SPRZEDAŻ
Charakterystyka ogólna
Sprzedaż jest obecnie podstawową umową regulującą obrót towarami. W związku ze wzrostem znaczenia pieniądza zastąpiła w tym zakresie umowę zamiany, która jednak również i dzisiaj zachowuje istotne znaczenie - również w obrocie gospodarczym. Sprzedaż oparta została na modelu wymiany „towar za pieniądze”. Tak jest też postrzegana w innych systemach prawnych oraz w Konwencji wiedeńskiej.
Umowa sprzedaży ukształtowana została jako:
umowa konsensualna - wydanie rzeczy sprzedaży, mimo że w praktyce częstokroć następuje niezwłocznie nie jest składnikiem czynności prawnej, ale świadczeniem sprzedawcy w wykonaniu zobowiązania z ważnie zawartej umowy;
umowa odpłatna - każda ze stron uzyskuje w związku z umową korzyść majątkową;
umowa wzajemną - świadczenie każdej ze stron jest ekonomicznym ekwiwalentem świadczenia kontrahenta;
umowa zobowiązująca - przeniesienie własności rzeczy stanowi wykonanie zobowiązania sprzedawcy niemniej jednak - zgodnie z art. 155 §1 k.c. - w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości ukształtowana została jako umowa o podwójnym skutku zobowiązująco rozporządzającym. Należy zaznaczyć, że w systemach prawnych kręgu germańskiego (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Dania, Holandia, kraje skandynawskie) sprzedaż przybiera postać czysto obligacyjną. Zobowiązanie sprzedawcy do przeniesienia własności rzeczy odbywa się poprzez odrębną czynność prawną rozporządzającą;
czynność prawna kauzalna
Essentialia negotii
Z treści art. 535 k.c. wynika, że elementy przedmiotowo istotne umowy sprzedaży są dwa, mianowicie przedmiot i cena.
Przedmiot sprzedaży (świadczenia sprzedawcy)
Przedmiotem świadczenia sprzedawcy są przede wszystkim rzeczy. Nie ma tu przy tym żadnych szczególnych ograniczeń co do ich rodzaju z zastrzeżeniem wyłączenia dopuszczalności zawierania umów sprzedaży odnoszących się do rzeczy wyłączonych z obrotu. Mogą być to zatem rzeczy ruchome na równi z nieruchomościami, rzeczy oznaczone co do tożsamości albo tylko co do gatunku. Rzecz stanowiąca przedmiot świadczenia sprzedawcy nie musi istnieć w chwili zawarcia umowy ani być wyodrębniona z przyrody. Istotne jest tylko, by istniała i była wyodrębniona w chwili świadczenia sprzedawcy. Sprzedawca nie musi być właścicielem rzeczy, którą sprzedaje. Musi jednak do chwili spełnienia świadczenia uzyskać uprawnienie pozwalające mu rozporządzić rzeczą wobec kupującego. Na równi z rzeczami przedmiot świadczenia sprzedawcy stanowić mogą przynależności rzeczy czy też pobrane pożytki naturalne.
Zgodnie z art. 555 k.c. przedmiotem świadczenia sprzedawcy mogą być również energie (elektryczna, cieplna, gazowa, wodna) oraz prawa majątkowe zbywalne (rzeczowe, wierzytelności, papiery wartościowe, prawa na dobrach niematerialnych) bądź ich zespoły (przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne).
cena
Cena jest zawsze wyrażona w kwocie pieniężnej. Nie musi być jednak sprecyzowana. Wystarczy wskazanie podstaw do jej określenia. Istotne jest to, by w chwili świadczenia kupującego możliwe było określenie jej wartości.
Pojęcie ceny zostało normatywnie zdefiniowane w ustawie z dnia 05.07.2001 r. o cenach (Dz.U. Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.)
Art. 3. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
1) cena - wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym,
Istotnym problemem przy umowie sprzedaży jest zagadnienie określenia ceny. Bez wątpienia może być ona w umowie określona nie tylko wprost ale i poprzez wskazanie podstaw do jej ustalenia w przyszłości. Istotne jest jednak, by podstawy te określono wystarczająco precyzyjnie, tak by w chwili wymagalności można było stwierdzić jaką ilość jednostek pieniężnych powinien świadczyć kupujący. Wątpliwości dotyczą natomiast tego czy strony mogą w umowie w ogóle nie określić ceny. Ich źródłem jest treść art. 536 §2 k.c.
Art. 536. § 1. Cenę można określić przez wskazanie podstaw do jej ustalenia.
§ 2. Jeżeli z okoliczności wynika, że strony miały na względzie cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju, poczytuje się w razie wątpliwości, że chodziło o cenę w miejscu i czasie, w którym rzecz ma być kupującemu wydana.
Pomimo takiego sposobu jego sformułowania brak podstaw dla wniosku jakoby strony nie były zobowiązane do określenia ceny w zawieranej między nimi umowie. Ze złożonych przez nie oświadczeń poddanych wykładni uwzględniającej kryteria z art. 65 §2 k.c. musi wynikać co najmniej, że miały one na względzie cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju. Wówczas może zadziałać domniemanie prawne z art. 536 §2 k.c. W braku podstaw do tego rodzaju wniosku umowę należy uznać za niezawartą.
Dodatkowe postanowienia umowne
Poza elementami przedmiotowo istotnymi kwestią o istotnym znaczeniu jest określenie dalszych składników treści zawieranej umowy sprzedaży. Może to być warunek, termin ale też szczegółowe ustalenia dotyczące opakowania czy też tzw. bazy dostawy.
Zawarcie umowy sprzedaży. Forma.
Umowa sprzedaży dochodzi do skutku na zasadach określonych w części ogólnej k.c. Właściwe są tu zasadniczo wszystkie sposoby zawarcia umowy, przy czym np. aukcja charakterystyczna jest właściwie wyłącznie dla umowy sprzedaży. Trzeba pamiętać, że umowa sprzedaży może mieścić się w kategorii umów zawieranych w sprawach zamówień publicznych, co pociąga za sobą konieczność wdrożenie procedury wynikającej z prawa zamówień publicznych, ilekroć jest to usprawiedliwione wystąpieniem odpowiednich przesłanek o charakterze podmiotowym czy związanych ze źródłem finansowania.
Ustawa nie wiąże z umową sprzedaży jako taką wymogu dopełnienia jakiejkolwiek formy szczególnej. Wymóg taki może wynikać co najwyżej z przepisów ogólnych w tym również odnoszących się do obrotu określonymi kategoriami dóbr.
Obowiązki stron
Na sprzedającym spoczywają 2 podstawowe obowiązki, a mianowicie: przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie. Ten pierwszy element w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości z reguły będzie zbiegał się w czasie z zawarciem umowy sprzedaży bez konieczności dopełnienia jakichkolwiek dalszych czynności. Prawo polskie hołduje bowiem romańskiej konstrukcji umów o podwójnym skutku (art. 155 k.c., art. 510 §1 k.c.). Oczywiście strony władne są w umowie ów skutek wyłączyć poprzestając na sprzedaży o skutkach czysto obligacyjnych. Mogą również uzależnić wystąpienie skutku rozporządzającego od warunku lub terminu - np. warunku zapłaty ceny. Trzeba w tej sytuacji pamiętać, że do przejścia własności rzeczy na kupującego w zasadzie nie jest konieczne uiszczenie przez niego ceny, chyba że strony umówiły się inaczej. W przypadku rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych własność przechodzi dopiero z chwilą przeniesienia ich posiadania.
Kolejnym obowiązkiem sprzedawcy jest wydanie rzeczy. Obowiązek ten musi być rozumiany szeroko. Nie ogranicza się przeto do jej wręczenia, ale obejmuje wszystkie sposoby przeniesienia na kupującego władztwa nad rzeczą. Istotne z tego punktu widzenia jest kiedy, w jaki sposób, gdzie i na czyj koszt i niebezpieczeństwo rzecz winna być kupującemu wydana. Obowiązkowi temu służą zatem w konkretnych przypadkach dodatkowe obejmujące zmierzenie, zważenie, opakowanie, załadunek, ubezpieczenie, nadanie i in. Wraz z rzeczą winny być kupującemu udzielone wyjaśnienia odnoszące się do przedmiotu sprzedaży a tam, gdzie to konieczne - związane z nią dokumenty.
Generalnie szczegóły winny być ustalone przez strony w zawieranej między nimi umowie. Warto zwrócić uwagę na funkcjonowanie w obrocie gotowych formuł określających sposób i miejsce dostarczenia towaru wraz z rozgraniczeniem zasad ponoszenia ryzyka. Najczęściej stosuje się tutaj tzw. INCOTERMS ustalane przez MIH w Paryżu. Istotną rolę odgrywają również formuły Combiterms dotyczące dostaw towarów w kontenerach oraz - znajdujące zastosowanie w handlu z rynkami amerykańskimi - RAFTD 1941.
Problemów może przysparzać określenienie momentu spełnienia przez sprzedawcę świadczenia w przypadku sprzedaży energii. Przyjmuje się jednak, że decyduje tutaj moment dostarczenia energii w taki sposób, że kupujący będzie mógł z niej skorzystać.
Specyficznie przedstawia się również obowiązek sprzedawcy w umowie sprzedaży konsumenckiej, podlegającej przepisom ustawy z dnia 27.07.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.).
Art. 3. (1) 1. Sprzedawca dokonujący sprzedaży w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany udzielić kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego. W szczególności należy podać: nazwę towaru, określenie producenta lub importera, znak zgodności wymagany przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach.
2. Informacje, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na towarze konsumpcyjnym lub być z nim trwale połączone, w przypadku gdy towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostałych przypadkach sprzedawca jest obowiązany umieścić w miejscu sprzedaży towaru informację, która może zostać ograniczona do nazwy towaru i jego głównej cechy użytkowej oraz wskazania producenta lub importera.
3. Sprzedawca jest obowiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru towaru konsumpcyjnego i sprawdzenie jego jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.
4. Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.
5. Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z towarem konsumpcyjnym wszystkie elementy jego wyposażenia oraz instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.
6. Informacje lub dokumenty, o których mowa w ust.1 i 5, powinny być sporządzone w języku polskim lub, o ile rodzaj informacji na to pozwala, w powszechnie zrozumiałej formie graficznej. Wymogu używania języka polskiego nie stosuje się do nazw własnych, znaków towarowych, nazw handlowych, oznaczeń pochodzenia towarów oraz zwyczajowo stosowanej terminologii naukowej i technicznej.
Obowiązki kupującego to odbiór towaru i zapłata ceny. Cena jest zawsze oznaczona w pieniądzu. Stanowi typowe świadczenie pieniężne z wszystkimi tego konsekwencjami. Termin wymagalności świadczenia z tytułu ceny winien być sprecyzowany w umowie. W braku takich ustaleń nie dojdzie jednak do głosu norma z art. 455 k.c. Mamy tu do czynienia z najbardzie klasyczą spośród umów wzajemnych. Wynika stąd, że obowiązek zapłaty ceny łączy się w czasie z wydaniem rzeczy.
Pewną modyfikację w obrocie profesjonalnym wprowadzają postanowienia ustawy z dnia 12.VI.2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.). Akt ten nie ogranicza wprawdzie stron w zakresie dopuszczalności umownego kształtowania terminów zapłaty, zawiera jednakże równocześnie postanowienia ochronne określające skutki ustalenia terminu zbyt odległego, jego braku czy też przekroczenia. I tak, jeśli termin zapłaty ustalono na okres dłuższy niż 30 dni, sprzedawca może żądać odsetek ustawowych począwszy od 31 dnia po spełnieniu swego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku. Przekroczenie terminu świadczenia daje natomiast prawo domagania się zapłaty odsetek jak od zaległości podatkowych.
Kolejny obowiązek to odbiór przedmiotu sprzedaży. Kupujący ma obowiązek odebrać towar, który sprzedawca przekazuje mu zgodnie z treścią swego zobowiązania. Uchybienie temu obowiązkowi może rodzić istotne konsekwencje w tym obowiązek zapłaty odszkodowania. Szkoda może wyrażać się tu np. kosztami przechowania towaru nieodebranego w terminie. K.c. zawiera również przepisy dopuszczające oddanie towaru na przechowanie lub nawet jego sprzedaż w razie zwłoki kupującego.
Czynność przekazania rzeczy stanowiącej przedmiot świadczenia sprzedawcy rodzi konieczność udzielenia odpowiedzi na kilka istotnych kwestii, a mianowicie:
Jak kształtuje się rozdział praw i obowiązków stron związanych z wydaniem rzeczy;
Jaki wpływ wywiera wydanie rzeczy na kwestię związanych z nią korzyści i ciężarów oraz ryzyko jej przypadkowej utraty lub uszkodzenia.
Podkreślić należy przede wszystkim, że rozstrzygające znaczenie ma tutaj wola samych stron. Mogą one zatem - w granicach swobody umów - we własnym zakresie uregulować zakres wzajemnych praw i obowiązków oraz zasady ponoszenia związanych z tym ciężarów. Strony mogą stosowne postanowienie umowy sformułować same we własnym zakresie. Mogą też posłużyć się jedną z formuł ukształtowanych, czy to przez praktykę obrotów, czy to przez organizacje trudniące się regulacją obrotu międzynarodowego. Przykładem takich reguł są formuły INCOTERMS, które poruszają właśnie kwestie rozkładu ciężarów i ryzyk związanych z dostarczeniem towaru. Dopiero w braku ustaleń samych kontrahentów do głosu dochodzą reguły k.c.
Jeśli chodzi o tę pierwszą materię stosowne reguły określa tutaj art. 547 k.c. Przyjmuje ona, że koszty związane z wydaniem a w szczególności koszty zmierzenia, zważenia opadkowania, ubezpieczenia oraz przewozu ponosi sprzedawca. Kupujący ponosi natomiast koszty odbioru rzeczy.
Jeśli chodzi o kwestię rozkładu korzyści i ciężarów oraz ryzyka przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy, decydujące znaczenie odgrywa art. 548 k.c. Wyraża on zasadę zgodnie z którą decyduje tutaj moment wydania rzeczy. Jeśli jednak strony określiły inny moment przejścia korzyści i ciężarów znajduje on zastosowanie również do ryzyka przypadkowej utraty i uszkodzenia rzeczy.
Odpowiedzialność w umowie sprzedaży
Odpowiedzialność w umowie sprzedaży stanowi zagadnienie nader skomplikowane i wywołujące szereg wątpliwości praktycznych. Związane jest to z funkcjonowaniem równolegle kilku różnych systemów ochrony, pozostających między sobą w różnych relacjach, przesłanki zastosowania których są wyznaczane w oparciu o różnorakie przesłanki natury podmiotowej bądź przedmiotowej. Wymienić trzeba tu w szczególności:
Rękojmię;
Niezgodność towaru z umową w obrocie konsumenckim;
Niezgodność towaru z umową w CISG;
Gwarancję;
Ogólną odpowiedzialność kontraktową.
Ad. A
Zasady ogólne
Pojęcie rękojmi pojawia się w przypadku szeregu umów - głównie wzajemnych (dostawa, kontraktacja, dzieło, roboty budowlane, najem), jakkolwiek modelem, na którym w mniejszym bądź większym stopniu regulacje te się opierają jest właśnie umowa sprzedaży. Funkcją rękojmi jest przede wszystkim przywrócenie równowagi świadczeń stron, naruszonej na skutek wadliwości przedmiotu świadczenia strony zobligowanej do świadczenia niepieniężnego. Stąd szczególne reguły, na których opiera się ta konstrukcja. Jej cechą szczególną jest wyjątkowy rygoryzm skierowany pod adresem sprzedawcy.
Przesłanki
Odpowiedzialność rękojmiana nie jest oparta na przesłankach odpowiedzialności kontraktowej, ale istotnie w porównaniu z nią została zaostrzona. Otóż po pierwsze, w przeciwieństwie do art. 471 k.c. kompletnie pozbawiona znaczenia jest wina sprzedawcy odpowiadającego z tytułu rękojmi. Nie ma więc znaczenia to czy działał on w zamiarze dostarczenia towaru dotkniętego wadą jak również czy można przypisać mu choćby najlżejszy stopień niedbalstwa. Co więcej, dla zaistnienia tej odpowiedzialności nie ma znaczenia czy sprzedawca wiedział o wadzie nawet to, czy - z zastrzeżeniem najwyższej staranność - mógł powziąć o tym fakcie wiedzę.
W przeciwieństwie do art. 471 k.c. żadnego znaczenia z punktu widzenia przesłanek tej odpowiedzialności nie posiada szkoda. Jest to więc z punktu widzenia kupującego wyjątkowo korzystna regulacja prawna, stawiająca go w bardzo korzystnej pozycji względem sprzedawcy.
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi wyłącza pozytywna wiedza kupującego o wadzie.
Pojęcie wady
Z punktu widzenia tej postaci odpowiedzialności kluczową rolę odgrywa pojęcie wady. Wprowadza się przy tym rozróżnienie na wady fizyczne i prawne, czemu towarzyszy odmienność przesłanek odpowiedzialności.
O wadzie fizycznej mówimy wówczas, gdy towar ma cechę zmniejszającą jego wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy (np. hamak wykonany ze zleżałych sznurów, wędzisko z wewnętrzną rysą włókna węglowego), nie ma cech, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego (np. silnik pojazdu, który miał spalać 5 l paliwa/100 km okazuje się paliwożernym potworem), rzecz została wydana w stanie niezupełnym (np. biurko skręcane z części przy braku niektórych z nich oraz bez instrukcji).
Z kolei wada prawna to sytuacja, w której rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej bądź jest obciążona prawami takiej osoby względnie - w razie sprzedaży praw - prawo takie nie istnieje.
Niekiedy zaklasyfikowanie wady do jednej ze wskazanych powyżej grup może nastręczać wątpliwości. W praktyce pojawiły się one w odniesieniu do samochodów z przebitymi numerami . Kupujący częstokroć kwalifikowali tę cechę jako wadę prawną. Tymczasem w rzeczywistości taki stan rzeczy oceniany sam w sobie jest typową wadą fizyczną z wszystkimi tego konsekwencjami.
Znaczenie aktów staranności
Rękojmia jako reżim szczególnie dotkliwy dla sprzedawcy musiała zostać ograniczona poprzez stworzenie szczególnych wymogów (aktów staranności) formułowanych pod adresem kupującego. Chodzi tu o obowiązek ewentualnego zbadania rzeczy oraz zawiadomienia kontrahenta o wadzie. W stosunkach między profesjonalistami uprawnienia rękojmiane wygasają, jeśli kupujący nie zbada rzeczy w sposób przyjęty w stosunkach danego rodzaju i niezwłocznie nie powiadomi sprzedawcy o wadzie zaś gdy wada ujawniła się później - niezwłocznie po je wykryciu. W pozostałych kategoriach obrotu podlegających przepisom ustawy uprawnienia rękojmiane wygasają, jeżeli kupujący nie powiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia bądź od dnia, w którym wykryć ją był powinien. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie przed jego upływem listu poleconego z zawiadomieniem.
Uprawnienia
Odstąpienie
Uprawnienia rękojmiane uzależnione są jedynie od rodzaju rzeczy oraz wyboru kupującego. Przede wszystkim kupujący może od umowy odstąpić powołując się na istniejącą wadę rzeczy. Ustawodawca nie stwarza tu żadnych dodatkowych ograniczeń. Odstąpienie ma charakter uprawnienia kształtującego. Złożenie oświadczenia w tym przedmiocie rodzi skutek w postaci unicestwienia umowy. Strony zobowiązane są zwrócić uzyskane świadczenia wedle przepisów kondykcyjnych. Oznacza to, że z chwilą odstąpienia kupujący traci tytuł prawny do korzystania z przedmiotu sprzedaży. Może wówczas ponieść odpowiedzialność za jego bezpodstawne używanie czy też pogorszenie na skutek takiego używania. Zagadnienie to nasuwa szczególnie wiele wątpliwości w odniesieniu do spraw samochodowych.
Nasuwają się wątpliwości co do prawnorzeczowych skutków odstąpienia od umowy sprzedaży. Przyjmuje się, że w odniesieniu do nieruchomości skutków takowych brak, zaś kupujący zobligowany jest dokonać czynności rozporządzającej zwrotnego przeniesienia własności rzeczy. W przypadku rzeczy ruchomych działa odmienna zasada. Przyjmuje się mianowicie, że samo odstąpienie rodzi automatycznie skutek w postaci przejścia własności na sprzedawcę.
Uprawnienie do odstąpienia od umowy, jako najdalej idący środek kupującego, może zostać zblokowane przez sprzedawcę. Winien on w tym celu niezwłocznie wymienić rzecz na wolną od wad bądź wadę usunął. Metoda ta służy sprzedawcy jednak wyłącznie raz. Później może znaleźć zastosowanie tylko wówczas, gdy wada okaże się być nieistotna.
Żądanie obniżenia ceny
Drugim uprawnieniem kupującego jest żądanie obniżenia ceny. Winno to nastąpić stosunkowo w takiej proporcji, w jakiej wartość rzeczy niewadliwej pozostaje do wartości rzeczy wadą dotkniętej. Ustalenie czy i o ile obniżenie ceny znajdowało uzasadnienie nastąpi z reguły w procesie. Może przybrać postać powództwa o ustalenie, o świadczenie - zwrot nadpłaconej ceny, bądź też zarzutu w sprawie o zapłatę.
Żądanie wymiany
Odnosi się jedynie do rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, te bowiem co do zasady są zastępowalne. Kupujący może zażądać przeto od sprzedawcy dostarczenia takiej samej ilości rzeczy wolnych od lat.
Żądanie naprawy
Jeśli przedmiotem sprzedaży jest rzecz oznaczona co do tożsamości a sprzedawca jest równocześnie jej producentem można żądać usunięcia wady.
Nie można naprawiać rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Wydaje się, że reguła ta musi znaleźć zastosowanie także do naprawy jako środka blokującego odstąpienie od umowy stosownie do art. 560 § 1 k.c.
Terminy
W szczególny sposób kształtuje się problematyka terminów przy odpowiedzialności rękojmianej. Otóż uprawnienia kupującego z tytułu wad fizycznych wygsają po roku, a w odniesieniu do budynków po 3 latach od dnia wydania rzeczy. Mamy tu do czynienia z terminem prekluzyjnym (zawitym). Jego upływ sprawia, że uprawnienie bezpowrotnie wygasa. Jeśli jednak sprzedawca wadę podstępnie zataił upływ terminów nie ma znaczenia. Zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po upływie terminów, jeśli przed jego upływem zawiadomiono sprzedawcę o wadzie.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Obok odpowiedzialności rękojmianej funkcjonuje także odpowiedzialność kontraktowa sprzedawcy. Kupujący realizując uprawnienia rękojmiane może dochodzić odpowiedzialności odszkodowawczej. Różni się natomiast jej zakres. Otóż na zasadach odpowiedzialności z tytułu rękojmi, a więc w oderwaniu od przesłanki winy, może dochodzić naprawienia szkody w granicach ujemnego interesu umowy. Szkoda przewyższająca ten pułap musi znajdować oparcie w ogólnych zasadach odpowiedzialności kontraktowej. Jest zatem uzależniona od winy.
Odpowiedzialność za wady prawne
Uprawnienia są takie same z wyjątkiej jednego - żądania naprawienia rzeczy. Inaczej liczone są jednak terminy. Momentem początkowym jest tu powzięcie wiadomości o wadzie. Może być nim również uprawomocnienie się wyroku, jeśli o wadzie prawnej kupujący dowiedział się na skutek otrzymanego pozwu.
Dochodzenie roszczeń z tytułu wady prawnej nie jest uzależnione od wytoczenia p-ko kupującemu powództwa dot. rzeczy.
Zasięg
Zasięg odpowiedzialności rękojmianej wyznaczany jest w chwili obecnej poprzez zestawienie z zakresem zastosowania ustawy. Znajduje ona zastosowanie w relacjach między nieprofesjonalistami, obrocie profesjonalnym oraz obrocie konsumenckim, jeśli przedmiotem sprzedaży nie jest towar konsumpcyjny a także w relacjach między przedsiębiorcami a podmiotami nieprofesjonalnymi innymi niż osoby fizyczne.
Dz.U.02.141.1176
2004.05.01 zm. Dz.U.04.96.959 art. 76
USTAWA
z dnia 27 lipca 2002 r.
o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego.1)
Art. 1. 1. Ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny).
2. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, jak również do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości.
3. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.
4. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art. 556-581 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z 1971 r. Nr 27, poz. 252, z 1976 r. Nr 19, poz. 122, z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147 i Nr 30, poz. 210, z 1984 r. Nr 45, poz. 242, z 1985 r. Nr 22, poz. 99, z 1989 r. Nr 3, poz. 11, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 107, poz. 464 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 17, poz. 78, z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85, poz. 388 i Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz. 646 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751 i Nr 157, poz. 1040, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 758, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983 i Nr 114, poz. 1191, z 2001 r. Nr 11, poz. 91, Nr 71, poz. 733, Nr 130, poz. 1450 i Nr 145, poz. 1638 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984).
Akt ten operuje pojęciem sprzedaży konsumenckiej, pod którym należy rozumieć dokonywaną w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą. Oznacza to, że do umów o takiej konfiguracji podmioto-przedmiotowej system rękojmi zastosowania nie znajdzie.
Oznacza to, że k.c. w części poświęconej rękojmi znajdzie zastosowanie obecnie jedynie w odniesieniu do umów zawieranych w tzw. obrocie profesjonalnym bądź powszechnym. Szkoda, bowiem rozwiązania k.c., uzupełnione bogatą bazą orzeczniczą, stanowiły instrument dobrze dostosowany do realizacji przypisywanych im celów, znany, wielokrotnie komentowany, wkomponowany w całość systemu prawnego. Rozwiązanie, jakie na etapie prac przedakcesyjnych przyjął ustawodawca polski jest również szeroko krytykowane w doktrynie.
Ad. B
Wskazana już wcześniej ustawa jest wyrazem implementacji do prawa polskiego dyrektywy 1999/44/EC z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie określonych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych oraz gwarancji na te towary.
Z dniem swego wejścia w życie zastąpiła ona - w zakresie swej regulacji - rozwiązania k.c. obejmujące rękojmię. Jej postanowienia są koherentne z rozwiązaniami innego aktu prawnego Konwencji wiedeńskiej z 11.IV.1980 r. Odbiegają natomiast od tradycyjnych rozwiązań znanych z k.c.
Jeśli chodzi o przesłanki odpowiedzialności wynikającej z przepisów ustawy, oparte są one na wzorcu anglosaskim, znanym z KW. Ustawa odchodzi od pojęcia wady, operując pojęciem niezgodności towaru z umową.
Art. 4. 1. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową; w przypadku stwierdzenia niezgodności przed upływem sześciu miesięcy od wydania towaru domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania.
2. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego domniemywa się, że jest on zgodny z umową, jeżeli odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także gdy nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.
3. W przypadkach nieobjętych ust. 2 domniemywa się, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje się, gdy towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela; w szczególności uwzględnia się zapewnienia, wyrażone w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także terminu, w jakim towar ma je zachować.
4. Na równi z zapewnieniem producenta traktuje się zapewnienie osoby, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, oraz osoby, która podaje się za producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.
Art. 6. Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową uważa się również nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.
Kilku słów komentarza wymaga pojęcie niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. Nie jest ono zdefiniowane w ustawie. Należy więc nawiązać do postanowień dyrektywy oraz konwencji. Wydaje się, że chodzi tu przede wszystkim o wszelkiego rodzaju uchybienia natury fizycznej. Jakkolwiek sama ustawa nie zawiera w tym względzie postanowień także stany określane w k.c. mianem wad prawnych mogą być uznawane za przypadki niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. Wydaje się natomiast, że nie należy pojęcia tego odnosić do niezgodności ilościowych, chyba że chodzi o braki w obrębie rzeczy zbiorowej, dla której ustalono jedną, łączną cenę.
Prawnie relewantny dla oceny zgodności towaru z umową lub jej braku jest moment wydania towaru.
Pojęcie niezgodności zostało rozszerzone znacząco na sytuację nieprawidłowego montażu, jeśli leży on po stronie sprzedawcy względnie dokonano go w oparciu o jego instrukcje.
Ustawa oparta jest na konstrukcji szeregu domniemań. Pierwszym jest domniemanie, że niezgodność stwierdzona w ciągu 6 m-cy od wydania towaru, występowała już w tym momencie. Kupujący ma zatem obowiązek jedynie wykazać niezgodność. Ciężar dowodu tego, że powstała ona dopiero po wydaniu towaru obarcza przedsiębiorcę.
Dalej ustawa konstruuje domniemania zgodności towaru z umową odwołując się do kryteriów, w razie spełnienia których przyjmuje się, iż zgodność taka istnieje. Są one odmienne dla towaru o właściwościach ustalanych indywidualnie oraz takiego, w przypadku którego ustaleń tego rodzaju brak.
Art. 7. Sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności, która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.
Art. 8. 1. Jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia.
2. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.
3. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione.
4. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.
Podobnie jak w przypadku k.c. odpowiedzialnością sprzedawcy nie są objęte te niezgodności, o których wiedział lub powinien był wiedzieć.
Inaczej przedstawia się w ustawie kwestia uprawnień kupującego. Ukształtowano je mniej korzystnie aniżeli w k.c. Znajduje to swój wyraz w uznaniu odstąpienia od umowy za ultima ratio, gdy tymczasem pod rządami k.c. stanowiło środek prawny równorzędny z pozostałymi a wręcz szczególnie często wykorzystywany przez kupujących.
Obecnie kupujący może w pierwszej kolejności żądać przywrócenia świadczenia swego kontrahenta do stanu odpowiadającego umowie poprzez naprawę albo wymianę. Dopiero, gdy żądanie wymiany lub naprawy są niemożliwe, sprzadawca nie dostosuje się do nich w czasie właściwym, bądź też wiązałaby się dla kupującego ze szczególnymi trudnościami może kupujący żądać obniżenia ceny bądź od umowy odstąpić. Odstąpienie nie wchodzi w grę, gdy niezgodność jest nieistotna.
Art. 9. 1. Kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.
2. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów określi, w drodze rozporządzenia, dla towarów żywnościowych krótsze terminy zawiadomienia, mając na względzie trwałość tych towarów.
Art. 10. 1. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu; termin ten biegnie na nowo w razie wymiany towaru. Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku.
2. Roszczenia kupującego określone w art. 8 przedawniają się z upływem roku od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową; przedawnienie nie może się skończyć przed upływem terminu określonego w ust. 1. W takim samym terminie wygasa uprawnienie do odstąpienia od umowy.
3. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową przerywa bieg przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowadzenia przez strony, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy.
4. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli sprzedawca w chwili zawarcia umowy wiedział o niezgodności i nie zwrócił na to uwagi kupującego.
W ustawie podobnie jak w k.c. znaczenie swe zachowują akty staranności kupującego. Pod rygorem utraty uprawnień ma on obowiązek zawiadomić sprzedawcę o niezgodności towaru z umową przed upływem 2 m-cy od stwierdzenia niezgodności.
Termin ten kształtuje się zatem korzystniej od standardów znanych z k.c.
Uprawnienia kupującego obwarowane są również terminami. Mechanizm jest tu niezwykle skomplikowany operuje bowiem zarówno t. zawitymi jak i przedawnieniem. Otóż utrata uprawnień następuje, jeśli niezgodność została stwierdzona po upływie 2 lat od dnia wydania towaru. Odrębnie uregulowano natomiast przedawnienie roszczeń, którego termin wynosi 1 rok od stwierdzenia niezgodności, jednakże nie mniej niż 2 lata od wydania towaru. Termin ten ogranicza również dopuszczalność odstąpienia od umowy.
Ustawodawca wprowadza dodatkową przesłankę przerwy biegu przedawnienia. Jest nią zawiadomienie o niezgodności towaru.
Upływ terminów nie wpływa na sytuację kupującego wówczas, gdy sprzedawca wiedział o niezgodności w chwili zawarcia umowy.
Ad. C
Swoisty system odpowiedzialności - i to zarówno w zakresie niezgodności towaru konsumpcyjnego jak i innych przypadków naruszenia umowy - wprowadza CISG, obowiązująca w stosunku do Polski od 01.06.1996 r. Również i ten akt prawny - podobnie jak ustawa konsumencka - posługuje się pojęciem nie wady, lecz niezgodności towaru z umową.
Artykuł 35
(1) Sprzedający powinien dostarczyć towary według ilości, jakości i w asortymencie przewidzianym w umowie oraz umieszczone lub zapakowane w sposób przewidziany w umowie.
(2) Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, towary są zgodne z umową tylko wówczas, gdy:
(a) nadają się do użytku w takich celach, w jakich zwykle służą towary tego samego rodzaju,
(b) nadają się do specjalnych celów, podanych wyraźnie lub w sposób dorozumiany do wiadomości sprzedającego w chwili zawarcia umowy, z wyjątkiem przypadków, gdy z okoliczności wynika, że kupujący nie polegał lub że byłoby z jego strony nierozsądne polegać na kompetencji i ocenie sprzedającego,
(c) posiadają cechy towarów, które sprzedający przedstawił kupującemu jako próbki lub wzory,
(d) są umieszczone lub opakowane w sposób zwyczajowo przyjęty dla tego rodzaju towarów lub gdy taki zwyczajowo przyjęty sposób nie istnieje, w sposób pozwalający na odpowiednie ich utrzymanie i zabezpieczenie.
(3) Sprzedający nie odpowiada na podstawie punktów (a) do (d) ustępu poprzedniego za brak zgodności towarów, o którym kupujący wiedział lub nie mógł nie wiedzieć w chwili zawarcia umowy.
Artykuł 36
(1) Zgodnie z umową i niniejszą konwencją sprzedający jest odpowiedzialny za wszelki brak zgodności istniejący w chwili przejścia ryzyka na kupującego, nawet jeżeli brak zgodności ujawni się dopiero w terminie późniejszym.
(2) Sprzedający jest także odpowiedzialny za wszelki brak zgodności, który wystąpi po terminie wskazanym w ustępie poprzednim i który wynika z naruszenia któregokolwiek z jego obowiązków, w tym naruszenia gwarancji, że w pewnym okresie czasu towary będą się nadawały do zwykłego użytkowania lub do celów specjalnych albo że zachowają szczególne cechy lub właściwości.
Artykuł 38
(1) Kupujący powinien dokonać kontroli towarów lub spowodować dokonanie kontroli w najkrótszym, praktycznie możliwym w danych okolicznościach, terminie.
(2) Jeżeli umowa przewiduje przewóz towarów, kontrola może być dokonana w terminie późniejszym, po dostarczeniu towarów na miejsce przeznaczenia.
(3) Jeżeli towary są skierowane w tranzycie do innego miejsca lub odesłane dalej przez kupującego, który nie miał rozsądnej możliwości ich zbadania, a w chwili zawarcia umowy sprzedający wiedział lub powinien był wiedzieć o możliwości takiego skierowania lub odesłania, kontrola może być dokonana w terminie późniejszym, po dostarczeniu towarów na nowe miejsce przeznaczenia.
Artykuł 39
(1) Kupujący traci prawo do powoływania się na brak zgodności towarów, jeżeli nie zawiadomi sprzedającego o charakterze występujących niezgodności w rozsądnym terminie od chwili, w której niezgodności te zostały przez niego wykryte lub powinny były zostać wykryte.
(2) W każdym przypadku kupujący traci prawo do powoływania się na brak zgodności towarów, jeżeli nie zawiadomi o nim sprzedającego najpóźniej w ciągu dwóch lat od daty, w której towary zostały rzeczywiście wydane kupującemu, chyba że termin ten jest niezgodny z umownym okresem gwarancji.
Artykuł 41
Sprzedający powinien dostarczyć towary wolne od jakiegokolwiek prawa lub roszczenia osoby trzeciej, chyba że kupujący zgodził się przyjąć towary obciążone takim prawem lub roszczeniem. Jeżeli jednak takie prawo lub roszczenie opiera się na własności przemysłowej lub innej własności intelektualnej, obowiązek sprzedającego regulują przepisy artykułu 42.
Artykuł 45
(1) Jeżeli sprzedający nie spełni któregokolwiek ze swych obowiązków wynikających z umowy lub z niniejszej konwencji, kupujący może:
(a) skorzystać z praw przewidzianych w artykułach 46 do 52,
(b) żądać odszkodowania przewidzianego w artykułach 74 do 77.
(2) Kupujący nie traci żadnego prawa, jakie może mieć do żądania odszkodowania przez to, że wykonuje swoje prawo do korzystania z innych środków ochrony prawnej.
(3) Żaden termin dodatkowy nie może być przyznany sprzedającemu przez sąd lub arbitraż, jeżeli kupujący korzysta ze środka ochrony prawnej z powodu naruszenia umowy.
informacje o jednostce
tezy z piśmiennictwa
Artykuł 46
(1) Kupujący może żądać od sprzedającego wykonania jego zobowiązań, chyba że kupujący skorzystał ze środka ochrony prawnej, który jest nie do pogodzenia z tym żądaniem.
(2) Jeżeli towary nie są zgodne z umową, kupujący może żądać od sprzedającego dostarczenia zastępczych towarów tylko wówczas, gdy brak zgodności stanowi istotne naruszenie umowy, a żądanie wydania zastępczych towarów zostało przedstawione jednocześnie z zawiadomieniem o braku zgodności, dokonanym zgodnie z artykułem 39 lub w rozsądnym terminie po tym zawiadomieniu.
(3) Jeżeli towary nie są zgodne z umową, kupujący może żądać od sprzedającego usunięcia braku zgodności przez naprawienie, chyba że byłoby to nierozsądne ze względu na wszystkie okoliczności. Żądanie naprawy powinno być przedstawione jednocześnie z zawiadomieniem o braku zgodności, dokonanym zgodnie z artykułem 39, lub w rozsądnym terminie po tym zawiadomieniu.
Artykuł 49
(1) Kupujący może oświadczyć o odstąpieniu od umowy:
(a) jeżeli niewykonanie przez sprzedającego któregokolwiek z jego obowiązków wynikających z umowy lub niniejszej konwencji stanowi istotne naruszenie umowy, lub
(b) w przypadku braku dostawy, jeżeli sprzedający nie dostarczył towarów w dodatkowym terminie wyznaczonym przez kupującego zgodnie z ustępem (1) artykułu 47 lub jeżeli sprzedający oświadczył, że nie dostarczy towarów w wyznaczonym w ten sposób terminie.
(2) Jeżeli jednak sprzedający dostarczył towary, kupujący traci prawo do oświadczenia o odstąpieniu od umowy, chyba że uczynił to:
(a) w razie opóźnienia dostawy, w rozsądnym terminie od chwili, gdy dowiedział się o dokonaniu dostawy;
(b) w razie innego naruszenia umowy niż opóźniona dostawa, w rozsądnym terminie:
(i) od chwili, gdy dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o tym naruszeniu,
(ii) po upływie jakiegokolwiek dodatkowego terminu wyznaczonego przez kupującego zgodnie z ustępem (1) artykułu 47 lub po oświadczeniu przez sprzedającego, że nie wykona swoich obowiązków w tym dodatkowym terminie, albo
(iii) po upływie dodatkowego terminu wskazanego przez sprzedającego zgodnie z ustępem (2) artykułu 48 lub po oświadczeniu przez kupującego, że nie przyjmie on wykonania.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Artykuł 50
W razie braku zgodności towarów z umową, bez względu na to, czy cena została już zapłacona, czy nie, kupujący może obniżyć cenę proporcjonalnie do różnicy między wartością rzeczywiście dostarczonych towarów w chwili dostawy a wartością, jaką miałyby w tej chwili towary odpowiadające umowie. Jeżeli jednak sprzedający naprawi wszelkie nieprawidłowości w wykonaniu swoich obowiązków, zgodnie z artykułem 37 lub artykułem 48, lub jeżeli kupujący odmawia przyjęcia wykonania przez sprzedającego, zgodnie z tymi artykułami, kupujący nie może obniżyć ceny.
Artykuł 74
Odszkodowanie za naruszenie umowy przez jedną stronę obejmuje sumę równą stracie, w tym utratę zysku, poniesioną przez drugą stronę w rezultacie naruszenia. Odszkodowanie takie nie może przewyższać straty, którą strona naruszająca przewidywała lub powinna była przewidywać w chwili zawarcia umowy, w świetle okoliczności, które znała lub powinna była znać, jako możliwy rezultat naruszenia umowy.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Artykuł 75
W razie rozwiązania umowy i jeżeli kupujący w rozsądny sposób i w rozsądnym terminie po rozwiązaniu nabył zastępczo towary albo sprzedający towary odsprzedał, strona żądająca odszkodowania może otrzymać różnicę między ceną z umowy a ceną z transakcji zastępczej oraz jakiekolwiek inne odszkodowanie należne na podstawie artykułu 74.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Artykuł 76
(1) Jeżeli umowa jest rozwiązana i istnieje bieżąca cena towarów, strona żądająca odszkodowania może, o ile nie dokonała zakupu zastępczego lub odsprzedaży, zgodnie z artykułem 75, otrzymać różnicę między ceną ustaloną w umowie a ceną bieżącą z chwili rozwiązania oraz jakiekolwiek inne odszkodowanie należne na podstawie artykułu 74. Jeżeli jednak strona żądająca odszkodowania odstąpiła od umowy po odebraniu towarów, stosuje się cenę bieżącą z chwili odbioru zamiast ceny bieżącej z chwili rozwiązania umowy.
(2) Dla celów ustępu poprzedniego ceną bieżącą jest cena przyjęta w miejscu, gdzie dostawa towarów powinna być dokonana, lub jeżeli nie ma tam ceny bieżącej - cena przyjęta w innym miejscu, które można uznać za rozsądny, zastępczy punkt odniesienia, biorąc odpowiednio pod uwagę różnice w kosztach przewozu towarów.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Artykuł 77
Strona powołująca się na naruszenie umowy powinna przedsięwziąć takie środki, które są rozsądne w danych okolicznościach, aby ograniczyć stratę, w tym utratę zysku, spowodowaną naruszeniem umowy. Jeśli tego nie uczyni, strona naruszająca może żądać obniżenia odszkodowania o sumę, o jaką szkoda powinna być zmniejszona.
Ad. D
Gwarancja w świetle postanowień k.c. jest odrębnym stosunkiem umownym powstającym między nabywcą towaru a gwarantem. Jego konstrukcja kształtowana jest działaniem zasady swobody umów, stąd regulacja kodeksowa znajduje zastosowanie o tyle tylko, o ile gwarancji w ogóle udzielono i w takim zakresie, w jakim oświadczenie gwaranta nie stanowi inaczej. Zasadniczo gwarancja obejmuje uprawnienie do żądania naprawy lub wymiany rzeczy. O wyborze jednego z nich decyduje gwarant. Uprawnienia z tytułu gwarancji nie mogą pozostawać w sprzeczności z uprawnieniami rękojmianymi.
Wątpliwości nasuwa charakter prawny gwarancji. Zdaniem Katnera jest ona rodzajem zapewnienia przez producenta lub sprzedawcę, że rzecz jest dobrej jakości i nadaje się do użytku zgodnego z jej założonym przeznaczeniem. Oświadczenie to ma równocześnie charakter oświadczenia woli, którego przyjęcie przez kupującego skutkuje zawarciem odrębnego stosunku umownego o treści sprecyzowanej w dokumencie gwarancyjnym. Wystawienie dokumentu gwarancyjnego jest warunkiem sine qua non powołania do życia stosunku gwarancji. Nie mamy tutaj do czynienia z wymogiem odnoszącym się do formy czynności prawnej ale ze sposobem wyrażenia oświadczenia woli gwaranta.
Stronami stosunku gwarancji są: gwarant, czyli wystawca dokumentu gwarancyjnego oraz kupujący. W roli gwaranta wystąpić mogą różne podmioty. Może być nim producent, ale i sprzedawca, importer itd.
Kupującemu z tytułu udzielonej gwarancji przysługują 2 rodzaje uprawnień - do żądania naprawienia rzeczy oraz do żądania jej wymiany na nową. Decyzja o kolejności ich realizacji należy w przeciwieństwie do rękojmi nie do kupującego lecz do gwaranta.
Od oświadczenia gwaranta zależy również długość terminu gwarancji. W braku odmiennego postanowienia wynosi on 1 rok. Przyjmuje się, że uprawnionym z umowy gwarancji jest zawsze uprawniony posiadacz rzeczy dysponujący dokumentem gwarancyjnym.
W sposób odrębny gwarancję ukształtowano w ustawie o sprzedaży konsumenckiej.
Art. 13. 1. Udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego; określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu. Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.
2. Sprzedawca udzielający gwarancji wydaje kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny; powinien także sprawdzić zgodność znajdujących się na towarze oznaczeń z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym oraz stan plomb i innych umieszczonych na towarze zabezpieczeń.
3. Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 3 ust. 1 zdanie pierwsze. Jednakże uchybienie tym wymaganiom pozostaje bez wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień.
4. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, w tym w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową.
Wyłącza ona ogólą regulację kodeksową. Wskazuje się, że w tym wypadku źródłem gwarancji jest jednostronna czynność prawna gwaranta, w której to roli mogą wystąpić różne kategorie podmiotów a więc nie tylko sprzedawca, ale też producent, importer bądź inny podmiot.
Ad. E System odpowiedzialności uzupełnia ogólne roszczenie kontraktowe oparte na konstrukcji z art. 471 k.c. z uwzględnieniem wszystkich wskazanych tam przesłanek oraz zakresu szkody podlegającej naprawieniu. Modyfikacje spotykamy tutaj jedynie w przypadku przepisów o rękojmi, które w pewnych sytuacjach odstępują od przesłanki winy ograniczając zarazem odpowiedzialność sprzedawcy do granic negatywnego interesu umowy. Ogólna odpowiedzialność kontraktowa oparta na art. 471 k.c. nie znajdzie zastosowania w przypadku umów podlegających postanowieniom CISG.
SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY
Obowiązująca regulacja zarówno kodeksowa jak i pozakodeksowa pozwala na wydorębnienie szczególnych rodzajów sprzedaży wyróżnianych ze względu na różnorodne kryteria.
Sprzedaż na raty
Uregulowana została w k.c. art. 583 i n. jako sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej (która nie nabywa rzeczy w zakresie działalności przedsiębiorctwa), dokonana w zakresie przedsiębiorstwa sprzedawcy, za cenę wyrażoną w ratach, jeśli rzecz ma być wydana kupującemu przed całkowitą zapłatą ceny. Cena może być uiszczona przed terminem wymagalności. Kupującemu przysługuje wówczas prawo odliczenia odsetek odpowiadających stopie procentowej obowiązującej dla danego rodzaju kredytu w NBP. Sprzedawca może zabezpieczyć się z kolei przed zwłoką w zapłacie na dwa sposoby. Po pierwsze może zastrzec natychmiastową wymagalność nieuiszczonej ceny, co jednak będzie skuteczne jedynie wówczas, gdy kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej 2 rat, kwota zaległości przewyższa 1/5 umówionej ceny a zastrzeżenie uczyniono na piśmie. Może również w takim przypadku odstąpić od umowy, co jednak wymaga wyznaczenia odpowiedniego terminu dodatkowego z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu będzie mógł od umowy odstąpić.
Należy pamiętać, że umowa sprzedaży na raty zazwyczaj będzie miała charakter umowy o kredyt konsumencki. Wówczas zastosowanie znajdzie do niej szczególna regulacja zawarta w przepisach ustawy z dnia 20.07.2001 r. - O kredycie konsumenckim (Dz.U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm.). Z mocy art. 18 tejże ustawy do umów podlegających jej przepisom zastosowania nie mogą znaleźć art. 583 i n. k.c. Przepisy k.c. zachowają natomiast swoje znaczenie w odniesieniu do tych umów, do których nie stosuje się przepisów ustawy ze względu na wyłączenie zawarte w jej art. 3. Chodzić tu będzie głównie o wartość świadczenia oraz sytuacje, w których udzieleniu kredytu nie towarzyszy obowiązek zapłaty odsetek ani żadnego dodatkowego świadczenia.
Od umowy sprzedaży na raty odróżniamy umowę leasingu. W obu przypadkach chodzi o realizację zupełnie innego celu gospodarczego, czemu odpowiada regulacja prawna dostosowana do pełnienia funkcji każdej z tych umów.
Sprzedaż z zastrzeżeniem własności
Jest stosowana głównie w obrocie profesjonalnym jako postać zabezpieczenia interesów kupującego. W umowie przewidującej obowiązek zapłaty ceny w przyszłości wprowadza się zastrzeżenie wyłączające skutek rzeczowy z art. 155 k.c. Własność rzeczy sprzedanej ma tutaj przejść na kupującego nie z chwilą zawarcia umowy, ale dopiero po spełnieniu świadczenia pieniężnego. Zastrzeżenie to ma charakter zbliżony do warunku zawieszającego, choć w rzeczywistości nim nie jest. Brak tu elementu losowości a skutek w postaci przejścia własności nie jest determinowany wystąpieniem zdarzenia przyszłego i niepewnego, a przeciwnie - zależnego w całości od woli jednej ze stron. Przyjmuje się, że z chwilą bezskutecznego upływu terminu zapłaty ceny kupujący traci uprawnienie do posiadania rzeczy sprzedanej i ma obowiązek rzecz tę sprzedawcy zwrócić.
Jeśli rzecz jest kupującemu wydawana przed zapłatą ceny zastrzeżenie własności wymaga dochowania formy pisemnej. Czyni temu zadość zastrzeżenie uczynione na fakturze. Względem wierzycieli kupującego skuteczne jest wyłącznie pismo posiadające datę pewną.
Sprzedaż na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy
W razie wątpliwości umowę taką poczytuje się za zawartą pod warunkiem zawieszającym uznanie rzeczy za dobrą. Jeśli w umowie nie doszło do określenia terminu próby, odpowiedni termin może wyznaczyć sprzedawca. Odebranie rzeczy przez kupującego i jego milczenie mimo upływu terminu uważa się za równoznaczne ze ziszczeniem się warunku.
Prawo odkupu
Prawo odkupu oznacza poczynione na rzecz sprzedawcy przy zawarciu umowy zastrzeżenei, że będzie on uprawniony - poprzez stosowne oświadczenie wobec kupującego - do odzyskania własności rzeczy sprzedanej. Termin prawa odkupu nie może wynieść dłużej niż 5 lat. Dłuższy - ulega automatycznemu skróceniu. Prawo odkupu wykonuje się poprzez oświadczenie złożone kupującemu. Obowiązuje tu forma pochodna. Z chwilą złożenia skutecznego oświadczenia kupujący jest zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy za zwrotem ceny i kosztów sprzedaży. Może żądać zwotu nakładów, przy czym innych niż konieczne jedynie w granicach istniejącego zwiększenia wartości rzeczy. Prawo odkupu jest niezbywalne i niepodzielne.
Prawo odkupu ma charakter akcesoryjny. Jego byt warunkowany jest uprzednim istnieniem umowy sprzedaży.
Prawo pierwokupu
Polega na zastrzeżeniu w umowie, że jednej ze stron przysługuje pierwszeństwo kupna określonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedawała rzecz osobie trzeciej. Prawo pierwokupu wynikać może z ustawy lub z czynności prawnej - niekoniecznie umowy sprzedaży. Prawo pierwokupu ma charakter uprawnienia kształtującego, pozwala bowiem uprawnionemu w drodze jednostronnej czynności prawnej doprowadzić do nawiązania stosunku prawnego sprzedaży w sposób wiążący dla zbywcy rzeczy. Wskazuje się, że w razie zastrzeżenia prawa pierwokupu rzecz może zostać sprzedana osobie trzeciej pod warunkiem, że uprawniony z pierwokupu nie skorzysta. Nie mamy tu jednak do czynienia z warunkiem sensu stricto. Niewykonanie obowiązku informacyjnego co do zamiaru zbycia rzeczy wobec uprawnionego z pierwokupu na równi z niezastrzeżeniem warunkowego charakteru umowy sprzedaży nie prowadzi bowiem do nieważności zawartej umowy sprzedaży poza szczególnymi przypadkami a mianowicie, gdy prawo pierwokupu wynikające z ustawy przysługuje SP, j.s.t, wspówłaścicielowi czy dzierżawcy. Powstaje natomiast wątpliwość czy w tego rodzaju przypadku nie sięgnąć po środek z art. 59 k.c.
Pierwokup wykonywany jest przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Jeśli zawarcie umowy sprzedaży wymaga szczególnej formy, także i oświadczenie uprawnionego winno być w takiej formie złożone. Nie jest natomiast konieczne dopełnienie jakiejkolwiek formy szczególnej dla zastrzeżenia samego prawa pierwokupu. Wskutek wykonania prawa pierwokupu między zbywcą a uprawnionym dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży na warunkach ustalonych z potencjalnym nabywcą. Bezskuteczne będą jednak te postanowienia umowy, które zmierzają do udaremnienia pierwokupu.
Termin do wykonania prawa pierwokupu wynosi dla nieruchomości 1 m-c a dla ruchomości 1 tydzień od momentu powzięcia informacji.
DOSTAWA
U. dostawy rzadko podlega wyodrębnieniu jako oddzielny typ umowy. Z reguły postrzega się ją jako szczególny typ umowy sprzedaży. Tak też jest traktowana m.in. w świetle postanowień CISG. Wyróżniono ją m.in. w prawie włoskim czy francuskim podczas gdy w prawie niemieckim jest ona postrzegana jako podtyp umowy sprzedaży odnoszący się do rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku z obowiązkiem dostaw w określonych umową odstępach czasu. Wyróżnia się ją jednak przede wszystkim w państwach postsowieckich, gdzie pierwotnie odnoszono ją do relacji w stosunkach między j.g.u.
W naszym k.c. pozostała wyodrębniona jako osobny typ umowy nazwanej również po przemianach ustrojowych. Wskazuje się, że obejmuja ona zobowiązanie do dostarczania periodycznie wytworzonych przez dostawcę rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku z zastrzeżeniem na rzecz odbiorcy prawa kontroli stadium przygotowawczego w tym jakości surowców i samego procesu produkcji.
Dostawa jest umową: konsensualną, odpłatną, wzajemną, zobowiązującą i kauzalną. Ze skutkiem zobowiązującym podobnie jak w przypadku sprzedaży sprzężony jest skutek rozporządzający, który realizuje się z chwilą dokonania dostawy.
Essentialiae negotii to podobnie jak w przypadku sprzedaży przedmiot (tym razem jednak przewidziany do wytworzenia) i cena. Przedmiotem są wyłącznie rzeczy oznaczone tylko co do gatunku. Treść zobowiązania dostawcy obejmuje obowiązek wytworzenia rzeczy oraz ich dostarczenia - częściami lub periodycznie - odbiorcy.
Forma - pisemna ad probationem
Odpowiedzialność kształtuje się - jak przy sprzedaży - na ogólnych zasadach o. kontraktowej oraz rękojmi bądź niezgodności towaru konsumpcyjnego. Wskazuje się, że rękojmia jest tu surowsza niż przy sprzedaży. Obejmuje bowiem również wady wynikłe z zastosowania materiałów i wskazówek lub dokumentacji dostarczonych przez odbiorcę, chyba że wadliwości tej dostawca nie mógł dostrzec mimo zachowania należytej staranności albo odbiorca - pomimo zwrócenia mu na to uwagi - obstawał przy podanym przez siebie sposobie produkcji bądź dokumentacji.
Przy dostawie występuje szereg elementów charakterystycznych dla umowy o dzieło m.in. uprawnienie do żądania zmiany sposobu produkcji z wyznaczeniem dodatkowego terminu z zagrożeniem odstąpienia od umowy, a także prawo do odstąpienia bez wyznaczania terminu dodatkowego na wypadek opóźnienia skutkującego brakiem możliwości realizacji dostawy w terminie. Należy podkreślić, że chodzi tu o opóźnienie a nie zwłokę. Nie jest zatem konieczne, by dostawcy dało się przypisać winę. Uprawnienia, o którym mowa, nie powinno być jednak wiązane (wbrew temu co twierdzi Katner) z rękojmią, z którą w istocie nie ma kompletnie nic wspólnego.
ZAMIANA
Jest umową, która w znacznym stopniu wyparta została z rynku przez sprzedaż. Opiera się na modelu towar za towar a więc wiąże się z wyłączeniem elementu ceny. Pomimo to często występuje nadal w obrocie w tym - międzynarodowym.
Cechy: zobowiązująca, kauzalna, konsensualna, wzajemna.
W przeciwieństwie do sprzedaży, przy zamianie obie strony zaciągają zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy. Przedmiotem świadczenia są tu przede wszystkim rzeczy - ruchomości i nieruchomości, ale też innego rodzaju zbywalne dobra materialne lub niematerialne jak np. wierzytelności, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Przedmiotem zamiany nie mogą być natomiast usługi. Jeśli umowę tego rodzaju zawarto, musi być ona zaliczona do umów nienazwanych i oceniana przez pryzmat art. 3531 k.c.
Kwalifikacji umowy jako zamiany nie wyklucza ustalenie przez strony dopłat pieniężnych w celu wyrównania wartości dóbr podlegających zamianie.
Obowiązki obu stron umowy zamiany w jej klasycznym wariancie sprowadzają się do przeniesienia na kontrahenta własności rzeczy, wydania mu jej oraz współdziałania z nią przy odbiorze świadczenia wzajemnego.
Przepisy k.c. o umowie zamiany odsyłają w szczegółach do regulacji dot. sprzedaży. Zastosowanie jej winno jednak następować w sposób odpowiedni. Oznacza to, że niektóre postanowienia regulacji sprzedaży znajdą tutaj zastosowanie wprost, inne z odpowiednimi modyfikacjami a jeszcze inne - w ogóle. Do tej ostatniej kategorii należy m.in. regulacja odnosząca się do reżimu ceny sprzedaży. Jeśli chodzi natomiast o przepisy ulegające modyfikacji wskazać trzeba m.in. rękojmię za wady rzeczy. Otóż do samej natury zamiany nie przystaje zupełnie uprawnienie do żądania obniżenia ceny, której wszak w tym wypadku w ogóle nie ma. Przyjmue się jednak, że wymóg odpowiedniego stosowania przepisów ozacza tutaj, że w przypadku, gdy świadczenie strony korzystającej z uprawnienia jest podzielne, jego realizacji powoduje odpowiednie zmniejszenie tegoż świadczenia. Nie jest natomiast dopuszczalne zastąpienie żądania obniżenia ceny roszczeniem o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Ujęcie takie nie odpowiadałoby samej naturze umowy zamiany.
25