Unia Gospodarcza i Pieniężna
Powstanie.
Unia Gospodarcza i Pieniężna jest, najdalej idącą formą integracji gospodarczej osiągniętą przez państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Jej realizacja była możliwa dzięki uprzedniemu wprowadzeniu mniej złożonych form, takich jak obszar wolnego handlu, unia celna i wspólny rynek.
Integracja pieniężna przeprowadzona w ramach Unii Europejskiej nie jest pierwszym przedsięwzięciem tego rodzaju. Przykładem unii monetarnej, funkcjonującej w przeszłości, może być
Skandynawska unia walutowa (1879)
Unia walutowa Belgii i Luksemburga (1921).
Były to działania o zdecydowanie lokalnym charakterze, których nie można porównać, pod względem skali, z integracją pieniężną w ramach Unii Europejskiej.
Jako datę początkową procesu prowadzącego do stworzenia UGiP należy przy jąć ogłoszenie tzw. planu Wernera w październiku 1970 r.
Nazwa pochodzi od nazwiska premiera Luksemburga Pierre”a Wernera, który stał na czele grupy roboczej tworzącej ten dokument.
Plan zakładał stworzenie unii pieniężnej w okresie do 1980 r.
Ostatecznie państwa członkowskie nie przystąpiły do jego realizacji ze względu na sprzeciw Francji.
Fiasko tej inicjatywy nie oznaczało zaprzestania podejmowania prób koordynacji polityk walutowych państw członkowskich.
W okresie od 1972 r. do 1998 r. działały dwa mechanizmy mające na celu taką koordynację.
Początkowo w latach 1972—1978 funkcjonował mechanizm określany jako „wąż w dolarowym tunelu”.
Następnie w latach 1979—1998 zastąpił go bardziej złożony Europejski System Walutowy.
Likwidacja ESW była bezpośrednio związana z podjęciem decyzji dotyczących utworzenia UGiP.
W lipcu 1998 roku na spotkaniu Rady Europejskiej w Hanowerze postanowiono powołać komitet mający za zadanie przygotować plan realizacji unii walutowej.
Na jego czele stanął przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors.
Przedstawił on założenia swojego planu na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie w czerwcu 1989 roku.
Plan nawiązywał do koncepcji Wernera i przewidywał utworzenie UGiP w trzech etapach.
Rada Europejska zdecydowała w Madrycie, że pierwszy etap, który nie wymagał żadnych zmian w prawie wspólnotowym, rozpocznie się 1. 07. 1990 roku.
Jednocześnie zdecydowano o zwołaniu konferencji międzyrządowej, która miała
Opracować szczegółowy plan.
Ustalenia zapadłe na tejże konferencji znalazły wyraz w stosownych przepisach Traktatu z Maastricht.
Podstawa prawna
Podstawą prawną funkcjonowania UGiP są przepisy zawarte w
TWE, w brzmieniu ustalonym Traktatem z Maastricht.
Ogólna definicja UGiP zawarta jest w art. 4 TWE. Zgodnie z tą definicją,
Realizacja UGiP obejmuje dwa obszary działań państw członkowskich i Wspólnoty:
Prowadzenie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk gospodarczych państw członkowskich na rynku wewnętrznym i określeniu wspólnych celów, w zgodzie z zasadą gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji (art. 4 ust. 1 TWE);
Nieodwołalne ustalenie kursów wymiany walut, mające na celu wprowadzenie wspólnej waluty — EURO, zdefiniowanie oraz prowadzenie jednolitej polityki walutowej i polityki kursów wymiany walut, których głównym celem jest utrzymanie stabilności cen oraz wspieranie polityki gospodarczej państw członkowskich, zgodnie z zasadą gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji (art. 4 ust. 2 TWE).
W ramach realizacji powyższych zadań Wspólnota i państwa członkowskie muszą przestrzegać następujących zasad:
Stabilności cenowej,
Zdrowych finansów publicznych,
Dogodnych warunków finansowych i stabilności bilansu płatniczego (art. 4 ust. 3 TWE).
Szczegółowe regulacje dotyczące UGiP zawarte są w tytule VII, części III TWE, zatytułowanym Polityka gospodarcza i walutowa.
Duże znaczenie posiadają również protokoły dołączone do TWE, zawierające m.in. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (Protokół 3).
Unia Gospodarcza i Pieniężna uregulowana jest także we wtórnym prawie wspólnotowym. Organy wspólnoty wydały szereg rozporządzeń i innych aktów zawierających szczegółowe regulacje dotyczące UGiP. Należy tu wymienić przede wszystkim:
Rozporządzenie Rady UE nr 1103/97/WE dotyczące szczegółowych aspektów wprowadzenia euro (Dz. Urz. WE z 1997 r., nr L 12/1);
Rozporządzenie Rady UE nr 974/98/WE o wprowadzeniu euro (Dz. Urz. WE z 1998 r., nr L 139/1);
Rozporządzenie rady UE nr 2866/98/WE ustalające kursy konwersji pomiędzy euro i walutami państw członkowskich przyjmujących euro (Dz. Urz. WE z 1998 r., nr L );
Decyzję Rady nr 98/317/WE stwierdzającą, które z państw członkowskich spełniły kryteria przyjęcia euro (Dz. Urz. WE Z 1998 r., nr L 139/30);
Rozporządzenie Rady UE nr 1466/97/WE dotyczące wzmocnienia nadzoru nad budżetem oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych (Dz. Urz. WE z 1997 r., nr L 209/1);
Rozporządzenie Rady UE nr 1467/97/WE dotyczące przyspieszenia i uszcze gółowienia implementacji procedury unikania nadmiernych deficytów budże towych (Dz. Urz. WE z 1997r., nr L 209/6).
Etapy realizacji
Traktat z Maastricht określił ścisły harmonogram wprowadzenia UGiP.
Zgodnie z nim unia walutowa miała być wprowadzona w trzech etapach.
Traktat nie określał daty rozpoczęcia operacji wprowadzenia unii walutowej.
Wynikało to stąd, iż zgodnie ze wspomnianą wyżej decyzją Rady Europejskiej, podjętą na spotkaniu w Madrycie w czerwcu 1989 roku, pierwszy etap rozpoczął się 1.07. 1990 roku.
Pierwszy etap zakończył się 31. 12. 1993 roku. W jego trakcie
Zakończono budowę wspólnego rynku,
Przede wszystkim zlikwidowano przeszkody w swobodnym przepływie kapitału.
Realizacja tych zadań była niezbędna w perspektywie przejścia do bardziej złożonej formy integracji gospodarczej, jaką jest unia gospodarcza i pieniężna.
Drugi etap rozpoczął się 1. 01. 1994 roku i trwał do 31. 12. 1998 roku. W ramach drugiego etapu
Powołano Europejski Instytut Walutowy.
EIW posiadał osobowość prawną
Był zarządzany przez Radę złożoną z prezesów i wiceprezesów narodowych banków centralnych.
Podstawowym zadaniem EIW było przygotowanie trzeciego etapu procesu realizacji UGiP.
Szczegółowe zadania EIW określone zostały w art. 117 ust. 2 TWE. Wśród nich umieszczono m. in.
Zacieśnianie współpracy pomiędzy narodowymi bankami centralnymi państw członkowskich
Zacieśnianie koordynacji polityk walutowych.
EIW zakończył swoją misję wraz z przejściem do trzeciego, ostatniego etapu realizacji unii walutowej.
W trakcie drugiego etapu miała również nastąpić kwalifikacja państw członkowskich do udziału w ostatnim stadium realizacji UGiP.
Trzeci etap rozpoczął się 1. 01. 1999 roku i trwał do 30.06. 2002 roku.
W ramach trzeciego etapu
Nastąpiło wprowadzenie jednolitej waluty — euro.
Przyjęły ją wyłącznie te państwa, które zostały zakwalifikowane do uczestniczenia w tym etapie.
Wcześniej Rada UE nieodwołalnie ustaliła wzajemne kursy walut tych państw oraz kurs, według którego waluty te zostały zastąpione przez euro.
Decyzja w tym przedmiocie została podjęta jednomyślnie na wniosek Komisji i po przeprowadzeniu konsultacji z Parlamentem Europejskim i Europejskim Bankiem Centralnym.
Realizacja trzeciego etapu
Harmonogram trzeciego etapu
Przebieg trzeciego etapu procesu tworzenia UGiP wymaga odrębnego omówienia ze względu na stopień złożoności oraz znaczenie działań podjętych w jego ramach.
Ustalenie daty rozpoczęcia trzeciego etapu pozostawiono Radzie zebranej w składzie głów państw i szefów rządów.
Rada miała podjąć decyzję nie później niż do 31. 12. 1996 roku.
Pozytywna decyzja była uwarunkowana tym, czy większość państw członkowskich została zakwalifikowana do uczestniczenia w trzecim etapie.
Jednakże zgodnie z art. 121 ust. „3 TWE, jeżeli Rada nie podjęłaby decyzji w tym przed miocie do końca 1997 roku, wówczas rozpoczęcie trzeciego etapu następowałoby automatycznie 1. 01. 1999 roku.
Szczegółowy plan przebiegu trzeciego etapu, określany jako „Scenariusz Madrycki”, został ustalony na spotkaniu Rady Europejskiej w grudniu 1995 roku. W dokumencie tym przyjęto, iż trzeci etap realizacji UGiP będzie składał się z trzech faz.
Pierwsza z nich — faza A, trwała od początku trzeciego etapu do 31. 12. 2001 roku. Obejmowała ona wprowadzenie jednolitej waluty europejskiej. Jednakże w tym okresie funkcjonowała jedynie w obrocie bezgotówkowym, tzn. nie istniały banknoty i monety w niej denominowane. Podstawą prawną wprowadzenia euro były rozporządzenia Rady UE 1103/97/WE i 974/98/WE.
Druga faza — faza B, rozpoczęła się 1. 01. 2002 i trwała do 30. 06. 2002 roku. Była to faza paralelizmu walutowego. Wraz z początkiem drugiej fazy nastąpiło wprowadzenie znaków pieniężnych denominowanych w euro. Jednocześnie w obiegu pozostawały poszczególne waluty krajowe. Na państwa członkowskie nałożono obowiązek ich wycofania najpóźniej do 30.06.2002 roku. W praktyce większość państw przyjęła krótsze okresy na realizację tego celu.
Trzecia faza faza C, rozpoczęła się 1. 07. 2002 roku. .Od tego dnia w dwunastu państwach członkowskich, uczestniczących w trzecim etapie UGiP, funkcjonuje jedynie europejska waluta — euro.
Kryteria konwergencji.
W trzecim etapie procesu tworzenia UGiP mogły uczestniczyć jedynie państwa członkowskie, które spełniły określone warunki.
Warunki te nazywane są kryteriami konwergencji.
Są to wskaźniki ekonomiczne i prawne, na podstawie których Rada, w składzie głów państw i szefów rządów, dokonywała kwalifikacji poszczególnych państw członkowskich do udziału w trzecim etapie.
Ich wprowadzenie było uzasadnione tym, że jedynie państwa o stabilnej sytuacji ekonomicznej mogą uczestniczyć w unii walutowej.
W przeciwnym razie powodzenie całego przedsięwzięcia byłoby zagrożone.
Wyróżnia się ekonomiczne i prawne kryteria konwergencji.
Kryteria ekonomiczne zostały określone w art. 121 ust. 1 TWE w związku
Z art. 104 ust. 2 TWE. Na podstawie tych przepisów wyróżnia się następujące
Ekonomiczne kryteria konwergencji:
Stabilności cenowej (określane inaczej jako kryterium inflacyjne);
Stabilności walutowej;
Stabilności stóp procentowych;
Deficytu budżetowego;
Długu publicznego.
Kryterium stabilności cenowej
określało maksymalny dopuszczalny poziom inflacji dla państw aspirujących do uczestnictwa w unii walutowej.
Zgodnie z tym kryterium, inflacja w państwie członkowskim nie może przekraczać więcej niż o 1,5% średniej ustalonej dla trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji.
W roku 1998, kiedy kwalifikowano poszczególne państwa członkowskie do udziału w trzecim etapie UGiP, wartość odniesienia (średni poziom inflacji dla trzech państw o najniższej inflacji) wynosiła 3% w stosunku rocznym.
Kryterium stabilności walutowej
Dotyczyło wahań kursów walut krajowych.
Zgodnie z tym kryterium, do trzeciego etapu UGiP mogły być zakwalifikowane jedynie te państwa, które uczestniczyły w ESW i przestrzegały granic dopuszczalnych wahań kursów walutowych określonych w mechanizmie kursowym.
Kryterium stabilności stóp procentowych
jest wyrażone w postaci maksymalnej dopuszczalnej wysokości długoterminowych stóp procentowych.
Podobnie jak w przypadku kryterium inflacyjnego, wartość odniesienia jest określona w postaci średniej dla trzech państw członkowskich o najniższych długoterminowych stopach procentowych.
W roku 1998 wynosiła ona 7,8%. Zgodnie z omawianym kryterium, stopy procentowe w państwach członkowskich nie mogą przekraczać powyższej wartości o więcej niż 2%.
Kryterium deficytu budżetowego
Jest zdefiniowane przez odniesienie wielkości rzeczywistego deficytu budżetowego do produktu krajowego brutto.
Jednakże przepisy TWE nie określają konkretnie progu dopuszczalnego deficytu.
Jest w nich jedynie mowa o tym, iż powyższy stosunek nie może przekraczać wartości bazowej.
Przepis art. 104 TWE odsyła w tym zakresie do Protokołu 5, będącego załącznikiem do TWE.
Zgodnie z tym protokołem, kryterium deficytu budżetowego jest zachowane, jeżeli stosunek rzeczywistego deficytu budżetowego do produktu krajowego brutto nie przekracza 3%.
Traktat przewiduje dwa przypadki, kiedy przekroczenie wskazanej wartości odniesienia nie skutkuje wykluczeniem państwa członkowskiego z udziału w trzecim etapie realizacji UGiP (art. 104 ust. 2 lit. a TWE). Zgodnie z tym przepisem, państwo członkowskie może uczestniczyć w unii walutowej, mimo niezachowania kryterium deficytu budżetowego, jeżeli:
Stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu budżetowego do produktu krajowego brutto znacznie i stale maleje i osiągnął w ten sposób wartość zbliżoną do wartości odniesienia (wartości bazowej)
Przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, zaś stosunek obu wskaźników pozostaje zbliżony do tej wartości.
Kryterium długu publicznego
jest zdefiniowane podobnie jak kryterium deficytu budżetowego, tj. przez zestawienie wysokości długu publicznego i produktu krajowego brutto.
Zgodnie z Protokołem 5, kryterium to jest zachowane, jeże li stosunek obu wielkości nie przekracza 60%.
Przekroczenie wskazanej wielkości jest dopuszczalne, jeżeli stosunek ten maleje i zbliża się do wartości dopuszczalnej w zadowalającym tempie (art. 104 ust. 2 lit. b TWE).
Prawne kryterium konwergencji.
Jest ono określone w art. 109 TWE.
Zgodnie z tym przepisem na każdym państwie członkowskim spoczywa obowiązek zapewnienia zgodności jego ustawodawstwa, włączając w to statut narodowego banku centralnego, z przepisami traktatowymi i Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Obowiązek ten należało zrealizować najpóźniej do momentu ustanowienia ESBC.
Procedura kwalifikacji.
Procedura kwalifikacji państw członkowskich do udziału w trzecim etapie UGiP, polegająca na ocenie, czy dane państwo spełnia wskazane kryteria konwergencji, została określona w art. 121 TWE. Procedura ta składała się z dwóch etapów.
W pierwszym etapie Rada UE, w składzie ministrów finansów i gospodarki — ECOFIN, oceniała, czy poszczególne państwa członkowskie spełniły warunki konieczne do przyjęcia wspólnej waluty i czy państwa ocenione pozytywnie stanowią większość.
Ocena była oparta na raportach sporządzonych przez Komisję Europejską i Europejski Instytut Walutowy.
Po przeprowadzeniu oceny Rada UE przekazała swoje wnioski w formie zaleceń Radzie zbierającej się w składzie głów państw i szefów rządów.
Rada w powyższym składzie, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego, podjęła ostateczną decyzję o kwalifikacji poszczególnych państw i przystąpieniu do realizacji trzeciego etapu UGiP.
Procedura kwalifikacji została przeprowadzona w 1998 r. i zakończyła się wydaniem decyzji z 3. 05. 1998 roku.
W decyzji tej Rada stwierdziła, iż kryteria konwergencji spełniło 11 państw członkowskich.
Dania i Wielka Brytania nie brały udziału w procedurze kwalifikacji, ponieważ zostały objęte regulacją szczególną, zgodnie z którą zostały wyłączone z uczestniczenia w trzecim etapie.
Grecja i Szwecja zostały ocenione negatywnie.
W przypadku Grecji decyzja ta wynikała z niespełnienia kryteriów stabilności cenowej i stabilności stóp pro centowych.
Szwecja została oceniona negatywnie w zakresie kryterium stabilności walutowej, co było związane z tym, iż państwo to nie uczestniczyło dostatecznie długo w ESW.
W konsekwencji status tych państw w ramach UGiP regulował przepis art. 122 TWE, zgodnie z którym państwa niespełniające warunków przyjęcia wspólnej waluty objęte zostały regulacją szczegółową (wyjątkiem lub inaczej derogacją). Przepis ten używa w stosunku do takich państw określenia „państwa członkowskie objęte wyjątkiem”.
W stosunku do nich nie mają zastosowania prze pisy traktatowe określone w art. 122 ust. 3 TWE: art. 104 ust. 9 i 11, art. 105 ust. 1, 2, 3 i 5, art. 106, art. 110, art. 111 i 112 ust. 2 pkt b TWE.
Państwa objęte derogacją nie mają również praw i obowiązków wynikających z udziału w ESBC (nie stosuje się do nich przepisów Statutu).
Jednocześnie należy zauważyć, iż stosuje się wobec tych państw przepisy traktatowe dotyczące realizacji trzeciego etapu UGIP, które jednakże nie są bezpośrednio związane z wprowadzeniem jednolitej waluty (np. art. 104 ust. 1 zobowiązujący państwa członkowskie do unikania nadmiernego deficytu budżetowego).
W chwili obecnej przepis art. 122 TWE do tyczy wyłącznie Szwecji, ponieważ Grecja uzyskała ostatecznie pozytywną decyzję kwalifikacyjną i przystąpiła do realizacji trzeciego etapu tworzenia UGiP. Przepisy traktatowe określają odrębną procedurę kwalifikacji do trzeciego etapu unii walutowej dla tych państw, które uprzednio uzyskawszy negatywną decyzję kwalifikacyjną, objęte były derogacją (art. 122 ust. 2 TWE — procedura abrogacyjna).
Szczególne regulacje.
Szczególne regulacje dotyczą Danii i Wielkiej Brytanii.
Oba kraje wstrzymały się z różnych powodów od uczestniczenia w trzecim etapie UGiP,
Ich status został określony w odrębnych protokołach dołączonych do TUE.
Zgodnie z Protokołem 12, Dania:
Otrzymała prawo do podjęcia decyzji o wstrzymaniu się od udziału w trzecim etapie.
Wynika to stąd, iż zgodnie z konstytucją tego państwa, decyzja o pełnym udziale w UGiP uzależniona jest od pozytywnego wyniku referendum ogólnonarodowego.
Do chwili uzyskania pozytywnego wyniku w tym referendum
Dania musi mieć możliwość wstrzymania się od pełnej integracji walutowej.
W tym czasie status tego państwa jest tożsamy ze statusem państw objętych derogacją.
Status Wielkiej Brytanii reguluje Protokół 11.
Zgodnie z nim, państwo to otrzymało prawo wstrzymania się od udziału w trzecim etapie UGiP do czasu podjęcia decyzji w tym zakresie przez jego rząd i parlament.
Status tego państwa wykazuje istotne odrębności w porównaniu do regulacji dotyczących Danii.
Wielka Brytania traktowana jest jako państwo, które „zatrzymało się” na drugim etapie procesu integracji walutowej.
W konsekwencji jakiekolwiek przepisy traktatowe dotyczące trzeciego etapu UGiP nie mają zastosowania w odniesieniu do Wielkiej Brytanii.
Sytuacja prawna tego państwa jest uregulowana inaczej niż status państw objętych derogacją.
Podsumowanie
Do strefy euro należy obecnie 12 państw członkowskich.
Poza strefą pozostają Dania, Szwecja i Wielka Brytania.
Status Szwecji reguluje art. 122 TWE, który dotyczy państw niespełniających kryteriów konwergencji.
Sytuacja pozostałych dwóch państw regulowana jest w odrębnych protokołach dołączonych do Traktatu.
W przypadku Danii decyzja o przystąpieniu do trzeciego etapu unii walutowej uzależniona jest od pozytywnego wyniku referendum narodowego.
O przystąpieniu Wielkiej Brytanii będzie decydować rząd i parlament tego państwa.
Instytucje
Uwagi ogólne
Prawidłowa konstrukcja systemu instytucji prowadzących politykę walutową w ramach UGIP należy do podstawowych czynników warunkujących powodzenie całego procesu integracji gospodarczej.
Na początku lat 90. XX w., w czasie prac nad Traktatem z Maastricht, rozważano dwie możliwe formy systemu instytucjonalnego.
Brano przede wszystkim pod uwagę stworzenie całkowicie nowej jednolitej struktury, która zastąpiłaby narodowe banki centralne, co oznaczałoby ich likwidację. Ze zrozumiałych powodów koncepcja ta nie spotkała się z życzliwym przyjęciem ze strony państw członkowskich. Wręcz przeciwnie, w niektórych państwach potraktowano ją jako zamach na instytucje wyrażające ich suwerenność, których funkcjonowanie jest niekiedy poparte wielowiekową tradycją (np. Bank Centralny Szwecji funkcjonuje od 1668 r., zaś Bank Anglii od 1694 r.). W konsekwencji ta formuła systemu instytucjonalnego została odrzucona.
Zastąpiła ją koncepcja dualistyczna, która zakładała utrzymanie narodowych banków centralnych, utworzenie Europejskiego Banku Centralnego i połączenie tych instytucji w strukturę mającą za zadanie prowadzenie polityki walutowej Unii.
Taka dwupoziomowa konstrukcja nawiązuje do systemu instytucjonalnego państw federalnych.
Koncepcja dualistyczna, choć niewątpliwie atrakcyjna dla państw członkowskich, wywołała obawy specjalistów z zakresu bankowości i polityki walutowej.
Ich źródłem były negatywne doświadczenia wynikające z dotychczasowych prób decentralizacji polityki walutowej (np. decentralizacja systemu bankowego w RFN w latach 1948—1957).
Ostatecznie przyjęto właśnie koncepcję dualistyczną.
W celu uniknięcia pułapki nadmiernej decentralizacji kompetencje decyzyjne w sprawach o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania unii gospodarczej i pieniężnej przyznano Europejskiemu Bankowi Centralnemu.
Podstawą prawną funkcjonowania instytucji unii gospodarczej i pieniężnej są
Przepisy traktatowe (art. 105—115 TWE),
Statut ESBC i EBC
Przepisy wtórnego prawa wspólnotowego.
Wynika z nich, iż struktura instytucji Unii Gospodarczej i Pieniężnej obejmuje
Europejski System Banków Centralnych (dalej: ESBC), w skład którego wchodzi
EBC
Narodowe banki centralne wszystkich państw członkowskich
Znajdujący się poza ESBC Komitet Gospodarczy i Finansowy.
Niekiedy dokonywane jest rozróżnienie pomiędzy instytucjami UGiP w szerokim i wąskim rozumieniu tego pojęcia.
W wąskim ujęciu instytucjami są wyłącznie wskazane wyżej podmioty.
Szerokie rozumienie prowadzi do stwierdzenia, iż instytucjami UGiP są również pozostałe organy wspólnotowe, tzn.
Rada UE,
Rada Europejska,
Komisja Europejska,
Parlament Europejski
sądy wspólnotowe.
Jako argument przemawiający za tak szerokim wytyczeniem kręgu instytucji odpowiedzialnych za integrację walutową podnosi się, iż wymienione wyżej organy wspólnotowe definiują podstawowe kierunki rozwoju integracji walutowej.
Przeciwko tak szerokiemu rozumieniu omawianego pojęcia przemawiają przepisy traktatowe wprowadzające zasadę niezależności EBC i narodowych banków centralnych zarówno w stosunku do państw członkowskich, jak i instytucji i organów Wspólnoty (art. 108 TWE).
Europejski System Banków Centralnych.
Europejski System Banków Centralnych został powołany do życia na podstawie art. 8 TWE.
Nie jest on instytucją w potocznym tego słowa znaczeniu, tzn. podmiotem posiadającym osobowość prawną, siedzibę lub własny personel.
ESBC nie ma osobowości prawnej i jest zarządzany przez organy decyzyjne EBC (art. 107 ust. 3 TWE i art. 8 Statutu).
Można stwierdzić, iż ESBC jest ramą łączącą EBC i narodowe banki centralne wokół określonych w Traktacie celów.
Podstawowe cele ESBC są zdefiniowane w art. 105 ust. 1 TWE.
Utrzymywanie stabilności cenowej, co w praktyce oznacza dążenie do utrzymania niskiego poziomu inflacji.
Wspieranie ogólnych polityk gospodarczych Wspólnoty, co jednakże nie może odbywać się kosztem wzrostu inflacji (art. 105 ust. 1 zd. 2 TWE).
Poza ogólnie określonymi celami Traktat wskazuje również konkretne zadania ESBC (art. 105 ust. 2 TWE). Są to:
Definiowanie i realizacja polityki walutowej Wspólnoty;
Przeprowadzanie operacji dewizowych zgodnie z postanowieniami art. 111 TWE;
Utrzymywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw członkowskich i zarządzanie nimi;
Wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych;
Przyczynianie się do sprawnego prowadzanie polityki realizowanej przez właściwe władze w zakresie nadzoru prewencyjnego nad instytucjami kredytowy mi i stabilności finansowej (art. 105 ust. 5 TWE).
W ESBC uczestniczą narodowe banki centralne wszystkich państw członków- wynika to z art. 107 ust. 1 TWE.
Są one w jednakowy sposób zobowiązane do realizacji podstawowego celu ESBC, czyli zapewnienia stabilności cenowej (art. 2 Statutu).
Muszą pokrywać operacyjne koszty działalności EBC (art. 28 I 48 Statutu).
Nie wszystkie państwa przystąpiły do realizacji trzeciego etapu UGiP.
W konsekwencji zakres praw i obowiązków banków centralnych państw objętych derogacją i regulacją szczególną różni się od statusu banków centralnych państw, które wprowadziły wspólną walutę.,
Specjalny status Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii jest odzwierciedlony w zakresie kompetencji ich banków centralnych w ramach ESBC.
Banki te w znacznie mniejszym stopniu uczestniczą w podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących polityki walutowej Unii i realizacji konkretnych działań na rynkach walutowych.
Ich pozycję w ESBC reguluje rozdział IX Statutu zawierający postanowienia przejściowe.
Przepisy te stanowią, iż banki centralne państw, które nie wprowadziły euro, zachowują szeroką autonomię w przedmiocie prowadzenia polityki walutowej (art. 43 ust. 2 Statutu).
Nie podlegają one w takim samym stopniu Zarządowi EBC- w praktyce oznacza to, iż Zarząd nie może od nich wymagać realizacji decyzji podjętych przez Radę Zarządzającą EBC (art. 12 ust. 1 w związku z art. 43 ust. 2 Statutu).
Prezesi tych banków są wykluczeni z uczestniczenia w pracach tej Rady (art. 10 ust. 1 w związku z art. 43 ust. 2 Statutu).
W celu podkreślenia różnicy pomiędzy oboma grupami banków centralnych wyróżnia się w ramach ESBC strukturę określaną jako EUROSYSTEM.
Obejmuje ona banki centralne państw uczestniczących w pełnym zakresie w unii pieniężnej.
Struktura nie ma formalnego umocowania w przepisach prawa wspólnotowego.
Służy ona wyłącznie praktycznemu oddzieleniu obu kategorii banków narodowych.
Europejski Bank Centralny.
EBC posiada osobowość prawną (art. 107 TWE).
Jego siedziba mieści się we Frankfurcie nad Menem (siedzibą EBC jest budynek nazywany EUROTOWER).
Organami EBC są
Rada Zarządzająca,
Zarząd
Rada Ogólna.
Zgodnie z przepisami Statutu (art. 28 ust. 1) kapitał EBC wynosi 5 mld euro.
Obowiązek pokrycia kapitału EBC został nałożony na narodowe banki centralne, które są wyłącznymi udziałowcami i dzierżycielami kapitału (art. 28 ust. 2 Statutu).
Udziały poszczególnych narodowych banków centralnych nie są równe.
Ich wysokość określono w decyzji EBC nr 1998/1 (Dz. Urz. WE z 1998 r., L 8/31) i waha się ona od 0,1469% dla banku centralnego Luksemburga do 24,4096% dla banku centralnego Niemiec.
Statut przewiduje możliwość zwiększenia kapitału EBC, z zachowaniem warunków i ograniczeń określonych przez Radę UE na wniosek EBC.
W celu zapewnienia EBC środków finansowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, nałożono na narodowe banki centralne obowiązek przekazania EBC zagranicznych rezerw dewizowych w wysokości 50 mld euro (art. 30 ust. 1 Statutu).
Jednocześnie zyski wypracowane przez ESBC w ramach prowadzonej polityki monetarnej są przekazywane narodowym bankom centralnym proporcjonalnie do wysokości udziału w kapitale EBC (art. 33 ust. 1 Statutu).
Rada Zarządzająca (Goycrning Council)
Jest organem o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania ESBC.
Odpowiada za podejmowanie decyzji i przyjmowanie wytycznych koniecznych do realizacji zadań nałożonych na ESBC (art. 12 ust. 1 Statutu).
Rada jest odpowiedzialna za prowadzenie polityki monetarnej w ramach strefy euro, w szczególności za podejmowanie decyzji o szczegółowych celach tej polityki, podstawowych stopach procentowych czy też o podwyższeniu rezerw ESCB.
Podstawowa rola Rady Zarządzającej jest odzwierciedlona w podziale kompetencji pomiędzy nią i Zarządem EBC.
Radzie przydzielono zasadnicze kompetencje legislacyjne.
Składa się z członków Zarządu EBC oraz prezesów narodowych banków centralnych tych państw członkowskich, które zostały zakwalifikowane do udziału w trzecim etapie UGiP.
Rada Zarządzająca nie jest organem kadencyjnym;
Okres urzędowania poszczególnych członków Rady Zarządzającej jest regulowany przez przepisy dotyczące kadencji członków Zarządu EBC i prezesów narodowych banków centralnych.
Kadencja członków Zarządu EBC wynosi 8 lat.
Kadencję prezesów narodowych banków centralnych określają w zasadzie przepisy krajowe.
Minimalna długość tej kadencji jest określona w Statucie ESBC i EBC.
Zgodnie z art. 14 ust. 2 Statutu kadencja prezesów narodowych banków centralnych musi wynosić nie mniej niż 5 lat.
Co do zasady, każdy członek Rady Zarządzającej posiada jeden głos,
Decyzje podejmuje się zwykłą większością oddanych głosów (art. 10 ust. 2 Statutu).
Specjalną wagę posiada głos prezesa EBC, który jest głosem rozstrzygającym w przypadku równowagi głosów za i przeciw.
Wyjątek od zasady równoważności głosów jest przewidziany dla decyzji bezpośrednio dotyczących kapitału EBC, przekazywania przez narodowe banki centralne rezerw dewizowych oraz alokacji zysków i strat w ramach ESBC.
W tym wypadku głosy prezesów narodowych banków centralnych są ważone w relacji do przypadających poszczególnym bankom udziałów w kapitale zakładowym EBC, zaś członkowie Zarządu BBC nie dysponują tu prawem głosu (art. 10 ust. 3 Statutu).
Rada Zarządzająca nie ma określonego ściśle harmonogramu posiedzeń.
Statut stwierdza jedynie, iż w trakcie roku musi odbyć się co najmniej 10 posiedzeń.
Zgodnie z utrwaloną praktyką zbiera się ona w co drugi czwartek we Frankfurcie nad Menem.
Zarząd (Executiye Board)
Składa się z
Prezesa,
Wiceprezesa
Czterech członków (art. 112 ust. 2 lit. a TWE).
Członkowie Zarządu powoływani są spośród „osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie polityki walutowej i bankowości”.
Niezbędnym warunkiem jest posiadanie przez daną osobę obywatelstwa państwa członkowskiego.
Członkiem Zarządu może być tylko osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego, które przyjęło wspólną walutę.
Obywatele Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii są wykluczeni jako potencjalni członkowie tego organu.
Tryb powoływania Zarządu określa ramowo art. 112 ust. 2 lit. a TWE.
Zgodnie z tym przepisem, powołuje się jego członków za jednomyślną zgodą rządów państw członkowskich na poziomie głów państw lub szefów rządów.
Rada UE, w porozumieniu z Parlamentem i Radą Zarządzającą EBC, przedstawia kandydatów na członków Zarządu.
Co do zasady, Zarząd ma mieć charakter organu ponadnarodowego, w którym zasiadają osoby cieszące się opinią specjalistów w dziedzinie finansów.
Jego członkowie nie mogą otrzymywać instrukcji ani od innych instytucji wspólnotowych, ani od państw członkowskich (art. 108 TWE).
Kadencja Zarządu wynosi 8 lat.
Traktat wyklucza możliwość ponownego wyboru danej osoby na drugą kadencję.
Członek Zarządu EBC może być przed upływem kadencji złożony z urzędu w ramach procedury określonej w art. 11 ust. 4 Statutu ESBC i EBC- Zgodnie z nią, o złożeniu z urzędu orzeka Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na wniosek Rady Zarządzającej lub Zarządu.
Zarząd jest odpowiedzialny za bieżące kierowanie BBC i całym ESBC.
Spoczywa na nim obowiązek realizacji polityki walutowej BBC zgodnie z decyzjami Rady Zarządzającej.
W szczególności Zarząd może udzielać instrukcji narodowym bankom centralnym (art. 12 ust. 1 Statutu).
Rada Ogólna (General Council)
Składa się z
Prezesa i wiceprezesa BBC
Prezesów wszystkich banków centralnych wchodzących w skład ESBC.
Ma ona wyłącznie kompetencje doradcze.
Podział kompetencji w ramach ESBC.
Istotną kwestią pozostaje określenie wzajemnych relacji pomiędzy dwoma zasadniczymi grupami uczestników ESBC, tj.
BBC i jego organami, z jednej strony,
Narodowymi bankami centralnymi, z drugiej strony.
Kwestia ta pozostaje w ścisłym związku z podziałem kompetencji między wymienionymi podmiotami.
Analiza przepisów Statutu prowadzi do stwierdzenia, iż banki narodowe są w znacznym stopniu zależne od organów BBC- Wynika to wprost ze sformułowania przepisu art. 14 ust. 3 Statutu, zgodnie z którym narodowe banki centralne stanowią integralną część ESBC w jego ramach działają zgodnie z wytycznymi i instrukcjami EBC.
Art. 237 d TWE i art. 35 ust. 6 Statutu przewidują możliwość wszczęcia postępowania przeciwko narodowemu bankowi państwa członkowskiego w przypadku naruszenia przez niego przepisów wspólnotowych.
Ponadto narodowe banki z chwilą przejścia do trzeciego etapu UGiP wzięły na siebie obowiązek zapewnienia zgodności swoich statutów z wymaganiami prawa wspólnotowego (art. 14 ust. 1 Statutu).
Jedynym odstępstwem od zasady podporządkowania banków narodowych jest dopuszczenie możliwości wykonywania przez nie innych zadań niż te, które są określone w Statucie ESBC i EBC (możliwość ta wynika z art. 14 ust. 4 Statutu).
Nie ma ona jednakże charakteru bezwarunkowego. Rada Zarządzająca EBC może zakazać bankowi prowadzenia takiej działalności, jeżeli jest ona sprzeczna z celami i zadaniami ESBC. Dla przyjęcia takiej decyzji wymagana jest większość dwóch trzecich głosów.
Zasada podporządkowania narodowych banków centralnych jest wzmocniona przez istniejący podział kompetencji w ramach ESBC. Tradycyjnie można tu wyróżnić
Kompetencje prawodawcze lub inaczej decyzyjne
Kompetencje wykonawcze.
W zakresie kompetencji decyzyjnych art. 107 ust. 3 TWE wymienia dwa organy:
Radę Zarządzającą
Zarząd EBC. Dysponują one określonymi w przepisach wspólnotowych instrumentami prawnymi, za pomocą których realizują swoje funkcje.
W szczególności organy EBC mogą przyjmować określone akty prawne.
Są to źródła prawa właściwe dla UGiP. Zgodnie z art. 110 ust. 1 TWE, zaliczamy do nich
Rozporządzenia,
Decyzje,
Zalecenia
Opinie.
Co do zasady, rozporządzenia i opinie wydawane są przez Radę Zarządzającą
Decyzje i zalecenia mogą być wydawane przez Radę lub Zarząd EBC w zakresie ich kompetencji (art. 17 ust. 4 przepisów postępowania EBC, Dz. Urz. WE z 1999 r., L 125/34).
Rozporządzenia i decyzje podlegają obowiązkowi publikacji.
Wymienione akty są adresowane do podmiotów poza ESBC.
Oprócz nich, organy EBC mogą wydawać akty o charakterze wewnętrznym, adresowane do podmiotów wewnątrz ESBC. Są to
Wytyczne
Instrukcje EBC.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 Statutu, wytyczne wydaje Rada Zarządzająca.
Są one adresowane do Zarządu EBC lub narodowych banków centralnych.
W przeciwieństwie do wytycznych, instrukcje może wydawać jedynie Zarząd EBC. Są one adresowane wyłącznie do narodowych banków centralnych.
W zakresie kompetencji wykonawczych art. 9 ust. 2 Statutu przewiduje co do zasady możliwość podejmowania określonych działań na szczeblu organów EBC lub na szczeblu narodowych banków centralnych.
W konkretnym przypadku organy EBC decydują o tym, na jakim poziomie zostaną podjęte właściwe działania.
Nie można zatem mówić, iż narodowe banki centralne posiadają na podstawie te go przepisu określony zakres własnych kompetencji. Wręcz przeciwnie, przekazanie im określonych zadań każdorazowo zależy od decyzji organów EBC.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 Statutu przekazanie określonych kompetencji bankom narodowym jest uzależnione od spełnienia dwóch warunków.
Po pierwsze, ich realizacja przez te banki musi być możliwa i po drugie, nie może to naruszać wymienionego przepisu.
Oprócz kompetencji wykonawczych podlegających dystrybucji na podstawie art. 9 ust. 2 TWE, przepisy Statutu przewidują również kompetencje wyłączne organów EBC (np. art. 34 ust. 1 Statutu — możliwość nałożenia określonych kar na przedsiębiorstwa uchybiające rozporządzeniom lub decyzjom EBC).
Komitet Gospodarczy I Finansowy.
Jest on obok ESBC i EBC jedną z instytucji unii pieniężnej. Może się składać maksymalnie z 34 członków wyznaczonych przez państwa członkowskie, Komisję i EBC.
Komitet nie ma kompetencji władczych.
Jego uprawnienia ograniczają się do kompetencji doradczych wobec Rady UE i Komisji w sprawach dotyczących UGiP.
Komitet ma również obowiązek monitorowania sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich i przedstawiania okresowych sprawozdań oraz rocznego raportu dotyczącego funkcjonowania swobody przepływu kapitału i płatności.
Komitet przygotowuje także sprawozdania dotyczące sytuacji gospodarczej państw członkowskich objętych regulacją szczególną.
Pakt Stabilności i Wzrostu
Państwa członkowskie są zobowiązane do ciągłego respektowania kryteriów konwergencji, mimo że uzyskały już pozytywną decyzję o przejściu do trzeciego etapu UGIP.
Zobowiązanie to wynika z przyjętych przez Radę UE 7 i 8 lipca 1997 r. aktów prawnych określanych jako Pakt Stabilności i Wzrostu.
Tymi aktami są:
Rozporządzenie 1466/97/WE (Dz. Urz. WE z 1997 r., L 209/1)
Dotyczące monitorowania przez Radę programów stabilizacyjnych.
Zgodnie z nim, na państwa członkowskie nałożono obowiązek corocznego przedstawiania Komisji i Radzie UE aktualnych programów stabilizacji gospodarczej lub konwergencji.
Obowiązek przedstawiania pierwszego rodzaju programów spoczywa na państwach członkowskich, które przyjęły wspólną walutę.
Natomiast państwa członkowskie objęte regulacją szczególną są zobowiązane do przedstawiania drugiego z wymienionych programów.
Oba programy mają zawierać dwojakiego rodzaju informacje.
Po pierwsze, program powinien zawierać informacje o planowanej konstrukcji budżetu finansów publicznych i wysokości długu publicznego oraz wysokości określonych wskaźników ekonomicznych.
Po drugie, program ma określać, jakie działania ma zamiar podjąć państwo członkowskie w celu utrzymania lub przywrócenia równowagi budżetowej i długu publicznego. Na podstawie tych informacji Rada UE może zalecić państwu dokonanie korekty w przedstawionych założeniach lub podjęcie środków zaradczych.
Rozporządzenie 1467/97/WE (Dz. Urz. WE z 1997 r., L 209/6)
Dotyczące procedury stosowanej w przypadku wystąpienia nadmiernych deficytów budżetowych.
Uzupełnia ono w pewnym zakresie omówione wyżej rozporządzenie o monitorowaniu programów stabilizacycyjnych.
Zgodnie z nim, Rada UE może stosować wobec państw uczestniczących w ostatnim etapie UGiP określone sankcje w przypadku nieprzestrzegania przez nie dyscypliny budżetowej.
Jako sankcję Rada może nałożyć na dane państwo obowiązek złożenia nieoprocentowanych zwrotnych depozytów lub zmienić je na depozyty bezzwrotne.
Wpływy pochodzące ze stosowania tych sankcji są rozdzielane pomiędzy państwa realizujące dyscyplinę budżetową.
Uchwała Rady w sprawie wzrostu i zatrudnienia (Dz. Urz. WE z 1998 r., C 136/5).
Uchwała nie ma charakteru prawnie wiążącego.
Rada zawarła w niej deklaracje dotyczące pogłębiania powiązań pomiędzy UGiP i rynkiem wewnętrznym oraz rynkiem pracy, mające na celu zwiększenie zatrudnienia.
Status nowych państw członkowskich
Nowe państwa członkowskie nie uczestniczą w strefie euro. Ich status został określony w art. 4 Traktatu Akcesyjnego. Zgodnie z jego brzmieniem, państwa te objęte są derogacją z art. 122 TWE. Są one zatem traktowane jako państwa niespełniające kryteriów konwergencji. Przyjęcie euro przez te państwa będzie przebiegało według procedury abrogacyjnej z art. 122 ust. 2 TWE.
1