UMOWA O DZIEŁO
Charakteryka ogólna
Umowa o dzieło uregulowana została w art. 627 i n. k.c. Zalicza się do szerszej grupy umów o świadczenie usługi i jest oparta na modelu wymiany usługa za pieniądz.
Art. 627. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
Umowa ta jest zawierana między przyjmującym zamówienie z jednej, a zamawiającym z drugiej strony. Między podmiotami tymi nie występuje żaden stosunek zależności czy podporządkowania, który determinowałby sposób wykonania zobowiązania. To odróżnia ten typ umowy od np. umowy o pracę.
Przedmiotem świadczenia przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła. Chodzi tu o rezultat działalności przyjmującego zamówienie, tam materialny, jak i niematerialny, znajdujący odzwierciedlenie w świecie zewnętrznym. Dzieło musi być oznaczone. Wykonanie zobowiązania polega więc tutaj na stworzeniu nie jakiegokolwiek dzieła, ale takiego, które odpowiada oczekiwaniom zamawiającego wyrażonym przy zawarciu umowy. Oznaczenie dzieła należy do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy, podobnie jak wynagrodzenie, obowiązek zapłaty którego spoczywa na zamawiającym.
Umow o dzieło ma charakter konsensualny (wydanie rzeczy nie mieści się w zakresie elementów stanu faktycznego tworzących umowę), odpłatny (obie strony uzyskują korzyść majątkową, w wyniku wykonania zobowiązania przez kontrahenta), wzajemny (świadczenia obu stron są ze sobą w szczególny sposób sprzężone, stanowiąc ekwiwalent jedno drugiego).
Zawarcie umowy
Podobnie jak przy omawianej uprzednio sprzedaży, umowa o dzieło może dojść do skutku na zasadach określonych w części ogólnej k.c. W granicach wyznaczonych przez swe przesłanki podmiotowe, przedmiotowe i funkcjonalne umowa ta może jednak podlegać - również w zakresie trybu zawarcia - przepisom prawa zamówień publicznych.
Obowiązki przyjmującego zamówienie
Obowiązek wykonania dzieła
Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła objętego treścią umowy. Sposób wykonania jest z reguły kwestią swobodnego uznania przyjmującego zamówienie. Zasadą jest również, że nie spoczywa na nim obowiązek osobistego wykonania dzieła. Ponosi jednak odpowiedzialność za działania lub zaniechania osób, którymi się posługuje. Umowa o dzieło jest jednak tym typem umowy, w przypadku którego chodzi o ściśle sprecyzowany rezultat działalności człowieka. Często może być zatem i tak, że ów rezultat - ze względu na swój charakter - może być osiągnięty wyłącznie nakładem konkretnej osoby. Można wyobrazić sobie umowę o wykonanie portretu pędzla konkretnego malarza, opracowanie utworu muzycznego na daną okazję wysiłkiem konkretnego kompozytora itp. Wówczas to wchodzi w grę zastosowanie normy z art. 356 §1 k.c. i to nawet wówczas, gdy treść umowy wprost na obowiązek osobistego wykonania dzieła nie wskazuje, jednakże obowiązek taki daje się wyinterpretować z właściwości świadczenia lub okoliczności zawarcia umowy.
Art. 356. § 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.
§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.
Art. 645. § 1. Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci lub niezdolności do pracy.
§ 2. Jeżeli materiał był własnością przyjmującego zamówienie, a dzieło częściowo wykonane przedstawia ze względu na zamierzony cel umowy wartość dla zamawiającego, przyjmujący zamówienie lub jego spadkobierca może żądać, ażeby zamawiający odebrał materiał w stanie, w jakim się znajduje, za zapłatą jego wartości oraz odpowiedniej części wynagrodzenia.
Ustawodawca daje wyraz takiej możliwości ukształtowania treści umowy o dzieło w art. 645 §1 k.c.
Obowiązek zapewnienie materiałów i narzędzi
Wykonanie dzieła najczęściej wymaga stosownych urządzeń, narzędzi, materiałów. To, kogo obarcza ciężar ich dostarczenia, zależy w pierwszej kolejności od ustaleń samych kontrahentów. Nie mamy tutaj bynajmniej do czynienia z bezwzględnym obowiązkiem spoczywającym na przyjmującym zamówienie. Jeśli jednak strony nie umówiły się inaczej i nic odmiennego nie wynika z właściwości konkretnego zobowiązania obowiązek taki spoczywa właśnie na nim.
Jeśli wobec ustaleń konkretnych stron ciężar zapewnienia materialnej podstawy do wykonania dzieła obarcza zamawiającego, na jego kontrahencie spoczywa obowiązek szczególnej dbałości i troski o prawidłowe wykorzystanie i rozliczenie powierzonych przedmiotów.
Art. 633. Jeżeli materiałów na wykonanie dzieła dostarcza zamawiający, przyjmujący zamówienie powinien ich użyć w sposób odpowiedni oraz złożyć rachunek i zwrócić nie zużytą część.
Gdyby jakość dostarczonego materiału nie gwarantowała osiągnięcia objętego umową rezultatu względnie istniały inne przeszkody w wykonaniu dzieła przyjmujący zamówienie winien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.
To on, jako profesjonalista, winien ocenić przydatność materiałów oraz narzędzi. Jeśli jednak dopełni miary staranności w powyższym zakresie i przekaże kontrahentowi stosowną informację uniknie odpowiedzialności za ewentualne wady dzieła. Istotne jest, że obowiązek informacyjny nie ogranicza się do wzmianki o nieprawidłowości materiału bądź innych przeszkodach. Obejmuje również ich wpływ na możliwość osiągnięcia umówionego rezultatu.
Art. 634. Jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.
II CK 134/05 wyrok SN 2005.10.20
LEX nr 159694...
Wykonawca nie odpowiada za wady dzieła wynikłe z wadliwości materiału dostarczonego przez zamawiającego, jeżeli uprzedził go o wynikłym stąd niebezpieczeństwie dla osiągnięcia zamierzonego rezultatu.
III CRN 82/86 wyrok SN 1986.05.20
OSNC 1987/8/125
Umowa z pralnią chemiczną o czyszczenie odzieży ma charakter umowy o dzieło (art. 627-646 k.c.). Przyjmujący zamówienie zakład wyspecjalizowany ma obowiązek ustalenia w momencie zawierania umowy, czy powierzona mu rzecz (garderoba) nie wykazuje właściwości wyłączających prawidłowe wykonanie usługi ( por. art. 634 k.c.). Powinien on więc wykazać się znawstwem materiału i jego właściwości tak, aby nie dopuścić do zniekształcenia rzeczy, jej fizycznego uszkodzenia czy zniszczenia. W związku z tym na przyjmującym zamówienie ciąży - stosownie do okoliczności - obowiązek poinformowania zamawiającego klienta o tym, że nietypowość rzeczy, jej cechy nie gwarantują osiągnięcia pewnego, zamierzonego rezultatu usługi.
Obowiązek dochowania terminów
Dzieło powinno być wykonane w czasie należytym. Termin powinien wynikać z ustaleń kontrahentów, jeśli natomiast ustaleń tych brak - zastosowanie znajdzie norma z art. 455 k.c. Istotne, że oceniając kryterium niezwłoczności musimy uwzględniać tutaj charakter dzieła objętego konkretną umową i element jego pracochłonności.
Jeśli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub ukończeniem dzieła do tego stopnia, że nie jest prawdopodobne ukończenie go w czasie właściwym, zamawiający może - bez wyznaczania terminu dodatkowego - odstąpić od umowy. Uprawnienie to jest wyjątkiem od ogólnych reguł w zakresie zobowiązań z umów wzajemnych, gdzie zasadą jest udzielenie dodatkowego terminu. Na zasadzie wnioskowania a fortiori uprawnienie, o którym mowa, przysługuje tym bardziej, gdy dzieła nie ukończono w terminie.
Obowiązek prawidłowego wykonawstwa
Zasadniczo przyjmujący zamówienie nie jest obowiązany kierować się wskazówkami zamawiającego co do samego procesu wykonania dzieła. Z drugiej jednak strony winien realizować swe obowiązanie w sposób prawidłowy, przy czym aspekt ten podlega kontroli zamawiającego.
Art. 636. § 1. Jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.
§ 2. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła.
Obowiązek wydania dzieła
Przyjmującego zamówienie obarcza wreszcie względem zamawiającego obowiązek wydania dzieła wykonanego zgodnie ze spoczywającym na nim zobowiązaniem. Oznacza to dopełnienie wszelkich czynności skutkujących przeniesieniem na zamawiającego władztwa nad rzeczą, a - o ile to niezbędne - dopełnienie również stosownej czynności rozporządzającej.
Obowiązki zamawiającego
Obowiązek zapłaty wynagrodzenia
Jest podstawowym obowiązkiem zamawiającego, będącym ekwiwalentem świadczenia w postaci wykonania i wydania dzieła. Obowiązek ten aktualizuje się co do zasady z chwilą wydania dzieła. Nie chodzi tu przy tym o wydanie jakiekolwiek, ale jedynie takie, które odpowiada treści zobowiązania przyjmującego zamówienie. Wada istotna występująca w momencie oddania dzieła skutkuje brakiem wymagalności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia.
Wynagrodzenie nie musi być świadczeniem pieniężnym. Może zostać ustalone również w postaci innych niż pieniądz wartości majątkowych.
Wartość wynagrodzenia ustala się w pierwszej kolejności na podstawie treści zawartej między stronami umowy. Ustalenia te nie muszą jednak precyzować wprost tej wartości. Mogą ograniczać się do określenia zasad jej ustalenia w przyszłości. Jednakże nawet nieobjęcie ustaleniami stron wartości wynagrodzenia nie skutkuje nieważnością umowy. W takiej sytuacji stosuje się zasady wynikające z art. 628 §1 k.c.
Art. 628. § 1. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.
§ 2. Przepisy dotyczące sprzedaży według cen sztywnych, maksymalnych, minimalnych i wynikowych stosuje się odpowiednio.
Wynagrodzenie jest w praktyce ustalane na dwa sposoby: jako wynagrodzenie ryczałtowe bądź kosztorysowe.
Art. 629. Jeżeli strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów (wynagrodzenie kosztorysowe), a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek.
Art. 630. § 1. Jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowanych będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził zamawiający, przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Jeżeli zestawienie planowanych prac sporządził przyjmujący zamówienie, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.
§ 2. Przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego.
To pierwsze opiera się na zestawieniu planowanych prac i przewidywanych kosztów. W chwili zawarcia umowy jest ono określane na podstawie kosztorysu wstępnego. Nie ma on charakteru ostatecznego. Wynagrodzenie, do zapłaty którego ostatecznie będzie zobowiązany zamawiający, może więc różnić się od tych wstępnych szacunków. Różnica może stanowić wynik zmiany cen stawek materiałów bądź też różnic w zakresie niezbędnych do wykonania prac. Wówczas sporządza się kosztorys powykonawczy, obrazujący nakłady rzeczywiście poniesione. Stosując do niego wskaźniki przyjęte przy kosztorysie wstępnym oraz zasady normatywne wynikające z art. 629 i 630 k.c. określa się ostateczne wynagrodzenie, które może różnić się od prognozowanego.
Drugim sposobem jest założenie wynagrodzenia ryczałtowego. Ma ono charakter niezmienny, toteż zamawiający będzie zobowiązany uiścić ustalone wynagrodzenie bez względu na zmianę stawek czy zakładanego zakresu prac.
Art. 632. § 1. Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
§ 2. (242) Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
Mimo że wynagrodzenie skorelowane jest z obowiązkiem wydania dzieła ustawa wprowadza w tym względzie pewne odstępstwa. Otóż w niektórych sytuacjach zamawiający będzie zobowiązany wynagrodzenie (po ewentualnym pomniejszeniu) uiścić nawet wówczas, gdy dzieła nie otrzyma. Chodzi tu o przypadek przeszkody w wykonaniu z przyczyn (choćby niezawionionych) dotyczących zamawiającego, utratę lub uszkodzenie działa wskutek wad materiału lub wskazówek zamawiającego, jeśli przyjmujący zamówienie dopełnił swych obowiązków informacyjnych, odstąpienie od umowy przed wydaniem dzieła.
Art. 639. Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
Art. 641. § 1. Niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia materiału na wykonanie dzieła obciąża tego, kto materiału dostarczył.
§ 2. Gdy dzieło uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu wskutek wadliwości materiału dostarczonego przez zamawiającego albo wskutek wykonania dzieła według jego wskazówek, przyjmujący zamówienie może żądać za wykonaną pracę umówionego wynagrodzenia lub jego odpowiedniej części, jeżeli uprzedził zamawiającego o niebezpieczeństwie zniszczenia lub uszkodzenia dzieła.
Art. 644. Dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
Na zamawiającym spoczywa wreszcie obowiązek współdziałania w wykonaniu dzieła oraz jego odbioru.
Art. 640. Jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
Podobnie jak w przypadku umowy sprzedaży ukształtowana została odpowiedzialność za jakość dzieła. Ustawodawca przyjął tutaj - jak tam - dwojaką konstrukcję prawną, a mianowicie niezgodność dzieła z umową oraz rękojmię. Ta pierwsza podlega przepisom ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej. Ta druga: art. 637 k.c. oraz - odpowiednio stosowanym - przepisom o rękojmi przy sprzedaży.
Art. 637. § 1. Jeżeli dzieło ma wady, zamawiający może żądać ich usunięcia, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów.
§ 2. Gdy wady usunąć się nie dadzą albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego.
Mamy tu jednak do czynienia z określonym ustawą porządkiem uprawnień na wypadek wystąpienia wady. Zamawiający nie może zatem korzystać z prawa do nieograniczonego wyboru zaś odstąpienie jest wyraźnie ograniczone.
Przedawnienie
Roszczenia z umowy o dzieło ulegają krótkiemu, dwuletniemu okresowi przedawnienia.