( które zatwierdzi zmianę konst.);
W jej ramach mogą być postanowienia absolutnie niezależne( Francja);
Postanowienie względnie niezmienne.
Różnica pomiędzy konstytucją a ustawami zwykłymi:
Trudno ją zmienić;
Pierwszy stopień mocy prawnej;
Drugi konst. jest o najwyższej mocy prawnej, konst. odsyła do ustaw zwykłych stąd ustawy będą miały mniejszą moc niż konst., ustawy konkretywują postanowienia konst.( przepisy zwykłe- przepisy wykonawcze do konst.);
Niedopuszczalne jest uchwalenie ustaw niezgodnych z konst.;
Na straży w związku z tym stoi Trybunał Konstytucyjny.
Trzy szczególne treści konst. materii konst., np.: prawa i wolności człowieka, ustrój państwowy, wzajemne relacje między organami państwa- triada zagadnień.
Konstytucja ma znaczenie polityczne i prawne. Polityczne- polega na tym, że wyrażone są w niej najważniejsze idee i zasady, na których opiera się kwestia władzy publicznej. Prawne- polega na tym, że te idee funkcjonują jako normy prawne.
Cechy konstytucji( typy norm):
Szczegółowa nazwa stanowiąca jednocześnie tytuł, np.: Konstytucja Reprezentacji RP, jest jedna nawet kiedy państwo jest podzielone wewnętrznie;
Najwyższa moc tego aktu prawnego, każda norma ma w niej taką samą moc;
Aktywność TK w czuwaniu nad przestrzeganiem konst.;
Bezpośrednie stosowanie norm konst.;
W konst. istnieje tzw. wewnętrzna hierarchia norm- normy 1,2,3- rzędne pod kątem znaczącym dla ustroju państwa, przepisy ważne dla ustroju państwa są zamieszczone na początku;
Wysoki stopień ogólności norm konst.;
W konst. występują klauzule generalne.
Konstytucjonalizacja- obejmowanie danych zagadnień uregulowaniem konstytucyjnym.
Dekonstytucjonalizacja- proces odwrotny do konstytucjonalizacji, dane akty prawne nie podlegają konstytucji.
Budowa konstytucji:
Tytuł;
Precembuła( orange);
Rozdziały 13
Artykuły.
Przepisy w konstytucji( normy):
Merytoryczne- normy regulujące granice, zasady, program działania oraz związki państwa z jednostką.
Kompetencyjne- przychylające kompetencje do danego działania.
Programowe- wytyczają ale działalność państwa i formułują działania.
Określające strukturę i skład organów władzy publicznej.
Programowe- ,np.: procedury wyborcze.
Funkcje konstytucji:
Jurydyczna nakazuje co obywatel powinien czynić;
Organizacyjno-stabilizacyjna dotyczy to aparatu władzy w państwie, organizuje władzę w państwie;
Polityczna konst. jest normą, w której toczy się walka o władzę;
Integracyjna integruje społeczeństwo;
Pedagogiczna niesie za sobą pewne wartości, np.: równość, tolerancja.
Temat 3
Władza polityczna a władza państwowa
Władza- relacja pomiędzy dwoma organami władzy;
Władza państwowa- władza suwerenna i unitarna na danym terytorium państwa, władzę sprawuje naród;
Władza polityczna- władza sprawowana przez sprawującą norm elitę, czyli partię rządzącą;
Istota sprawowania władzy- konsensus- godzenie interesów różnych grup;
Naród( suweren) może sprawować władzę przy pomocy demokracji bezpośredniej lub pośredniej(przedstawicielska).
Jakie to jest państwo demokratyczne?
Władza należy do narodu;
Władza ta jest ograniczona przez prawo jednostki;
Społeczeństwo może powołać i odwołać organy władzy państwowej;
Prawo wyborcze nie terroryzuje żadnej grupy społecznej;
W państwie panuje reżim demokratyczny.
Temat 3 , 4 : Zasady ustroju Rzeczpospolitej.'
Ustrój Państwa.
Struktura organizacyjna, kompetencje i wzajemne zależności organów państwa
Inaczej, forma sprawowania władzy publicznej,
Zespół zasad dotyczących sprawowania tej władzy, metody jej wykonywania;
Zasady te określają przedmiot władzy państwowej oraz zakres, kierunki aktywności państwa;
Wśród zasad mamy takie które regulować będą relacje państwa i jednostek czyli obywateli;
Może być regulowany na gruncie tradycji lub też dokumentach prawnych;
W większości państw ustrój jest regulowany konstytucyjnie
(…) konst.- zagadnienia, które znajdują się w konstytucji;
Etylomologia: pojęcie ustroju pochodzące z dzieł Arystotelesa
Pisał on o ustroju następująco : „ustrój to ujęcie w pewien porządek władz w ogóle s przede wszystkim naczelnej z wielu czyli Rządu”
Ustrój- to inaczej- reżim polityczny, system polityczny, system konstytucyjny;
Każdy ustrój kształtuje się przez lata;
Nawiązuje do historii i tradycji państwa;
Forma rządów: republika, monarchia,( dyktatura?) wojskowa;
System rządu: parlamentarny, kanclerski, semiprezydencki;
Reżim polityczny: demokracja, autorytaryzm
Ustrój terytorialny państwa: państwa unitarne, państwa złożone;
Suma zasad składa się na ustrój państwa tworzy tak zwaną tożsamość konstytucyjną państwa;
Współczesny konstytucjonalizm układa szereg zasad, które powinny być uwzględnione we współczesnych konstytucjach;
Zasady - wyraźnie wskazane w konstytucji lub też mogą być wyprowadzone z bardziej (…) postanowień konstytucji;
Konstytucja ujmuje te zasady ustrojowe w rozdziale 1 „Rzeczpospolita” ( część z nich rozdział 2 dotyczący praw i wolności człowieka);
Z tych zasad wynikają inne normy konstytucyjne;
Wyrażają one podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznane w doktrynie i orzecznictwie;
Tzw. Zasady konstytucyjne albo ustrojowe, podstawowe zasady ustroju politycznego;
Zasada suwerenności narodu art. 4 Konstytucji.
Władza zwierzchnia należy do narodu (…);
Wykładnia:
Wykształcona w XVIII, XIX wieku
Podkreślenie, że władza nie należy do monarchy absolutnego tylko do narodu;
Naród- pojęcie szerokie- całokształt;
Nie należy go zwężać do jednej grupy etnicznej;
Żadna grupa społeczna nie może być wyjęta z pod zakresu tego pojęcia;
Naród sprawuje władzę;
Konstytucja dopuszcza dwie formy sprawowania władzy przez naród:
Demokrację bezpośrednią i pośrednią;
Formy demokracji bezpośredniej:
- zgromadzenie wyborców;
- referendum;
- inicjatywa obywatelska;
- weto ludowe ( w Polsce nie występuje)
Formy demokracji pośredniej:
-posłowie i senatorowie- nie są (…) instrukcjami wyborców
- wolny mandat
-dyscyplina poselska- narzucona przez partię, pozostałość mandatu imperatywnego
Zasada niepodległości i suwerenności państwa art. 5, art. 26 ust 1, art. 85, art. 126 Konstytucji.
Suwerenność- niezależność w stosunkach międzynarodowych;
Żadne inne państwo nie powinno wpływać na dane państwo;
(…) jest dla prawa międzynarodowego publicznego;
Aspekt zewnętrzny- samowładczość
Aspekt wewnętrzny- całowładczość
Utrata przez państwo suwerenności- zniknięcie państwa z mapy świata;
W prawie międzynarodowym publicznym- suwerenność państwa nie jest stopniowana, jest albo jej nie ma;
Wstąpienie do organizacji międzynarodowej nie jest utratą suwerenności przez państwo; wręcz odwrotnie- przejaw woli państwa; przedłożenie części swoich uprawnień na rzecz organizacji międzynarodowej; jest realizowanie własnej woli;
Kompetencje:
Np. w sprawach gospodarczych
- rozszerzenie kompetencji UE, samodzielnie nie może;
-mogą to zrobić państwa, które przejawiają w ten sposób swoją (…) suwerenność;
- art. 90 ust 1- transfer kompetencji, uregulowany w konstytucji; ten przepis to tzw. Klauzula europejska; na mocy tej klauzuli- nigdy wszystkie sprawy państwa nie będą mogły przejść na organizację międzynarodową; wymagany jest specjalny tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej, przejawiający transfer kompetencji;
- na ratyfikację musi zezwolić Sejm i Senat (wielka ratyfikacja);
- zawsze jest możliwość wystąpienia z UE;
Zasada państwa prawa
Kształtowała się w doktrynie niemieckiej;
Kontrola sądów nad rządem (wtedy)
Decentralizacja administracji (wtedy)
Kelsen podkreślał identyczność państwa i prawa; z tego wywodził, że każde państwo powinno być państwem prawa;
1949 r.- po raz pierwszy sformułowano w konstytucji niemieckiej;
Art. 2 o Rzeczpospolitej;
Pojęcie państwa prawnego wiąże się z formalnym pojmowaniem tego państwa
Prawo ma stać ponad państwem;
Podstawowa zasada- rządy prawa a nie ludu;
Do Polski zasada państwa prawa była wprowadzona w 1989r.
Demokratyczne państwo prawa to takie które odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego;
Działalność państwa prawa oparta jest na takich wartościach jak wolność równość, demokracja;
Państwo i jego organy powinny działać na podstawie prawa i jego organy powinny działać na postawie prawa i w granicach prawa;
Przesłanki formalnego państwa prawa:
Podział władzy
Konstytucjonalizm
Legalność
Pryzmat ustawy
Zakaz retroakcji prawa (prawo nie działa wstecz)
Dopuszczenie ingerencji w sferę jedności i własności jednostki; wyłączenie na podstawie upoważnienia ustawowego
Sądowa kontrola władzy wykonawczej;
Instytucje stojące na straży prawa:
TK
Rzecznik Praw Obbywatelskich
NSA
Niezawisłe sądy
Przykłady innych zasad, które można wywieść z zasady demokratycznego państwa prawa:
Zasada zaufania obywateli do państwa;
Zasada odmowy praw nabytych;
Zasada sprawiedliwości społecznej;
Zasada niezawisłości sądowej;
Zasada prawa do sądu
Zasada, że nie ma przestępstwa ani kary bez przestępstwa;
Zasada: zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w pracę jednostki;
Zasada podziału władzy.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
Jednostka bierze udział w rządzeniu;
Jednostka jest świadoma swoich praw;
Jest to społeczeństwo pluralistyczne;
Zasada jednostki w społeczeństwie obywatelskim jest widziana na kilki płaszczyznach;
Polityczna- ugrupowania polityczne;
Obywatelska- stowarzyszenia;
Lokalna- samorząd terytorialny;
Informacji- wolne media;
Religijna- kościoły, związki wyznaniowe;
Prawo powinno dawać możliwości działania, np. ustawa o stowarzyszeniach;
Zasada społecznej gospodarki rynkowej art. 20.
Wolność działalności gospodarczej
Własność prywatna
Dialog i współpraca partnerów społecznych
Zasada godności, wolności i równości wobec prawa, rozdział II, art. 32.
Godność- niezbywalna, przyrodzona- źr. Wolności człowieka;
Ochrona godności jest obowiązkiem władz publicznych;
Równość z kolei to równość wobec prawa
Z równości wynika zasada dyskryminacji- traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji w różny sposób- np. rasa, religia, wykształcenie, język;
Dyskryminacja negatywna;
Dyskryminacja pozytywna- formalizowanie pewnych grup, np. parytety w Sejmie;
TEMAT 4: PODZIAŁ WŁADZY. ZASADY USTROJU RP.
Zasada podziału władzy została stworzona przez Monteskiusz i Rosseau.
Podział władzy:
prawodawcza - stanowi prawo (parlament);
wykonawcza - (rząd);
sądownicza - stoi na straży prawa i karząceza nieprzestrzeganie go.
W teori Monteskiusza - te trzy władze miały być od siebie niezależne, ale powinny się na wzajem hamować, aby nie dopuścić do dominacji jednej z władz.
Skupienie władzy w 1 ręku (osoba, organ) - niebezpieczne, gdyż władza staje sie nieograniczona.
Współcześnie do tych władz dodaje się:
organ kontrolny - sprawuje kontrolę nad działalnością organów w państwie.
Ustrój państwa - struktura organizacyjna, kompetencji, wzajemnych zależności organów państwa (forma sprawowania władzy publicznej), zespół zasad sprawowania władzy, metody jej wykonywania.
Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, jej zakres, główne kierunki aktywności państwa.
Wśród zasad mamy takie, które dotyczą relacji państwa i jednostki (jednostek).
Ustrój państwa może być regulowany na gruncie tradycji lub w dokumentach prawnych.
Obecnie ustrój jest regulowany konstytucyjnie.
Etymologia - termin ten wywodzi się z dzieł Arytotelesa: ustrój tj. ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich czyli rządu (system polityczny, reźim, sytem konstytucyjny).
Każdy ustrój państwa nawiązuje do jego historii, tradycji.
Forma rządu:
republika,
monarchia,
junta wojskowa
System rządów:
parlamentarny,
kancelarski,
prezydencki
Reżim polityczny:
demokracja
autorytaryzm (władza w ręku jednostki, grupy)
Ustrój terytorialny państwa:
unitarne
złożone
Suma zasad składających się na ustrój państwa tzw. Tożsamość konstytucyjną państwa.
Współczesny konstytucjonalizm ukształtował szereg zasad, które powinny być uwzględnione w konstytucji. Te zasady są wyrażone bepośrednio (wyraźnie wskazane) lub też mogą być wydedukowane (wyprowadzone) z bardziej szczególnych postanowień konstytucji.
Konstytucja RP ujmuje te zasady w rozdziale I Konstytucji RP i rozdziale II prawa i wolności człowieka.
Z tych norm (zasad) wynikają inne normy konstytucji, wyrażają one podstawowe wartości konstytucji i są za takie uznawane w doktrynie i orzecznictwie (zasady konstytucyjne, ustrojowe, podstawowe zasady ustroju politycznego).
Zasady:
Suwerenności narodu (art. 4 K.RP.)(XVIII/XIX - władzę przejął naród (żadna grupa etnicza, społeczna nie może być wyjęta spod zakresu pojęcia narodu)
demokracja pośrednia - forma sprawowania władzy przez naród
demokracja bezposrednia - forma sprawowania władzy przez naród
- zgromadzenie wyborców
- referendum
- inicjatywa obywatelska
- veto ludowe (nie występuje w RP)
demokracja pośrednia - przez przedstwicieli (posłów, senatorów - nie są związani instrukcjami wyborców, mandat, który im przysługuje - wolny imperatywny - realizacja postanowień).
Niepodległości i suwerenności państwa (art. 5, 26/1, 85/1, 126).
Niepodległość (zagrożenia niepodległoś).
Suwerenność - niezalezność w stosunkach międzynarodowych (zewnętrzna - samowładność, wewnętrzna - całowładnoeść).
Utrata suwerenności - zniknięcie państwa z mapy świata.
Suwerenność państwa się nie stopniuje albo jest albo jej nie ma.
Przystąpienie do organizacji międzynarodowej nie jest utratą suwerenności (wyraz decydowania o sobie, wyraz woli).
Przystępując do UE przekazuje część swoich uprawnień , kompetencji (dobrowolnie)(np. gospodarka).
UE samodzielnie nie może rozszerzyć swoich kompetencji, mogą to zrobić państwa, które działają w ramach UE (art. 90/1) - klauzula europejska.
W ramach klauzuli europejskiej:
nigdy wszystkie kompetencje nie zostaną oddane w UE;
wymagany specjalny tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej przewidującej transfer kompetencji;
zawsze Polska zachowuje prawo wystąpienia z UE.
Zasada państwa prawa - kształtowała się w doktrynie niemieckiej (kontrola sądów nad rządem, decentralizacja administracji) - Kelsen- identyczność prawa i państwa.
Państwo prawne - wiąże się z formalnym pojmowaniem tego państwa. Prawo ma stać ponad państwem. Podstawową zasadą są rządy prawa (a nie ludzi).
Demokratyczne państwo prawa to takie, które odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości oparty na prawie naturalnym oraz standardach prawa międzynarodowego (sprawiedliwość, wolność, równość, demokracja).
Państwo i jego organy powinny działać na podstawie prawa i w jego granicach.
Przesłanki formalnego państwa prawa:
podział władzy
konstytucjonalizm
legalność
prymat ustawy
zakaz retroakcji prawa (prawo nie działa estecz)
dopuszczenie ingerencji w sferę jednostki wolności i własności, wyłączenie na podstawie upoważnienia ustawowego
sądowa kontrola władzy wykonawczej (Rzecznik Praw Obywatela, Trybunał Konstytucyjny, NSA, niezawisłe sądy).
Przykłady innych zasad - można wywieść je z zasady państwa prawa:
zasada zaufania obywateli do państwa
ochrony praw nabytych
sprawiedliwości społecznej
niezawisłości sędziowskiej
prawa do sądu
nie ma przestępstwa ani kary bez ustawy
zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w praw jednostki.
Ustrój władzy (podziału)
Społeczeństwo obywatelskie - prulalistyczne - kształtuje się wraz z demokracją, jednostka bierze udział w rządzeniu, jest świadoma swoich praw, w takim społeczeństwie każdy ma możliwość działania. Działalność jednostek na terenie kilku płaszczyzn:
polityczna - partie (ugrupowania polityczne)
obywatelska - stowarzyszenia
lokalna - samorząd terytorialny
informacji - wolne media
religia - związki wyznaniowe
Prawo powinno dawać możliwość działania.
Społeczna gospodarka rynkowa - art. 20:
wolność działalności gospodarczej
własność prywatna
dialog i współpraca partnerów społecznych
Godność, wolność i równość wobec prawa godności - niezbywalna, przyrodzona, żródła wolnośćiochrona godności - obowiązek władz publicznych, równość wobec wobec prawa, z równości wynika zakaz dystryminacji (inne traktowanie osób w tej samej sytuacji), dyskryminacja pozytywna - faworyzowanie pewnych grup.
Temat 5: Prawa i wolności człowieka.
Prawa człowieka.
Prawa powszechne, niezbywalne, przyrodzone;
Rozwijały się najintensywniej po II wojnie światowej;
Powszechność praw człowieka- postulat;
Idea praw człowieka związana z osiągnięciem pokoju na świecie;
Zawarta w wielu dokumentach:
Karta Narodów Zjednoczonych- 1945r.
Cel ONZ- przygotowanie praw człowieka;
Powszechna deklaracja praw człowieka- 1948 r.
Zawiera katalog praw człowieka
Pierwsza umowa międzynarodowa zawierająca katalog praw
Pakty praw człowieka- 1966r.
Polska jest stroną paktów, a więc uczestniczy w tak zwanym systemie uniwersalnym ochrony praw człowieka;
Jesteśmy również stroną Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności- 1950r.;
Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu- (Polska-1989r.)
Prawa człowieka w Konstytucji- art. 20;
Od art. 30 do 32- odzwierciedlona jest aksjologia (system wartości), któremu państwo hołduje;
Państwo jest dla człowieka, a więc służebne względem człowieka;
Prawa człowieka nie mogą być ustanawiane przez władzę tylko deklarowane;
Obywatele mają powinność wobec państwa, cudzoziemcy nie;
Pojęcie praw podmiotowych.
Prawa zabezpieczone roszczeniem;
Prawo bez tego zabezpieczenia, jedynie egzekwowalne;
Przykłady praw zastrzeżonych dla obywateli państwa:
Zakaz wydalenia z kraju;
Nie można zakazać powrotu do kraju obywatelowi;
Zakaz ekstradycji, czyli nie można wydać wydalenia, wyjątek ENA;
Czynne, bierne prawo wyborcze;
Niektóre prawa socjalne;
Fundamentalne prawa, wyróżnione w Konstytucji:
Równość;
Zakaz dyskryminacji
Wolność wyznania;
Prawo do życia;
Zakaz tortur
Nietykalność cielesna ( prawo do wolności i bezpieczeństwa)
Prawo do sądu;
Prawo do poszanowania życia prywatnego;
Wolność do poruszania się po terytorium RP;
Wolność zrzeszania się;
Prawo do informacji
Prawo do własności
Prawo do zabezpieczenia społecznego;
Prawo do nauki;
Obowiązki obywateli:
Wierność;
Troska o dobro wspólne;
Przestrzeganie prawa;
Ponoszenie świadczeń na rzecz państwa;
Obrona ojczyzny;
Art. 86- dbałość o środowisko;
Temat 6: Środki ochrony wolności i praw.
Prawo do sądu i rola sądów w ochronie praw jednostki
Wprowadzenie: art. 45, 77 ust 2, 78;Początki: prawo rzymskie;
Konstytucja marcowa i kwietniowa - prawa zawarte;
Konstytucja PRL- z zasad rządów prawa- wyprowadzono prawo do sądów;
Prawo do sądu rozpatrujemy jako:
Zasadę konstytucji; postulat do organów państwa, żeby tak ukształtowały system sądownictwa by był on niezawisły i niezależny;
Prawo podmiotowe; każdy ma roszczenie o dostęp do sądów, o właściwą procedurę, o wiążące rozstrzygniecie sprawy;
Prawo do sądu pełni funkcje gwarancyjne; jest zabezpieczeniem możliwości korzystania z innych praw;
Zakres podmiotowy i przedmiotowy prawa konstytucyjnego na podstawie art. (…)
Każdy ma prawo do sprawiedliwego rozstrzygnięcia sprawy (czudzoziemcy, gminy, obywatele)
Interpretacja rozszerzająca;
Dotyczy spraw każdego rodzaju ( sprawy cywilne, administracyjne, karne itd.)
Sprawiedliwe, czyli zgodne z obowiązującymi procedurami;
Procedury powinny być praworządne;
Przy poszanowaniu równości stron;
Wyrok w sprawie powinien być zgodny ze społecznym poczuciem sprawiedliwości;
Jawne rozpatrzenie sprawy - publiczne;
Wyjątki:
Ze względu na moralność;
Ze względu na bezpieczeństwo;
Ze względu na porządek;
Wyrok ogłasza się publicznie;
Dostęp do informacji na temat sprawy;
Wgląd do akt sprawy;
Rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
Zwłoka ma miejsce wtedy gdy sprawa trwała dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych w danej sprawie;
Kryteria oceny uzasadnienia lub nieuzasadnienia zwłoki:
Terminowość czynności podejmowanych przez sąd;
Zachowanie stron, czy strony utrudniały postępowanie sądowe;
Stopień zawiłości sprawy;
Obszerność akt, m.in. liczba świadków;
(…)
„przez właściwy, niezawisły, niezależny, bezstronny sąd”
sprawy rozstrzygane przez sądy administracyjne, wojskowe, karne;
niezależny:
wyodrębniony organizacyjnie
zakaz uchylania orzeczeń sądu przez inne organy (prawo łaski, prawo amnestii)
niezależny od innych władz
bezstronny:
nie zajmujący żadnej ze stron wobec każdego sporu;
niezawisły:
absolutna wolność sędziego w orzekaniu;Gwarancja wolności sędziego:
Podporządkowany konstytucji i ustawom;
Ma immunitet;
Instytucja stanu spoczynku;
Sądy konstytucyjne i instytucja skargi Konstytucyjnej.
Sąd konstytucyjny.
Jest gwarantem konstytucyjności prawa
Na jego czele stoi Trybunał Konstytucyjny
jego właściwość obejmuje ( kompetencje) :
Orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i legalności aktów normatywnych;
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych;
Orzekanie o niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta;
Orzekanie o zgodności celów, działań partii z Konstytucją
Ma kompetencje do sprawowania kontroli abstrakcyjnej lub konkretnej ( art. 188);
Kontrola abstrakcyjna- może być uprzednia lub następcza
Kontrola konkretna może mieć postawę skargi konstytucyjnej lub też pytań prawnych kierowanych do TK. Wzorce Kontroli są następujące:
Konstytucja;
Ustawy
Umowy międzynarodowe;
Kryteria Kontroli mogą być:
Materialne;
Proceduralne
Kompetencyjne;
Skarga konstytucyjna.
Jest to skarga skierowana do TK, przez każdego, którego prawa i wolności zapisane w konstytucji zostały naruszone;
W szerokim modelu skargi możliwe jest zaskarżenie samego rozstrzygnięcie sprawy
Przedmiotem skargi będzie ustawa lub też inny akt normatywny;
Warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej jest wyczerpanie toku instancji;
Wyrok TK może mieć charakter (…)- czyli zgodny z Konstytucją; lub też kasatoryjny- uchyla zaskarżony akt;
Tk może znieść wejście w życie swojego orzeczenia (opóźnić):
Jeśli dotyczy ustawy- opóźnić o 18 mieś;
W przypadku innego aktu normatywnego- 12 mieś.;
Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania:
Prezydent
Marszałek Sejmu
Marszałek Senatu
Prezes Rady Ministrów
Grupa 50 posłów
Grupa 30 Senatorów
Prezes Sn
Prezes NSA
Prezes NIK
prokuratorGeneralny
Rzecznik Praw Obywatelskich
Organy stanow. Jedn. Terytorialnego
Kościoły i inne związki wyznaniowe
Krajowa Rada Sądownictwa
Spory kompetencyjne
Spory między centralnymi a konstytucyjnymi organami państwa
Mogą mieć charakter negatywny lub pozytywny- art. 192
Instytucja ombudsmana.
Ombudsman- inaczej Rzecznik Praw Obywatelskich;
Kontrola administracji publicznej w zakresie jej działań i naruszeń praw i wolności człowieka;
Organ
Kadencja 5-letnia
Wysłuchanie skarg osób pokrzywdzonych naruszeniami;
Informuje o swojej działalności i naruszeniach; Wymogi w stosunku do kandydata:
Obywatelstwo polskie
Wyróżniać się wiedzą prawniczą
Doświadczeniem zawodowym
Wysokim autorytetem
Możliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji
Przysługują mu immunitety, jest nietykalny
Powinien być apolityczny
Wybierany przez Sejm bezwzględną ilością głosów
Działania podejmowane przez RPO:
Wysłuchanie oskarżającego i interwencja w sprawach indywidualnych;
Wystąpienie w kwestiach o ogólnym charakterze
Przedkładanie parlamentowi sprawozdań ze swojej działalności;
Temat 7: Źródła prawa konstytucyjnego. W polskiej tradycji konstytucyjnej jedynym źródłem prawa może być unormowanie pozytywno-prawne- pochodzące od państwa; Odróżniamy od tego zwyczaje konstytucyjne- określona praktyka stosowania prawa konstytucyjnego; Po za konstytucją źródłami prawa są też inne akty normatywne pozostające w zgodzie z Konstytucją; Wyjątek : ustawy konstytucyjne; Ustawy te są uchwalane w trybie takim jaki jest wymagany dla zmiany konstytucji; Regulują węższy znacznie zakres zagadnień, mogą one służyć zmianie konstytucji;
Mogą uzupełniać konstytucję, obowiązując obok niej;
Ustawy.
Obejmuje pryzmat ustawy nad aktami niższego rzędu;
Wyłączność ustawy- tzn że są pewne zagadnienia regulowane tylko ustawą- czyli materie ustawowe (zagadnienia ustrojowe);
Akt parlamentu, o charakterze normatywnym, zajmujący najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa (oprócz konstytucji), o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, dochodzący do skutku w szczególnej procedurze;
Postępowanie ustawodawcze:
Regulowane jest w Konstytucji oraz w regulaminach Sejmu i Senatu
Wyróżniamy :
Etap sejmowy
Etap senacki
Etap prezydencki
Podmioty uprawnione do inicjatywy obywatelskiej:
Prezydent
Rada Ministrów
100 000 obywateli
Senat
Co najmniej 15 posłów
Wniesienie projektu do laski marszałkowskiej
Kontrola projektu i uzasadnienia
skierowanie projektu do komisji ustawodawczej
Pierwsze czytanie albo na posiedzeniu Sejmu lub też na posiedzeniu Komisji Sejmowej
KS- debata nad projektem, przygotowanie sprawozdania z odpowiednimi wnioskami; przyjęcie projektu, odrzucenie, przyjęcie z poprawkami;
Posiedzenie Sejmu- sprawozdanie z projektu; zgłoszenie wniosku o odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu; skierowanie projektu do KS;
Drugie czytanie
Trzecie czytanie
Senat może podjąć następującą decyzję:
Przyjąć ustawę bez poprawek;
Zaproponowanie poprawek;
Odrzucenie ustawy w całości;
Powrót do Sejmu;
Stanowisko Senatu uważa się za przyjęte jeżeli nie zostanie ono odrzucone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów;
Prezydent ma 21 dni, żeby skorzystać ze swoich uprawnień:
Podpisanie ustawy;
Korzystanie z veta ustawodawczego;
Kieruje ustawę do TK w celu tzw. Prewencyjnej konstytucjalności ustawy
Odrzucenie veta następuje 3/5 głosów, w obecności połowy ustawowej liczy głosów; Prezydent wówczas ma 7 dni na podpisanie ustawy, gdy Parlament odrzuci veto;
Prezydent może skierować wniosek do TK, wówczas:
TK orzeka zgodność z konstytucją
TK orzeka niezgodność z konstytucją
TK orzeka wygaszenie postępowania ustawodawczego
TK orzeka częściową niezgodność z konstytucją
Gdy niezgodność dotyczy przepisów nierozerwalnie związanych z ustawą Prezydent nie podpisuje ustawy. (…) lub odesłanie do Sejmu w celu usunięcia prawidłowości;
Umowy międzynarodowe
Umowy pomiędzy państwami, zawierające wzajemne prawa i obowiązki stron takiej umowy;
Ratyfikacje umów międzynarodowych
Zwykła ratyfikacja
Prezydent- art. 133 ust 1 ze zgodą parlamentu
Może skierować ustawę do TK
Może ratyfikować
Duża ratyfikacja- art. 89
W ustawie parlament wyraża zgodę na ratyfikację
Wielka ratyfikacja- art. 90
Dotyczy umów na mocy których Polska przekazuje organom międzynarodowym kompetencje w niektórych sprawach;
Ratyfikacja takiej umowy wymaga zgody wyrażonej w ustawie, uchwalonej w szczególnym trybie lub referendum ogólnokrajowym;
Rozporządzenia
Akty wykonawcze , stanowione na podstawie upoważnienia ustawowego w celu jego wykonania przez rząd
Upoważnienie ustaw
Może mieć charakter
- fakultatywny (może ale nie musi)
- obligatoryjny (musi)
Wskazuje je podmiot, przedmiot rozporządzenia i treść;
Akty prawa miejscowego.
Stanowione przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji.
Katalog źródeł prawa wskazanych w Konstytucji jest zamknięty przedmiotowo i podmiotowo. Tylko te , które są wskazane będą źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Tylko wskazane w Konstytucji organy mają prawo tworzyć prawo.
Akty prawa wewnętrznego:
Uchwały Sejmu i Senatu
Regulamin
Miejsce źródeł prawa w UE: art. 91 ust 3.
Temat 8: Zasady prawa wyborczego.
Zasada powszechności.
Cenzus wyborczy- ograniczenia wynikające z prawa do głosu:
Cenzus wieku 18 lat- prawo bierne 21 lat
Obywatelstwo polskie i pełnia praw publicznych
Pełna zdolność do czynności prawnych
Gwarancje:
Wolny dzień od pracy
Wybory od 6 do 20
Tworzenie obwodów głosowania ( od 500 do 3000)
Obwody specjalne ( szpitale, więzienia)
Instytucja Spisu Wyborców
Zaświadczenia o prawie do głosowania
Zasada równości
Znaczenie formalne- 1 człowiek- 1 głos
Znaczenie materialne-siła głosu jest taka sama
Zasada bezpośredniości głosujemy konkretnie na kandydata
Zasada tajności Zapewnienie miejsca do zakreślenia kandydata
Zasada proporcjonalności. Podział mandatów w okręgu wyborczym, następuje proporcjonalnie do odsetka głosów, które uzyskały poszczególne partie.
Temat 9.
Współczesne systemy konstytucyjne. System parlamentarno-gabinetowy. W systemie tym konsekwentnie realizowana jest zasada podziału władzy w szczególności miedzy władzą wykonawczą i ustawodawczą. Cecha charakterystyczna sytemu parlamentarno-gabinetowego jest dualizm egzekutywy, przejawia się tym, ze mamy głowę państwa i szefa rzadu (rzad). Szef Rzadu w tym systemie wylaniany jest z posrod przedstawicieli partii majacej większość w parlamencie. Tylko formalnie szef rzadu jest odwoływany i powoływany przez glowe panstwa (Glowa panstwa desygnuje). Rzad ponosi odpowiedziaalnosc przed parlamentem. Sluzy temu wotum zaufania i wotum nieufności. Egzekutywa ma prawo rozwiązać parlament ale tylko w scisle określonej sytuacji, np. nieuchwalenie budzetu. Glowa panstwa nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem. Rzad w tym systemie ma inicjatywe ustawodawcza i kieruje polityka panstwa. System ten spotykany jest w Wilekiej Brytanii, Belgii i Holandii. Odmiana systemu parlamentarno-gabinetowego jest system kanclerski. System prezydencki ( jest przeciwiecnstwem systemu parlamentarno gabinetowego) Podzial wladzu ustawodawczej i wykonawczej. Funkcje szefa rzadu i Glowy panstwa jest polaczona : najczęściej prezydent. Prezydent nie odpowiada przed parlamentem. Jedynie przed narodem i konstytucja. Może bbyc usuniety w specjalnej procedurze tzw impeachmentu. Stosuje się tylko wtedy gdy prezydent zlamie prawo przez kongres (USA). Może być wybierany w wyborach bezposrednij i posrednich. Oprocz USA system ten jest popularny w Ameryce poludniowej (Brazylia, Meksyk). System kanclerski. Wystepuje w RFN (Niemcy) rzad federalny sklada się z kanclerza oraz ministrow federalnych. Ponadto wystepuje również prezydent ale jest on wybierany przez parlament, przez tzw zgromadzenie federalne. Ma ograniczone kompetencje. Nie odpowiada politycznie przed parlamentem. Kanclerz ma bardzo silna pozycje. System parlamentarno - komitetowy. Wystepuje w Szwajcarii. Skupienie władzy w rekach parlamentu. W doktrynie uwaza się ze w systemie tym nie wystepuje trójpodział wlazdy. Wladza ustawodawcza jest bardzo silna. Parlament powoluje rzad. Rzad jest odpowiedzialny przed parlamentem, jest okreslany jako komitet. Temat 10. Sejm i Senat ( art. 95-125) Kadencja Sejmu i Senatu - art. 95 Konstytucji -kadencja czteroletnia- rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu Stepnej kadencji - skrocenie kadencji - uchwala sejmu podjeta większością 2/3 ustawowej liczy posłów - postanowienia Prezydenta - art. 155 konstytucji -art. 225 konstytucji
-przedluzenie kadencji, art. 228 ust 7 konstytucji
Autonomia regulaminowa izb ( art. 112 konstytucji)
Materia regulaminowa
- organizacja wewnetrzna izb
-porządek prac
- sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków oranow państwowych wobec Sejmu
Charakter regulaminu Sejmu
- akt jednolity
- trwaly
- normatywny
- wewnętrzny
Organy Sejmu i Senatu
Sejm
- Marszalek Sejmu
-Komisje Sejmowe
Stałe
Nadzwyczajne
Sledcze
- konwent Seniorow
-prezydium Sejmu
Senat
-Marszalek Senatu
- Komisje Senackie
Stale
Nadzwyczajne -konwent Seniorow
- prezydium Senatu
Marszalek Sejmu Tryb powoływania Marszalka Sejmu- art. 4 Regulaminu Sejmu - zgłoszenie kandydata- minimum 15 posłow - wybor bezwzgledna ilością glosow w glosowaniu imiennym Kompetencje Marszalka Sejmu - wewnętrzne (związane z funkcjonowaniem Sejmu) - zewnętrzne ( reprezentacja Sejmu na zewnatrz, zastepuje Prezydenta, reprezentuje Sejm, kieruje wnioski do Trybunalu)
Oprocz Marszalka mamy wicemarszalka i wybierani sa w tym samym trybie. Liczba wicemarszałków nie jest stala. Marszalek zwoluje posiedzenia, przewodniczy obradom.
TEMAT 11
Prezydent RP
Restytucja urzędu Prezydenta nastąpiła nowelą kwietniową 1989r. W noweli tej odzwierciedlano polityczny kompromis osiągnięty podczas obrad okrągłego stołu. Ustalono, że pierwszym prezydentem będzie Wojciech Jaruzelski. Otrzymał on szereg kompetencji w odniesieniu do parlamentu. Ograniczono kompetencje parlamentu i jednocześnie zachował też kontrolę nad aparatem przymusu w państwie. Koncepcja ta nie znalazła rzeczywistego zastosowania ze względu na rozpad obozu socjalistycznego.
Mała Konstytucja 1992r.
Proponowała kompromisowy model prezydentury. Prezydent miał dosyć silne kompetencje i dążono do tego by sprawował funkcję arbitra w stosunkach wewnętrznych. Arbiter (nie sędzia) ma za zadanie doprowadzić do roztrzygnięcia sprawy(trochę więcej niż mediator, ale mniej niż sędzia). To było zgodne z ideą parlamentaryzmu zracjonalizowanego. Funkcjonowały na gruncie…………………..resorty prezydenckie(MSW, MON). Prezydent miał silny wpływ na ich obsadę.
Nowa Konstytucja 1979r.
W projekcie Konstytucji przyjęto umocnienie pozycji i samodzielności Sejmu- kosztem uprawnień prezydenta. W projekcie zredukowano szerokie kompetencje prezydenta.
Wybory prezydenta są czteroprzymiotnikowe:
Powszechne; Równe; Bezpośrednie; Tajne.
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy mają 18 lat.
Bierne prawo wyborcze posiadają osoby, które ukończyły 35 lat. Obywatele, którzy korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Naród wybiera prezydenta jest to przejaw suwerenności narodu. Kandydat musi zebrać 100 tys. Podpisów, żeby złożyć swoją kandydaturę. Wybory prezydenta zarządza Marszałek Sejmu, każdy wyborca ma jeden głos. Jeżeli wyborca uzyska ponad 50% głosów to przejdzie. Wybory zarządzane są na dzień przypadający nie wcześniej niż 100 dni i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Jeżeli wybory zarządzane są w sytuacji przedterminowego opróżnienia urzędu prezydenta to zarządzenie wyborów musi nastąpić nie później niż 14 dni poi opróżnieniu urzędu, a same wybory należy zaplanować nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu. Większość bezwzględna w pierwszej turze i większość zwykła w drugiej turze. Objęcie urzędu następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym z reguły to powinno być miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta.
Charakter urzędu prezydenta:
Konstytucja wymienia prezydenta jako jedno z dwóch ogniw władzy wykonawczej.
Domniemanie kompetencji w sprawach polityki działa na rzecz Rady Ministrów.
Rząd jest ograniczony przed prezydentem.
Prezydent wypełnia funkcję arbitra, czuwa nad ciągłością państw, interweniuje gdy dochodzi do spięć między Sejmem a Rządem.
Urząd jest kadencyjny(kadencja trwa 5 lat-możliwość jednokrotnej reelekcji).
Odpowiedzialność prezydenta odpowiada tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa.
Każdy akt prezydenta wymaga kontrasygnaty ze strony rządu. Niepołączalność- prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani funkcji publicznej.
Zadania i kompetencje prezydenta (art. 126).Szczegółowe kompetencje prezydenta zostały wskazane od art. 133 do art. 144.
Uprawnienia prezydenta wobec parlamentu:
Organizacyjne ,np. zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb;
Uprawnienia inicjatywne ,np. inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum;
Uprawnienia hamujące ,np. veto ustawodawcze, kierowanie ustaw do TK w ściśle określonych sytuacjach, również rozwiązanie Sejmu;
Prezydent może komunikować się z parlamentem poprzez orędzie;
Uprawnienia względem rządu ,np. przyjmuje dymisję rady rządu, desygnuje premiera, powołuje nowy rząd, wszelkie zmiany w rządzie na wniosek premiera;
W sprawach szczególnej wagi prezydent może zwołać tzw. Radę Gabinetową(Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta). Udział prezydenta w prowadzeniu polityki zagranicznej. Dobrym obyczajem jest aby prezydent był informowany o działaniach rządu. Kohabitacja- współpraca premiera z prezydentem.
Prezydent a władza sądownicza:
Sądy są niezawisłe, niezależne.
Prawo łaski- na gruncie tego prawa można darować kary lub je złagodzić.
Prezydent powołuje sędziów z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Kompetencje w sprawach zagranicznych:
Reprezentowanie państwa (zagraniczne wizyty, przyjmuje wizyty);
Podejmuje decyzje personalne ,np. mianuje, odwołuje ambasadorów, przyjmuje tzw. listy uwierzytelniające;
reatyfikuje umowy międzynarodowe;
postanowienie o stanie wojny (ale tylko wtedy gdy Sejm nie może tego uczynić).
Sprawy obronności i bezpieczeństwa w państwie:
Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, to zwierzchnictwo sprawuje za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. W czasie wojny mianuje dowódcę sił zbrojnych, wprowadza stany nadzwyczajne, powołuje też Radę Bezpieczeństwa Narodowego.
Stanowienie prawa:
Prezydent stanowi akty podstawowe ,np. rozporządzenia, zarządzenia, postanowienia. Rozporządzenia prezydenta mają charakter wewnętrzny i wiążą jednostki organizacyjne podległe prezydentowi. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo łaski, nadawanie orderów i odznaczeń.
Odpowiedzialność prezydenta- to odpowiedzialność konstytutywna przed Trybunałem Stanu za tzw. delikty konstytutywne. Delikt stanowi naruszenie konstytucji. Wniosek o postawienie prezydenta w stan oskarżenia może złożyć grupa posłów i senatorów licząca co najmniej 140 osób. Wniosek taki rozpatruje Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która przedstawia odpowiedni wniosek Zgromadzeniu Narodowemu. Żeby postawić prezydenta w stan oskarżenia potrzebna jest uchwała Zgromadzenia Narodowego podjęta większością 2/3 ustawowej liczby Zgromadzenia Narodowego. Skutkiem jest zawieszenie sprawowania urzędu przez prezydenta wówczas obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu.
Urzędowanie kończy się:
śmiercią prezydenta;
prezydent może zrzec się urzędu;
trwała niezdolność do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;
złożenie prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu
stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta (stwierdza Sąd Najwyższy).
Temat 12: Rada Ministrów (RM) i Administracja Rządowa.
Rada Ministrów to inaczej Rząd, Gabinet. Jest to naczelny Organ Konstytucyjny państwa. Rząd- cały system organizacyjny podporządkowany Radzie Ministrów, a więc również te organy, które możemy zaliczyć do administracji rządowej. Przez Rząd będziemy rozumieć Premiera, wicepremierów, ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz terenową administrację rządową skoncentrowaną wokół wojewody.
Pozycja ustrojowa Rady Ministrów art. 10 ust. 2 Konstytucji.
Organ władzy wykonawczej. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Sejmem oraz indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. Organ kolegialny ale członkowie Rady Ministrów czyli Ministrowie są jednoosobowymi organami konstytucyjnymi i mają swój własny zakres kompetencji. Wewnątrz Rada Ministrów jest zhierarchizowana. Należą do niej właściwie wszystkie sprawy państwa. Kieruje całym systemem administracji rządowej. Rada Ministrów określa, wskazuje kto i jakie stanowisko będzie prezentowane w organach wykonawczych Unii Europejskiej. Prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa. Korzysta z tzw. domniemania kompetencji. Ma zadania w zakresie finansów publicznych, przygotowanie i wniesienie projektu ustawy budżetowej. Kierownictwo nad wykonaniem budżetu. Formułuje sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej. Ponadto zapewnia wykonanie ustaw, zadania w zakresie obronności państwa i w zakresie bezpieczeństwa państwa.
Skład Rady Ministrów:
Obligatoryjny - Prezes Rady Ministrów (PRM)
- Ministrowie Resortów lub też zadaniowi
Fakultatywny - wiceprezesi Rady Ministrów
- przewodniczący określonych w ustawie poszczególnych komitetów
Powoływanie Rady Ministrów, art. 154, 155 Konstytucji
Rząd pochodzi z Parlamentu. Możliwe jest tworzenie tzw. Rządu mniejszościowego, który nie ma bądź też utracił większość parlamentarną. Prezydent desygnuje PRM. Następnie desygnowany PRM przedstawia, proponuje jej skład. Prezydent w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub też od przyjęcia dymisji poprzedniej RM odbiera przysięgę od całego jej składu. Premier musi wygłosić ekspoze przed Sejmem i powinien uzyskać wotum zaufania Sejmu. Głosowanie nad tym wnioskiem odbywa się w Sejmie i aby on przeszedł potrzebna jest bezwzględna większość głosów przy obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli RM nie uzyska wotum zaufania w pierwszej procedurze przechodzi się do procedur rezerwowych.
Procedura rezerwowa nr 1. Art. 154 ust 3
W tej procedurze Premier i członkowie Rządu wyłaniani są przez Sejm. Najpierw Premier później cały skład. (Rząd parlamentarny jest to Rząd wyłaniany przez Sejm na gruncie art. 154 ust 3. ) Sejm głosuje nad powołaniem takiego Rządu bezwzględna ilością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Procedura rezerwowa nr 2. Art. 155
Procedura ta jest kalką procedury z art. 154 ust 1, z tym ze udzielenie wotum zaufania następuje zwykła większością głosów przy obecności polowy ustawowej liczby posłów na co jest 14 dni. W sytuacji gdy to się nie powiedzie Prezydent skraca obligatoryjnie kadencje Sejmu i zarządza nowe wybory.
Inwestytura parlamentarna- to jest uzyskanie poparcia w parlamencie i wiąże się z domniemaniem poparcia ze strony większości sejmowej. RM w zasadzie powoływana jest bezterminowo ale na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego sejmu PRM obligatoryjnie składa dymisje. Zgodnie z zasada ciągłości władzy stara RM będzie sprawowała swoje funkcje do czasu powstania nowej RM.
Kompetencje PRM
Reprezentuje rade kieruje jej pracami, zapewnia wykonywanie polityki RM, koordynuje i kontroluje prace jej członków, sprawuje nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego i jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowych.
Wiceprezesi RM
Nie maja własnych kompetencji, ich kompetencje określone są jako pochodne od PRM. Te stanowisko ma charakter fakultatywny. Może kierować również określonym resortem. Jeżeli zastępuje PRM działa na podstawie upoważnienia indywidualnego. Nie mogą wydawać rozporządzeń. Ministrowie z kolei mogą wydawać rozporządzenie i zarządzenie. W rządzie oprócz tego mogą być pomocnicy rządu. Osoby powoływane do zajęcia się odpowiednia dziedzina, a powierzenie określonych zadań Ministrowi byłoby niecelowe. Pełnomocnicy działają w imieniu rządu.
Kancelaria PRM
Rząd jest wspomagany przez Rządowe Centrum Legislacji oraz przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych.
Rząd spotyka się na posiedzeniach tradycyjnie we wtorki, zwołuje je PRM i on ustala porządek obrad. Posiedzenia są niejawne. Uzgadnianie decyzji odbywa się na zasadzie konsensusu, natomiast jeśli nie jest możliwe jego osiągniecie to odbywa się głosowanie. RM wydaje rozporządzenia, zarządzenia i uchwały.
Przesłanki RM art. 162 konstytucji
Pierwsze posiedzenie nowo wybranego sejmu
Konstruktywne wotum nieufności
Odmowa wyrażenia wotum nieufności
Rezygnacja PRM
Odpowiedzialność RM i jej członków
Odpowiedzialność polityczna rządu przed Parlamentem - może być solidarna całej RM
Wotum zaufania
Konstruktywne wotum nieufności - indywidualna
Wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów
Konstytucyjna za tzw. Delikt konstytucyjny
Charakter indywidualny
Dotyczy przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem
Rozlicz Trybunał Stanu
Urzędy Centralne które podlegają PRM
ABW; Agencja Wywiadu; Główny Urząd Statystyczny
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów; Urząd Służby Cywilnej; Państwowy Komitet Normalizacyjny
Urzędy Centralne podlegające Ministrom
Komendant Główny Policji; Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty
Temat 13
Sądy i Trybunały
Ochrona prawna- zagwarantowanie jednostkom i osobom prawnym możliwości dochodzenia przed powołanymi do tego organami.
System ochrony prawnej- to będzie całokształt organów powołanych do tej ochrony oraz procedur.
Sądy i Trybunały unormowane są w rozdziale 8 Konstytucji. Art. 173 podtwierdza podział władz oraz odrębność i niezależność władzy sądowniczej. Art. 175 odnosi się tylko do Sądów. Władza sądownicza należy do Sądów i Trybunałów, ale wymiar sprawiedliwości sprawuje tylko Sąd Najwyższy, Sądy Powszechne, Sądy Administracyjne i Sądy Wojskowe.
Występują dwa Trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu są wydzielone poza system Sądów.
Cechy wspólne Sądów i Trybunałów:
Zasada niezawisłości sędziowskiej( sędzia nie może być karany, bezstronność wobec stron sprawy); Oparcie władzy sądowniczej tylko na prawie( podlegają Konstytucji i ustawom) władza sądownicza nie może być nadzorowana przez egzekutywę;
Powierzenie władzy sądowniczej rostrzygania sporów powstałych w czasie stanowienia prawa i jego stosowania( Sądy mają wyłączną kompetencję do rostrzygania sporów); Oparcie funkcjonowania Sądów na sformalizowanej procedurze( każdy z Sądów wykonuje określoną procedurę, np. Sądy Administracyjne- Administrację).
Sądy mają monopol na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, tzn., że zawsze przysługuje im pozycja nadrzędna.
Funkcjonowanie Sądów jest oparte na prawie: Prawo o ustroju Sądów Powszechnych z 2001r.;
Ustawa o Sądzie Najwyższym z 2002r.; Prawo o ustroju Sądów Administracyjnych z 2002r.; Prawo o ustroju Sądów Wojskowych z 1997r.; Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z 2011r.
Sądy Powszechne:
Wyróżniamy Sąd Najwyższy i Sądy Powszechne. Natomiast Sądy Szczególne są to Sądy Administracyjne i Wojskowe. Właściwość Sądów art. 177 Konstytucji. Konstytucja wymaga w art. 176 aby postępowanie sądowe było dwuinstancyjne, natomiast w Prawie o ustroju Sądów Powszechnych jest struktura trójszczeblowa: Sądy Rejonowe Sądy Okręgowe
Sądy Apelacyjne
Od orzeczenia Sądu Rejonowego przysługuje środek odwoławczy do Sądu Okręgowego. Sąd Rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Sąd Okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch Sądów Rejonowych tzw. okręg sądowy. Sąd Apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych. Tzw. obszar apelacji. Sądy dzielą się na wydziały, kieruje takim wydziałem przewodniczący. Obowiązkowe wydziały w Sądzie to: cywilny i Karny. Może być utworzony również wydział: Nieletnich i Rodziny, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Gospodarczy lub Ksiąg Wieczystych. Analogicznie w Sądzie Okręgowym. W Sądach Apelacyjnych mamy wydziały Cywilne i Karne oraz Pracy i Ubezpieczeń społecznych. Sąd może posiadać również tzw. wydziały zamiejscowe. W Sądach zatrudnieni są Sędziowie i referendarze sądowi. Sędziowie tworzą samorząd sędziowski. Organami tego samorządu jest ogólne zgromadzenie i zebranie Sędziów. W pierwszej instancji w orzekaniu biorą również udział ławnicy, zapewniają udział czynnika społecznego w sprawie, mają równe prawa z Sędziami. Władzę w Sądzie sprawuje prezes. Sądowi Rejonowemu, Okręgowemu i Apelacyjnemu przewodniczy prezes Sądu. Od 01.01.2013r. dodatkowym organem w Sądzie będzie również dyrektor Sądu. Ponadto występuje Kolegium Sądu. Dyrektor Sądy będzie sprawował funkcję administracyjną. Natomiast prezes reprezentuje na zewnątrz. Kolegium to zebranie Sędziów w celu np.: odwołują Sędziów, podejmuje uchwały. Sędziowie są mianowani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Ustawa o Sądzie Najwyższym
Sąd Najwyższy sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez: Zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa Sądów Powszechnych i Wojskowych poprzez rozpoznawanie kasacji.
Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Rozpoznawanie protestów wyborczych.
Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie.
Izby Sądu Najwyższego dzieli się na: Cywilną, Karną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Wojskowa.
Prezesem Sądu Najwyższego od 2006r. jest Stanisław Dąbrowski.
Prezes Sądu Najwyższego jest z urzędu przewodniczącym Trybunału Stanu.
Sądy Administracyjne:
Wyróżnia się: Wojewódzkie Sądy Administracyjne, które są 1 instancją oraz Naczelny Sąd Administracyjny- 2 instancja. Sądy te kontrolują działalność administracji publicznej pod kątem jej zgodności z prawem i rostrzygają spory kompetencyjne między jednostkami samorządu terytorialnego, administracją rządową i tzw. SKO( Samorządowe Kolegium Odwoławcze). Sąd Administracyjny uchyla decyzję administracyjną( ma do tego kompetencje).
Sądy Wojskowe:
Prawo o ustroju Sądów Wojskowych. Sądy tzw. garnizonowe i Wojskowe Sądy Okręgowe. Sprawują one wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych RP, natomiast przedmiotowo w sprawach karnych oraz w innych sprawach o ile zostały one przekazane do ich właściwości. Nadzór nad działalnością administracyjną- Minister Sprawiedliwości, finansowo ze środków MON. Nad orzecznictwem- Najwyższa Izba Sądu Wojskowego. Sądy Wojskowe mają samorząd wojskowy na czele stoi prezes.
Trybunał Stanu:
Składa się z przewodniczącego( z urzędu jest to prezes SN), 2 zastępców i 16 członków(zastępcy i członkowie wybierani przez Sejm na 4-letnią kadencję). Połowa składu( w tym zastępcy) wykształcenie uprawniające do wykonywania zawodu sędziego, a pozostali nie.
Zakres przedmiotowy orzekania:
Delikt konstytucyjny( czyn popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem polegający na działaniu lub …………. zawiniony naruszający konstytucję lub ustawy i niebędący przestępstwem).
Przestępstwa pospolite.
Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej:
Prezydent; Prezes RM; Członkowie RM; Prezes NBP; Prezes NIK; Członkowie KRRiT(Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji); Posłowie i senatorowie; Naczelny dowódca sił zbrojnych; Osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem.
Warunki formalne do wystąpienia z wnioskiem o postawienie przed TS:
W przypadku prezydenta składa 140 członków ZN; Jeżeli chodzi o członków RM wniosek składa prezydent lub 115 posłów. I tak samo w przypadku pozostałych osób plus Komisja Śledcza.
Procedura składa się z postępowania przygotowawczego, które toczy się w parlamencie i obejmuje: Złożenie wniosku i rozpatrzenie tego wniosku przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja zaleca albo ZN albo Sejmowi podjęcie stosownej umowy. Postępowanie Qwazi sądowe- gdy Sejm albo ZN. Postępowanie wykonawcze prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie.
Trybunał Stanu może określać kary (art. 25 ust. O TS), np. złożenie z urzędu.
NIK- Najwyższa Izba Kontroli : Stoi na straży prawidłowości wydatkowania publicznych pieniędzy. 300 lat temu powstały pierwsze izby: Izba Obrachunkowa( Niemcy), Trybunały Obrachunkowe( Francja).
Konstytucja Marcowa powołała NIK. Obecnie działalność NIK kontroluje ustawa z 1994r. NIK realizuje kontrolę(polega na badaniu stanu faktycznego, ustaleniu tego stanu i egzekwuje się odpowiedzialnością personalną za nadużycie), ale nie jest to nadzór( możliwe są środki korygujących nieprawidłowości).
Struktura:
NIK-iem kieruje prezes powołany przez Sejm za zgodą Senatu. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, a kandydata przedstawia Minister Sprawiedliwości lub grupa 35 posłów. Senat ma 30 dni na wyrażenie zgody na ten wybór. Kadencja trwa 6 lat.
Wiceprezesi NIK-u, których powołuje MS na wniosek prezesa NIK.
Budowa NIK-u: W centrali NIK podzielony ma komórki odpowiadające Ministrowi, natomiast w terenie występuje 16 delegatur.
Zakres kontroli: Całokształt działalności organów państwa, wykonywanie ustaw. Podmioty, które podlegają kontroli: NBP, Administracja Rządowa, państwowe osoby prawne i inne instytucje, ale w zakresie wykonywanego przez nie budżetu. Po kontroli mogą podlegać inne jednostki organizacyjne i osoby prawne, ale tylko w zakresie jakim wydatkują pieniądze publiczne(np. zamówienia publiczne). Z kontroli przeprowadzony jest protokół i raport pokontrolny, przesłuchują osoby. NIK może też zawiadamiać organy ścigania o stwierdzonych nieprawidłowościach.
KRRiT( Krajowa Rada Radiofonii i telewizji)
Ustawa o KRRiT z 1992r. Zajmuje się: stoi na straży mediów( radia i telewizji).
Zasady funkcjonowania mediów są następujące:
Zniesienie cenzury; Demonopolizacja mediów( otwarcie mediów na odbiorców prywatnych); Utrzymanie nadawców państwowych; Organizowanie działalności w zakresie mediów ma należeć do niezależnego organu; Kadencja członków rady trwa 6 lat, składa się z 8 członków. 5 powołuje Sejm, 1 Senat, a 2 prezydent. Co 2 lata część składu ulega odnowieniu.
Zajmuje się:
Udziela koncesji stacjom radiowym i telewizyjnym; Sporządza corocznie raport ze swojej działalności; Powołuje składy Rad Nadzorczych; Kontroluje działalność nadawców
Kadencja rady może wygasnąć jeżeli Sejm nie przyjmie jej sprawozdania, ale pod warunkiem, że prezydent potwierdzi to wygaśnięcie.