ANATOMIA – WYKŁAD 1 – 19.10.2011

OKREŚLONE ORIENTACJE W PZRESTRZENI:

• Osie ciała

• Płaszczyzny ciała

OSIE CIAŁA

• PIONOWE (DŁUGIE)

- przebiegają z góry na dół ciała

- oś główna (najdłuższa) – biegnie od szczytu głowy do podstawy ciała

• POPRZECZNE (POZIOME)

- prostopadłe do osi długich

- z prawej strony ku lewej stronie ciała

• STRZAŁKOWE

- prostopadłe do oby powyższych

- w kierunku od przodu ku tyłowi

PŁASZCZYZNY CIAŁA

• STRZAŁKOWA

- wyznaczona przez oś strzałkową i pionową

- dzieli ciało na część prawą i lewą

- płaszczyzna pośrodkowa/symetrii – pokrywa się z osią główną

• CZOŁOWA

- wyznaczona przez oś poprzeczną i pionową

- biegnie równolegle do czoła

- dzieli ciało na część przednią i tylną

• POZIOMA (POPRZECZNA)

- wyznaczona przez oś strzałkową i poprzeczną

- biegnie poziomo i pod kątem prostym do obu powyższych

- dzieli ciałko na część górną i dolną

WZAJEMNE POŁOŻENIE NARZĄDÓW

• W STOSUNKU DO PŁASZCZYZNY POŚRODKOWEJ

- przyśrodkowy (medialis)

- boczny (lateralis)

• W STOSUNKU DO PŁASZCZYZNY CZOŁOWEJ

- przedni (anterior) – brzuszny

- tylny (posteriori) – grzbietowy

• W STOSUNKU DO PŁASZCZYZNY POZIOMEJ

- górny (superior)

- dolny (inferior)

NAZWY PRZY OKREŚLANIU POŁOŻENIA NARZĄDÓW:

• zewnętrzny – externus

• wewnętrzny – internus

• powierzchowny – superficialis

• głęboki – profundus

• podłużny – longitudinalis

• prawy – dexter

• lewy – sinister

• brzuszny – ventralis

• grzbietowy – dorsalis

• dłoniowy – palmaris

• podeszwowy – plantaris

OKOLICE CIAŁA LUDZKIEGO

• poszczególne pola na powierzchni ciała – w anatomii nazywamy okolicami ciała

• znaczenie praktyczne dla topografii, głównie przebiegu naczyń, nerwów, struktur w układzie ruchu i położenia narządów wewnętrznych

OKOLICE GŁOWY

• 3 główne okolice położone pośrodkowo:

- okolica czołowa

- okolica ciemieniowa

- okolica potyliczna

• 4 SYMETRYCZNE OKOLICE POŁOZONE BOCZNIE:

- skroniowa

- podskroniowa

- uszna

- sutkowa

OKOLICE TWARZY

• OKOLICE NIEPARZYSTE

- nosowa

- ustna

- bródkowa

• OKOLICE PARZYSTE:

- oczodołowa

- podoczodołowa

- jarzmowa

- policzkowa

- przyuszniczo – żwaczowa

SZYJA:

• okolica przednia – szyja właściwa

• okolica tylna – okolica karkowa

OKOLICE KLATKI PIERSIOWEJ

• okolica mostkowa – nieparzysta środkowa

• SYMETRYCZNE OKOLICE:

- obojczykowa

- podobojczykowa

- sutkowa

- pachowa

- podsutkowa

- okolica brzuszna klatki piersiowej

OKOLICE GRZBIETU

• okolica kręgowa

• okolica krzyżowa

• parzyste okolice boczne, które obejmują okolice:

- nadłopatkową

- łopatkową

- podłopatkową

- lędźwiową

OKOLICE KOŃCZYNY GÓRNEJ

• barkowa

• naramienna

• ramieniowa przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna

• łokciowa: przednia i tylna

• przedramieniowa: przednia i tylna

• grzbiet ręki

• dłoń

• okolica dłoniowa i grzbietowa palców

UKŁADY NARZĄDÓW

• 100 000 bilionów komórek

• 4 podstawowe rodzaje tkanek

• NARZĄDY – oddzielne struktury o określonym kształcie, wymiarach i funkcji

• układ narządów

UKŁAD RUCHU

• układ kostno-szkieletowy (bierny)

• układ połączeń kości – stawy (bierny)

• układ mięśniowy (czynny)

UKŁAD NACZYNIOWY

• układ krwionośny (serce i naczynia krwionośne)

• układ limfatyczny

UKŁAD ODDECHOWY

• górne drogi oddechowe

• dolne drogi oddechowe

• płuca

UKŁAD POKARMOWY

• przewód pokarmowy

• wielkie gruczoły trawienne jamy brzusznej (trzustki i wątroby)

UKŁAD NERWOWY

• układ ośrodkowy (mózg i rdzeń)

• układ obwodowy (12 par nerwów czaszkowych i 3 pary nerwów rdzeniowych)]

• układ autonomiczny

• narządy zmysłów ( np. dotyk)

UKŁAD MOCZOWY

• nerki

• drogi moczowe

UKŁAD ROZRODCZY

• narządy płciowe męskie

• narządy płciowe męskie

UKŁAD DOKREWNY

• gruczoły wydzielania wewnętrznego

- tarczyca

- nadnercza

- trzustka

- jądra

- jajniki

ANATOMIA UKŁADU KOSTNEGO

• osteologia – nauka o kościach

• syndesmologia – nauka o połączeniach ścisłych kości

• artrologia – nauka o stawach

• myologia – nauka o mięśniach

UKŁAD KOSTNY

• określa kształt i rozmiary ciała ludzkiego

• pełni funkcję podporową i ochronną

• jest biernym narządem ruchu

• stanowi miejsce przyczepu mięśni

• SZPIK – wytwarzanie elementów morfologicznych krwi

• Zbudowany jest z kilku rodzajów wyspecjalizowanej tkanki łącznej

TKANKA ŁĄCCZNA

• obejmuje wiele zróżnicowanych pod względem budowy i funkcji tkanek

• cechą wspólną tej grupy tkanek jest ich mezenchymalne pochodzenie i zdolność wytwarzania włókien w istocie międzykomórkowej

• komórki tkanki łącznej są na ogół oddalone od siebie, a przestrzeń między nimi wypełnia istota międzykomórkowa i zawarte w niej włókna kolagenowe i sprężyste

WŁÓKNA KOLAGENOWE

• buduje białko kolagen

• bardzo wytrzymałe i nierozciągliwe

• występują najczęściej w budowie więzadeł, ścięgien, torebkach stawowych, powięzi, skóry, błony śluzowej

• WŁÓKNA KRATKOWE (srebrochłonne) – zbudowane z retykuliny i wytwarzają układ sieci/krat. Występują na powierzchni naczyń krwionośnych, nerwów i mięśni oraz w zrębie narządów limfatycznych, skórze i ścianie jelit.

WŁÓKNA SPRĘŻYSTE

• buduje białko elastyna

• charakteryzują się znaczną zdolnością do rozciągania (do 150% długości początkowej) i odpornością na rozrywanie

• występują w budowie dużych naczyń krwionośnych (aorta), w chrząstce sprężystej, niektórych więzadłach (więzadła żółte) i skórze

TKANKA ŁĄCZNA

• w tkance łącznej występuje kilka rodzajów komórek

• najliczniejsze są fibrocyty i fibroblasty o kształcie gwiazdkowym i dość cienkich wypustkach. Komórki te produkują włókna istoty międzykomórkowej.

HISTOCYTY

• pochodzą z monocytów

• zachowały one zdolność do poruszania się ruchem pełzakowatym

• uczestniczą w mechanizmach obronnych organizmu poprzez funkcję fagocytozy i pinocytozy

KOMÓRKI TUCZNE

ZAWIERAJĄ:

• heparynę – hamującą krzepnięcie krwi

• histaminę – zwiększającą przepuszczalność ścian naczyń włosowatych

KOMÓRKI PLAZMATYCZNE

• wywodzą się z limfocytów B

• odgrywają ważną rolę w procesach obronnych organizmu

• plazmocyty biorą udział w wytwarzaniu przeciwciał

KOMÓRKI TŁUSZCZOWE

• mają zdolność do gromadzenia w cytoplazmie dużej ilości tłuszczu w postaci kropli

• funkcja – magazynowanie energii i izolacja termiczna

TKANKA CHRZĘSTNA

• tkankę chrzęstną budują komórki zwane chondrocytami oraz istota międzykomórkowa

• nie zawiera naczyń i nerwów

• struktura istoty międzykomórkowej pozwala na tworzenie:

- chrząstki szklistej

- chrząstki włóknistej

- chrząstki sprężystej

CHRZĄSTKA SZKLISTA

• buduje chrząstki żebrowe, chrząstki krtani i dróg oddechowych, chrząstki nasadowe kości długich oraz pokrywa powierzchnie stawowe

• OCHRZĘSTNA (decyduje o odżywianiu i regeneracji chrząstki), nie występuje na powierzchni chrząstek stawowych

• substancję międzykomórkową tworzą głównie włókna kolagenowe i istota podstawna

• chondrocyty podlegają regulacji hormonalnej

CHRZĄSTKA WŁÓKNISTA

• zbliżona jest budową do tkanki łącznej zbitej

• występują w niej grube pęczki włókien kolagenowych

• buduje krążki międzykręgowe, chrząstkę spojenia łonowego

CHRZĄSTKA SPRĘŻYSTA

• zawiera w istocie międzykomórkowej przede wszystkim gęstą siateczkę włókien elastycznych (sprężystych)

• występuje w budowie małżowiny usznej i przewodu słuchowego oraz niektórych chrząstkach krtani

TKANKA KOSTNA

• główny składnik szkieletu (w zarodku w końcu 2 miesiąca)

• wysoki stopień twardości – spowodowany zmineralizowaniem substancji międzykomórkowej, która zawiera głównie związki wapnia, fosforu i magnezu oraz włókna kolagenowe

• komórki tkanki kostnej to:

- OSTEOKLASTY

- OSTEOBLASTY – komórki kościotwórcze, uczestniczą w procesie wytwarzania istoty międzykomórkowej i w procesie mineralizacji, po zakończeniu tych procesów stają się OSTEOCYTAMI, w dojrzałej tkance kostnej dominują OSTEOCYTY, których zadaniem jest utrzymanie i regeneracja części organicznej kości

- OSTEOKLASTY – wielojądrzaste komórki olbrzymie, są to KOMÓRKI KOŚCIOGUBNE – zajmują się z resorpcją kości w kierunku przebudowy tkanki kostnej (np. biorą udział w wytwarzaniu jamy szpikowej)

• jest głównym składnikiem budowy kośćca dorosłego człowieka

• pełni funkcję ochronną i podporową dla narządów i układów, decydując o wymiarach ciała, a także stanowi bierny układ ruchu

• w dojrzałej kości wyróżnia się dwie struktury: tkankę kostną zbitą i tkankę kostna gąbczastą

TKANKA KOSTNA ZBITA

• charakteryzuje się zwartym układem blaszek kostnych

• podstawową jednostką jest OSTEON, na który składa się kanał i kilka koncentrycznie ułożonych blaszek kostnych

• kanałem osteonu (podłużny kanał Haversa) biegną naczynia odżywiające kości

• poprzecznie do tych kanałów biegną kanały Volkmanna wraz z naczyniami krwionośnymi z okostnej

• między blaszkami położone są jamki wraz z osteocytami

• tkanka kostna zbita buduje trzon kości długich i stanowi warstwę powierzchowną w pozostałych kościach

TKANKA KOSTNA GĄBCZASTA

• zbudowana jest z beleczek kostnych ograniczających przestrzenie zwane cewkami kostnymi

• w przestrzeniach między beleczkami znajduje się szpik kostny

• tkanka kostna gąbczasta występuje w nasadach kości długich, w kościach płaskich i krótkich

OKOSTNA

• pokrywa każdą kość

• zbudowana z tkanki łącznej włóknistej

• składa się z 2 warstw:

- zewnętrznej – zawiera włókna kolagenowe i sprężyste

- wewnętrznej – rozrodczej

• WARSTWA WEWNĘTRZNA – bogato unaczyniona i unerwiona, zawiera osteoblasty – zrastanie kości na grubość + regeneracja i procesy odtwórcze

• ochrania kość i odżywia

• łączy się z kością poprzez włókna Sharpeya

ROZWÓJ KOŚĆI

• procesy wzrastania kości trwają do około 20-25 r.ż.

• kończą się ok 2 lata wcześniej u kobiet niż mężczyzn

• za wzrastanie kości na grubość odpowiedzialna jest okostna

• na długość kości wzrastają w rejonie chrząstek nasadowych kości długich

• 2 fazy szybkiego wzrastania, podlegające regulacji hormonalnej

- występuje w 1r.ż.

- okres pokwitania

SZPIK KOSTNY

• masa ok. 2,5 kg

• jamy w trzonach kości długich oraz jamki między beleczkami kostnymi kości gąbczastej

• zrąb szpiku kostnego utworzony jest z tkanki łącznej siateczkowatej i zawiera elementy komórkowe, z których powstają morfotyczne składniki krwi, a także osteoblasty

• występuje w dwóch postaciach:

- szpik kostny czerwony

- szpik kostny żółty

SZPIK KOSTNY ŻÓŁTY

• nazywany nieczynnym

• zawiera dużą ilość komórek tłuszczowych i traci zdolności krwiotwórcze

• w przypadku niedokrwistości bądź znacznej utraty krwi może być on przekształcony w czynny szpik czerwony

ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT WYRÓŻNIAMY KOŚCI:

• DŁUGIE:

- jeden z trzech wymiarów przewyższa wyraźnie 2 pozostałe

- występują w budowie szkieletu kończyn

- dwa zgrubiałe końce – nasady, oraz trzon kości z jamą szpikową

- bliżej osi głównej ciała – nasada bliższa, koniec przeciwny – nasada dalsza

- istota zbita – trzon, istota gąbczasta – nasady

- chrząstki nasadowe – kostnieje – kresa nasadowa

• PŁASKIE

- np. łopatka, kości sklepienia czaszki, kość biodrowa

- jeden wymiar wyraźnie mniejszy od dwóch pozostałych

• KRÓTKIE

- np. kości nadgarstka, stępu

- równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach

- zbudowane są z tkanki kostnej gąbczastej i pokryte cienką blaszką istoty zbitej

• PNEUMATYCZNE

- np. kość czołowa, klinowa, sitowa, szczęka

- zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem

• RÓŻNOKSZTAŁTNE

ANATOMIA – WYKŁAD 2 – 26.10.2011

RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI

• bierny układ ruchu

• WYRÓŻNIAMY:

- połączenia ścisłe/ciągłe – brak ruchomości bądź ruchy nieznaczne

- połączenia wolne (czyli stawy) – są połączeniami ruchomymi

POŁĄCZENIA ŚCISŁE

• ciągłe, bez szczeliny stawowej

• w zależności od rodzaju tkanki łącznej kości dzielą się na:

- więzozrosty

- chrząstkozrosty

- kościozrosty

WIĘZOZROSTY

• połączenie, w którym tkanką łączącą jest tkanka łączna właściwa

• mogą występować jako:

- więzozrosty włókniste

- więzozrosty sprężyste

- szwy(suturae)

- wklinowanie

WIĘZOZROST WŁÓKNISTY

• połączenia tworzą klejodajne pasma łącznotkankowe

- więzadło rylcowo-gnykowe

- błony międzykostne

WIĘZOZROST SPRĘŻYSTY

• pasma łącznotkankowe z włóknami sprężystymi

- aparat więzadłowy krtani

- więzadła żółte

SZWY

• cienka, ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej (ok.0,5 mm grubości)

• w zależności od kształtu łączących się brzegów kości wyróżniamy:

- szew płaski/gładki/prosty – np. połączenie pomiędzy kośćmi nosowymi

- szew łuskowy – np. połączenie łuski kości skroniowej z kością ciemieniową

- szew piłowaty – najmocniejsze tego typu połączenie, np. szew strzałkowy

WKLINOWANIE

• umocowanie korzeni zębów w ścianie zębodołu za pomocą cienkiej warstwy tkanki łącznej (ozębnej-okostnej zębodołu)

• odmiana – szew rozszczepiony/rowkowy (dziób kości klinowej ze skrzydłami lemiesza)

CHRZĄSTKOZROST

• połączenie 2 kości warstwą chrzęstną

- chrząstkozrost szklisty – chrząstki żebrowe

- chrząstkozrost włóknisty – krążki międzykręgowe

- spojenia – chrząstkozrost mający wewnątrz jamę wypełnioną mazią (spojenie łonowe, spojenie mostka)

KOŚCIOZROSTY

• najmocniejsze połączenia kości, pozbawione możliwości ruchu

• powstają w dojrzałym wieku na skutek kostnienia więzozrostów i chrząstkozrostów

RUCHOMOŚĆ I PRZESUWALNOŚĆ POŁĄCZEŃ ŚCISŁYCH KOŚCI

• kościozrosty – 0

• chrząstkozrosty – bardzo ograniczona, zależna od grubości chrząstki

• więzozrost włóknisty, a sprężysty

POŁĄCZENIA WOLNE – STAWY

• stawy – najbardziej ruchome połączenie kości

• połączenia maziowe

• tworzą się we wczesnych okresach rozwojowych – 4/6 tydzień życia płodowego

BUDOWA STAWU

• 3 składniki główne:

- powierzchnie stawowe – pokryte chrząstka stawową

- torebka stawowa

- jama stawowa

POWIERZCHNIE STAWOWE

• pokryte chrząstką szklistą (obecny krążek stawowy – chrząstka włóknista np. staw mostkowo-obojczykowo-obojczykowy, staw skroniowo-żuchwowy)

• kształt – płaskie, wypukłe, wklęsłe (zależy od funkcji) jedna jest negatywem drugiej

• chrząstka stawowa – gładka, grubość 0,5 – 2 mm

• chrząstki stawowe – pozbawione naczyń krwionośnych i nerwów

• chrząstka stawowa – brak ochrzęstnej, regeneracja niemożliwa / ubytek – zastępcza tkanka włóknisto-chrzęstna

NIESTAŁE SKŁADNIKI STAWU

• więzadła stawowe

• krążki stawowe

• łąkotki

• obrąbki stawowe

TOREBKA STAWOWA

• otacza cały staw, izolując go od otoczenia

• przyczynia się do przylegania powierzchni stawowych

• zbudowana z dwóch warstw:

- zewnętrzna – błona włóknista

- wewnętrzna – błona maziowa

BŁONA WŁÓKNISTA

• zbudowana głównie z włókien kolagenowych z niewielka ilością włókien elastycznych

• przechodzi w okostną

• grubość błony włóknistej jest zróżnicowana ii zależy od obciążenia stawu i zakresu ruchów

• tworzy więzadła stawowe

• zabezpiecza fizjologiczny zakres ruchów w stawie/różny stopień napięcia/mięsnie i ścięgna

BŁONA MAZIOWA

• cienka, delikatna błona łącznotkankowa

• zawiera włókna sprężyste, komórki tłuszczowe, jest bogato unaczyniona i unerwiona

• może wytwarzać różne twory:

- wypuklenia do jamy stawowej – fałdy maziowe i kosmki maziowe

- uwypuklenia poza staw – kaletki maziowe

• wytwarza maź stawową – jasna, bladożółtawa ciecz zawierająca mucynę i kuleczki tłuszczu, zawartość wody 95-97%

• maż – wypełnia przestrzeń między powierzchniami stawowymi, powoduje ich przylepność względem siebie, zmniejsza tarcie powierzchni

• w stanach zapalnych – wzrost wydzielania płynu surowiczego

JAMA STAWOWA

• szczelinowata, linijna przestrzeń całkowicie wypełnioną mazią stawową

• powierzchnie stawowe przylegają ściśle do siebie – ciśnienie atmosferyczne, przylepność powierzchni stawowych, napięcia mięśni

NIESTAŁE SKŁADNIKI STAWU

• więzadła stawowe

• obrąbki stawowe

• krążki stawowe i łąkotki

WIĘZADŁA STAWOWE

• zbudowane z tkanki łącznej włóknistej zbitej

• mogą przebiegać wewnątrz lub na zewnątrz stawu

• funkcja:

- wzmocnienie torebki stawowej

- hamowanie nadmiernych ruchów

- ochrona przed zwichnięciem

KRĄZKI STAWOWE

• np. mostkowo-obojczykowy

OBRĄBKI STAWOWE

• zbudowane z chrząstki włóknistej

• pogłębiają i powiększają panewkę stawową (staw ramienny i biodrowy)

• zabezpieczają ruchy w stawie

• są unaczynione i unerwione

ŁĄKOTKI STAWOWE

• leżą w jamie stawu kolanowego

• kształt łąkotki jest podobny do półksiężyca (na przekroju poprzecznym do klina) podstawą zwrócone są obwodowo do torebki stawowej

• pogłębiają powierzchnię stawową kości piszczelowej

• służą jako przesuwalne powierzchnie stawowe

• przyczyniają się do amortyzowania wstrząsów

KRYTERIA PODZIAŁÓW STAWÓW

• STAWY DZIELIMY ZE WZGLĘDU NA:

- liczbę kości (powierzchni stawowych)

- ukształtowanie powierzchni stawowych

- liczbę osi, wokół których wykonywane są ruchy w stawie

LICZBA KOŚCI (POWIERZCHNI STAWOWYCH)

• STAW PROSTY – w utworzeniu biorą udział tylko 2 kości: staw ramienny, staw biodrowy

• STAW ZŁOŻONY – tworzą go więcej niż dwie kości: staw łokciowy (zaliczane są także stawy z krążkiem śródmostkowym np. staw mostkowo-obojczykowy, staw skroniowo-żuchwowy)

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI STAWOWYCH

• staw kulisty

• staw kulisto-panewkowy

• staw kłykciowy (eliptyczny)

• staw siodełkowy

• staw zawiasowy

• staw obrotowy

• staw płaski

STAW KULISTY WOLNY

• 1 powierzchnia stawowa – wypukła, w kształcie kulistym

• 2 powierzchnia – wklęsła (np. staw ramienny)

• Staw kulisty jest wieloosiowy – można w nim wykonywać ruchy w różnych kierunkach

STAW KULISTY PANEWKOWY

• odmiana stawu kulistego

• głowa objęta przez panewkę stawową (poza równik)

• także wieloosiowy, ale ograniczony zakres ruchów (np. staw biodrowy)

RUCHY W STAWACH KULISTYCH

• wzdłuż osi poprzecznej – zginanie, prostowanie

• wzdłuż osi strzałkowej – odwodzenie, przewodzenie

• wzdłuż osi pionowej – skręcanie przyśrodkowe i skręcanie boczne

Połącznie powyższych ruchów daje ruch obwodzenia.

STAW KŁYKCIOWY LUB ELPITYCZNY

• 1 powierzchnia stawowa – wypukła w dwóch kierunkach (kształt eliptyczny)

• druga – w obu kierunkach wklęsła

• staw kłykciowy jest dwuosiowy

Staw promieniowo-nadgarstkowy

• ruchy odbywają się dookoła dwóch osi

- poprzecznej (zgięcie dłoniowe i grzbietowe)

- dłoniowo-grzbietowej (przywodzenie i odwodzenie)

STAW SIODEŁKOWY

• obie powierzchnie stawowe wklęsło-wypukłe w kształcie siodła

Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka

• ruchy w stawie wokół 2 osi – ruch przywodzenia i odwodzenia oraz przeciwstawienia i odprowadzania

STAW ZAWIASOWY

• główka stawowa – kształt bloczka, natomiast panewka jest jej negatywem

• staw zawiasowy jest jednoosiowy – oś poprzeczna – zginanie i prostowanie

• więzadła poboczne i duża torebka stawowa

• stawy międzypaliczkowe

STAW ŚRUBOWY

• ruch obrotowy dokoła osi podłużnej łączy się z równoczesnym ruchem wzdłuż tej osi

• staw kręgu zęba obrotowego

• część ramienno-łokciowa stawu łokciowego

STAW OBROTOWY

• wypukła powierzchnia stawowa stanowi odcinek walca i przylega do wklęsłej powierzchni wcięcia kości sąsiedniej

• staw obrotowy jest jednoosiowy

• oś ruchu stawu – biegnie zgodnie z długą osią kości (ruch nawracania (pronatio) i odwracania (supinatio) lub skręcania (rotatio) przyśrodkowego i bocznego)

Staw promieniowo-łokciowy bliższy i dalszy.

STAW PŁASKI

• powierzchnie stawowe płaskie i rozmiarami równe

• ruchomość jest minimalna, zależna też od napięcia aparatu więzadłowego

• część bliższa szkieletu ręki i stopy, a także między kością biodrową i krzyżową

STAWY JEDNOOSIOWE

• staw zawiasowy

• staw śrubowy

• staw obrotowe

STAWY DWUOSIOWE

• staw kłykciowy/elipsoidalny (zgięcie, prostowanie, przywodzenie, odwodzenie = obwodzenie)

• staw siodełkowy (przywodzenie, odwodzenie, przeciwstawianie, odprowadzanie = obwodzenie)

STAWY TRÓJOSIOWE

• poza 3 podstawowymi osiami ruch może odbywać się wokół licznych osi pośrednich

• stawy kuliste wolne

• stawy kulisto-panewkowe

ANATOMIA – WYKŁAD 4 – 16.11.2011

POŁĄCZENIA RUCHOMEJ CZĘŚCI KRĘGOSŁUPA

• w przedkrzyżowej części kręgosłupa połączenia dzielimy na:

- więzozrosty – więzadła długie i krótkie

- chrząstkozrosty – krążki międzykręgowe

- stawy znajdujące się między wyrostkami stawowymi …………… kręgów

CHRZĄSTKOZROSTY KRĘGOSŁUPA

• realizowane są przez krążki międzykręgowe łączące górną i dolną powierzchnię sąsiednich kręgów

• 23 segmentalnie ułożone krążki międzykręgowe (6+12+5)

• Są to chrząstkozrosty typu włóknistego. Pierścień włóknisty + jądro miażdżyste

KRĄZKI MIĘDZYKRĘGOWE

• Czyli chrząstki międzykręgowe – płaskie płytki chrząstki włóknistej ściśle złączone z powierzchniami trzonów kręgów za pomocą cienkiej w-wy chrząstki szklistej

- pierścień włóknisty – hamuje ruchy kręgów

- jądro miażdżyste – „kulista poduszka wodna”

• mają kształt klina i uczestniczą w utworzeniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa

• w odcinku szyjnym i lędźwiowym podstawa klina skierowana jest do przodu – lordoza szyjna i lędźwiowa

• w części piersiowej podstawa klina zwrócona jest do tyłu – kifoza piersiowa

• wysokość krążka rośnie w miarę wzrostu wysokości trzonu kręgu

• łączna wysokość krążków międzykręgowych stanowi ok ¼ długości kręgosłupa

• należą do czynników amortyzujących wstrząsy

• nie wapnieją

WIĘZOZROSTY

• więzadła długie i krótkie

• zbudowane z tkanki łącznej włóknistej, z wyjątkiem więzadła żółtego i karkowego

• tkanka łączna sprężysta-elastyczna

WIĘZADŁA DŁUGIE

• więzadło podłużne przednie – na przedniej powierzchni trzonów kręgów, od guzka gardłowego kości potylicznej do powierzchni miedniczej kości krzyżowej. Hamuje ruchy zgięcia kręgosłupa do tyłu.

• więzadło podłużne tylne – leży na tylnej powierzchni trzonów kręgów wewnątrz kanału kręgowego, od boku kości potylicznej do górnej części kanału krzyżowego. Hamuje ruchy zgięcia kręgosłupa w przód.

• więzadło nadkolcowe - biegnie od wyrostka kolczystego C7 do grzebienia pośrodkowego i kości krzyżowej. Między wyrostkami kolczystymi łączy się z więzadłem międzykolczystym. Napina się podczas zgięcia kręgosłupa do przodu.

WIĘZADŁA KRÓTKIE KRĘGOSŁUPA

• więzadła żółte – międzyłukowe, wypełniają przestrzenie między sąsiednimi łukami kręgów, zamykając od tyłu kanał kręgowy. Dzięki swojej elastyczności są w każdym ustawieniu kręgosłupa napięte.

• więzadła międzykolcowe – łączą ze sobą przednie wyrostki kolczyste.

• więzadła międzypoprzeczne – między wyrostkami poprzecznymi sąsiednich kręgów. Napinają się przy zgięciu bocznym kręgosłupa w stronę przeciwną.

• więzadło karkowe – rozpięte między kością potyliczną a wyrostkami kolczystymi kręgów szyjnych w płaszczyźnie pośrodkowej.

POŁĄCZENIA STAWOWE

• wyrostki stawowe poszczególnych kręgów połączone są ze sobą torebkami stawowymi (najluźniejsze w stawach części szyjnej, wzmocnione więzadłami żółtymi)

• powierzchnie stawowe położone są na wyrostkach stawowych górnych i dolnych.

• chrząstki powierzchni stawowych najgrubsze w kręgach lędźwiowych.

POŁĄCZENIE PRZEDKRZYŻOWEGO ODCINKA KRĘGOSŁUPA Z KOŚCIĄ KRZYŻOWĄ

• połączenia V kręgu lędźwiowego z podstawą kości krzyżowej odbywa się na tych samych zasadach jak w kręgach prawdziwych.

• ostatni krążek międzykręgowy jest wysoki, podstawą klina skierowany do przodu , wytwarza tzw. WZGÓREK i kąt lędźwiowo-krzyżowy. Od wielkości tego kąta zależą głębokość lordozy lędźwiowej i nachylenie miednicy.

• dodatkowo więzadło biodrowo-lędźwiowe

POŁĄCZENIA W CZĘŚCI KRZYZOWO- GUZICZNEJ KRĘGOSŁUPA

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA Z CZASZKĄ

• połączenie kręgosłupa z głową zachodzi przez kompleks 6 stawów

• czynnościowo wyróżniamy:

- staw głowowy górny (szczytowo-potyliczny) – parzysty

- staw głowowy dolny

+ parzysty staw szczytowo-obrotowy boczny

+ staw szczytowo –obrotowy pośrodkowe – przedni i tylny

RUCHY W STAWACH GŁOWY

• ruchy w górnym stawie głowy

- zgięcie do przodu i ku tyłowi – dookoła osi poprzecznej, zakres 30*/125*

- nieznaczne zgięcie boczne – 10* dookoła osi strzałkowej /45*

• ruchy w dolnym stawie głowy

- ruch obrotowy głowy w stosunku do długiej osi zęba, obrót w każdą stronę = 30*/90*

KRĘGOSŁUP JAKO CAŁOŚĆ

• wysokość ciała człowieka obejmuje długość kończyn dolnych, długość kręgosłupa oraz głowy 70-75 cm/45%

KRĘGOSŁUP WYKAZUJE KRZYWIZNY W PŁASZCZYŹNIE SZTRZAŁKOWEJ

• lordoza szyjna – łuk krzywizny wypukłością skierowany do przodu

• kifoza piersiowa

• lordoza lędźwiowa – łuk skierowany wypukłością do przodu

• kifoza krzyżowa

Odcinki wypukłe do przodu charakteryzuje większość ruchów.

KRĘGOSŁUP JAKO CAŁOŚĆ

• krzywizny przedkrzyżowe części kręgosłupa są wzajemnie od siebie zależne

• ustabilizowanie się fizjologicznych krzywizn kręgosłupa przypada na końcowy okres pokwitania i okres dorastania (ok 20 r.ż)

• boczne skrzywienie kręgosłupa zachodzące w płaszczyźnie czołowej (skoliozy) , gł 1-10, 52% skoliozy Th3 – Th6 wypukłością w prawo

FUNKCJE KRĘGOSŁUPA

• OCHRONNA:

- w kanale kręgowym – rdzeń kręgowy wraz z oponami i odchodzącymi od niego nerwami

- kanał kręgowy – łączy się z jama czaszki otworem wielkim, a kończy się rozwojem krzyżowym

- wielkość światła kanału

- ściany kanału – kostno-włókniste (trzon, łuki kręgów, krążki międzykręgowe i więzadła np. żółte)

- sprężystość krzywizny kręgosłupa

• PODPOROWA

- pionowa postawa ciała i charakterystyczny kształt kręgosłupa są typowymi właściwościami człowieka

- w wyniku pionizacji – kręgosłup położony w głównej osi ciała i nieco do tyłu

• LOKOMOCYJNA

- zróżnicowana – zależy od odcinka

- najbardziej ruchoma – szyjny

- najmniej ruchoma – piersiowy

- 3 osie: (ruch obwodzenia)

+ poprzeczne – zgięcie do przodu i do tyłu

+ strzałkowe – zgięcie boczne

+ pionowe – ruchy rotacyjne, obrotowe