STATUS PRAWNY RADNYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (GMINA, POWIAT, WOJEWÓDZTWO)

Przepisy prawne
Status prawny radnych uregulowany został - w zależności od jednostki samorządu terytorialnego w jakiej radny uzyskał mandat - w następujących przepisach:
1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym
3. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa

Pełnienie mandatu radnego
W art. 23 ust. 4 u.w. wprowadzono zakaz łączenia mandatu radnego województwa z:
1) mandatem radnego powiatu i gminy,
2) funkcją wojewody i wicewojewody,
3) zatrudnieniem na stanowiskach urzędniczych w urzędach rządowej administracji zespolonej i niezespolonej na obszarze województwa.
W art. 21 ust. 8 u.p. również zawarty jest zakaz łączenia mandatu radnego powiatu z mandatem radnego gminy i radnego województwa.
Także w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województw (Dz. U. Nr 95, poz. 602 i Nr 160, poz. 1060) - zwana dalej o.w. - wyraźnie określono, że można być radnym tylko jednej z rad; zatem albo radnym rady gminy albo radnym rady powiatu albo radnym sejmiku województwa.
Istotny jest przepis ust. 1 tegoż art. 8, w którym stanowi się, że również kandydować można również tylko do jednej z rad. O przepisie tym obecni radni winni pamiętać w ewentualnych przypadkach uzupełnienia składu rad (innych jednostek) lub wyboru rady przed upływem kadencji.
Ślubowanie
Radny gminy przed przystąpieniem do wykonywania mandatu składa ślubowanie: "Ślubuję uroczyście jako radny pracować dla dobra i pomyślności gminy, działać zawsze zgodnie z prawem oraz z interesem gminy i jej mieszkańców, godnie i rzetelnie reprezentować swoich wyborców, troszczyć się o ich sprawy oraz nie szczędzić sił dla wykonywania zadań gminy." - art. 23a u.g.
Radny powiatu i województwa przed objęciem mandatu składa ślubowanie: "Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu Polskiego, strzec suwerenności i interesów Państwa Polskiego, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny, wspólnoty samorządowej powiatu (województwa) i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej." - art. 20 ust. 1 u.p, i art. 22 ust. 1 u.w.
Odmowa złożenia ślubowania przez radnego - wszystkich jednostek samorządu terytorialnego - skutkuje wygaśnięciem mandatu - art. 190 ust. 1 o.w., art. 20 ust. 2 u.g., art. 22 ust. 2 u.w.

Radny jst nabywa mandat w wyniku wyborów powszechnych, jednak przystapić do wykonywania swoich obowiazków może dopiero po złożeniu ślubowania. Ślubowanie może kończyć się zdaniem: „Tak mi dopomóż Bóg.” Ślubowanie jest uroczystym potwierdzeniem zobowiazania do wypełniania obowiazków i do wypełniania mandatu. Taki charakter ślubowania powoduje, że musi być ono złożone publicznie. Adresatem ślubowania jest społeczność lokalna, nie zaś pozostali radni czy też radny „senior”, który ślubowanie przeprowadza.

Radni nieobecni na pierwszym posiedzeniu organu stanowiącego oraz radny, któy uzyskał mandat w czasie trwania kadencji, składaja ślubowanie na pierwszej sesji, na któej sa obecni.

Odmowa złożenia ślubowania przez radnego jest jedna z przyczyn wygaśnięcia mandatu. Wygaśnięcie mandatu w tym przypadku stwierdza rada (sejmik) w drodze uchwały, najpóźniej w terminie 3 miesięcy od wystapienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień. Uchwałę rady (sejmiku) o wygaśnięciu mandatu doręcza się bezzwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu. Odmowa złożenia ślubowania powinna wynikać wprost ze złożonego oświadczenia radnego albo z jego zachowania. Fakt odmowy złożenia ślubowania „stwierdza” rada (sejmik), jeżeli to możliwe, po uprzednim zapoznaniu się z wyjaśnieniami radnego. Uchwała rady (sejmiku) ma wyłącznie charakter deklaratoryjny.

Kontakty radnego z wyborcami
Radny gminy reprezentuje wyborców, utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami. Przyjmuje zgłoszone postulaty i przedstawia je organom gminy do rozpatrzenia - art. 23 u.g.
Radny powiatu nie jest związany instrukcjami wyborców. Radny obowiązany jest kierować się dobrem powiatowej wspólnoty samorządowej. Przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców postulaty i przedstawia je organom powiatu do rozpatrzenia - art. 21 ust. 1 u.p.
Radny województwa również nie jest związany instrukcjami wyborców. Jest obowiązany w swojej działalności kierować się interesami państwa i wojewódzkiej wspólnoty samorządowej - art. 23 ust. 1 u.w.
Udział radnego w pracach organów samorządu terytorialnego
Radny gminy obowiązany jest brać udział w pracach rady gminy i jej organów oraz innych instytucjach samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany - art. 24 u.g.
Radny powiatu (województwa) obowiązany jest brać udział w pracach organów powiatu (samorządu województwa) oraz powiatowych (wojewódzkich) jednostek organizacyjnych, do których został wybrany lub desygnowany - art. 21 ust. 2 u.p. (art. 23 ust. 3 u. w.).
Należy zwrócić uwagę na obowiązujące w tym obszarze działalności radnego zakazy:
Radny - gminy, powiatu, województwa - wchodzący w skład zarządu jednostki samorządu terytorialnego nie może pełnić funkcji przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady - art. 19 ust. 3 u.g., art. 14 ust. 2 u.p. i art. 20 ust.4 u.w.
Głosowanie radnego
Radny powiatu i radny województwa nie może brać udziału w głosowaniu, jeżeli dotyczy to jego interesu prawnego - art. 21 ust.7 u.p. i art. 24 ust. 2 u.w.
Ochrona prawna radnego
1. Radny jednostki samorządu terytorialnego w związku z wykonywaniem mandatu korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych - art. 15 ust. 1 u.g., art. 21 ust. 3 u.p. i art. 23 ust. 2 u.w.
2. Rozwiązanie z radnym (gminy, powiatu, województwa) stosunku pracy wymaga zgody rady, której jest członkiem.
Rada odmawia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą tego rozwiązania są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu - art. 23 ust. 3 u.g., art. 22 ust. 2 u.p. i art. 27 ust. 2 u.w.
Uprawnienia radnego w związku z pracą w organach jednostki samorządu terytorialnego
1. Pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego (gminy, powiatu, województwa) od pracy zawodowej w celu umożliwienia radnemu brania udziału w pracach organów jednostki samorządu, w której radny uzyskał mandat - art. 25 ust. 3 u.g., art. 22 ust. 1 u.p. i art. 27 ust. 1 u.w.
Ustawowo zostało zagwarantowane prawo radnego do zwolnienia od pracy. Ustawa nie zagwarantowała radnemu prawa do wynagrodzenia za czas tego zwolnienia.
2. Na zasadach ustalonych przez radę radnemu przysługuje dieta oraz zwrot kosztów podróży służbowej - art. 25 ust. 4 u.g., art. 21 ust. 4 u.p. i art. 24 ust. 3.
Rada gminy ma pełną swobodę w ustalaniu wysokości diet.
Dieta radnych powiatu i województwa nie może przekraczać maksymalnej stawki ustalonej w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw administracji.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 listopada 1998 r. w sprawie maksymalnej diety przysługującej radnemu województwa (Dz. U. Nr 146, poz. 958), maksymalna dieta przysługująca radnemu nie może przekraczać w ciągu miesiąca łącznie kwoty 3- krotnego najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów.
Dla radnego powiatu maksymalna dieta została określona kwotą 2-krotnego tego wynagrodzenia � rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 27 listopada 1998 r. w sprawie maksymalnej wysokości diet przysługujących radnym powiatu (Dz. U. Nr 146, poz. 959).
Zakazy zatrudniania w urzędzie lub jednostce organizacyjnej
1. Z radnym nie może być nawiązywany stosunek pracy:
a) w urzędzie będącym aparatem pomocniczym zarządu (urzędzie gminy, starostwie powiatowym, urzędzie marszałkowskim) w jednostce samorządu terytorialnego, w której radny uzyskał mandat - art. 24a ust. 1 u.g., art. 23 ust. 1 u.p., art. 25 ust. 1 u.w.
Wyjątek od tej zasady stanowi możliwość nawiązania z radnym stosunku pracy na podstawie wyboru. Przepis ten dotyczy tylko członków zarządu jednostki samorządu terytorialnego - art. 24a ust. 3 u.g., art. 23 ust. 3 u.p. i art. 25 ust. 1 u.w.
b) na stanowisku kierownika (gminnej, powiatowej, wojewódzkiej) jednostki organizacyjnej, bez względu na rodzaj umowy lub innych aktów, na podstawie których nawiązany został z radnym stosunek pracy art. 24a ust .2 u.g., 23 ust. 2 u.p. i art. 25 ust. 2 u.w.
Ustawodawca przewidział sankcje za naruszenie powyższych zasad. Nawiązanie przez radnego stosunku pracy w urzędzie lub na stanowisku kierownika jednostki organizacyjnej jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu - art. 24a ust. 4 u.g, art. 23 ust. 4 u.p i art. 25 ust. 3 u.w.
2. Osoba wybrana na radnego nie może:
a) wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie będącym aparatem pomocniczym zarządu (urzędzie gminy, starostwie powiatowym, urzędzie marszałkowskim) w jednostce samorządu terytorialnego, w której uzyskała mandat radnego,
b) pełnić funkcji kierownika jednostki organizacyjnej (gminy, powiatu, województwa) - art. 24b ust. 1 u.g., 24 ust. 1 u.p. i 26 ust. 1 u.w.
Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radnego (gminy, powiatu, województwa) osoba znajdująca się w powyżej określonej sytuacji zawodowej obowiązana jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. W powiecie i województwie wniosek taki musi być złożony przed złożeniem ślubowania przez radnego - art. 24b ust. 1 u.g., art. 24 ust. 1 u.p i art. 26 ust. 1 u.w..
Bieg tego terminu dla radnych powiatu i województwa pierwszej kadencji rozpoczął się z dniem 1 stycznia 1999 r. - art. 4 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 99, poz. 631).
Niezłożenie przez osobę wybraną na radnego (gminy, powiatu, województwa) wniosku o urlop bezpłatny jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu art. 24b ust. 5 u.g., art. 24 ust. 5 u.p. i art. 26 ust, 5 u.w.
Uprawnienia radnego, który złożył wniosek o urlop bezpłatny
1a. Radny powiatu otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu - art. 24 ust. 2 u.p.
1b. Radny gminy i województwa otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu - art. 24b ust. 2 u.g i art. 26 ust. 2 u.w.
2. Radny (gminy, powiatu, województwa) otrzymuje urlop bezpłatny bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy - art. 24b ust. 3 u.g., art. 24 ust. 3 u.p i art. 26 ust. 3 u.w.
3. Stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do 3 miesięcy po zakończeniu tego urlopu - art. 24b ust. 3 u.g., art. 24 ust. 3 u.p i art. 26 ust. 3 u.w.
4. W przypadku radnego wykonującego funkcję kierownika w jednostce organizacyjnej, przejętej lub utworzonej przez gminę (powiat, województwo) w czasie trwania kadencji, termin do złożenia wniosku o urlop bezpłatny wynosi 6 miesięcy od dnia przejęcia lub utworzenia tej jednostki - art. 24b ust. 4 u.g., art. 24 ust. 4 u.p. i art. 26 ust. 4 u.w.
5. Po wygaśnięciu mandatu radnego (gminy, powiatu, województwa), odpowiednio urząd lub jednostka organizacyjna przywraca radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu jakie radny (gminy, powiatu, województwa) otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu bezpłatnego. Radny zgłasza gotowość przystąpienia do pracy w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu - art. 24c u.g., art. 25 u.p. i art. 26 ust. 6 u.w.
Stosunki cywilnoprawne
Radny województwa nie może wchodzić w stosunki cywilnoprawne w sprawach majątkowych z województwem lub wojewódzkimi samorządowymi jednostkami organizacyjnymi, z wyjątkiem stosunków prawnych wynikających z korzystania z powszechnie dostępnych usług na warunkach ogólnych oraz stosunku najmu pomieszczeń do własnych celów mieszkaniowych lub własnej działalności gospodarczej oraz dzierżawy, a także innych prawnych form korzystania z nieruchomości, jeżeli najem, dzierżawa lub użytkowanie są oparte na warunkach ustalonych powszechnie dla danego typu czynności prawnych - art. 24 ust. 1 u.w.
W tych sprawach obowiązuje radnego województwa zakaz udziału w głosowaniu, jeśli dotyczy to jego interesu prawnego.
Takich zakazów nie określono dla radnych gminy i powiatu.
Powierzenie radnemu wykonywania pracy
Organ gminy zamierzający powierzyć radnemu wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej albo zamierzający udzielić zamówienia publicznego w zakresie nie objętym przepisami o zamówieniach publicznych obowiązany jest zasięgnąć opinii komisji rewizyjnej - art. 24d u.g.
Takich zakazów nie określono dla radnych powiatu i radnych województwa.
Ograniczenia i zakazy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej
Do radnego powiatu i radnego województwa stosuje się odpowiednio przepisy art. 24e - 24h ustawy o samorządzie gminnym - art. 21 ust. 6 u.p. i art. 24 ust. 4 u.w., które stanowią:
1. Radni nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców - art. 24e ust. 1 u.g.
2. Radni nie mogą powoływać się na swój mandat w związku z podjętymi dodatkowymi zajęciami bądź działalnością gospodarczą prowadzoną na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami - art. 24e u.g.
3. Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności - art. 24f ust.1 u.g.
4. Radni nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami handlowymi spółek prawa handlowego z udziałem komunalnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie radnego do tych władz są z mocy prawa nieważne - art. 24f ust. 2 u.g.
Radni sejmików wojewódzkich wybrani w dniu 11 października 1998 r., do których ma zastosowanie art. 24f ust. 2 u.g. obowiązani byli zrzec się stanowiska lub funkcji w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. Nr 160, poz. 1060).
Jeżeli wybór lub powołanie do władz spółki miało miejsce przed rozpoczęciem wykonywania mandatu - radny jest zobowiązany zrzec się funkcji lub stanowiska w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania - art. 24f ust. 4 u.g.
Sankcje:
W razie niezrzeczenia się stanowiska lub funkcji, radny traci je z mocy prawa po upływie 3 miesięcy od złożenia ślubowania - art. 24f ust. 4 u.g.
Wyjątek:
Zakaz ten nie dotyczy radnych, o ile zostali oni wyznaczeni do spółek jako reprezentanci mienia komunalnego. Radny nie może być wyznaczony do więcej niż dwóch spółek - art. 24f ust. 3 u.g.
Uprawnienia radnego, który został wyznaczony do władz spółki
Radny wyznaczony do spółki może otrzymywać odrębne wynagrodzenie. Wysokość tego wynagrodzenia łącznie z dietami z tytułu pełnienia funkcji w jednej spółce nie może przekraczać miesięcznie czterokrotności najniższego wynagrodzenia pracowników za pracę, obowiązującego w grudniu roku poprzedzającego, określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie Kodeksu pracy - art. 24g ust. 2 u.g.
5. Radni nie mogą posiadać pakietu większego niż 10% udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem komunalnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą te osoby - art. 24f ust. 5 u.g.

Obowiązki:
Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet powinny być zbyte przez radnego przed pierwszą sesją rady gminy - art. 24f ust. 5 u.g.
Sankcje:
Niezbycie przez radnego nadwyżek akcji lub udziałów przekraczających ten pakiet powoduje, iż nie uczestniczą one przez okres sprawowania mandatu i dwóch lat po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (prawa głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru) - art. 24f ust. 5 u.g.
6. Radni są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym.
Oświadczenie majątkowe dotyczy:
- majątku odrębnego,
- majątku objętego wspólnością majątkową.
Oświadczenie to powinno zawierać informacje o:
- posiadanych zasobach pieniężnych,
- nieruchomościach,
- udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego,
- nabyciu przez składającego oświadczenie albo jego małżonka od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, gminy lub związku międzygminnego mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu,
- prowadzonej działalności gospodarczej,
- zajmowanych stanowiskach w spółkach prawa handlowego - art. 24h ust. 1 u.g.
Ochrona wiadomości zawartych w oświadczeniu:
Wiadomości zawarte w oświadczeniu stanowią tajemnicę służbową. Ujawnienie ich może nastąpić:
- za pisemną zgodą osoby składającej oświadczenia,
- w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez przewodniczący rady gminy pomimo braku zgody składającego oświadczenie, po zasięgnięciu opinii komisji rewizyjnej - art. 24h ust. 2 u.g.
Okres przechowywania oświadczeń wynosi 6 lat - art. 24h ust. 4 u.g.
Komu składane są oświadczenia:
- przewodniczący rady gminy składa oświadczenie, o którym mowa w art. 24h ust. 1 - przewodniczącemu zarządu gminy. Przepisy ust. 2 zdanie drugie i ust. 4 stosuje się odpowiednio - art. 24h ust. 5 u.g.,
- radni - przewodniczącemu rady - art. 24h ust. 4 u.g.
Terminy składania oświadczeń:
Oświadczenie składa się:
- w terminie 30 dni od dnia objęcia mandatu,
- co roku do 31 marca, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego,
- na dwa miesiące przed datą wyborów do rad gmin - art. 24h ust. 4 u.g.
Radni sejmików województw wybrani w wyborach w dniu 11 października 1998 r. składają oświadczenie, o którym mowa w art. 24h ust. 1 u.g., do dnia 31 marca 1999 r., według stanu majątkowego na dzień 31 grudnia 1998 r.
Uprawnienia osoby odbierającej oświadczenia:
Osoba odbierająca oświadczenie:
- dokonuje analizy zawartych w oświadczeniu danych - art. 24h ust. 4 - w szczególnie uzasadnionych wypadkach może ujawnić informacje zawarte w oświadczeniu po zasięgnięciu opinii komisji rewizyjnej - art. 24h ust. 2u.g.
Sankcje:
1. W przypadku naruszenia terminów określonych do składania oświadczenia o stanie majątkowym - radnemu nie przysługuje dieta do czasu złożenia oświadczenia - art. 24h ust. 6.
2. Podanie nieprawdy w oświadczeniu o stanie majątkowym powoduje odpowiedzialność na podstawie art. 247 § 1 Kodeksu karnego - art. 24h ust. 7 u.g.

Nadzór nad samorządem terytorialnym

Nadzór - oznaczenie układu zależności między organami sprawującymi funkcje administracji publicznej- obejmuje środki kontroli oraz środki korygujące działalność jednostek nadzorowanych

Instytucja nadzoru nad samorządem terytorialnym pozostaje w związku z systemem kontroli wewnętrznej w samorządzie.

Podstawową formą administracji zdecentralizowanej jest samorząd terytorialny, który obecnie traktuje się jako upodmiotowienie społeczności lokalnej.

Sprawę nadzoru nad samorządem terytorialnym normują trzy ustawy samorządowe w rozdziałach poświęconych nadzorowi. Przewidują one kompetencje Sejmu RP do rozwiązywania organów stanowiących- rady gminy, powiatu, sejmiku. Konstytucja przewiduje również taką kompetencje, nie zalicza jej jednak w wyraźny sposób do środków nadzoru. Do środków nadzoru nie można zaliczyć instytucji skargi jednostki na uchwały organów samorządu naruszające interes prawny jednostki. NSA nie sprawuje funkcji nadzoru, jedynie kontroli i legalności.  
 

Zakres przedmiotowy:

- działalność „komunalna”: wszelka działalność gmin oraz innych jednostek samorządu terytorialnego ( wymienionych w ustawie)

W sprawach własnych samorządu nadzór może się ograniczać tylko do kryterium legalności tj. zgodności działań z prawem.

- zadania zlecone- jedyne kryterium nadzoru- kryterium legalności

Zakres podmiotowy: (jakie podmioty są upoważnione do sprawowania nadzoru nad samorządem terytorialnym)

a) Prezes Rady Ministrów

b) wojewoda

c) regionalne izby obrachunkowe- nadzór nad sprawami budżetowymi

d) Sejm RP

e) ministrowie resortowi

- na jakie podmioty rozciąga się nadzór :

a) władze samorządu

                                  - rada gminy,

                                  - powiatu,

                                  - sejmik,

                                  - zarządy organów powiatowych i wojewódzkich,

                                  - przewodniczący organów powiatowych i wojewódzkich,

                                  - wójtowie,

                                  - burmistrzowie.

< Organy pomocnicze samorządu gminy działające w sołectwach, osiedlach lub dzielnicach- nadzór nad nimi reguluje statut gminy lub inne przepisy >

< Stosowanie uprawnień nadzorczych wobec związków i porozumień samorządowych. Jeśli chodzi o porozumienia gminne, nadzór sprowadza się do oddziaływania na organy gminy, która przyjęła zadania i kompetencje innych gmin, chyba że nadzór dotyczyłby samego zawarcia porozumienia samorządowego> samorządowego przypadku związków gmin, wszystkie przepisy o nadzorze będą miały zastosowanie. Nadzoru nad związkami i porozumieniami samorządowymi nie przewiduje ustawa o samorządzie wojewódzkim, jednakże należy stosować do porozumień zawieranych przez samorząd wojewódzki odpowiednio przepisy ustawy o samorządzie gminnym, również w zakresie nadzoru nad nimi.

Środki nadzoru:

I

informacyjne,

korygujące,

personalne,

II

nadzór prewencyjny,

nadzór weryfikujący

III

nadzór bieżący

nadzór zwierzchni

IV

środki kontroli- stosowane w ramach nadzoru mają dostarczać organom nadzoru informacji o działaniu nadzorowanych organów, przestrzeganiu lub nieprzestrzeganiu prawa.

środki korygujące działalność organów samorządu

 

Formy kontroli:

- obowiązek wójta informowania wojewody o wszystkich uchwałach rady. Uchwały rady przedkłada się w terminie 7 dni, ale przepisy porządkowe w terminie 2 dni. Uchwały budżetowe i uchwały w sprawie absolutorium oraz inne uchwały rady gminy i zarządzenia wójta przedkłada się regionalnej izbie obrachunkowej,

- upoważnienie dla organów nadzoru do żądania informacji i danych niezbędnych do wykonywania uprawnień nadzorczych

- organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania powiatu, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych

- kontrolowanie  kwartalnych sprawozdań z wykonywania budżetu i badania uchwał organów samorządu pod względem finansowym przez izby obrachunkowe,

- zatwierdzenie, uzgodnienie luz zaopiniowanie przez inny organ rozstrzygnięć samorządu w terminie 14 dni,

-orzekanie o nieważności uchwał ( zarządzeń), wstrzymaniu ich wykonania, stwierdzaniu o innych naruszeniach prawa, zaskarżanie w określonych sytuacjach uchwał do sądu administracyjnego.

Uchwały organów samorządu sprzeczne z prawem są nieważne, o nieważności  ( całości lub części) orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały.

Po upływie 30 dni organ nadzoru może tylko zaskarżyć kwestionowaną uchwałę organu samorządu do NSA.

Wstrzymanie wykonania uchwały przez organ nadzorczy w przypadku wszczęcia postępowania o unieważnienie uchwały. W przypadku gminy chodzi tu również o zarządzenia wójta i burmistrza ( prezydenta miasta)

Sanacja błędu- upłynął rok od podjęcia uchwały, tudzież zarządzenia wójta w gminie; jeśli po upływie roku uchwała rady nie wywołała ujemnych skutków, to prawdopodobnie także po tym terminie nie wystąpią takie ujemne skutki.

- wstrzymanie uchwał i wydawania zarządzeń organów samorządu przez wojewodę,

- rozwiązanie rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa lub ich kolegialnych organów wykonawczych- zarząd powiatu, zarząd województwa oraz odwołanie wójta w gminie.

Rozwiązanie organu stanowiącego samorządu ( rady gminy, powiatu, samorządu) przez Sejm RP.

Rozwiązanie organu uchwałodawczego samorządu powoduje rozwiązanie wszystkich organów samorządu. Wówczas występują wybory nowych organów. Do czasu ich przeprowadzenia Prezes Rady Ministrów wyznacza osobę, która pełni funkcję zarządu komisarycznego.

Prezes Rady Ministrów rozwiązuje organy - zarząd lub wójta( burmistrza) gminy z powodu rażącego naruszenia Konstytucji lub ustaw, po uprzednim wezwaniu przez wojewodę do zastosowania niezbędnych środków.

- zawieszenie organów samorządu i ustanowienie zarządu komisarycznego. Środek ten jest zastrzeżony dla Prezesa Rady Ministrów. Można go stosować, gdy występują dwie przesłanki: przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych oraz wystąpienie sytuacji, gdy brak skuteczności działań nie rokuje nadziei na szybką poprawę. Ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom wykonawczym gminy, powiatu, województwa. Wzywa się też do niezwłocznego, przedłożenia programu poprawy sytuacji. Dopiero wówczas ustanawia się zarząd komisaryczny na okres 2 lat, nie dłużej niż do wyboru zarządu prze radę nowej, kolejnej kadencji. Komisarza powołuje Prezes Rady Ministrów za pośrednictwem wojewody lub na jego wniosek w gminie. Komisarz przejmuje wszystkie zadania i kompetencje organów samorząd

Nadzór w prawie administracyjnym to badanie działania danego podmiotu przez organ zwierzchni organizacyjnie lub funkcjonalnie pod względem legalności, połączony z możliwością wprowadzenia zmian przez organ nadzorujący. Jest to pojęcie prawne nie mające jednak definicji legalnej. Instytucja nadzoru ustala zakres swobody działania organów nadzorowanych. Nadzór nad samorządem terytorialnym jest związany z konstytucyjną zasadą podziału i równoważenia władz - jego podstawy prawne określa władza ustawodawcza,

sprawuje administracja publiczna jako aparat władzy wykonawczej, a ochronę sądową zapewnia władza sądownicza.

Ustawy przewidują różnorodne środki nadzoru, które można podzielić na kilka kategorii: środki informacyjne (obowiązek przedkładania rozstrzygnięć władz samorządowych organom nadzoru); środki ostrzegawcze i prewencyjne (obowiązek organu nadzoru wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały gminy); środki represyjne (stwierdzenie nieważności uchwały organu samorządowego, rozwiązanie organu, zarząd komisaryczny). Instytucja nadzoru pozwala na kontrolowanie działalności podległych podmiotów i w zależności od sytuacji wykorzystanie odpowiednio dolegliwych środków.

Szczególna możliwość odgórnego uregulowania sytuacji podmiotu nadzorowanego w postaci zarządzenia zastępczego przysługuje wojewodzie w przypadku niewywiązywania się rady gminy, powiatu lub województwa z obowiązków związanych ze stwierdzeniem wygaśnięcia mandatu radnego lub odwołania określonych w ustawie osób ze stanowiska. Istnieją również środki określane jako personalne, dotyczące działania konkretnych organów - ingerencja związana jest z ich rozstrzygnięciami. Nadzór dotyczy wykonywania zadań własnych

jednostek samorządu terytorialnego, jak również zadań zleconych, oczywiście z zachowaniem pewnych odrębności. W zakresie spraw finansowych nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego sprawują Regionalne Izby Obrachunkowe.

Jednostka pomocnicza gminy

Za jednostkę pomocniczą gminy rozumie się lokalną wspólnotę samorządową mieszkańców części gminy. Rada gminy ustanawia i uchwala statut jednostek pomocnicznych. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również miasto położone na terenie gminy.

Jednostki pomocnicze nie posiadają osobowości prawnej.

Sołectwo w przypadku gminy wiejskiej lub wiejskiej części gminy miejsko-wiejskiej może, ale nie musi mieć identyczne granice jak wieś. Może obejmować kilka wsi, ich przysiółków a także kolonii i osad. Lub odwrotnie - jedna wieś może być podzielona na kilka sołectw.

Jednostki pomocnicze gminy (j.pom.gm.) - tworzy rada gminy w drodze uchwały. Katalog j.pom.gm. jest katalogiem otwartym - obok sołectw, dzielnic, osiedli u.s.gm. przewiduje jeszcze inne jednostki pomocnicze, nie przesądzając o ich nazwie. Zgodnie z art. 5 u.s.gm., rada gminy po konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy będzie decydować o potrzebie powołania jednostki pomocniczej. Idea powołania j.pom.gm. wynika z zasady subsydiarności działań administracji, nakazującej wykonywanie określonych spraw i zadań oraz ich rozstrzyganie przez organy znajdujące się najbliżej człowieka - jednostki, której działania te dotyczą.

Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia j.pom.gm. określa statut gminy uchwalany przez radę gminy. Również do wyłącznej właściwości rady gminy należy ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki.

Statut. Organizację i zakres działania jednostki pomocniczej określa rada gminy odrębnym statutem. Statut taki może przewidzieć powołanie jednostki niższego rzędu w ramach jednostki pomocniczej. U.s.gm. wymienia organy jednostek pomocniczych: organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, w dzielnicy (osiedlu) - rada; organem wykonawczym w sołectwie jest sołtys, którego działalność wspomaga rada sołecka, organem wykonawczym w dzielnicy (osiedlu) jest zarząd, na czele którego stoi przewodniczący. Zarówno sołtys, jak i przewodniczący zarządu - korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Przewodniczący organu wykonawczego j.pom.gm. ma prawo do udziału w pracach rady gminy, na zasadach określonych przez statut, jednak bez prawa do udziału w głosowaniach. Rada gminy może także ustanowić zasady, na jakich przewodniczącemu organu wykonawczego jednostki pomocniczej będzie przysługiwała dieta oraz zwrot kosztów podróży.

Uprawnienia finansowe. Ustawodawca, podnosząc znaczenie jednostek pomocniczych gminy, utrzymał w sposób niebudzący wątpliwości zasadę jednolitości budżetu gminy. Wyraźnie na to wskazuje art. 51 ust. 3 u.s.gm., stwierdzając, że statut gminy określa uprawnienia j.pom.gm. do prowadzenia gospodarki finansowej, ale w ramach budżetu gminy. Uprawnienia finansowe j.pom.gm. należy rozpatrywać w powiązaniu z odpowiednimi przepisami u.f.p. Oznacza to, że:

a) jednostki pomocnicze gminy mogą mieć wyodrębnione środki finansowe do określonych przez siebie i przyjętych zadań;

b) wyodrębnienie takie może jednak występować tylko w ramach budżetu gminy w części dotyczącej wydatków;

c) zasady takiego wyodrębnienia środków powinny być określone w statucie jednostki pomocniczej w sposób niebudzący wątpliwości;

d) z powyższym wiąże się wymóg przedstawienia w fazie opracowywania projektu budżetu gminy propozycji wykazu własnych zadań w ich ujęciu finansowym i rzeczowym; zadania te po uchwaleniu stają się zadaniami budżetu gminy;

e) szczegółowość rozpisania zadań powinna być co najmniej taka sama, jak w przypadku budżetu, to znaczy dotyczyć co najmniej działów klasyfikacji budżetowej. Nie ma natomiast przeszkód, aby w przypadku większej szczegółowości budżetu zadania przewidziane dla j.pom.gm. były również opracowywane w takiej samej szczegółowości. Zadania dla j.pom.gm. mogą być dodatkowo wyeksponowane w postaci załączników - ułatwi to niewątpliwie komisji rewizyjnej ocenę wykonania budżetu, a radnym pozwoli na dokonanie porównania efektywności pracy poszczególnych jednostek pomocniczych gminy.

Literatura:

1. Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wydawnictwo Zakamycze, Kraków 2006.

2. Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2004.

3. Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP , Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002.

4. Nowacka E. J., Polski samorząd terytorialny, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2006.

1

---