WPROWADZENIE DO ANATOMII I FIZJOLOGII CZŁOWIEKA

1. Anatomia – nauka o budowie żywego ustroju (anatomnein gr. – rozcinać, rozczłonkowywać)

Przedmiotem badań anatomii mogą być wszelkie postacie żywych ustrojów:

• Rośliny – anatomia roslin (filotomia)

• Zwierzęta (zootomia)

• Człowiek (antropotomia)

Zakres anatomii:

• Anatomia opisowa (prawidłowa) - morfologia makroskopowa, której przedmiotem badań jest zdrowy, dojrzały organizm.

- anatomia systematyczna, różnicuje ustrój wg poszczególnych tkanek, narządów i układów narządów.

- anatomia topograficzna, zajmuje się zgrupowaniem oraz przestrzennym położeniem narządów i układów w poszczególnych okolicach ciała.

- anatomia plastyczna – bada ogólną budowę i proporcje ciała ze szczególnym uwzględnieniem szkieletu i umięśnienia.

• Anatomia porównawcza – objaśnia budowę organizmów przez porównanie ich narządów oraz ich funkcji życiowych i to zarówno w rozwoju osobniczym jak i w rozwoju rodowym.

• Anatomia funkcjonalna – zajmuje się budową organizmu ludzkiego, jednocześnie analizując związek z przystosowaniami funkcjonalnymi każdego narządu nabytymi w toku ewolucji naszego gatunku

W zależności od rozpatrywanych układów w zakresie anatomii prawidłowej wyróżniamy kilka działów.

Nazwa	Definicja
Osteologia Syntezmologia Artrologia	Nauka o kościach Nauka o połączeniach kości O stawach	Układ szkieletowy
Myologia	O mięśniach
Splanchnologia	Trzewiach
Angilopgia	Naczyniach
Neurologia	Ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym
katezjologia	zmysłach

Stanowisko systematyczne człowieka

• Starożytność – Arystoteles, przystęp;ując do opisu znanych form zwierzęcych rozpoczyna do od opisu organizmu człowiea ponieważ „ze wszystkich zwierząt jest on nam najbardziej znany”

• Średniowiecze, okres upadku nauk przyrodniczych, człowiek był przedmiotem rozważań religijno-społecznych a nie badań przyrodniczych

• Odrodzenie – wraca zainteresowanie zagadnieniami przyrodniczo-biologicznymi między innymi człowiekiem jako jednym z przedstawicieli świata ożywionego

• XVIIIw – Linneusz w swym dziele „Systema naturae” (1735) włączył człowieka do podanem w nim klasyfikacji świata zwierząt.

Nadkrólestwo: Eucaryota

Królestwo: zwierzęta

Typ: strunowce

Podtyp: kręgowce (ogólny plan budowy ciała, w którym osią symetrii jest kręgosłup)

Gromada: ssaki (włosy pochodzenia naskórkowego, stała temp ciała, wydawane na świat potomstwa żywiącego się po urodzeniu mlekiem matki)

Podgromada: łożyskowce (występowanie w okresie płodowym łozyska)

Rząd: naczelne

Nadrodzina: człekokształtne

Rodzina: człowiekowate

Rodzaj: człowiek

Gatunek: rozumny

Cechy wyróżniające naczelne od innych ssaków:

- ogromna sprawność ruchowa, przejawiajaca się m.in. w wielkiej ruchomości stawu barkowego, biodrowego, stawów nadgarstka i stępu

- najwyżej rozwinięty spośród wszystkich ssaków ośrodkowy układ nerwowy zwłaszcza mózgowie

- chwytność obu a co najmniej jednej pary kończyn, przy czym naczelne chodzą wspierając się nie na palcach a na całych stopach

- obecność na palcach paznokci zamiast palców lub kopyt

- zróżnicowanie uzębienia

- zwykle jedna para gruczołów sutkowych umieszczonych na klatce piersiowej a rozwijających się z 4 tej pary związków tych gruczołów

- budowa oczodołów – tzw. oczodoły zamknięte, całkowicie oddzielone od dołu skroniowego – charakterystyczne tylko dla wyższych naczelnych (u niższych naczelnych oczodół pierścieniowaty)

Cechy specyficzne ludzkie:

• Spionizowana-wyprostowana postawa ciała, charakterystyczna budowa stopy jako organu związanego z funkcją chodu

• Uwolnione z funkcji lokomocyjnych kończyny górne – chwytne ale o rozszerzonej możliwości ruchów manipulacyjnych.

• Bardzo znaczny rozwój mózgowia – konsekwencja pionizacji

• Głowa zbalansowana swobododnie na osi ciala – kręgosłupie, uwolniona od nadmiaru mięśni karkowych, służących u innych naczelnych i form przedludzkich do jej podtrzymywania, może swobodnie rozrastać się we wszystkich kierunkach

• Kręgosłup wskazuje charakterystyczne tylko dla człowieka krzywizny – zwiększenie sprężystości osi ciała, ochrona przed wstrząsami czaszki i mózgowia

• Skrocenie części twarzowej czaszki i wsuwanie się jej pod mózgoczaszkę

• Rozszerzenie wrażeń wizualnych (wzrokowych) widzenie ortopedyczne, postępujące upośledzenie wrażeń węchowych.

• Wykształcenie wyjątkowych proporcji kończyn

apaRAT RUCHU (UKŁAD KOSTNY)

TKANKI ŁĄCZNE SZKIELETOWE

TKANKA CHRZĘSTNA TKANKA KOSTNA

SZKLISTA SPRĘŻYSTA WŁÓKNISTA KOSTNA GĄBCZASTA KOSTNA ZBITA

1. TKANKA CHRZĘSTNA - wytwarza się z tkanki łącznej zarodkowej, proces ten rozpoczyna się w 5 tyg życia zarodka, w ogniskach chrzęstnienia komórki mezenchymy tracą wypustki, łączą się w układ zwarty, po czym znów się wyodrębniają przez wytwarzanie dokoła się istoty międzykomórkowej

• Chrząstka szklista – pokryta jest zrośniętą z nią błoną, zwaną ochrzęstną zbudowaną z tkanki łącznej zbitej, unaczynionej. Występuje: przymostkowe części żeber, powierzchnie stawowe kości, ściany dróg oddechowych, Charakteryzuje ją; stałość konsystencji, nieznaczny stopień twardości, giętkość i sprężystość, zdolność do regeneracji

• Chrząstka sprężysta – w istocie międzykomórkowej znajdują się głównie włókna sprężyste tworząc gęste siateczki. Występuje: małżowina uszna, trąbka słuchowa, chrząstki krtani.

• Chrząstka włóknista – zbliżona budową do tkanki łącznej zbitej, wśród grubych włókien klejodajnych znajdują się typowe komórki chrzęstne, otoczone torebkami. Występuje: krążki międzykręgowej, spojenie łonowe, niektóre więzadła.

2. TKANKA KOSTNA – występuje w szkielecie dorosłego osobnika, w zarodku pojawia się w końcu drugiego miesiąca jego rozwoju, powstaje albo bezpośrednio z tkanki łacznej zarodkowej albo na podłożu tkanki chrzęstnej.

Osteoblasty – komórki kosciotwórze, swoiste komórki mezenchymatyczne, które łącząc się wypustkami układają się w sieć i wydzielają białkową substancje podstawową zawierająca włókna klejodajne.

3. Rozwój kości – proces zwany kostnieniem, które może zachodzić:

• Na podłożu łącznotkankowym: pierwotne centrum kostnienia to miejsce w środkowej części chrzęstnego tworu, w którym następuje przerost wapnienia i niszczenie chrząstki oraz formowanie się na jej miejscu kości.

Kostnieją głównie kości płaskie: sklepienia i bocznych ścian czaszki, większość kości twarzy, obojczyk

• Na podłożu chrzęstnym

Kości różnokształtne – kostnienie śródchrzęstne

Kości długie: kostnienie około chrzęstne i śródchrzęstne. Wtórne centra kostnienia występują na obydwu końcach kości długich w nasadach w większości kości pojawiają się one przed urodzeniem, jednak powstawanie nowych centrów kostnienia trwa aż do okresu pokwitania

Wiek kostnienia – pojawienie się punktów kostnienia, kolejność zrastania nasad z trzonem charakteryzuje się dużą regularnością co do miejsca i czasu (określenie wieku kostnego)

Różnice w czasie kostnienia zależne od:

- uwarunkowań genetycznych

- czynników ekologicznych

- trybu życia (stymulacja ruchowa)

-płci

U człowieka jest ponad 8067 punktów kostnienia w całym ciele, tyle potencjalnie mogłoby być kości. Jednak na skutek zrastania się poszczególnych centrów w jedną kość oraz łączenia kości ze sobą, u dorosłego człowieka znajdujemy tylko 223 oddzielne kości.

4. Osteoporoza fizjologiczna

• Stopniowy zanik istoty korowej

• Zmniejsza się masa i gęstość kości

• Beleczki kostne o mniejszym obciążeniu czynnościowym zanikają

Osteoporoza starcza – zmniejsza się wysokość trzonów kręgowych, zmiana krzywizn u starszych ludzi (poszerza krzywizna piersiowa, wypłyca szyjna i lędźwiowa). Często tworzy się tzw. wdowi garb u kobiet).

5. Czynniki wpływające na rozwój tkanki kostnej

• Prawidłowa struktura chrząstki przynasadowej

• Układ wewnątrzwydzielniczy

- hormon wzrostu (somatotropina)

- hormon tarczycy (tyroksyna) i przytarczyc (parathormon)

- sterydy płciowy

- kortykoidy

• Odpowiednia dieta (spożycie białka, tłuszczu, wapnia, składników mineralnych – wapń, fosfor, magnez)

• Aktywność ruchowa (stymulacja ukrwienia i rozplemu komórek chrząstki wzrostowej)

• Tryb życia

• Prawidłowa postawa

6. Czynności kości

• Kościec określa kształt i wielkość ciała, stanowi rusztowanie dla całego ustroju

• Służy za ochronę narządów (czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa)

• Są dostosowane do dźwigania ciała (kość udowa)

• Stanowią dźwignie i są składniami narządu ruchu – bierne narządy ruchu

• Szpik kostny znajdujący się wewnątrz kości jest miejscem wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów), białych krwinek (granulocytów) oraz płytek krwi (trombocytów).

7. Skład chemiczny kości(dorosłych, dzieci mają wszystkiego więcej)

• Składniki organiczne – substancja białkowa (osseina) stanowi ok. 35% masy kostnej, nadaje kości elastyczność

• Składniki mineralne – kompleksowy związek węglanu wapnia i fosforanu wapnia + niewielkie ilość sodu, magnezu, potasu, chloru i fluoru – stanowią ok. 65% masy kostnej

U dzieci -> kości elastyczne, odporne na złamania, szybciej się regenerują, uginają się, łatwiej ulegają odkształceniom (bogate w składniki organiczne + duża zawartość chrząstki)

U dorosłych -> kości kruche, mało elastyczne (mała ilość składników organicznych).

Właściwości fizyczne kości:

• Masa świeżego, nie macerowanego kośćca wynosi u mężczyzny 12kg a u kobiet 10kg (wraz ze szpikiem, który waży ok. 2,5kg)

• Sprężystość – dzięki podłożu organicznemu

• Wytrzymałość na ciśnienie (9-12kG/mm² – wytrzymałość mosiądzu) i rozciąganie (12,5-17kG/mm² – wytrzymałość kutego żelaza).

• Odporność na zginanie – niezmierne obciążenie powoduje złamanie kości.

Właściwości biologiczne:

• Zdolność regeneracji – rola okostnej

• Zdolność do przeszczepiania

• Jest plastyczna

• Zdolność dostosowywania się do warunków.

Szpik czerwony (najwięcej w trzonach kości długich oraz w kościach płaskich).

8. Kształt kości

• Kości długie – jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozostałe. Głównie w kończynach, przystosowane są do dźwigania. Każda kość pokryta jest okostną.

• Kości płaskie – wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłaszczone w kierunku trzecim. Szerokie, mniej lub bardziej wygięte płyty, miejscami dość cienkie.

• Kości krótkie – mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Są mniej więcej jednakowo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Występują w okolicach, w których masywna i silna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością.

• Kości różnokształtne – bryły najrozmaitszej postaci. Wszystkie kości, które nie dają się zaliczyć do poprzednich grup. Mają kształt brył najrozmaitszej postaci (np. kręgosłup)

• Kości pneumatyczne – zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem, np. kość sitowa, szczękowa, klinowa.

9. Połączenia kości:

1. Połączenia ścisłe:

• Więzozrosty – kości łączy tkanka łączna włóknista, klejodajna lub elastyczna. Wyróżniamy 4 rodzaje więzozrostów:

- więzozrost włóknisty – krótsze lub dłuższe klejodajne pasma łącznotkankowe w postaci więzadeł lub błon międzykostnych

- więzozrost sprężysty – pasma łącznotkankowe zbudowane z włókien sprężystych, które nadają tkance żółte zabarwienie

- szew – między dwiema łączącymi się kośćmi znajduje się cienka (ok. 0,5mm grubości) warstwa tkanki łącznej w wieku starczym szwy przeistaczają się w kościozrosty, wyróżniamy (szew gładki, szew łuskowy, szew piłowaty)

- wklinowanie, sposób mocowania korzeni zębów w ścianie zębodołu, dzięki cienkiej warstwy tkanki łącznej (ozębnej, czyli okostnej zębodołu).

• Chrząstkozrosty – połączenie dwóch kości warstwą chrzęstną – u dzieci i młodzieży jest to chrząstka szklista, z wiekiem przekształca się w chrząstkę włóknistą.

• Kościozrosty – najmocniejsze połączenie kości, powstaje z wiekiem przez kostnienie więzozrostów i chrząstkozrostów, np. chrząstki nasadowe, szwy czaszkowe, stawy kości krzyżowej.

1. Połączenia ruchome/wolne/maziowe – stawy (okostna, więzadło, jama stawowa, chrząstka stawowa na powierzchni stawowej, błona włóknista i maziowa tworzące torebkę stawową. Wytwory błony maziowej: łękotka stawowa, krążek stawowy. Elementy niestałe: obrąbek stawowy.). Rodzaje:

• Staw zawiasowy – jednoosiowy, główka stawowa w kształcie bloczka, panewka stawowa – negatyw główki, ruchy zgięcia i prostowania, ruchy odwodzenia i przywodzenia. Np. stawy międzypaliczkowe, skokowo-goleniowe, łokciowe.

• Staw obrotowy – jednoosiowy, główka stawowa w kształcie walca, panewka stawowa – wyżłobienie jak łożysko, ruchy – obrotowe (prohatio i supinatio). Np. staw promieniowo-łokciowy, bliższy.

• Staw śrubowy – dwuosiowy, ruch obrotowy dookoła osi podłużnej łączy się z ruchem wzdłuż tej osi (jak śruba i nakrętka). Np. staw zęba obrotnika.

• Staw kłykciowy – dwuosiowy, główka stawowa – powierzchnia wypukła, panewka stawowa – powierzchnia wklęsła, ruch – zginanie i prostowanie, odwodzenie i przewodzenie. Np. stawy śródręczno-policzkowe.

• Staw elipsoidalny (odmiana kłykciowego) – dwuosiowy, główka stawowa – powierzchnia wypukła, panewka stawowa – powierzchnia wklęsła. Ruch – zgnanie, prostowanie, odwodzenie i przywodzenie. Np. staw promieniowo-nadgarstkowy.

• Staw siodełkowy – dwuosiowy, powierzchnie stawowe mają kształt siodła – w kierunku jednej osi wypukłe, w drugiej osi wklęsłe. Ruch – przywodzenia i odwodzenia. Np. staw nadgarstkowo-śródręczny.

• Staw kulisty wolny – staw wieloosiowy, główka stawowa – wycinek kuli, panewka stawowa – płytkie zagłębienie. Ruchy – zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia, obrotowe – pronatio, supinatio, czyli ruchy odwodzenia. Np. staw ramienny.

• Staw kulisty panewkowy – staw wieloosiowy, główka stawowa – wycinek kuli, panewka stawowa – głębokie wydrążenie. Np. staw biodrowy.

• Stawy nieregularne – nieregularne powierzchnie stawów, częste dodatkowe elementy np. krążki stawowe. Np. staw mostkowo-obojczykowy.

• Staw płaski – powierzchnia stawowa płaska lub prawie płaska. Silnie ograniczona ruchomość, zależy od napięcia aparatu więzadłowego. Np. staw krzyżowo-biodrowy, stawy kości nadgarstka i stępu.

UKŁAD ODDECHOWY

1. Funkcje układu oddechowego

• Proces wymiany gazów między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrzny, połączony z produkcją energii w tkankach ustroju

• Pobieranie z powietrza tlenu niezbędnego do procesów życiowych ustroju

• Usuwanie dwutlenku węgla

• Wydalanie wody w postaci pary

• Doprowadzenie powietrza do płuc

• Ogrzanie

• Nawilżanie

• Oczyszczenie z pyłów i drobnoustrojów.

2. Rozwój układu oddechowego:

- zarodek – oddychanie całą powierzchnią zewnętrzną (pierwsze 2 miesiące)

- płód – oddychanie łożyskowe.

3. Rodzaje oddychania:

• Oddychanie zewnętrzne – zachodzi w płucach, gdzie tlen z pęcherzyków przechodzi do krwi, zaś dwutlenek węgla – z krwi do pęcherzyków płucnych.

• Oddychanie wewnętrzne (tkankowe) – przenikanie tlenu z krwi do tkanek, a dwutlenku węgla z tkanek do krwi.

Krew tętnicza – nasycona tlenem – jasnoczerwona.

Krew żylna – ciemnoczerwona.

4. Podział;

1. Górne drogi oddechowe – jama nosowa, gardło, krtań

• Nos zewnętrzny – przegroda nosa utworzona z części kostnych i chrzęstnych. Wewnątrz wyróżniamy od góry: blaszka pionowa kości sitowej, lemiesz, chrząstka. Na zewnątrz od góry: nasada nosa, grzbiet nosa, koniec nosa, nasady zewnętrzne, przegroda nosa.

• Jama nosowa – nabłonek, jama nosowa, prób nosa, przedsionek, nozdrza tylne. Wokół jamy nosowej kości pneumatyczne: zatoki czołowe, komórki sitowe, zatoka szczękowa, przewód nosowo-łzowy. Podział czynnościowy jamy nosowej:

Okolica węchowa - narząd zmysłu węchu

Okolica oddechowa – ogrzanie, nasycenie wilgocią, oczyszczenie z kurzu

Wspólnie z jamami przynosowymi (zatokami) jama nosowa jest rezonatorem głosu ustalając jego barwę.

Budowa nosa:

- czynnik środowiskowy – temperatura i wilgotność powietrza

- Znaczenie adaptacyjne cechy – reguła Thomsona-Buxtona

- wąski nos u ludów klimatu chłodnego zapobiega wysychaniu błony śluzowej przewodów nosowych, ułatwia nagrzanie i nawilżenie wchłanianego powietrza

- szeroki nos ułatwia wyparowanie wydychanej z powietrzem wody; najszerszy nos mają mieszkańcy tropików; najwęższy mieszkańcy Grenlandii.

• Gardło: skrzyżowanie drogi oddechowej i pokarmowej – wspólny odcinek obu układów. Tu otwierają się jama ustna oraz prawa i lewa trąbka Eustachiusza. Z dolnego odcinka gardła prowadzą dwa otwory – jeden do krtani i drugi do przełyku.

• Krtań – szkielet krtani stanowi 9 chrząstek. Chrząstki nieparzyste – nagłośniowa, tarczowata (kształt półotwartej ksiegi, stanowi ochronę aparatu głosowego oraz dróg powietrza), pierścieniowata. Chrząstki parzyste – nalewkowata, rożkowata, klinowata.

Jama krtani: wysłana jest błoną śluzową, pokryta nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym. Wyróżniamy w niej przedsionek, nagłośnię, jamę podgłośniową.

Nagłośnia – nieparzysty fałd zamykający wejście krtani w czasie połykania. Zbudowany z chrząstki nagłośniowej, pokrytej tkanką miękką, wiązadeł, mięśni. Nagłośnia jest położona od tyłu nasady języka i ku jej dołowi.

Głośnia – najwęższa część jamy krtaniowej. Jest miejscem wytwarzania głosu. Jest zbudowana z dwóch warg głosowych (fałdów głosowych) pomiędzy którymi znajduje się szpara głośni. Źródłem fal dźwiękowych są drgania fałd. Głośna mowa i śpiew powstają w czasie wydechu, kiedy mamy zwężoną szparę głosową. Szept zarówno przy wdechu jak i wydechu. Jodłowanie na wdechu przy zwężonej szparze głosowej.

Wysokość głosu zależy od napięcia fałd, częstotliwości drgań, długości fal. Zależy też od budowy krtani. Osoby o małej krtani mają wyższy głos, mężczyźni mają większą krtań, dłuższe fałdy głosowe (głos niższy).

Głos:

Narządy artykulacyjne – podniebienie miękkie, język, policzki, łuki zębowe, wargi.

Barwa głosu, po której możemy poznać mówiącego, zależy od budowy i funkcji przestrzeni rezonansowej – jama nosowa, gardłowa, zatoki przynosowe. Natężenie dźwięku zależy od siły, z jaką powietrze jest wydychane, im większa siła tym głośniejszy dźwięk.

1. Dolne drogi oddechowe – tchawica, oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne.

• Tchawica – jest rurą, długość 10-15cm, szerokość 13-20mm. Przekrój (rzęski, błona śluzowa): śluz zlepia wpadający kurz a ruch rzęsek wypycha je w stronę krtani. Nagromadzony na fałdach głosowych śluz z kurzem usuwany jest przez odchrząknięcie lub kaszel.

• Oskrzela – prawe jest krótsze o 3-5cm i przebiega bardziej pionowo; lewe dłuższe i węższe, odchylone jest od tchawicy pod większym katem.

Wnęka płuc – przez wnęke wnikają do płuc oskrzela, nerwy układu wegetatywnego, tętnica płucna, gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej. Wychodzą żyła płucna, żyły oskrzelowe, naczynia chłonne.

5. PŁUCA

Prawe płuco – krótsze ale szersze podzielone szczelinami na trzy płaty (górny, srodkowy i dolny)

Lewe płuco – dłuższe a węższe. podzielone jedną szczeliną na płat górny i dolny. Od strony śródpiersia widizmy zagłębienie (wycisk sercowy).

Pęcherzyki płucne – jest ich ok. 300-500 mln, powierzchnia oddechowa – 70-120m², powierzchnia naczyń włosowatych – 90 m².

Barwa płuc – zależy od szeregu czynników i zmienia się w ciągu życia.

- bezpowietrzne płuca płodu są ciemnoczerwone (duża zawartość krwi)

- płuca noworodka (który zaczerpnął powietrza) są bladoróżowe

- w miarę upływu czasu od płuc dostają się drobne cząstki ciał stałych, pyłków i w zależności od rodzaju tych pyłków płuco przybiera inną barwę – najczęściej szaro-niebieskawą

- jeżeli człowiek oddycha powietrzem silne zapylonym, np. kamieniarze, górnicy, stolarze, zecerzy – powstaje w nich choroba zwana pylicą ( u górników – płuca stalowo-granatowe).

Opłucna – ułatwia przesuwanie się płuc po wewnętrznej powierzchni klatki piersiowej przy duchach oddechowych. Zbudowana z dwóch błon ( opłucna ścienna/żebrowa i opłucna płucna).

Ciśnienie jest niższe od atmosferycznego (ujemne), w płucach powietrze znajduje się pod normalnym ciśnieniem -> płuca rozdymają się i przylegają do ścian klatki piersiowej.

Odma – do jamy opłucnej dostaje się powietrze, ciśnienie wewnętrzne i na zewnątrz klatki piersiowej wyrównuje się a płuco kurczy.

. ŚRÓDPIERSIE

- serce

- grasica

- przełyk

- duże naczynia krwionośne

- liczne węzły limfatyczne

- nerwy.

UKŁAD NACZYNIOWY

1. Funkcje krwi:

- transportowa

- wydalnicza (oczyszczająca)

- regulująca temperaturę ciała

- obronna (przeciwciała)

- korelacyjna (hormony)

- udział w gospodarce wodnej i mineralnej ustroju

- regulacja ciśnienia osmotycznego komórek i tkanek

- utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych

2. Skład krwi:

• Osocze, substancja płynna (ok. 55% objętości krwi)

• Erytrocyty (czerwone krwinki). Okrągłe, dwuwklęsłe, nie posiadają jądra, są elastyczne, giętkie, rozciągliwe, w naczyniach włosowatych przyjmują kształt obły, wydłużony,po wypłynięciu z naczyń zlepiają się w ruloniki, Głowna funkcja – przenoszenie tlenu z płuc do tkanek i CO2 z tkanek do płuc. Przeciętny okres życia – około 110-120 dni, potem ulegają rozkładowi w śledzionie.

• Leukocyty (białe ciałka krwi), bezbarwne, większe od czerwonych, posiadaja jądro, na jeden leukocyt przypada 500-700 erytrocytów, niektóre mają zdolność poruszania się ruchem pełzakowatym (bodziec w postaci toksyn), po zetknieciu z bakterią otaczają ją swoim ciałem i wchłaniania -> fagocytoza -> fagocyty, czyli komórki żeme). Dzielimy je na agranulocyty i granulocyty.

Agranulolcyty:

- Limfocyty – komórka kulistego kształtu, są mniejsze od innych leukocytów, powstają w węzłach chłonnych, szpiku i śledzionie, nie mają zdolności fagocytarnych, biorą udział w wytwarzani ciał odpornościowych kwi, mają duże okrągłe jądro i niewielką ilość protoplazmy -> jądra prawie całkowicie wypełnia komórke.

- Monocyty – powstają w szpiku kostnym, są dużych rozmiarów, posiadają dużą ilość protoplazmy i nerkowate jądro, mają zdolność szybkiego poruszania się, mają wybitną zdolność do fagocytozy, wytwarzają interferon.

Granulocyty obojętno chłonne - mają zdolność diapedezy (przenikanie przez ściany naczyń włosowaty do komórek), są fagocytami, namnażają się bardzo szybko przy zakażeniach bakteriami ropotwórczymi, mają zdolność do kierowania się do ognisk zapalnych organizmu, ognisk rozmnazania się bakterii, martwych tkanek i innych ciał obcych na zasadzie chemotaksji. Pożerają a następnie trawią w lizosomach i unieczynniają wszelkie zbędne i niekorzystne dla organizmu czynniki. Są najważniejszymi policjantami naszego organizmu.

Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) – liczba ich wzrasta głownie w chorobach alergicznych i pasożytniczych, mają zdolność do kierowania się do ognisk zapalnych, ognisk rozmnażania się bakterii, martwych tkanek i innych ciał obcych na zasadzie chemotaksji, mają zdolność diapedezy, są fagocytami,

Granulocyty zasadochłonne (bazofile) – słabsza zdolność do chemotaksji i fagocytozy, wydzielają heparynę – czynniki powstrzymujący krzepnięcie, biorą udział w wywoływaniu alergii, wydzielają histaminę o działaniu naczyniowo czynnym.

• Trombocyty (płytki krwi), małe okrągławe, bezjądrzate, są nietrwałe łatwo ulegają uszkodzeniu, w układzie krążenia przebywają oko 8-10 dni, wydzielają enzym – trombokinazę, biorący udział w procesie przeniecia krwi, wydzielają serotoninę, wywołują skurcz uszkodzonych naczyń.

13.05.13 Wykład 5

Na układ krwionośny składa się:

• serce

• żyły

• naczynia krwionośne

• tętnice

• naczynia włosowate

Tętnice – krew płynie od serca do obwodu

Żyły – krew wraca do serca

Serce

• położenie od III do IV żebra

• 1/3 serca znajduje się po stronie prawej, a 2/3 – po lewej

• wielkość serca – ok 300g

• serce dzieli się na cztery jamy serca (dwa przedsionki – prawy i lewy; dwie komory – prawą i lewą)

• pod względem czynnościowym wyróżniamy serce prawe tłoczące krew żylną i serce lewe – krew tętniczą

• przedsionki oddziela od siebie przegroda międzyprzedsionkowa a komory – przegroda międzykomorowa

• zastawka płucna i aorty umożliwia przepływ krwi tylko w jednym kierunku: z przedsionków do komór i z komór do tętnic

Osierdzie – jama osierdziowa wypełniona jest płynem surowiczym

Szkielet serca

• 4 pierścienie i 2 trójkąty włókniste oraz część błoniastej przegrody międzykomorowej

• leżą na granicy przedsionków i komór

• do szkieletu przyczepiają się włókna mięśnia sercowego, płatki zastawek serca i wielkich pni tętniczych

Ukrwienie własne serca – naczynia wieńcowe

• tętnice wieńcowe i żyły oplatające serce

Unerwienie serca

• układ przywspółczulny – działa hamująco – nerw błędny

• układ współczulny – przyspiesza akcje serca

Cykl pracy serca

Faza 1 – skurcz przedsionków, komory są w rozkurczu – DIASTOLE

Faza 2 – skurcz komór, równocześnie rozkurczają się przedsionki – SYSTOLE

Faza 3 – rozkurcz całego serca – okres pauzy – DIASTOLE

Statystyka serca

• cykl pracy serca trwa 0,83 sekundy

• pracując w tempie 70 skurczów/ minutę serce wykonuje ok 100 tys. skurczów na dobę

• każdy skurcz wypycha do tętnic ok 07-80 cm³ krwi – pojemność skurczowa (wyrzutowa) serca

• pojemność minutowa – ok 5-6 litrów

• ciśnienie skurczowe – 120-140 mm Hg (skurcz komór)

• ciśnienie rozkurczowe – 80 mm Hg (rozkurcz serca)

System elektryczny serca

• węzeł zatokowo – przedsionkowy (rozrusznik)

• węzeł przedsionkowo – komorowy

Naczynia krwionośne (żyła, tętnica)

• błona wewnętrzna – włókna sprężyste kolagenowe

• błona środkowa – mięśnie gładkie

• błona zewnętrzna – przydanka

• żyła – posiada zastawki

• tętnica – posiada nabłonek jednowarstwowy

Tętnica

• duże ciśnienie – ściany ich są mocne, elastyczne

• obecność włókien sprężystych w tętnicach powoduje, że ściany ich nie zapadają się

Żyły

• ciśnienie w nich jest niskie (może być nawet ujemne)

• światło żył jest duże

• wewnątrz znajdują się kieszonkowe zastawki żylne, które uniemożliwiają cofanie się krwi – najwięcej zastawek – kończyn

Naczynia włosowate - kapilary

• ściany ich zbudowane są tylko z jednowarstwowego nabłonka a z zewnątrz otoczone są cienką błonką komórek kurczliwych

• są to komórki z wypustkami – perycyty

Krążenie poboczne

• jest dowodem na plastyczność układu naczyniowego

• u dzieci wytwarza się ono znacznie prędzej i silniej

Unerwienie naczyń krwionośnych

• naczynia krwionośne, unerwione są przez układ autonomiczny; występują dwa rodzaje włókien nerwowych

• włókna zwężające – pochodzą z układu współczulnego, bodźce pochodzą z ośrodka naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym

• włókna rozszerzające – pochodzą z układu przywspółczulnego

• inne czynniki wpływają na zmianę światła naczyń – np. temperatura, hormony (adrenalina, noradrenalina)

Dwa obiegi krwi

Obieg duży:
Lewa komora → Aorta → Tętnice → Naczynia włosowate → żyły → żyły główne → prawy przedsionek → prawa komora

Obieg mały:
Prawa komora → Pień płucny → Tętnice płucne → Naczynia włosowate → żyła płucna → Żyły główne → lewy przedsionek → lewa komora.

Krążenie wrotne – wątrobowe

• zwykły schemat – tętnica – sieć włosowata – żyła

• schemat wrotny: tętnica jelitowa – sieć włosowata jelita – żyła wrotna – sieć włosowata wątroby – żyła wątrobowa

• cała krew cewy żołądkowo – jelitowej, śledziony i trzustki przechodzi przez wątrobę

• sieć dziwna – naczynia włosowate łączą naczynia jednoimienne żyły (żyła wrotna z wątrobową)

Krążenie płodowe

• płuca płodu są nieczynne

• krążenie płucne jest wyłączone

• serce lewe zawiera krew żylno – tętniczą – mieszaną

• w przegrodzie między prawym a lewym przedsionkiem istnieje otwór, przez który przepływa krew

20.05.13 Wykład 6

Główne zadania układu chłonnego

• drenaż (osuszanie) przestrzeni śródtkankowych z nadmiaru płynów (płyn tkankowy i woda) i ich odprowadzanie do układu krwionośnego

• transport substancji odżywczych (tłuszcze z jelita cienkiego) ciał biologicznie czynnych, produktów przemiany materii, ciał obcych

• wytwarzanie limfocytów

• oczyszczanie płynów śródtkankowych ze szkodliwych składników dla zdrowia człowieka

• mimo ogromnej ilości naczyń włosowatych krew nie jest w stanie dotrzeć do każdej komórki organizmu i dostarczyć jej niezbędnych do życia substancji oraz uwolnić ją od produktów przemiany materii. Rolę tę spełnia limfa

Układ chłonny – limfatyczny

Do układu limfatycznego należą:

• węzły chłonne

• narządy limfoidalne, jak:

- migdałki

- szpik kostny

- grasica

- grudki chłonne

- śledziona

Zalicza się też:

• jamy surowicze (jama otrzewnej, opłucnej, osierdzia)

• jamy maziowe torebek stawowych, przestrzenie podoponowe

• komory mózgowe oraz kanał rdzeniowy

• jamę ucha wewnętrznego

• komory gałki ocznej

Skład limfy

• woda

• sole mineralne

• białka

• tłuszcze

• krwinki białe

Limfocyty 2-20 tys/mm³

Skład limfy:

skład limfy nie jest stały zależy od tego z jakiej części ciała pochodzi:

- chłonka odpływająca z jelit – gęsty6, białawy płyn z dużą zawartością tłuszczu

- chłonka z innych narządów – bezbarwna lub lekko żółtawa, uboższa w związki organiczne (bo przekazała je komórkom), zawiera produkty przemiany materii

ilość limfy jest zmienna – zależy od wypitych płynów i cienienia hydrostatycznego krwiobiegu

w ciągu doby powstaje 2-4l limfy

Budowa naczyń limfatycznych

Naczynia chłonne:

• mają niewielką średnicę

• ściany są bardzo cienkie

• naczynia włosowate chłonne mają większą średnicę od naczyń włosowatych krwi

• zbudowane z jednej warstwy śródbłonka

• w ścianach większych i dużych naczyń wyróżniamy trzy słabo zaznaczone warstwy:

- błona zewnętrzna

- środkowa

- zewnętrzna

Węzły chłonne

• wielkość 2-30mm

• kształt zbliżony do fasoli

• pokryte torebką, w głąb wnikają beleczki łącznotkankowe

• leżą na przebiegu większych naczyń chłonnych i we wszystkich narządach wewnętrznych

• stanowią rodzaj filtrów ochronnych

• układają się grupami od kilku do 40 węzłów, ale są i pojedyncze

• liczba węzłów wynosi 360-1200

Rola:

• powstają w nich limfocyty T i B

• zatrzymują i niszczą drobnoustroje – ochrona organizmu przed zakażeniem

• zatrzymują ciała stałe

• tu ulegają rozpadowi zużyte limfocyty

Grudki chłonne

• kształt jest kulisty lub owalny

• długość od 0,5 do kilku mm

• grudki pierwotne – występują u płodów i noworodków

• grudki wtórne – pojawiają się po zetknięciu z antygenem

• część środkowa (jasna) – ośrodek odczynowy lub rozmnażania

• znajdują się tu makrofagi i limfoblasty

• odbywa się tu fagocytoza ciał obcych i bakterii, niszczenie jadów i innych toksyn

• część obwodowa – dojrzałe limfocyty B

Szpik kostny

• masa szpiku u osoby dorosłej wynosi ok 2,5 kg

• zawiera w oczkach sieci:

- makrofagi (komórki żerne)

- komórki plazmatyczne

- pojedyncze komórki tłuszczowe

- osteoblasty

- osteoklasty

• rozmaite stadia komórkowe:

- erytrocytów

- granulocytów

- limfocytów

- monocytów

- trombocytów

Podział szpiku kostnego

• szpik kostny żółty składający się głównie z komórek tłuszczowych zawartość wzrasta wraz z wiekiem hematologicznie nieczynny

• szpik kostny czerwony – miejsce powstawania elementów morfotyczny6ch krwi, takich jak erytrocyty, leukocyty (głównie granulocyty) , trombocyty

• Szpik kostny

• u dziecka szpik kostny czerwony wypełnia wszystkie kości

• u dorosłych występuje jedynie w kościach płaskich:

- mostku

- trzonach kręgów

- żebrach

- kościach czaszki

- kościach miednicy i łopatkach

- w nasadach kości długich

Grasica

• u dzieci waży 10-18g, u młodocianych 25-30g

• u dorosłych – w stadium zaniku

• produkcja hormonów wpływających na odporność organizmu

• programuje immunologicznie limfocyty T do rozpoznawania obcych białek

• jest zbiornikiem limfocytów o źródłem własnej identyfikacji

Śledziona

• wielki węzeł chłonny włączony bezpośrednio do krążenia krwi, wydłużony kształt

• wymiary 12x7x14

• waga 150-200g – zmienne w zależności o stanu i czynności organizmu

• barwa ciemnoczerwona

• leży w lewym podżebrzu, między przeponą a dnem żołądka, przylega do nerki, okrężnicy i ogona trzustki

Funkcje:

• przegląd i niszczenie erytrocytów – cmentarzysko erytrocytów

• limfoponeza – produkuje limfocyty B i T

• fagocytoza (makrofagi)

• rezerwuar krwi i jej zagęszczanie

• zdolność kurczenia się i wyrzutu zagęszczonej krwi

• niszczenie trombocytów

• niszczy (fagocytoza) bakterie, obce komórki i pasożyty

• w okresie płodowym – hemopoeza

• wytwarzanie przeciwciał (gammaglobuliny)

Migdałki – pierścień gardłowy Waldeyera

• skupienia tkanki limfatycznej, nagromadzenie grudek chłonnych w błonie śluzowej gardła i nosogardzieli, tworzące razem gardłowy pierścień limfatyczny

• miejsce pierwszego kontaktu organizmu z różnymi alergenami

• mechaniczna obrona przed wnikaniem drobnoustrojów

27.05.13 Wykład 7

Substancje pokarmowe

• budowa nowych komórek i tkanek

• synteza biokatalizatorów

• utrzymanie stałego poziomu wody

• źródło energii i substancji zapasowych

Trawienie – zespół procesów mechanicznej i chemicznej przeróbki pokarmów

Podział funkcjonalny układu pokarmowego

1. narządy pobierające, rozdrabniające i formujące kęs

• jama ustna

• gardło

• przełyk

2. narządy rozkładające (trawiące)

• żołądek

• jelito cienkie

• wątroba

• trzustka

3. narząd, w których odbywa się wchłanianie i formowanie mas kałowych

• jelito grube

Rola układu pokarmowego

• pobieranie pokarmu

• trawienie – rozkładające

• wchłanianie

• formowanie i wydalanie resztek pokarmów zbędnych dla organizmu

Ściana narządów przewodu pokarmowego

Blaszka właściwa:

• pojedyncze lub skupione grudki chłonne

• gruczoły wydzielające śluz

• gruczoły wydzielające enzymy trawienne

• naczynia krwionośnego

• naczynia chłonne

• nerwy

Przydanka – błona surowicza

• otacza od zewnątrz odcinki przewodu pokarmowego, które leżą ponad przeponą

• a z narządów znajdujących się pod przeponą pokrywa: część dwunastnicy okrężnicy i odbytnicy

Budowa zęba

Zby mleczne – 20

Zęby stałe - 32

Język spełnia różne funkcje:

• narząd artykulacyjny

• zmysł smaku

• umożliwia ssanie

• umożliwia formowanie kęsów i przesuwanie ich do gardła

Ślina

• jest pierwszym sokiem trawiennym

• bezbarwna

• wodnista

• opalizująca

• nieco ciągliwa

• o odczynie prawie obojętnym

Skład śliny

• woda – 98%

• niewielka ilość białka – mucyny

• sole mineralne

• enzym – amylaza ślinowa – ptyalina

Rola śliny

• zmiękczanie kęsów

• rozpuszczanie składników

• pokrywanie kęsów śluzem

• zlepianie suchych drobin

• rozkład cukrów – ptyalina

Przełyk

• długość 25-30 cm

• sięga od C3 do Th10

• płyny – 1-2 sekund

• kęsy miękkie – 5 sekund

• kęsy suche – do 1 minuty

Żołądek

Sok żołądkowy

• bezbarwny

• wodnisty 99% - woda

• kwaśne pH 1-1,5

• na dobę 2-3l

Skład

• HCL

• NaCL OK 0,5%

• KCL

• enzymy trawienne (pepsyna, podpuszczka, lipaza)

• śluz - mucyna

Rola żołądka

• magazynowanie pokarmu

• dawkowanie pokarmu do trawienia w dwunastnicy

• narząd wydzielniczy – produkuje kwas solny i enzymy

• pokarm w jamie żołądka jest mieszany z sokiem żołądkowym i zamieniany w płynną miazgę (chymus)

• enzymy żołądkowe trawią duże cząstki białkowe na mniejsze

• pod wpływem silnie zakwaszonego soku żołądkowego dochodzi do bakteriobójczego odkażania pokarmu

• wchłanianie wody

Jelito cienkie

• długość 4-5 m

• średnica 25-45 mm

• dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte

Jelito cienkie – kosmki jelitowe

Rola kosmków

• zwiększają powierzchnię chłonną jelita

• do naczyń włosowatych zostają wchłonięte aminokwasy i węglowodany

• do naczyń chłonnych – tłuszcze

Rola dwunastnicy

• trawienie białek, tłuszczów i węglowodanów

• wchłanianie pokarmów

Funkcja jelita cienkiego

• dalsze trawienie

• przekazywanie do krwi strawionych substancji pokarmowych

• produkcja soków trawiennych przez liczne drobne gruczoły leżące w błonie podśluzowej dwunastnicy oraz śluzówce jelita czczego i krętego

• do dwunastnicy uchodzą przewody dwóch gruczołów trawiennych - wątroby i trzustki, produkujące żółć i sok trzustkowy

Jelito cienkie – sok jelitowy

Zawiera enzymy trawienne, które rozkładają związki na składniki proste

• peptydy do wo9lnych aminokwasów

• kwasy nukleinowe do pentoz, zasad purynowych, pirymidynowych i kwasu fosforowego

• sacharydy w jednocukry

• tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu

Ma odczyn lekko zasadowy

Trzustka

• długość 15-20 cm

• szerokość 2,5 – 5,5 cm

• masa 70-90g

Sok trzustkowy

• jest wodnisty, bezbarwny

• wydzielany na drodze odruchowej pod wpływem bodźców nerwowych na drodze hormonalnej

• bierze udział w trawieniu białka, węglowodanów i tłuszczy

• odczyn alkaliczny

wątroba

• największy gruczoł w organizmie człowieka

• barwa czerwono-brunatna

• waga 1,5 kg

• przez wrota wątroby przechodzą: tętnica wątrobowa, żyła wrotna, nerwy

• wychodzą: przewód wątrobowy, naczynia limfatyczne

Pęcherzyk żółciowy

• pojemność pęcherzyka 40-70ml

• dobowa produkcja żółci 600-800ml

• funkcja pęcherzyka – zagęszczanie żółci

Skład żółci

• kwasy żółciowe i ich sole

• barwniki żółciowe

• cholesterol

• lecytyna

• mocznik

• sole mineralne

Rola żółci

• emulgowanie tłuszczów

• aktywowanie enzymów trzustkowych, głównie lipazy

• rozpuszczanie kwasów tłuszczowych

• wzmaga perystaltykę jelit

Rola wątroby

• udział w procesach trawienia (produkcja żółci)

• bierze udział w gospodarce węglowodanowej, przemianie białkowej i tłuszczowej

• magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy

• pełni rolę ochronną (wychwytuje z krwi substancje trujące – pełni rolę odtruwającą)

• bierze udział w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych

• wytwarza protrombin, biorąca udział w krzepnięciu krwi

• reguluje gospodarkę żelaza i miedzi

• wytwarza heparynę, zapobiegającą krzepnięciu krwi

• produkuje duże ilości ciepła – ogrzewa krew

Jelito grube

• długość 130-150 cm

• średnica 50-70 mm

Rola jelita grubego:

• wchłanianie dużych ilości wody

• jest siedliskiem bogatej flory bakteryjnej (bakterie fermentacyjne i gnilne), która powoduje rozkład resztek

• niektóre bakterie produkują fermenty rozkładające błonnik na glukozę (15% celulozy ulega tu rozkładowi)

• niektóre bakterie produkują witaminy z grupy B

• ściany jelita produkują śluz, ułatwiający przesuwanie się formującego się kału ku odbytnicy

• bierze udział w formowaniu kału

• defekacja = wydalanie kału

Perystaltyka

• falowe, robaczkowe ruchy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

Otrzewna

• wydziela płyn surowiczy, który zwilża powierzchnię narządów

• zapobiega tarciu pętli jelitowych i narządów