Historia Unii Gospodarczej i Walutowej

Geneza współpracy walutowej

Pierwsze sformułowania dotyczące współpracy walutowej pojawiły się już w traktacie ustanawiającym EWG^[4]. Priorytetem były jednak wówczas prace nad wspólną polityką rolną, utworzeniem unii celnej oraz - docelowo - wspólnego rynku^[4]. Ponadto funkcjonowanie systemu z Bretton Woods gwarantowało wówczas stabilność walut, co nie rodziło potrzeby zacieśnienia współpracy w tym zakresie^[4]. Dopiero stopniowe załamywanie się dotychczasowego systemu walutowego, które odbiło się negatywnie na handlu w ramach EWG, skłoniło jej członków do wypracowania własnej koncepcji integracji walutowej^[4].

Pierwszy projekt w tym zakresie powstał w 1971 - był to tzw. raport Barre'a z 1969 roku^[5]. Jego następcą był plan Wernera, w którym zaprezentowano projekt utworzenie unii ekonomicznej i walutowej^[4]. Oba projekty nie były jednak w pełni realizowane, m.in. z uwagi na kryzys naftowy oraz rozszerzenie EWG do dziewięciu państw^[5].

Raport Wernera

Rada w marcu 1970 r. zleciła ówczesnemu premierowi i ministrowi finansów Luksemburga Pierre'a Wernera przygotowanie raportu w sprawie stopniowego urzeczywistnienia unii gospodarczo-walutowej, złożony Radzie w wersji ostatecznej w październiku 1970 r. Pierre Werner przedłożył plan wprowadzenia wspólnego europejskiego pieniądza. Wtedy plan ten odrzucono, jednak powrócono do niego w 1979. To wtedy powstała poprzedniczka euro - ecu (Europejska Jednostka Walutowa). Na to, iż utworzonego raportu nie można było urzeczywistnić, złożyło się wiele przyczyn. Należy tu wymienić chociażby szybki wzrost inflacji i jej zróżnicowanie w krajach członkowskich.

Raport P.Wernera przewidywał kilkustopniową realizację unii gospodarczo-walutowej. Pierwszy etap miał trwać 3 lata i tylko dla niego zostały określone konkretniejsze zalecenia. Ostatni etap miał przypaść na 1980 r. Należy wymienić kilka decyzji Rady, które zostały podjęte w związku z tezami zawartymi w raporcie utworzonym przez P. Wernera. Są to:

Decyzje Rady zawarte w raporcie Wernera:

• ustanowienie średnioterminowej pomocy finansowej dla utrzymania wahań kursów walutowych w wyznaczonych granicach

• powołanie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej

• zwiększenie krótkoterminowej pomocy walutowej

• utworzenie Komitetu Współpracy Gospodarczej

• powołanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

Pierwszy etap wprowadzania w życie Unii Gospodarczej i Walutowej rozpoczął się w 1970 roku, ale założenia planu nie zostały zrealizowane z powodu światowego kryzysu walutowego i energetycznego. Spowodował on załamanie się węża walutowego, uniemożliwiając w konsekwencji przejście do zakładanego na rok 1974 drugiego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej.

Raport Delorsa

W czerwcu 1988 r. Rada Europejska potwierdziła, że jej celem jest stopniowa realizacja Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Przeanalizowanie i zaproponowanie konkretnych etapów dochodzenia do takiej unii Rada powierzyła komitetowi pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa - ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej.

W skład komitetu wchodzili prezesi krajowych banków centralnych Wspólnoty Europejskiej.

Przedstawiony przez nich tzw. Raport Delorsa proponował, by unię gospodarczą i walutową zrealizować stopniowo, w trzech odrębnych etapach.

Na jego podstawie Szczyt Unijny w Madrycie zdecydował 1 czerwca 1989 o rozpoczęciu pierwszego etapu unii gospodarczo-walutowej 1 lipca 1990 roku.

W grudniu 1989 roku szczyt w Strasburgu zwołał konferencję międzyrządową w celu ustalenia, niezbędnych do utrzymania unii gospodarczo-walutowej, poprawek do Traktatu. Wspomniana konferencja (w Strasburgu) doprowadziła do powstania Traktatu o Unii Europejskiej, ostatecznie podpisanego w Maastricht w 1992 roku. Traktat postanowił o wprowadzeniu unii w trzech etapach:

• Zgodnie z planem pierwszy etap rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zniesiono wszelką kontrolę wymiany walut i tym samym wprowadzono pełną swobodę przepływu kapitału. Wzmocniono kooperację pomiędzy bankami centralnymi dotyczącą unii monetarnej, jak również wprowadzono zakaz uprzywilejowanego dostępu instytucji publicznych do wsparcia finansowego banku.

• Drugi etap rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powstał Europejski Instytut Walutowy (EMI - European Monetary Institute), odpowiedzialny za pogłębienie współpracy pomiędzy niezależnymi bankami centralnymi krajów członkowskich oraz przeprowadzenie niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), prowadzenia jednolitej polityki pieniężnej i utworzenia wspólnej waluty na trzecim etapie. 16 grudnia 1995 roku ustalono nazwę nowej waluty Euro. W czerwcu 1997 roku Rada Europejska uzgodniła Pakt Stabilności i Wzrostu oraz nowy mechanizm wymiany walut (ERM II). Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro. 3 maja 1998 roku postanowiono o 11 krajach, które oficjalnie utworzą unię gospodarczo-walutową 1 stycznia 1999 roku.

Mechanizm kursowy ERM II

Europejski Instytut Walutowy miał za zadanie przeprowadzenia prac przygotowawczych w zakresie przyszłych relacji monetarnych i kursowych pomiędzy obszarem euro a innymi krajami UE. Celem ERM2 było więc zapewnienie mechanizmów stabilności walutom krajów spoza Eurolandu. Drugą funkcją ERM2 było dostarczenie instrumentu ewaluacyjnego (pobyt w ERM2 jest jednym z kryteriów dopuszczalności państwa do rozpoczęcia procesu zastępowania waluty narodowej euro).

Pakt Stabilności i Wzrostu

Pakt zobowiązuje kraje Unii Gospodarczej i Walutowej do utrzymywania równowagi budżetowej w średnim okresie, który obejmuje pełny cykl koniunkturalny. Wszystkie gospodarki muszą systematycznie przedkładać i aktualizować programy makroekonomiczne (programy stabilizacji gospodarczej i programy konwergencji), na podstawie których Komisja Europejska oraz Komitet Ekonomiczno - Finansowy ocenia ich sytuację gospodarczą. Ma to zapewniać stabilny i dobry stan finansów publicznych w celu poprawy warunków osiągnięcia wysokiego i trwałego wzrostu gospodarczego.

• Etap trzeci zamrażając narodowe kursy wymiany wobec euro rozpoczął się 1 stycznia 1999 roku. Powołano do życia Europejski System Banków Centralnych (ESCB - the European System of Central Banks), który przejął obowiązki Europejskiego Instytutu Monetarnego i odpowiedzialność za politykę walutową Unii Europejskiej. .Pierwszego stycznia 1999 r. jedenaście krajów przyjęło walutę euro, która tym samym stała się wspólną walutą Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburga, Holandii, Niemiec, Portugalii i Włoch. 1 stycznia 2001 do unii gospodarczo-walutowej przyłączyła się Grecja. Słowenia weszła do strefy euro jako trzynasty członek 1 stycznia 2007 r., rok później dokonały tego Cypr i Malta, a 1 stycznia 2009 r - Słowacja. Z dniem wejścia do strefy euro banki centralne tych krajów automatycznie stały się częścią Eurosystemu.

W styczniu 2002 do obiegu wprowadzono monety i banknoty euro. Waluty krajowe zostały wycofane z obiegu dwa miesiące później.

Przygotowania prawne

W celu realizacji drugiego i trzeciego etapu należało zmienić Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (traktat rzymski), ustanawiając niezbędną strukturę instytucjonalną. W tym celu zwołano Konferencję Międzyrządową na temat UGW, która odbyła się w 1991 r., równolegle z Konferencją Międzyrządową na temat unii politycznej.

W wyniku negocjacji powstał Traktat o Unii Europejskiej, uzgodniony w grudniu 1991 r. i podpisany w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. Jednakże ze względu na opóźnienia w procesie ratyfikacji traktat ten (który uzupełnił Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, zmieniając jego tytuł na „Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską”, a także wprowadził m.in. Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego) wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993 r.

Nominacje do organów decyzyjnych

W dniu 25 maja 1998 r. rządy jedenastu państw członkowskich uczestniczących w trzecim etapie mianowały prezesa, wiceprezesa i czterech pozostałych członków Zarządu EBC. Nominacje weszły w życie z dniem 1 czerwca 1998 r. i z tym dniem rozpoczął działalność Europejski Bank Centralny. EBC oraz krajowe banki centralne państw członkowskich uczestniczących w Unii Walutowej tworzą Eurosystem, który formułuje i określa wspólną politykę pieniężną w ramach trzeciego etapu UGW.

Wraz z powstaniem EBC w dniu 1 czerwca 1998 r. dobiegła końca realizacja zadań Europejskiego Instytutu Walutowego. Zgodnie z artykułem 123 (wcześniej art. 109 l) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w momencie powstania EBC Europejski Instytut Walutowy uległ likwidacji. Wszelkie prace przygotowawcze powierzone Instytutowi zostały zakończone na czas, dzięki czemu EBC mógł poświęcić pozostałą część roku 1998 na ostateczne testowanie systemów i procedur.

Traktat lizboński a UGiW

Wejście w życie traktatu lizbońskiego w grudniu 2009 roku wprowadziło pewne zmiany także w odniesieniu do UGiW. Przede wszystkim wzmocniona została pozycja państw strefy euro - przyznano im większą autonomię w dziedzinie koordynacji polityki gospodarczej oraz dokonano instytucjonalizacji eurogrupy^[9]. Ponadto EBC stał się formalnie jedną z głównych instytucji UE, wprowadzono podstawy traktatowe dla funkcjonowania Eurosystemu, wzmocniono rolę KE (Komisji Eurpejskiej) przy EDP (Procedura Nadmiernego Deficytu) oraz ustanowiono nowy element procedury uchylenia derogacji - uzyskanie zalecenia od państw strefy euro^[6].

3

---