Układ oddechowy

Oddychanie jeden z zasadniczych przejawów życia, jest bezpośrednim wynikiem przemian i spaleń tkankowych dających organizmowi energię we wszelkiej postaci. Polega ono na tym, że organizm pobiera tlen ze środowiska, w którym żyje, oddaje zaś bezwodnik kwasu węglowego (dwutlenek węgla).

W skład narządów oddechowych (organa respiratoria) wchodzą:

1. Jama nosowa

2. Gardło, które wspólnie z jamą ustną tworzą drogi oddechowe górne

3. Krtań wraz z

4. Tchawicą i oskrzelami oraz właściwe narządy wymiany gazowej -

5. Płuca, które zaliczamy do dróg oddechowych dolnych

Przy opisie narządów oddechowych należy również uwzględnić worki surowicze obejmujące płuca, czyli opłucną, która ułatwia ruchy płuc w klatce piersiowej. Drogi oddechowe zawierają powietrze, muszą, więc być stale otwarte. W związku z tym ich ściany są wyposażone w składniki szkieletowe, kostne i chrzęstne

AD 1. Nos zewnętrzny, jama nosowa

Niewielki górny odcinek błony śluzowej jamy nosowej jest „siedzibą” narządu powonienia. Stąd całą tę okolicę błony śluzowej nazywamy okolicą węchową.

AD 2. Krtań - Larynx

Przy opisie krtani uwzględnia się:

1. Szkielet krtani utworzony przez chrząstki

• Chrząstka tarczowata

• Chrząstka pierścieniowata

• Chrząstki nalewkowate

• Chrząstki różkowate

• Chrząstki klinowate

• Chrząstka nagłośniowa Nieparzysta, stanowi podłoże nagłośni (epiglottis), ma kształt i wygięcie siodełka roweru. Jest położona ku tyłowi od nasady języka, kości gnykowej oraz błony tarczowo-gnykowej

2. Połączenia chrząstek

• Staw pierścienno-nalewkowy

• Staw pierścienno-tarczowy

• Pasma błoniaste lub więzadłowe

• Błona tarczowo-gnykowa

• Stożek sprężysty (conus elasticus) przedłużenie sprężystej cewy tchawicy nad chrząstką pierścieniowatą aż do więzadeł głosowych. Wolny górny brzeg stożka stanowi podłoże warg głosowych

Połączenia więzadłowe i błoniaste wewnątrz krtani

• Więzadło pierścienno-tarczowe Okolica ta ma szczególne znaczenie, gdyż w niebezpieczeństwie uduszenia przecięcie poprzeczne (conicotomia) tego więzadła umożliwia szybkie otwarcie otwarcie dolnej części krtani

• Więzadła głosowe (ligamenta vocalia)

• Więzadła przedsionkowe

4. Jamę krtani i błonę śluzową wyściełającą krtań

5. Mięśnie krtani

AD 4. Tchawica (trachea) z oskrzelami

Drzewo oskrzelowe (arbor bronchialis)

Granice płuc w rzucie na ścianę klatki piersiowej

Rzut dolnych granic płuc na ścianę klatki piersiowej. Od wydechu do wdechu przesuwają się one w głąb zachyłków żebrowo-przeponowych mniej więcej o jedno żebro (lub jedną przestrzeń międzyżebrową). W linni środkowoobojczykowej leżą one podczas wydechu na wysokości VI chrząstki międzyżebrowej (podczas wdechu na VII), w linii pachowej na VIII żebrze (podczas wdechu na VIII przestrzeni międzyżebrowej), w linii łopatkowej na X żebrze (w X przestrzeni międzyżebrowej) i do kręgosłupa dochodzą na poziomie wyrostka kolczystego X (XI) kręgu piersiowego.

Śródpiersie górne zawiera:

1. Grasicę

2. Obie żyły ramienno-głowowe oraz powstającą z ich spływu

3. Ż. Główną górną

4. Łuk aorty wraz z odchodzącymi od niego wielkimi naczyniami

5. Nn. Błędne wraz z nerwami krtaniowymi wstecznymi,

6. Tchawicę

7. Przełyk

8. Przewód piersiowy

9. Pień współczulny

10. Węzły chłonne przytchawicze

Śródpiersie środkowe stanowi głównie:

1. Worek osierdziowy i jego zawartość

2. Oba nerwy przeponowe

3. Naczynia osierdziowo-przeponowe

Worek osierdziowy zawiera:

1. Serce

2. Aortę wstępującą

3. Dolną połowę ż. głównej górnej

4. Końcowy odcinek ż. nieparzystej

5. Rozdwojenie tchawicy

6. Dwa oskrzela główne

7. Pień płucny

8. Odcinek piersiowy ż. głównej dolnej

Śródpiersie tylne

1. Przełyk

2. Nn. błędne

3. Aortę zstępującą

4. Przewód piersiowy

5. Ż. nieparzystą

6. Ż. nieparzystą krótką

7. Węzły chłonne śródpiersiowe tylne

Układ naczyniowy

Serce Serce (cor s. cardia) narząd ośrodkowy układu naczyniowego jest mięśniem wydrążonym, odgrywającym rolę zarówno pompy ssącej, jak i tłoczącej.

Przedsionek prawy (łac. atrium dexter) - zbiera krew z całego organizmu oprócz płuc.

Trzymając serce w pozycji opisowej (tj. pionowo, koniuszkiem w dół) możemy wyróżnić sześć ścian przedsionka prawego

przednia - uwypuklająca się w uszko prawe

górna - tu znajduje się ujście żyły głównej górnej (łac. ostium veanae cavae superioris)

tylna - znajdujemy tu dwa otwory: ujście żyły głównej dolnej (łac. ostium venae cavae inferioris), otoczone przez szczątkową zastawkę żyły głównej dolnej (łac. valvula venae cavae inferioris syn. valvula Eustachii). Stopień jej rozwoju jest bardzo zmienny, od w pełni wykształconej zastawki do zupełnego jej braku (najczęściej w kształcie sierpa). Ma ona znaczenie u płodu, gdyż przekierowuje strumień krew ku otworowi owalnemu. Po urodzeniu narząd szczątkowy. W tej ścianie znajduje się również ujście zatoki wieńcowej (łac. ostium sinus coronarii), zamkniętej również szczątkową zastawką (łac. valvula sinus coronarii syn. valvula Thebesii).

przyśrodkowa - stanowi ją przegroda międzyprzedsionkowa, w której znajduje się zagłębienie - dół owalny (łac. fossa ovalis), którego dno stanowi zarośnięta zastawka dołu owalnego (łac. valvula foraminis ovalis) - pozostałość pierwotnej przegrody międzyprzedsionkowej (łac. septum primum)

boczna - zwykle znajdują się tu drobne ujścia niewielkich żył przednich serca (łac. venae cordis anterior) oraz żył najmniejszych (łac. venae cordis minimae). Poza tym przebiega tu grzebień graniczny.

dolna - stanowi ją ujście przedsionkowo-komorowe prawe (ujście żylne prawe) (łac. ostium atrioventriculare dextrum)

Komora prawa (łac. ventriculus dexter) - z przedsionka prawego przez zastawkę trójdzielną krew przepływa do komory prawej, a stąd przez pień płucny (łac. truncus pulmonalis) do obu płuc tworzą krążenie czynnościowe płuc.

W położeniu opisowym komora prawa ma kształt trójściennego ostrosłupa skierowanego podstawą ku górze. Komora ta pompuje krew pod znacznie niższym ciśnieniem niż komora lewa. Z tego powodu ściana komory prawej jest znacznie cieńsza (ok. 5 mm), co wywołuje sierpowaty kształt komory na przekroju poprzecznym. Wierzchołek komory leży ok. 10 mm od wierzchołka serca. Odpowiada to najniższym odcinkom bruzd międzykomorowych przedniej i tylnej. W położeniu prawidłowym podstawa komory skierowana jest ku górze, tyłowi i w prawo. Znajdują się w niej dwa otwory zamknięte zastawkami: ujście przedsionkowo-komorowe prawe i ujście pnia płucnego. Oddziela je mięśniowy wał - grzebień nadkomorowy (łac. crista supraventricularis). Oddziela on drogę dopływną od odpływnej (stożek tętniczy prawy łac. conus arteriosus dexter). Powierzchnia stożka tętniczego jest gładka, zaś właściwa komora wysłana jest licznymi beleczkami mięśniowymi (łac. taberculae carneae). Ujście przedsionkowo-komorowe prawe zamyka zastawka trójdzielna (łac. valva tricuspidalis). Tworzą ją trzy płatki: przedni, tylny i przyśrodkowy (syn. przegrodowy) (łac. cuspis anterior, posterior et medialis vel septalis). Przyczep wszystkich płatków znajduje się w pierścieniu włóknistym. Pomiędzy płatkami głównymi często znajdują się dodatkowe płatki pośrednie. Do płatków zastawki przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych (łac. musculi papillares).

Ujście pnia płucnego zamyka zastawka złożona z trzech płatków półksiężycowatych (łac. valvulae semilunares) przedniego, prawego i lewego.

Przedsionek lewy (łac. atrium sinister) - z płuc krew zbierają cztery żyły uchodzące do przedsionka lewego:

• żyła płucna górna lewa (łac. vena pulmonalis superior sinister)

• żyła płucna górna prawa (łac. vena pulmonalis superior dexter)

• żyła płucna dolna lewa (łac. vena pulmonalis inferior sinister)

• żyła płucna dolna prawa (łac. vena pulmonalis inferior dexter)

Podobnie jak w przedsionku prawym wywodzi się z dwóch rozwojowo odrębnych części: o gładkich ścianach, powstałej ze zlania się końcowych odcinków żył płucnych oraz pokrytego licznymi mięśniami grzebieniastymi właściwego przedsionka, ograniczonego właściwie do uszka lewego (łac. auricula sinistra). W porównaniu z uszkiem prawym jest ono dłuższe, węższe i nieco załamane, gdyż zachodzi na pień płucny. Na ścianie przyśrodkowej widać niekiedy pozostałość zastawki otworu owalnego. Można zauważyć również na ścianie przedsionka ujścia żył najmniejszych serca. Na ścianie tylnej zaznacza się wycisk przełyku, a na przedniej wyciski aorty i pnia płucnego. Dolną ścianę stanowi ujście przedsionkowo-komorowe lewe.

Komora lewa (łac. ventriculus sinister) - z przedsionka lewego przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew przepływa do komory lewej, a stąd do tętnicy głównej (łac. aorta). Krew z aorty zaopatruje odżywczo cały organizm człowieka. Grubość ściany wynosi średnio 15 mm. Ma kształt stożka i jest bardziej wysmukła i dłuższa niż prawa. Jej wierzchołek jest tożsamy z koniuszkiem serca.

Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna (mitralna) (łac. valva mitralis) utworzona przez płatki przedni i tylny, które za pomocą strun ścięgnistych łączą się z mięśniami brodawkowatymi przednim i tylnym. Między głównymi płatkami zastawki często występują drobne płatki pośrednie. Płatki przyczepiają się do obwodu pierścienia ścięgnistego. Ujście aorty zamykają podobnie jak ujście pnia płucnego trzy płatki półksiężycowate: prawy, tylny i lewy.

Aorta, czyli tętnica główna jest wielkim pniem, od którego odchodzą wszystkie naczynia doprowadzające krew utlenowaną do całego ustroju. Rozpoczyna się w przedłużeniu stożka tętniczego komory lewej, w śródpiersiu przednim wstępuje ku górze (5-7 cm), zataczając łuk ku tyłowi i w stronę lewą nad korzeniem lewego płuca. Z końcowego punktu łuku ściśle przylegając do kręgosłupa aorta prostolinijnie zstępuje do rozworu aortowego przepony, kończy się na wysokości dolnej trzeciej części trzonu 4 kręgu lędźwiowego wysyłając dwie tętnice biodrowe wspólne

Odróżnia się :

• Część wstępującą, czyli aortę wstępującą (aorta ascendentis)

• Łuk aorty (arcus aortae)

• Część zstępującą aorty, czyli aortę zstępującą (aorta descendentis) i która dzieli się na

1. Aortę piersiową (aorta thoracica)

2. Aortę brzuszną (aorta abdominalis)

Gałęzie części wstępującej aorty Aorta wstępująca oddaje dwie gałęzie tętnicę wieńcową prawa i lewą.

Gałęzie łuku aorty

• Pień ramienno głowowy (truncus brachiocephalicus), dzieląc się na t. szyjna wspólną prawą i t. podobojczykową prawą

• Tętnica szyjna wspólna lewa ( arteria carotis communis sin.)

• Tętnica podobojczykowa lewa (arteria subclavia sin.)

Tętnice głowy i szyi

Główne tętnice zaopatrujące głowę i szyję są to obustronne tt. szyjne wspólne, z których każda w obrębie szyi dzieli sią na dwie gałęzie:

1. T. szyjną zewnętrzną (a. carotis externa)

2. T. szyjną wewnętrzną (a. carotis interna)

Pierwsza z nich zaopatruje powierzchnię głowy, twarz i część szyi, druga - mózgowie i oko

Tętnica szyjna wewnętrzna Rozpoczyna się na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej i w przedłużeniu t. szyjnej wspólnej słabo falistą linią w kształcie litery S kieruje się ku górze do otworu zewnętrznego kanału t. szyjnej na podstawie czaszki. W dalszym przebiegu biegnie przez cały kanł t. szyjnej, po czym w bruździe t. szyjnej na trzonie kości klinowej przechodzi przez zatokę jamistą i dzieli się na

Koło tętnicze mózgu - krąg tętniczy willisa Circulus arteriosus cerebri - naczynia pochodzą od t. szyjnej wewnętrznej i t. kręgowej.

Z przodu utworzone jest obustronnie przez:

1. tt. przednie mózgu

2. Zespolone t. łączącą przednią

3. T. szyjna wewnętrzną

4. T. łączącą tylną

5. T. tylna mózgu

Tętnica szyjna zewnętrzna Zasięg t. szyjnej zewnętrznej obejmuje szyję oraz całą głowę z wyjątkiem mózgowia, oka i ucha wewnętrznego. Tętnica ta unaczynia cały szkielet twarzy i jego części miękkie, dalej okolicę potyliczną, opone twardą oraz ucho środkowe i zewnętrzne. Zaopatruje trzewa szyi: język, gardło, krtań i gruczoł tarczowy, ściany jamy ustnej częściowo jamy nosowe oraz zatokę szczękową.

Gałęzie t. szyjnej zewnętrznej

1. T. tarczowa górna

2. T. językowa

3. T. twarzowa

4. T. gardłowa wstępująca

5. T. potyliczna

6. T. uszna tylna

7. T. skroniowa powierzchowna

8. T. szczękowa

Tętnice kończyny górnej Pierwsza część, która sięga do zewnętrznego brzegu I żebra to t. podobojczykowa (a. subclavia); pod względem topograficznym nie jest ona tętnicą kończyny, część druga w przedłużeniu poprzedniej dochodzi do dolnego brzegu m. piersiowego większego to t. pachowa (a. axillaris), trzecia część stanowi t. ramienna (a. brachialis), która w dole łokciowym dzieli się na t. promieniową (a. radialis) i t. łokciową (a. ulnaris)

Gałęzie t. podobojczykowej

1. T. kręgowa (a. vertebralis)

2. T. piersiowa wewnętrzna (a. thoracica interna)

3. Pień tarczowo-szyjny (truncus thyrocervicalis)

• T. tarczowa dolna (a. thyroidea inferior)

• T. nadłopatkowa (a. suprascapularis)

• T. poprzeczna szyi (a. transversa colli s. cervicis)

4. Pień żebrowo-szyjny (truncus costocervicalis)

• T. szyjna głęboka (a. cervicalis profunda)

• T. międzyżebrowa najwyższa (a. intercostalis suprema)

Łuk dłoniowy

Łuk dłoniowy powierzchowny (arcus palmalis superficialis) powstaje z końcowego odcinka t. łokciowej, która łączy się cienką gałęzią dłoniową powierzchowną t. promieniowej, gałęzie tt. dłoniowe wspólne palców

Łuk dłoniowy głęboki (arcus palamalis profundus) utworzony przez końcowy odcinek t. promieniowej i słabą gałąź dłoniową głęboką t. łokciowej

Układ trawienny

Po ukończeniu rozwoju układ trawienny (systema digestorium) dzieli się następująco:

1. Przewód pokarmowy (canalis alimentarius)

1. Jelito głowowe:

1. Jama ustna (cavitas oris s. cavum oris)

2. Gardło (pharynx)

B. Jelito tułowiowe:

3. Jelito przednie, składające się z przełyku (oesophagus) i żołądka (ventriculus)

4. Jelito środkowe, albo jelito cienkie, składające się z dwunastnicy (duodenum), jelita czczego (jejunum) i jelita krętego (ileum)

5. Jelito tylne, albo jelito grube, składające się z jelita ślepego (cecum), okrężnicy (colon) i odbytnicy (rectum)

II. Gruczoły (glandulae) położone na zewnątrz ściany przewodu pokarmowego

A. Ślinianki (glandulae salivares)

B. Wątroba (hepar)

C. Trzustka (pancreas)

III. Otrzewna (peritoneum) obejmująca żołądek, większą część jelita środkowego, tylnego i wątroby.

Budowa jamy ustnej

Z obu fałdów otaczających z boków cieśń gardzieli przedni rozpoczyna się na podniebieniu i kończy się na języku - łuk podniebienno-językowy (arcus palatoglossus), tylny zaś, rozpoczynając się również na podniebieniu, kończy się w ścianie gardła - łuk podniebienno-gardłowy (arcus palatppharyngeus)

Język (lingua, glossa) tworzy gruby fałd mięśniowy pokryty błoną śluzową. Odznacza się on dużą ruchomością, jest bardzo zmienny pod względem kształtu i może wypełniać całą długość i szerokość jamy ustnej. Przy zamkniętych ustach język od przodu dotyka zębów siecznych, u góry przylega do podniebienia. Większą część języka (ok. 2/3 długości) stanowi trzon (corpus linguae), które zwężając się do przodu bez widocznej granicy przechodzi w koniec języka (apex linguae). Część tylną, przytwierdzoną do dna jamy ustnej, tworzy nasada języka (radix linguae), stanowi ona ok. 1/3 dł. Języka, skierowana jest do gardła i ustawiona pionowo

Po obu stronach linii pośrodkowej niebieskawo prześwieca żyła podjęzykowa. W linii pośrodkowej wznosi się fałd błony śluzowej - wędzidełko języka (frenulum linguae), które przyczepia się na dnie jamy ustnej między obu mięskami podjęzykowymi

Naczynia i nerwy języka

Tętnice pochodzą z t. językowej, gałęzi t. szyjnej zewnętrznej. Żyła językowa uchodzi do ż. szyjnej wewnętrznej, czasem do ż. twarzowej.

Nerwy:

1. Nerwem ruchowym jest nerw podjęzykowy (XII)

2. Nerwami czuciowymi są: n. językowy, gałąź n. żuchwowego (V3), n. językowo-gardłowy (IX) i n. krtaniowy górny, gałąź n. błędnego (X)

3. Wrażenia smakowe drogą n. językowego przewodzą włókna struny bębenkowej (gałęzi n. twarzowego) oraz n. językowo-gardłowy

Gardło (pharynx), narząd nieparzysty i symetryczny, leży do przodu od kręgosłupa szyjnego. Ku górze gardło przyczepia się do podstawy czaszki i przyczep ten skierowany ku nozdrzom tylnym ogranicza sklepienie gardła (fornix pharyngis), ku dołowi gardło przechodzi w przełyk na wysokości dolnej granicy chrząstki pierścieniowatej

Część nosowa gardła

W ścianach bocznych części nosowej widoczne jest ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae) z przodu ograniczone wargą przednią, z tyłu fałdem trąbkowym (torus tubarius).

Migdałek gardłowy, czyli trzeci (tonsilla pharyngealis), położony jest w okolicy pośrodkowej w przejściu sklepienia gardła w jego ścianę tylną.

Mięśnie gardła

Zwieracze gardła:

• M. zwieracz dolny, środkowy, górny (m. constrictor pharyngis inferior, medius, superior)

Mięśnie dźwigacze gardła:

• M. podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus)

• M. rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus)

Przełyk

W przełyku odróżniamy

1. Część szyjną (pars cervicalis) do poziomu wcięcia szyjnego mostka (na granicy II i III kręgu piersiowego)

2. Część piersiową (pars thoracica) przebiegająca przez śródpiersie tylne

3. Część brzuszną (pars abdominalis) dł. ok. 1-3 cm, zawartą między przeponą a żołądkiem

Przełyk ma 3 zwężenia:

1. Górne - przejście gardła w przełyk (usta przełyku)

2. Środkowe - znajduje się na wysokości rozdwojenia tchawicy

3. Dolne - przejście przełyku przez przeponę

Żołądek jest najobszerniejszą częścią p. pokarmowego, łączącą się z końcem przełyku i początkiem jelita cienkiego. Na żołądku odróżniamy dwie ściany: przednią (paries anterior) i ścianę tylną (paries posterior). Obie ściany przechodzą jedna w drugą wzdłuż swych bocznych brzegów, które noszą nazwę krzywizny większej i mniejszej żołądka.

Krótsza, wstępująca część odźwiernikowa, kierując się ku górze i nieco na prawo, otworem końcowym żołądka łączy się z częścią początkową dwunastnicy. Otwór ten nosi nazwę ujścia odźwiernikowego (ostium pyloricum) lub odźwiernika (pylorus). Z zewnątrz zaznacza się on słąbym rowkiem, w którym często przebiega drobna żyłka (v. prepylorica).

Jelito cienkie (intestinum tenue) stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego ciągnącą się od żołądka do jelita grubego. Początek i koniec zamknięte są zastawkami, u góry zastawką odźwiernika, u dołu zastawką okrężnicy, czyli krętniczo-kątniczą. Dł. jelita cienkiego 4 - 5 m.

Jelito cienkie dzieli się na trzy części: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Dwunastnica:

1. Część górna (pars superior), najkrótsza (4-5 cm), najbardziej obszerna, tzw. opuszka (bulbus duodeni)

2. Część zstępująca (pars descendentis) dł. 8-10 cm, przejście części górnej w zstępującą tworzy zagięcie górne XII-cy. Zgięciem dolnym część zstępująca przechodzi w dolną część XII-cy

3. Część pozioma (pars horizontalis) albo dolna dł. ok. 6 cm, biegnie z prawa na lewo aż do naczyń krezkowych górnych

4. Część wstępująca (pars ascendentis) od wymienionych naczyń wstępuje ku górze aż do zgięcia dwunastniczo-czczego

Jelito grube (intestinum crassum), stanowi ostatni odcinek przewodu pokarmowego. Rozciąga się ono od ujścia jelita cienkiego, oddzielonego od niego zastawką krętniczo-kątniczą (Valva ileocecalis s. Bauhini), aż do odbytu.

Jelito grube dzielimy na jelito ślepe wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę wraz z kanałem odbytu

Okrężnica składa się z:

1. Okrężnica wstępująca

2. Okrężnica poprzeczna

3. Okrężnica zstępująca (colon descendentis) biegnie od zgięcia lewego okrężnicy ku dołowi i kończy się na wysokości lewego grzebienia biodrowego, gdzie rozpoczyna się okrężnica esowata. Biegnie po lewej stronie brzucha, jest narządem zaotrzewnowym.

4. Okrężnica esowata (esica)

Odbytnica (rectum) jest końcowym odcinkiem jelita grubego. Rozpoczyna się na wysokości między II i III kręgiem krzyżowym w przedłużeniu esicy i w okolicy kroczowej kończy się odbytem (anus), poniżej i do przodu od końca kości guzicznej. Podział: część miedniczna, część odbytowa - kanał odbytu.

Część miedniczna jest stale uwypuklona, z tego powodu odcinek dolny nosi nazwę bańki odbytnicy (ampulla recti).

Kanał odbytu (canalis ani) otaczają z zewnątrz w górze włókna m. dźwigacza odbytu, w dole zaś silny, okrężny m. zwieracz zewnętrzny odbytu (m. sphincter ani externus)

Odbyt (anus) - nazywamy otwór końcowy przewodu jelitowego. Położony jest on głęboko między pośladkami w strzałkowej szczelinie zwanej karbem odbytu (crena ani).

Wątroba (hepar) największy narząd jamy brzusznej i największy gruczoł organizmu. Wypełnia okolicę podżebrową prawa, znaczną część okolicy nadbrzusza i górną część okolicy podżebrowej lewej do linii środkowoobojczykowej lewej. Jest ona położona pod przeponą, która ją kopulasto przykrywa oraz powyżej żołądka i jelit.

Powierzchnie wątroby:

1. Trzewna (facies visceralis) skierowana ku tyłowi i do dołu

2. Przeponowa (facies diaphragmatica) zwrócona do przodu i ku górze.

Obie powierzchnie łączą się z sobą z przodu i u dołu ostrym brzegiem dolnym (margo inferior).

Wrota wątroby (porta hepatis). Poprzeczne ramię litery H położone między płatem czworobocznym a ogoniastym tworzy wnękę (hilus), czyli wrota wątroby. Do wnęki wchodzi żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa i splot nerwowy. Opuszczają wnękę: przewód wątrobowy wspólny i część naczyń chłonnych. Wszystkie te twory są otoczone i połączone z sobą lużną tkanką łączną błony włóknistej - więzadło wątrobowo-dwunastnicze (lig. hepato-duodenalis)

Płaty wątroby:

Płat prawy, lewy, czworoboczny, ogoniasty

Segmenty naczyniowe wątroby: po 4 segmenty w płacie prawym i lewym. Do płata lewego należy segment I - IV, do płata prawego segment V - VIII

Trzustka jest położona poprzecznie w górnej części jamy brzusznej (nadbrzusze), do przodu od kręgosłupa i ku tyłowi od żołądka, między śledzioną, graniczącą z jej ogonem, a pętlą dwunastnicy, która swą wklęsłością obejmuje głowę trzustki. Zazwyczaj trzustka leży na wysokości I i II kręgu lędźwiowego.

Układ moczowo-płciowy

Nerka (ren) ma kształt ziarna fasoli. Ma dwie powierzchnie, przednią i tylną, brzeg boczny, przyśrodkowy, biegun górny i dolny. Brzeg przyśrodkowy jest przerywany wnęką nerkową (hilum renale). Do nerki wchodzą tętnica nerkowa oraz nerwy, wychodzą żyła nerkowa i moczowód oraz naczynia limfatyczne. Twory te tworzą korzeń nerki (radix renis).

Nerki położenie. Są największymi narządami przestrzeni zaotrzewnowej. Wraz z nadnerczami, które przylegają do górnych końców nerek, są one położone na tylnej ścianie brzucha w tkance łącznej górnej części przestrzeni zaotrzewnowej.

Moczowód (ureter) dł. 27 do 30 cm. Odróżniamy część brzuszną i część miedniczną. Granica obu części leży na wysokości miejsca skrzyżowania linni stawu krzyżowo-biodrowego z kresą graniczną. Część miedniczna moczowodu, która stanowi około połowy jego długości, wypukla się nieco ku tyłowi i bocznie, po czym kieruje się przyśrodkowo oraz do przodu i przebija skośnie ścianę pęcherza, uchodząc szczelinowatym otworem - ujściem moczowodu.

Pęcherz moczowy (vesica urinaria) jest zbiornikiem mięśniowym, do którego nieustannie kroplami ścieka mocz z obu moczowodów. W pęcherzu odróżniamy szczyt, skierowany do przodu. Ze szczytem pęcherza łączy się trzon, który przechodzi w dno pęcherza. Krótki zwężający się ku dołowi i do przodu odcinek dna nosi nazwę szyi pęcherza.

Położenie pęcherza - w miednicy mniejszej ku tyłowi od spojenia łonowego, u mężczyzny leży do przodu od odbytnicy, u kobiety między odbytnicę a pęcherz wsuwa się macica i pochwa.

Narządy płciowe męskie

Zewnętrzne części płciowe męskie:

1. Prącie (penis), obejmujące cewkę moczową

2. Worek skórny, mosznę (scrotum)

Moszna podzielona jest na dwie komory, składa się tylko ze szczególnie zbudowanej skóry oraz tkanki podskórnej tzw. błony kurczliwej.

W prąciu odróżniamy koniec tylny, czyli nasada, trzon prącia oraz stożkowaty koniec przedni, zwany żołędzią, pokryta fałdem skóry zwaną napletkiem (preputium). Wierzchołek żołędzi skierowany do przodu ma pionowo ustawioną szczelinę - ujście zewnętrzne cewki moczowej.

Narządy płciowe żeńskie

Jajniki leżą w części bocznej jamy miednicy. Wyróżniamy powierzchnię przyśrodkową i boczną, dwa końce, górny i dolny, brzegi przedni i tylny. Jajnik umocowany jest:

1. Więzadło właściwe jajnika

2. Krezka jajnika

3. Więzadło wieszadłowe

Jajowód (tuba uterina)

1. Lejek jajowodu z podstawy którego zwisają strzępki jajowodu

2. Bańka jajowodu (2/3 długości jajowodu)

3. Cieśń jajowodu

4. Część maciczna znajdująca się w ścianie macicy

Macica (uterus) ma powierzchnie pęcherzową i jelitową, brzegi prawy i lewy, od których odchodzi więzadło szerokie macicy.

Ma trzon z dnem, cieśń, szyjka z częścią nadpochwową i pochwową.

Jama macicy w przekroju poprzecznym występuje w postaci płaskiej szczeliny, która przechodzi w kanał szyjki macicy.

Pochwa (vagina) jest przewodem mięśniowo-błoniastym, bardzo rozciągliwym oraz sprężystym, prowadzi z macicy do sromu kobiecego do tzw. przedsionka pochwy.

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne

Narządy te mają nazwę sromu niewieściego. Od góry wyróżniamy:

1. Wzgórek łonowy (mons pubis)

2. Wargi sromowe większe (labia majora pudendi)

3. Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae)

4. Wargi sromowe mniejsze

5. Łechtaczka (clitoris)

6. Poniżej widać ujście zewnętrzne cewki moczowej

Ku tyłowi u dziewicy widać po rozchyleniu warg sromowych mniejszych błonę dziewiczą (hymen)

Ośrodkowy Układ Nerwowy

Układ nerwowy ośrodkowy (systema nervosum centrale). Ma budowę najbardziej złożoną. Jego dolną, mniejszą część tworzy rdzeń kręgowy (medulla spinalis), leżący w kanale kręgowym, część górną - znacznie większą - mózgowie (encephalon), znajduje się w jamie czaszki.

Mózgowie (encephalon) ma dwie powierzchnie: podstawną oraz górno-boczną. U człowieka najsilniej rozwinięte są półkule mózgu (hemispheria cerebri). Półkule oddzielone sa od siebie szczeliną podłużną mózgu (fissura longitudinalis cerebri), w głębi której znajduje się ciało modzelowate (corpus callosum), zbudowane z włókien nerwowych (ISTOTA BIAŁA) łączących obie półkule.

Powierzchnię górno-boczną mózgowia pokrywa warstwa istoty szarej, zwaną korą mózgu (cortex cerebri). Powierzchnia ta jest silnie pofałdowana, przebiegają na niej w różnych kierunkach bruzdy (sulci), między którymi znajdują się zakręty (gyri). Na pow. górno-bocznej widoczne są cztery płaty.

Są to płaty:

1. Czołowy (lobus frontalis) Płat czołowy jest oddzielony od ciemieniowego bruzdą środkową (sulcus centralis). Poniżej płata czołowego znajduje się bruzda boczna (sulcus lateralis), odgraniczająca go od płata skroniowego.

2. Ciemieniowy (lobus parietalis)

• Powierzchnia podstawna mózgowia, swym kształtem odpowiada powierzchni wewnętrznej podstawy czaszki i wyróżniamy trzy części: tylną, środkową i przednią, z których każda znajduje się w odpowiednim dole czaszki.

• Na jego powierzchni widać dwie parzyste wyniosłości: przyśrodkową piramidę (pyramis) i boczną oliwkę (oliva).

• Powyżej rdzenia przedłużonego znajduje się szerokie wypuklenie most (pons). Jest on wyraźnie odgraniczony od dołu i góry, natomiast z boku zwęża się, przechodząc po każdej stronie w konar środkowy móżdżku.

• Móżdżek (cerebellum). Rozróżnia się w nim część środkową, zwaną robakiem (vermis cerebelli).

• Przed guzem popielatym znajduje się blaszka istoty białej, zwana skrzyżowaniem wzrokowym (chiasma opticum). Z jej bocznych części wychodzą ku przodowi nerwy wzrokowe (nervi optici), a ku tyłowi pasma wzrokowe (tractus optici).

Skroniowy (lobus temporalis)

Potyliczny (lobus occipitalis)

!!! Tzw. nerwy czaszkowe:

1. Nn. węchowe (nn. olfactorii)

2. N. wzrokowy (n. opticus)

3. N. okoruchowy (n. oculomotorius)

4. N. bloczkowy (n. trochlearis)

5. N. trójdzielny (n. trigeminus)

6. N. odwodzący (n. abducens)

7. N. twarzowy (n. facialis)

8. N. przedsionkowo-komorowy (n. vestibulo-cochlearis)

9. N. językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus)

10. N. błędny (n. vagus)

11. N. dodatkowy (n. accessorius)

12. N. podjęzykowy (n. hypoglossus)

!!! Podział ontogenetyczny mózgowia

1. Rdzeń przedłużony

2. Tyłomózgowie - most, móżdżek

3. Śródmózgowie - konary mózgu, pokrywa śródmózgowia

4. Międzymózgowie - podwzgórze , wzgórzomózgowie

5. Kresomózgowie - kresomózgowie środkowe, półkule mózgu

Nakrywka śródmózgowia (tegmentum). W przednim obszarze nakrywki na granicy z odnogą mózgu znajduje się

1. szerokie pasmo istoty czarnej (substancja nigra), - wydzielanie do niej dopaminy, jej brak powoduje chorobę Parkinsona

2. z tyłu w otoczeniu wodociągu mózgu istota szara środkowa (substancia grisea centralis). Między tymi tworami widać

3. twór siatkowaty (formatio reticularis),

4. jądro czerwienne (nucleus ruber).

Drogi układu piramidowego

A. Droga korowo-rdzeniowa (tractus corticospinalis). Włókna drogi korowo-rdzeniowej biegną z kory ruchowej przez wieniec promienisty do odnogi tylnej torebki wewnętrznej, zajmując jej część przednią. W odnodze tylnej torebki wewnętrznej najbardziej z przodu znajdują się włókna korowo-rdzeniowe dla mięśni szyi, a dalej kolejno włókna przekazujące impulsy do mięśni ręki, przedramienia, ramienia, barku, klatki piersiowej, brzucha, uda, podudzia, stopy oraz pęcherza i odbytnicy.

Z torebki wewnętrznej włókna korowo-rdzeniowe przechodzą do odnogi mózgu i dalej biegną przez most i rdzeń przedłużony do rdzenia kręgowego.

B. Droga korowo-jądrowa (tractus corticonuclearis). Łączy korę mózgu z jądrami ruchowymi nerwów czaszkowych. Rozpoczyna się w dolnej 1/3 zakrętu przedśrodkowego i przez wieniec promienisty dochodzi do kolana torebki wewnętrznej.

W kolanie torebki wewnętrznej z przodu leżą włókna korowo-jądrowe, przewodzące impulsy do mięśni gałki ocznej (nn. III, IV i VI), a dalej kolejno do mięśni krtani, gardła i podniebienia (nn. IX i X), do mięśni żwaczowych (n. V), do mięśni języka (n. XII), do mięśni mimicznych twarzy (n. VII) oraz do mięśni szyi (nn. VII i XI).

Rdzeń kręgowy (medulla spinalis) ciągnie się w postaci wydłużonego walca przez całą część szyjną, piersiową oraz górny odcinek części lędźwiowej kanału kręgowego. Na zewnątrz otaczają go błony łącznotkankowe, zwane oponami oraz płyn mózgowo-rdzeniowy, między oponami a ścianą kanału kręgowego mieści się wiotka tkanka łączna i tłuszczowa wraz ze splotami żylnymi. Zabezpieczają one rdzeń kręgowy przed uciskiem przy ruchach kręgosłupa.

Obustronnie z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych (nn. spinales):

• 8 szyjnych,

• 12 piersiowych,

• 5 lędźwiowych,

• 5 krzyżowych

• 1 guziczny.

Łączą się one za pomoca korzeni brzusznych i grzbietowych. W obrębie korzenia grzbietowego znajduje się zwój rdzeniowy (ganglion spinale). Zwoje większości nerwówrdzeniowych leżą na zewnątrz worka opony twardej.

Opony rdzenia kręgowego i mózgowia.

Rdzeń kręgowy i mózgowie nie wypełniają całkowicie kanału kręgowego i jamy czaszki, lecz wewnątrz nich są koncentrycznie objęte trzema osłonkami, które nazywamy oponami (meninges). Są to błony łącznotkankowe, różne pod względem budowy i znaczenia biologicznego.

Osłona zewnętrzna jest mocna, gruba i odporna, dlatego ma nazwę opony twardej (dura mater).

Opona środkowa, czyli pajęcza lub pajęczynówka (arachnoidea), cienka przezroczysta, leży do wewnątrz od opony twardej, oddzielona od niej włosowatą szczeliną - jamą podtwardówkową (cavum subdurale)

Opona wewnętrzna, czyli opona miękka (pia mater), jako cienka błonka ściśle powleka mózgowie i rdzeń kręgowy.

Tętnice rdzenia kręgowego.

Do rdzenia kręgowego naczynia tętnicze wnikają:

1. Z boków przez otwory międzykręgowe jako gałęzie rdzeniowe, odchodzące od poszczególnych tętnic szyi i tułowia, oraz

2. Z góry przez otwór wielki jako tętnice rdzeniowe, będące odgałęzieniami t. kręgowej

Żyły rdzenia kręgowego.

Żyły rdzeniowe zewnętrzne (vv. spinales externae), podobnie jak tętnice, układają się w podłużnie przebiegające pnie oraz gałęzie poprzeczne, tworzące powierzchowną sieć żylną rdzenia kręgowego.

Do większych żył mózgowia należą

• żyły mózgu (vv. Cerebri), zbierające krew z półkul mózgu, z międzymózgowia i częściowo ze śródmózgowia

• żyły móżdżku (vv. cerebelli), znajdujące się w tylnym dole czaszki. Natomiast na powierzchni mózgu rozróżnia się żyły górne, dolne, zespalające oraz żyłę podstawną. Naczynia te zbierają krew nie tylko z kory, ale również z istoty białej półkuli oraz częściowo z jader podkorowych

11

---