KOMUNIZM
1. Pojęcie komunizmu
Komunizm pochodzi od łacińskiego słowa „comunism”, które znaczy wspólny. Celem komunizmu jest wspólnota własności, pracy, podziału, wymiany i konsumpcji. Słowo komunizm po raz pierwszy zostało użyte w czasopiśmie „New Moral Word” w roku 1840. Wspólnotowe wzory ustroju społecznego istniały wcześniej niż odniesiony później do nich przez myśl komunistyczną wyraz „komunizm”. Utopiści stworzyli idee wspólnoty zwanej komuną, która miała zespalac ludzi w celu wspólnej własności, pracy i konsumpcji. Wyraz „komunista” ma wcześniejszy rodowód niż wyraz „komunizm”. Pojawił się już w protokole synodu arian polskich odbytego w roku. 1568. Pierwotne znaczenie wyrazów „komunizm” i „komunista” zatarło się poprzez uwikłanie ich w walkę ideologiczną między zwolennikami
kapitalizmu a zwolennikami komunizmu. Komunizm wyraża te same cechy co socjalizm, ale w sposób bardziej radykalny. Przede wszystkim socjalistyczną idee zrzeszenia zastępuję ideą wspólnoty. W swej docelowej perspektywie komunizm domaga się wspólnoty pełnej, gdy socjalizm zadawala się nawet wspólnotą częściową.
Rodzaje komunizmu:
- komunizm utopijny (nierealny) i komunizm naukowy (realny). (kryterium realizmu myśli politycznej). Komunizm naukowy utożsamiany się z myślą Marksa i Engelsa zwie się komunizmem marksowskim, zaś z myślą ich zwolenników komunizmem marksistowskim. Koncepcje, które sprzeciwiają się marksizmowi zwane są komunizmem niemarksistowskim, np. komunizm rewizjonistyczny.
- komunizm pełny i częściowy. (kryterium zasięgu wspólnoty). Do komunizmu pełnego zaliczamy komunizm marksowski i marksistowski. Komunizm częściowy ogranicza się do wspólnoty w jednej lub kilku sferach
- komunizm konsumpcyjny i komunizm produkcyjny
- komunizm pierwotny
- komunizm agrarny (wspólnota ziemi) i przemysłowy (wspólnota przemysłowych środków produkcji)
- komunizm wojenny i komunizm pokojowy
- komunizm reformistyczny i komunizm rewolucyjny
- komunizm realny i komunizm idealny
2. Źródła i ewolucja komunizmu
Do czasów Marksa i Engelsa idea komunizmu była związana z ideą socjalizmu. Komunizm kształtował się w warunkach konfliktu społecznego.
4 okresy ewolucji współczesnej myśli politycznej:
1) 1848 - 1917 (Wiosna Ludów - I wojna światowa) Źródłami komunizmu marksistowskiego były ostre konflikty społeczne, a następnie zorganizowane protesty proletariatu przeciwko kapitalistom.
3 źródła myślowe kapitalizmu marksistowskiego:
- niemiecka filozofia klasyczna - odwrócona przez Marksa dialektyka heglowska „idea nie jest niczym innym jak materią przeniesioną do głowy ludzkiej i przetworzoną w niej”
- angielska ekonomia polityczna - zysk kapitalistyczny pochodzi z wyzysku robotnika
- francuski socjalizm utopijny - przeobrażenie idealnego utopijnego społeczeństwa w naukową teorię o prawach rozwoju społecznego
2) 1917 - 1924 (leninizm) Rozłam na komunizm marksistowski i na komunizm (reformistyczny) bernsteinowski (dekomunizacja marksizmu). Po śmierci twórców marksizmu mężem opatrznościowym komunizmu stał się Lenin. Centrum komunizmu przeniosło się z Niemiec do Rosji.
3) 1924 - 1956 (stalinizm) Własna wizja komunizmu wg Stalina. Bezwzględnie zwalczał inne poglądy. Budziło to sprzeciw komunistów spoza ZSRR. Spowodowało to powstanie komunizmu rewizjonistycznego (głównie we Włoszech, Niemczech i Francji, po II wojnie światowej w Jugosławii, Polsce i na Węgrzech)
4) 1956 - 1990 Destalinizacja jako warunek dekomunizacji i przechodzenia do socjalizmu demokratycznego. Okres zapoczątkowany przez Chruszczowa na XXII Zjeździe KPZR. Chruszczow i Breżniew próbowali ratowac idee komunistyczne, ale im się to nie udało. Gorbaczow przeszedł na grunt myśli socjalizmu demokratycznego. Spowodowało to załamanie się systemu państw socjalistycznych.
3. Idee socjalizmu
Idea wspólnoty - wyraża sens wspólnych interesów kolektywu doceniającego doniosłe znaczenie działania zespołowego. Kolektywizm to przeciwieństwo indywidualizmu liberalnego. Kolektywizm skłania ludzi do dobrowolnego, a nie wymuszonego, harmonijnego współżycia i współpracy w zespole. Wspólnota obejmuje własnośc, pracę, podział, wymianę i konsumpcję. Występują wspólnoty małe - lokalne komuny, średnie - społeczeństwa krajowe, największe - międzynarodowa społeczośc komunistyczna.
Idea człowieka - Marks rozwinął filozofie człowieka. Jest to filozofia nie pojedynczej istoty, lecz całego gatunku ludzkiego.
Treści stałe gatunku ludzkiego:
- świadomośc (wpływ pracy, która zmuszała do ułożenia sobie stosunków z innymi ludźmi)
- społeczeństwo (główny czynnik tworzący istotę gatunkową człowieka. Człowiek jest istotą społeczną, a istota tego co społeczne zawiera się w człowieku.)
Idea równości - przekonanie o identyczności w odniesieniu do ludzi i spraw ludzkich. Ludzie są równi ponieważ należą do jednej kategorii gatunkowej.
Idea sprawiedliwości - oparta na idei równości. Hasło tej idei: „Każdemu według potrzeb”. Najbardziej humanitarne hasło i zarazem najtrudniejsze do realizacji. Podstawa dla socjalnej polityki państwa komunistycznego.
Idea wolności - Istota wolności w zrozumieniu konieczności przyrodniczych i społecznych, zakreślających człowiekowi zmienne jej granice. Przezwyciężaniu uzależnień przyrodniczych człowieka służy jego wiedza o prawach przyrody. Główną przyczyną uzależnień społecznych jest gospodarka wolnorynkowa. Wolny rynek powoduje alienacje ekonomiczną, ideologiczną i religijną.
Idea gospodarki - związana ze znoszeniem wolnego rynku i określaniem zasad gospodarki komunistycznej. Postulat zniesienia gospodarki wolnorynkowej, gdyż wolny rynek to indywidualne interesy uniemożliwiające realizację wolności gatunkowej polegającej na w pełni świadomym kontrolowaniu rozwoju zbiorowego losu wspólnotowej natury człowieka. Gospodarka komunistyczna wymagała rozbudowanej administracji oraz sięgania do przymusu, gdy ktoś nie chciał się do niej dostosowac.
Idea państwa - Państwo - wspólnota z własnym systemem politycznym i prawem. Po zbudowaniu komunizmu zbędne. Państwo to narzędzie polityczne klas posiadających, wykorzystywanego do podporządkowania im klas nieposiadających. Bezklasowe społeczeństwo komunistyczne nie potrzebuje państwa. Możliwe tylko gdy komunizm panuje na całym świecie.
Idea prawa - związana z ideą państwa. Gdy zniknie państwo zniknie też prawo przez nie stworzone. W państwie komunistycznym zostało by zastąpione normami moralnymi. Nihilizm prawny - pogarda dla prawa i prawników. Prawo - zło konieczne. Potrzebne, by zrealizowac cel, którym jest społeczeństwo komunistyczne.
Idea zmiany - zmiany muszą mieć charakter rewolucyjny. Najpierw miała być rewolucja polityczna, wywołana niezadowoleniem z istniejącego ustroju. Następnie rewolucja ekonomiczna zmieniająca stosunki własnościowe. Następnie rewolucja społeczna w zakresie wychowania i edukacji i kultury.
4. Komunizm w ZSRR, Chinach i Polsce
ZSRR
Myśl komunistyczna sięga ideologii rewolucyjnych demokratów. Komunizm został przeniesiony na grunt rosyjski dzięki Jerzemu Plechanowi. Rozwinął się za czasów Lenina. Za Stalina się wypaczył sens ideologii, a od czasów Chruszczowa zaczął podupadac.
*Ideologia rewolucyjnych demokratów:
- Aleksandr Radiszczew - myśliciel i pisarz. Za swoje ksiązki został zesłany na Syberię. Opisywał uciskywanych chłopów i oraz władzę carską. Chciał zniesienia feudalizmu, ale kapitalizm nie budził w nim zaufania. Jego poglądami kierowali się dekabryści.
- Bieliński, Hercen, Czernyszewski, Dobrolubow. Po stłumieniu powstania dekabrystów dostrzegali słabośc socjalizmu i komunizmu utopijnego. Chcieli zniesienia feudalizmu. A zamiast kapitalizmu chcieli wprowadzic komunizm opraty na władzy chłopów.
*Jerzy Plechanow - uważany za rosyjskiego ojca marksizmu. Musiał uciekac do Niemiec. Pisał ksiązki polityczne. Uważał, że Rosja musi przejść fazę kapitalizmu.
*Włodzimierz Ilicz Uljanow znany jako Lenin. Dowodzil frakcją bolszewików podczas rewolucji październikowej. Stał na czele Rady Komisarzy Ludowych. Pierwszy przywódca marksistowski, który zdobył władzę. Walczył o „czystośc” marksizmu. Ale rozwijał go zgodnie z bieżącymi potrzebami. Podstawami leninizmu stały się koncepcja partii komunistycznej nowego typu, kwestia narodowa, hasło sojuszu chłopstwa z proletariatem, rewolucja socjalistyczna, państwo dyktatury proletariatu. Był za oddzieleniem państwa od kościoła. Partia komunistyczna miała by oparta na proletariacie. Wprowadził zasadę centralizmu demokratycznego (bezwzględne obowiązywanie uchwał instancji wyższych dla instancji niższych). Podzielił wojny na sprawiedliwe (prowadzone prze proletariat) i niesprawiedliwe (toczone przez „siły zachowawcze i reakcyjne). Trwały pokój po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej. Dążył do likwidacji narodów. Za główny filar dyktatury proletariatu uznawał natomiast wojsko jako najwyższą formę organizacji, zdolną do nadawania milionom ludzi „jednolitej woli”. Państwo dyktatury proletariatu miało za zadanie zburzyc kapitalizm i powołac do czasu nadejścia komunizmu socjalizm. W 1921r. wprowadził NEP (Nowa Polityka Ekonomiczna). Były to działania, który miał w swych zamierzeniach likwidacje wszelkich mechanizmów rynkowych, zastępowanych państwową regulacją produkcji, wymiany i konsumpcji. Nienawidził prawa, dążył do zastąpienia ich normami moralnymi. Dążył do skolektywizowanej własności środków produkcji w ramach komun produkcyjno-spożywczych. Chciał by kultura była bezklasowa, ideowa, humanitarna i ogólnoludzka.
*Josif Wissarinowicz Dżugaszwili, pseudonim Stalin. Główne założenia doktryny Stalina:
1) prymat polityki na ekonomiką
2) możliwośc budowy socjalizmu w jednym kraju
3) zaostrzanie walki klasowej w miarę budowy socjalizmu.
Stalinizm obowiązywał w całym bloku wschodnim oprócz Jugosławii.
*Lew Trocki - Główna idea trockizmu to permanentna rewolucja. Krytykował stalinizm.
*Nikita Chruszczow - krytyk Stalina. Powrócił do leninowskich idei obumierania państwa i prawa oraz poszukiwania narodowych dróg do socjalizmu.
*Leonid Breżniew - oświadczył, że w ZSRR zbudowano zręby komunizmu. Inne państwa obozu socjalistycznego zaczęto nazywa państwami realnego socjalizmu.
*Michaił Gorbaczow - przyczynił się do upadku komunizmu dzięki programowi zwanemu pierestrojka.
Polska
Idee komunistyczne dotarły do Polski później niż do innych krajów i nie miały zbyt wielu odbiorców.
*Ludwik Królikowski - przedstawiciel myśli utopijnej w drugiej połowie XIX w. Uważał Chrystusa za najwybitniejszego rewolucjonistę, a Ewangelię za program komunistyczny. Uważał, że do komunizmu należy dojśc poprzez powszechną rewolucję ludu.
*I Proletariat - Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia „Proletariat” założona w 1882r. przez Ludwika Waryńskiego. Dążyli do komunizmu marksistowskiego. Chcieli obalic kapitalizm siłami robotników, chłopów i „postępowej inteligencji”. Główną metodą działania był terror.
*II Proletariat - 1888-1893 - Lider - Ludwik Kulczycki. Założył również w 1900 III Proletariat, który istniał do 1907r.
*Ludwik Joachim Franciszek Krzywicki - główny przedstawiciel komunizmu w Polsce na przełomie XIX/XX w. Nienawidził kapitalizmu, chciał powrotu do prymitywnych wspólnot komunistycznych.
*Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (1893r.) i Litwy (od 1899r.) - Lekceważyli kwestię niepodległości Polski. Odrzucali sojusz chłopów z robotnikami. Rewolucja miała być spontaniczna. Lider - Róża Luksemburg. Odrzucała poglądy Bernsteina i Lenina.
*Kazimierz Kelles-Krauz - krytykował rewizjonizm i nacjonalizm.
*Komunistyczna Partia Polski - jej program to mieszanka luksemburgizmu z leninizmem i następnie stalinizmem. W 1948r. łączu się z PPS i powstaje PZPR, który pozostał pod wielkim wpływem z ZSRR.
Chiny
*Partia Narodowa (Kuomintang) - lider - Sun Jat-sen
*Komunistyczna Partia Chin. Pierwszy lider to Czang Kaj-szek. Od początku byli krytykowani przez radzieckich komunistów.
*Mao Tse-tung - Od 1949r. - wielki dyktator. Twórca doktryny maoizmu. To chinizacja marksizmu. Różnił się nim w wielu punktach. Mao nadał sprzecznościom zasięg uniwersalny, dostrzegał je w kompleksowości procesów społecznych. Należało odkryc sprzecznośc główną, odgrywającą wiodącą rolę w procesach społecznych. Musiała istniec jednośc wśród komunistów przy usuwaniu sprzeczności. Mao wprowadził kult chłopstwa. Stworzył teorie wojny ludowej. Budowa socjalizmu miała polegac na sile zmilitaryzowanych chłopów. Uważał, że wojny narodowowyzwoleńcze mogą doprowadzic do upadku kapitalizmu. Wprowadził kult własnej osoby. Wprowadził prymat polityki nad innymi dizedzianami życia społecznego. Gospodarka miała się opierac na rolnictwie. W 1958r. Mao sformułował hasło „Wielki skok naprzód”. Charakteryzował się on przymusem i siłą w dążeniu do określonych celów. Kultura była podporządkowana kulturze chłopskiej. Przeprowadził rewolucję kulturalną polegającą na przezwyciężaniu sprzeczności między pracą fizyczną a pracą umysłową. Uważał, że wraz ze wzrostem Widzy człowieka następuje jego degeneracja moralna.
5. Współczesne partie komunistyczne
Francuska Partia Komunistyczna - powstała w 1920r. Wyłoniła się z Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej. W czasie IV republiki miała przeciętne poparcie 26%. Następnie jej poparcie spadało aż do 10%. W latach 70. stworzyli z socjalistami Unię Lewicy, ale szybko się ona rozpadła. Obecnie poparcie wynosi ok. 7%
Komunistyczna Partia Czech i Moraw - utworzona w 1990r. z rozpadu Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Ich elektorat kształtuje się na poziomie 10-14%. Liderem jest M. Grebenicek.
Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej - powstała w 1993r. po zdelegalizowaniu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Poparcie kształtuję się na poziomie 12-22%. Wygrali wybory do Dumy w 1995r. Dążą do restytucji radzieckiego systemu władzy. Nie głoszą internacjonalizmu, a umiarkowany nacjonalizm.
Komunistyczna Partia Grecji - Powstała w 1924r. Zdelegalizowana w 1947r. Ponowna legalizacja w 1974r. Dzięki temu, że wchodzi w skład Zjednoczonej Demokratycznej Lewicy. W 1968r. nastąpił podział na opcje promoskiewską i eurokomunistyczną. Poparcie kształtuje się na poziomie 10% przed rokiem 1990. po tym roku na poziomie 4-6%.
Komunistyczna Partia Hiszpanii - Powstała w 1920r. Za czasów Franco zdelegalizowana. W 1977r. reaktywacja. Partia była pionierem ruchu eurokomunistycznego. Poparcie kształtuje się na pozioie 8%.
Partia Lewicy - (Szwecja) Kontynuatorka Komunistycznej Partii Lewicy, która została utworzona w 1917r. Odrzucali „mechanistyczny marksizm”, zostając ciągle przy idei „rewolucyjnym socjalizmie”. Poparcie na poziomie 5-12%. Od lat 60. coraz bardziej traci swój komunistyczny charakter.
Komunistyczna Patia Słowacji
Węgierska Partia Robotnicza - powstała z rozpadu Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej.
Łotewska Partia Jedności - utworzona w 1994r.
Portugalska Partia Komunistyczna - utworzona w 1921r. W latach 1926-1974 jej działalnośc była zakazana. Poparcie na poziomie 8-14%. Lider - C.Carvalahs.
Rosyjska Komunistyczna Partia Robotnicza - Powstała w 1991r. z konserwatywnej frakcji Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Są to radykałowie, pozostający w opozycji do Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej. Dążą do ogólnonarodowego strajku, który przywróciłby ZSRR
Zreformowana Partia Komunistyczna - Założona przez grupę , która nie pogodziła się ze zmianą w partię socjaldemokratyczną we Włoskiej Partii Komunistycznej w 1991r. Chcą powrotu do źródłem komunizmu. Poparcie na poziomie 6-8%.