1.Pedagogika spoleczna (geneza, przedmiot badan. Helena Radlińska)

2.Srodowisko zycia wspolczesnego czlowieka(pojecia, przede wszystkim srodowisko wychowawcze w swietle teorii humanistycznej,cechy wspolczesnego srodowiska wychowawczego, srodowisko lokalne; cechy , znaczenie, wiezi)

3.Rodzina (podstawowe ujecia rodziny, przemiany rodziny, cechy wspolczesnych rodzin)

4.Orientacje badawcze w pedagogice spolecznej(chodzi tu o dwie:ilosciowa i jakosciowa)

5.Migracje(przyczyny, konteksty migracji, konsekwencje, marginalizacja migrantow)

6.Marginalizacja i wykluczenie (cechy wykluczenia,pojecia, wymiary, osoby i grupy)

7.Praca socjalna(pojecie, cechy , zasady)

8.Pedagogika zdrowia (przedmiot, kierunki zainteresowan - z encyklopedii pedagogicznej Pilcha)

Pedagogika społeczna - wykłady 30 godz.

Dr hab. Barbara Smolinska-Theiss, prof. APS

Cele: Wprowadzenie studentów we współczesny dyskurs nad pedagogike społeczna.

Pokazanie podstaw teoretycznych, kierunków i szkół naukowych. Przedstawienie narzedzi

społeczno-edukacyjnej analizy zjawisk społecznych: kategoryzacja i strukturacja, definicje i

redefinicje pozwalajace na badanie i analizowanie zmiany społecznej. Zwrócenie uwagi na

etos pedagogiki społecznej. Przedstawienie głównych srodowisk wychowawczych oraz

wybranych, szczególnie wa,nych problemów społecznych.

Tematy:

I. Przedmiot, funkcje i pojecia pedagogiki społecznej

1. Co to jest pedagogika społeczna.

2. Geneza i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce

3. Srodowisko - podstawowy termin i obszar pedagogiki społecznej

4. Funkcje pedagogiki społecznej - od opieki do prewencji

5. Marginalizacja i wykluczanie - problem pedagogiki społecznej

II. Podstawowe srodowiska wychowawcze

6. Rodzina - podstawowe srodowisko wychowawcze

7. Odkrycie dziecka i dziecinstwa

8. Srodowisko lokalne - mała ojczyzna

9. Edukacja srodowiskowa

10. Szkoła w społeczenstwie i srodowisku lokalnym

11. Rola organizacji pozarzadowych w budowaniu społeczenstwa obywatelskiego oraz w

pracy socjalnej

III. Wybrane problemy społeczno-edukacyjne

12. Bieda jako problem społeczny

13. Społeczne przyczyny powodzen i niepowodzen szkolnych, badania PISA

14. Przemoc i wykorzystanie seksualne dzieci

15. Pedagogika społeczna a praca socjalna

WYKŁAD I

CO TO JEST PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - dyskusja wokół przedmiotu pedagogiki

społecznej

- Czy i na ile pedagogika społeczna jest samodzielna dyscyplina naukowa?

- Czym sie zajmuje? Co to znaczy pedagogika społeczna?. Kryteria wyodrebniania

przedmiotu pedagogiki społecznej. Relacje człowiek - srodowisko w centrum

zainteresowania pedagogiki społecznej. Pedagogika społeczna jako nurt pedagogiki,

jako samodzielna dyscyplina - praca socjalna.

- Pedagogika społeczna a inne dyscypliny: socjologia polityka społeczna, historia,

prawo, ekonomia i zarzadzanie psychologia społeczna.

- Kluczowe pojecia pedagogiki społecznej: srodowisko, wychowanie-socjalizacja, siły

społeczne, siły ludzkie, potencjał rozwojowy, kapitał ludzki, kapitał społeczny

- Jakie sa jej cechy charakterystyczne współczesnej pedagogiki społecznej?

(Perspektywa humanistyczna, personalistyczna, człowiek aktywnym podmiotem

zakorzenionym w czasie i przestrzeni; ujecie dynamiczne, procesualne, perspektywa

zmiany społecznej - zwiazki z edukacja)

- Jakie sa funkcje i zadania pedagogiki społecznej? (Funkcja poznawcza praktyczna i

normatywna)

WYKŁAD II .

GENEZA I ROZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W POLSCE

1. Powstanie i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce

- Faza wstepna lata 80-te XIX w. do ok. 1925 (Powstanie Studium Pracy Społeczno-

Oswiatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej);

- Faza rozwoju i stabilizacji - 1925- 1945 - badania i kształcenie pracowników

społecznych;

- Faza adaptacji do warunków PRL - szkoła i srodowisko, wychowanie pozalekcyjne,

czas wolny, edukacja ustawiczna

- Faza readaptacji po 1980, pedagogika społeczna otwarta na zmiane społeczna i

budowe społeczenstwa demokratycznego

2. Twórcy pedagogiki społecznej w Polsce

- Helena Radlinska 1879 - 1954

- Ryszard Wroczynski 1909 - 1987

- Aleksander Kaminski 1903 -1978

3. Współczesne osrodki pedagogiki społecznej w Polsce

4. Pedagogika społeczna w Europie, kształcenie pedagogów społecznych

WYKŁAD III

SRODOWISKO - PODSTAWOWY TERMIN I OBSZAR DZIAŁANIA PEDAGOGIKI

SPOŁECZNEJ

Pytania:

1. Co to jest srodowisko?

2. Kłopoty i trudnosci w definiowaniu srodowiska

3. Przestrzenie wychowania

Teza: Wychowanie nigdy nie odbywa sie w pró,ni. Wychowanie jest procesem zachodzacym

w srodowisku i przez srodowisko

Co to jest srodowisko?

H.Radlinska:

Zespół bodzców wpływajacych na człowieka

Srodowisko:

bli,sze - dalsze

widzialne - niewidzialne

materialne - duchowe

R.Wroczynski:

„Zespół bodzców wpływajacych na człowieka i powodujacy okreslone reakcje czas, siła,

zakres bodzca”

Stanisław Kowalski za Florianem Znanieckim:

„Srodowisko wychowawcze to społecznie kontrolowany, ukierunkowany na realizacje

okreslonych celów system bod,ców społecznych i kulturowych”

Aleksander Kaminski:

„Srodowisko wychowawcze jest czescia obiektywnego srodowiska społecznego człowieka,

tworza je osoby, grupy i instytucje pełniace zadania wychowawcze tzn. pobudzajace

jednostki, grupy dzieci do przyswajania wartosci moralnych i zgodnych z nimi zachowan

odpowiadajacych ideałowi wychowawczemu.”

Podział srodowisk:

naturalne, społeczne, kulturowe

naturalne, intencjonalne

Pojecie „srodowisko” charakteryzuje najczesciej strukture i funkcje poszczególnych

elementów

- ujecie statyczne, raczej zamkniete, chetniej używane przez pedagogów

najczesciej z dookresleniem np. srodowisko rodzinne, szkolne, niewydolne

wychowawczo, itd.

Dzisiaj coraz trudniej posługiwac sie terminem srodowisko

Coraz czesciej zastepowane pojeciem:

• nisza ekologiczna,

• przestrzen życia,

• przestrzen wychowania.

Rodzaje przestrzeni

1. przestrzen fizyczna

2. przestrzen społeczna

3. przestrzen temporalna (czasu)

4. przestrzen symboliczna

5. przestrzen psychologiczna

6. przestrzen moralna

7. przestrzen transcendentalna

A.Przecławska, jak zmieniaja sie te przestrzenie i jaki to ma zwiazek z wychowaniem

- ujecie dynamiczne

WYKŁAD IV

FUNKCJE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ - OD OPIEKI DO PREWENCJI

Pojecia i funkcje: opieka, pomoc, wsparcie, terapia, prewencja.

1. Definiowanie pojec. Definicje wewnetrzne-analiza logiczna; zewnetrzne -

kontekstualne. Pojecia stygmatyzujace.

2. Pojecie „opieka”. H.Radlinska - termin opieka odnosi do zjawisk niekorzystnie

wpływajacych na rozwój człowieka. Łaczy je z medycyna, higiena, prawem, polityka

społeczna . Pedagogika opiekuncza okresu miedzywojnia i PRL. Komunistyczne i

socjalistyczne panstwo opiekuncze

3. Krytyka panstwa opiekunczego. Kazimierz W. Frieske, opieka a kontrola, funkcje

ideologiczne panstwa opiekunczego. Opieka jako kontrola, zniewolenie,

ubezwłasnowolnienie, postawy roszczeniowe; niewydolnosc ekonomiczna panstwa

opiekunczego

4. Zasada pomocniczosci, subsydiarnosci; autonomia ni,szych podmiotów, „wspierac ale

nie wyreczac”.

5. Pomoc - znaczenie szersze - instytucja polityki społecznej;

znaczenie we,sze - działalnosc i funkcja działalnosci skierowanej na pomaganie

drugiej osobie

6. Terapia, terapeutyzacja pedagogiki, pedagogizacja terapii. Dyskusje nad rola i

potrzeba terapii w pedagogice. Odwrót od terapii

7. Wsparcie: rzeczowe, emocjonalne, informacyjne. Wsparcie jako działanie i funkcja

działania

8. Prewencja , sw. Jan Bosco, trójmian prewencyjny: rozum, religia, miłosc

WYKŁAD V

MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE - PERSPEKTYWA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Co to jest marginalizacja?

Marginalizacja - zagadnienie znane od dawna wyra,ane w nowych pojeciach.

Odnosi sie do realnych procesów społecznych, kwestii społecznych, problemów społecznych,

zjawisk i grup społecznych.

Marginalizacja zwiazana z deprecjonowaniem znaczen i pozycji, dokonujacych sie przez

ograniczenie dostepu do udziału w powszechnie szanowanych i poszukiwanych dobrach:

materialnych, kulturowych, politycznych ( np. wykształcenie, władza, dostep do instytucji

ochrony zdrowia itp.)

Marginalizacja jako

- proces społeczny - ujecie historyczne, stan ,ebraczy - historia biedy

- -przyczyna i skutek przemian społeczno politycznych, degradacja jednych grup,

uprzywilejowanie innych

- zmiana pozycji statusu, udziału w społecznym podziale dóbr i wartosci, ograniczane

prawa, i potrzeby

- marginalizacja jako odrzucenie, czasami jako indywidualny wybór

Przyczyny marginalizacji;

makrospołeczne, mezospołeczne, indywidualne, jawne, ukryte, zamierzone, niezamierzone

- Mikro - socjalizacja w biedzie, kultura biedy,

- Mezo- obszary społecznie i kulturowo zmarginalizowane ( centrum i peryferie)

- Makro - czynniki sprzyjajace marginalizacji, (wykształcenie, status materialny,

zarobki - czynniki statusu społecznego), zmiany gospodarki rynkowej,

Grupy zmarginalizowne, wykluczane, naznaczane inne:

- Kobiety i dzieci

- Biedni

- Bezrobotni,

- Bezdomni,

- Niepełnosprawni

- Cudzoziemcy

- Mniejszosci narodowe i etniczne

- Mniejszosci religijne

- Mniejszosci seksualne

- Chorzy psychicznie, społeczni „wariaci”

Zródła marginalizacji

Szkoła jako zródło marginalizacji

WYKŁAD VI

RODZINA JAKO SRODOWISKO WYCHOWAWCZE

1. Perspektywa definicyjna:

Czym jest rodzina: rodzina jako naturalna grupa społeczna, rodzina jako instytucja

społeczna, rodzina jako wspólnota, rodzina jako srodowisko wychowawcze

Jak analizowac rodzine:

- perspektywa interakcyjna (wiezi rodzinne, miłosc, solidarnosc

- perspektywa systemowa ( miejsce rodziny w strukturze społ.

- perspektywa statyczna, jaka jest rodzina, jakie sa obrazy rodziny

- perspektywa dynamiczna, jak ludzie tworza swoje rodziny i jak je rozwijaja

2. Miejsce rodziny w społeczenstwie: rodzina jako główna siła tradycji i to,samosci

narodowej, marginalizacja rodziny w komunizmie, rodzina jako ostoja

konserwatyzmu, rodzina na stra,y panstwa i przeciwko panstwu

3. Polityka społeczna wobec rodziny, polityka europejska - zasada pomocniczosci i

solidarnosci. Karta Praw Rodziny. Ochrona dziecka, ochrona kobiet.

4. Kierunki przemian rodziny;

- od rodziny jako instytucji gwarantowanej prawem koscielnym i panstwowym do

rodziny opartej na wieziach, indywidualnej umowie,

- od mał,enstwa sakramentalnego do zwiazków kohabitacyjnych,

- od wyraznie okreslonych ról do zmieniajacych sie ról mał,enskich i rodzicielskich,

- od struktury hierarchicznej do zwiazków partnerskich,

- od instytucji powinnosci i zobowiazan do srodowiska samorealizacji,

- od zwiazku rodzicielskiego do zwiazku mał,enskiego,

5. Rodzina z perspektywy nauki społecznej Koscioła

Adhortacja „Familiaris consortio”

Zadania:

tworzenie wspólnoty osób

słu,ba ,yciu

udział w rozwoju społeczenstwa

uczestnictwo w ,yciu i posłannictwie Koscioła

Jan Paweł II: „rodzina fundamentem ,ycia społecznego”

„odnowa swiata idzie przez rodzine”

6. Garry Becker Ekonomiczna teoria zachowan ludzkich, Rodzina jako inwestycja w

rozwój kapitału ludzkiego

7. Funkcje rodziny:

- prokreacyjna

- ekonomiczna

- opiekuncza

- socjalizacyjna

- stratyfikacyjna

- emocjonalno-psychiczna

8. Rodzina jako grupa dynamiczna

Etapy rozwoju:

- Etap narzeczenstw

- Etap młodego mał,enstwa bez dzieci

- Etap mał,enstwa z małymi dziecmi

- Etap dorastania dzieci

- Etap odchodzenia dzieci

- Etap pustego gniazda

WYKŁAD VII

DZIECINSTWO - ZMIENIAJACA SIE KATEGORIA SPOŁECZNA

1. Odkrycie dziecinstwa Nowe Wychowanie- pajdocentryzm

E. Key, Stulecie dziecka, nadzieje na nowy ład społeczny

2. Renesans dziecinstwa rewolta młodzie,owa, ruchy emancypacyjne,

emancypacja dziecka, grupy społecznie zniewolone

3. Definicje i redefinicje dziecinstwa, dziecinstwo jako okres rozwoju, dorastania,

Dziecinstwo jako status społeczny, dziecinstwo jako swiat społeczny dziecka,

dzieciecy Lebenswelt, dzieciece doswiadczenie, dzieciece naznaczanie

przestrzeni i czasu.

4. Odkrywcy dziecinstwa : Jean Jacques Rousseau, John Locke, Janusz Korczak

5. Badacze dziecinstwa

- historia dziecinstwa, Philippe Aries, Neil Postman

- antropologia kulturowa, dziecinstwo w Europie, kultura dziecieca.

- socjalne problemy dziecinstwa

6. Pajdocentryzm i badania nad dziecinstwem jako mit pedagogiczny i społeczny

WYKŁAD VIII, IX

SRODOWISKO LOKALNE - MAŁA OJCZYZNA, EDUKACJA SRODOWISKOWA

1.Srodowisko lokalne - tradycyjny obszar zainteresowania nauk społecznych (pedagogika

społeczna, socjologia, politologia)

Czym jest srodowisko lokalne Hillery - ponad 50 definicji, zwykle trzy elementy:

- ludzie,

- przestrzen

- wiezi

2. Funkcje srodowiska:

- miejsce spotkania z drugim człowiekiem, z kultura, historia, ekonomia, prawem,

religia

- teren aktywnosci gospodarczej, społecznej, politycznej

- zródło socjalizacji społecznej, srodowisko rozwoju człowieka.

4. Srodowisko lokalne w perspektywie zmiany społeczno-politycznej, idea

społeczenstwa demokratycznego, społeczenstwo obywatelskie, otwarte, demokracja

oddolna

5. Lokalizm, Bohdan Jałowiecki,

Przestrzen lokalna - przestrzen u,ytkowa naznaczona emocjonalnie, wiezi lokalne,

sasiedzkie, rodzina w przestrzeni lokalnej

Cele lokalne - nastawienie na jakosc ,ycia, zabezpieczenie socjalne, zakorzenienie w

srodowisku, rozwój gospodarki, kultury, ekologia

Struktura władzy - samorzadnosc, terytorialna partycypacja obywateli

Struktura systemu kulturowego - autonomia, to,samosc kulturowa, komunikacja

dwustronna.

Mała ojczyzna - Termin wprowadzony przez Stanisława Ossowskiego ( Heimat,

Vaterland)

Kategoria psychofizyczna i kulturowa. Jest to pewien obszar wraz z towarzyszacymi

odniesieniami ludzkimi, tj. postawami, emocjami, wartosciami, znaczeniami. Mała

ojczyzna jest czescia miejscowej historii i tradycji oraz kulturowego dziedzictwa ró,nych

grup społecznych. Jest to rzecz prywatna, indywidualna, subiektywna. Jednostka ma

wobec niej bezposredni osobisty stosunek, współtworzy ja, włada nia.

Funkcje edukacyjne małej ojczyzny ( Wiesław Theiss)

- zakorzenienia, identyfikacja, aktywnosc, odpowiedzialnosc

- wartosci, wolnosc osobista, godnosc, solidarnosc, dobro wspólne, wartosci

chrzescijanskie, prawa człowieka, demokracja społeczenstwo obywatelskie,

sprawiedliwosc społeczna, otwarcie na drugiego człowieka, na Europe i swiat

- laboratorium demokracji lokalnej, kultura obywatelska, szkoła liderów

Edukacja srodowiskowa ( myslec globalnie, działac lokalnie)

Edukacja formalna, (szkolna edukacja regionalna) i nieformalna ( lokalny przekaz,

lokalne media, lokalne stowarzyszenia, grupy nieformalne)

Potencjał społeczno-kulturowy srodowiska „miejscowe zasoby mo,liwosci zmian i

przeobra,en zwiazane z dobrami kultury duchowej, materialnej, a tak,e instytucjami,

które tymi zasobami dysponuja.

Aktywizacja srodowiska, animacja społeczno-kulturalna, docieranie do sił, pobudzanie sił,

budowania zasobów, potencjału rozwojowego ludzi, grup społecznych i całego

srodowiska, rozwój kapitału społecznego.

Wybrany film dokumentalny z cyklu „ Mała ojczyzna”

WYKŁAD X

SZKOŁA W SPOŁECZENSTWIE I W SRODOWISKU LOKALNYM

Prezentacja i analiza dokumentu Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Strategia

rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, sierpien 2005

WYKŁAD XI

ORGANIZACJE POZARZADOWE - NOWY OBSZAR PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ I

PRACY SOCJALNEJ

1. Z tradycji nauk społecznych : wspólnota i stowarzyszenie ( F. Tonnies,

Gemeinschaft i Gesellschaft)

2. Aleksander .Kaminski wspólnota i stowarzyszenie. Teoria stowarzyszen i

zwiazków młodzie,owych, Badania historyczne polskich zwiazków

młodzie,y. „Analiza teoretyczna polskich zwiazków młodzie,y d o połowy

XIX wieku, Warszawa 1971.

3. A.Kaminski, społeczno-polityczny problem stowarzyszen.

Stowarzyszenie - „sasiedztwo z przymusu i z wyboru”.

Funkcje stowarzyszenia:

- afiliacyjna (potrzeba przynale,nosci, do grupy, uto,samiania sie zgrupa,

- integracyjna (pomost miedzy rodzina a społeczenstwem, przynala,nosc do

wielkiego swiata,

- ekspresywna - psychospołeczna, wyra,anie własnych uczuc i upodoban,

- funkcja pomocowa.

II. Organizacje pozarzadowe w nowych warunkach - filar demokracji (Ustawa o

stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 przełomem prawnym w ,yciu społecznym -

„odzyskana sfera publiczna”

Stowarzyszenie jest samorzadnym, dobrowolnym, trwałym zrzeszeniem o cechach

niezarobkowych, pozwalajacym na realizacje indywidualnych zainteresowan.

Cele:

- zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w atmosferze

,yczliwosci,

- przyjecie czynnej postawy obywatelskiej w zakresie sprawa ludzkich lokalnych, w

poczuciu wspólnego dobra,

- propagowania pluralizmu i ró,norodnosci ,ycia społecznego

- tworzenie sektora realizacji zadan indywidualnych i społecznych, alternatywnych

wobec sektora rzadowego, swoboda w wyborze metod

- tworzenie mechanizmów współudziału społecznego w podejmowaniu decyzji

dotyczacych funkcjonowania nowoczesnego społeczenstwa,

- poczucie niezale,nosci i podmiotowosci.

Rejestracja stowarzyszen, Bank Informacji o Stowarzyszeniach i fundacjach KLON, JAWOR,

W 1995 r zarejestrowanych było 29 tys.. stowarzyszen, głównie w wielkich miastach.

Typy stowarzyszen: pomocowe, dzieci, bieda, niepełnosprawnosc

Samopomocowe, Ruch Anonimowych Alkoholików, uzale,nienia

Oswiatowe, (mała szkoła, pomoc dzieciom uzdolnionym)

Ekologiczne

Towarzystwa Miłosników Ziem....

Hobbystyczne,

Sportowo-turystyczne

Nastawione na poprawe jakosci ,ycia

Stowarzyszenia zawodowe ( stra,acy)

Stowarzyszenia biznesowe

inne

Nazwa: stowarzyszenia, ruchy, organizacje pozarzadowe NGO, organizacje non-profit,

organizacje tzw. trzeciego sektora

Nowelizacja ustawy: 24 kwietnia 2003 r Ustawa o Działalnosci Po,ytku Publicznego i o

Wolontariacie, Trzeci sektor: (publiczny, rynkowy, pozarzadowy i nieformalny).

Wzrost aktywnosci obywatelskiej w organizacjach: w 1990 r 5% Polaków zaanga,owanych

w stowarzyszeniach, w 1999 - 9%, w 2002 r - 13%, w 2003 -24%. Według badan OBOP z

2004 idee pomocy innym osobom popieraja respondenci o wy,szym statusie społecznym i

wy,szym wykształceniu - (67%). Wsród rolników -ten wskaznik wynosi 30%, wsród

bezrobotnych 41%. Dobrowolnie bezpłatnie w działaniach na rzecz innych lub swojego

srodowiska zamieszkanie uczestniczyło 58% badanych, 41% nie mialo tego typu

doswiadczen. o. W Ameryce - 80%.

Rola i znaczenie NGO

W perspektywie społecznej: demokratyzacja panstwa,

budowanie społeczenstwa obywatelskiego, edukacja

obywatelska, społeczna partycypacja

budowanie struktur posredniczacych miedzy obywatelem

a panstwem

racjonalizacja społeczno-ekonomiczna (działania NGO sa

tansze, bardziej dostosowane do potrzeb i mo,liwosci

lokalnych, sa prowadzone bli,ej obywatela.

zmieniaja obraz społecznosci lokalnych i buduja jakosc ,ycia

srodowisk lokalnych,

W perspektywie indywidualnej

Sa szkoła demokracji, ucza aktywnosci, rozwijaja kompetencje komunikacyjne, rozwijaja

kompetencje współpracy z innymi, ucza odwagi, pozwalaja lepiej diagnozowac sytuacje

społeczne, rozwijaja samoocene,

Rola i typy przywódców w NGO - okazjonalni, permanentni, gwiazdy, mediatorzy, liderzy.

Motywacje: indywidualne doswiadczenia, biografie, chec pomocy, sprawdzenia sie, wzgledy

religijne, etyczne, chec przywództwa, działania niestandardowego.

Wolontariusze - nowe zjawisko

Kategorie wolontariuszy - zainteresowani zawodowo,

zainteresowani problemem,

ofiarodawcy darczyncy,

zainteresowani klientem

hobbysci

Wolontariat a warunki społeczne

WYKŁAD XII

BIEDA JAKO PROBLEM PEDAGOGIKI I PRACY SOCJALNEJ

I. Bieda zagadnienie usytuowane w centrum pedagogiki społecznej

Zob; red. H.Radlinska - Społeczne przyczyny powodzen i niepowodzen szkolnych

Warszawa 1937 (badania empiryczne pokazujace biede jako czynnik uposledzajacy

rozwój i kształcenie dziecko robotniczego i chłopskiego).

Współczesne badania nad bieda - wielokierunkowe, specjalistyczne (ró,ne ujecia i

perspektywy).

Bieda jako problem społeczny, bieda jako doswiadczenie indywidualne, bieda w

perspektywie kulturowej, bieda w perspektywie społeczno-ekonomicznej ( HPI)-, bieda w

perspektywie psychologicznej, kultura biedy, dziedziczenie biedy, wykluczanie (

marginalizacja) ludzi biednych, ludzie biedni, grupy biedne, ludzie wykluczeni podklasa

(underclass)

II. Pojecia: ubóstwo, bieda, niedostatek, nedza - znaczenia w jezyku potocznym,

terminologia w pracach naukowych

III. Bieda jako zjawisko zmienne historycznie i kulturowo (B.Geremek, Litosc i

szubienica, Warszawa 1993.

Ró,ne obrazy człowieka biednego i ludzi biednych; ubogi cnotliwy, ubogi

pró,ny, ubogi złoczynca, niebezpieczny, praca jako kara, pomoc jako naznaczenie

społeczne i kontrola (Prawo Ubogich 1601).

Kultura biedy - Oskar Lewis, Rodzina Martinezów, Sanches i jego dzieci, Nagie

,ycie. Badania etnograficzne i biograficzne pokazujace jak ,yja ludzie biedni.

Wnioski z badan:

- biedni tworza własna kulture,

- ich ,ycie codzienne koncentruje sie wokół spraw stołu i łó,ka. Jest nastawione na

konsumpcje tanich towarów,

- kultura biedy, to przede wszystkim kultura kobiet,

- rodzina jest struktura bardzo labilna,

- biedni nie przywiazuja sie do miejsca zamieszkania,

- szkoła nie jest dla nich instytucja wa,na,

- biedni stronia od instytucji społecznych, nienawidza policji i koscioła,

- biedni nie zrzeszaja sie, nie szukaja przedstawicielstwa politycznego.

IV. Bieda jako zjawisko społeczno-ekonomiczne.

Definicje biedy, miary i wskazniki biedy(ubóstwa)

- Ubóstwo w perspektywie obiektywnej , ekonomicznej, poziom dochodów połaczony z

konsumpcja - minimum socjalne, minimum egzystencji ( koszyk dóbr ustalany dla

ró,nych typów gospodarstw domowych) W Polsce liczone od 1996 r.

- Relatywne linie ubóstwa - subiektywna ocena ubóstwa.

Polska bieda, ( sytuacja do 2000r) zasieg, poziom, badania S.. Golinowskiej

Diagnoza społeczna -sytuacja po2000 r . ( porównanie 2000 i 2003, 2005)

Dobrostan - paradoksy odczucia dobrostanu.

V. Obszary ubóstwa, nierównosci ekonomiczne, rozpietosci poziomu Eycia,

dystanse, relacje

- Badanie dynamiki ubóstwa i wewnetrznych przesuniec. Podziały geopolityczne,

polityczny (wschód - zachód), ekonomiczny (północ-południe). Teoria centrum i

peryferie, globalizacja. Ogólna tendencja : bogaci sie bogaca - biedni biednieja.

- Badanie społeczno-pedagogiczne - E.Tarkowska - Zrozumiec biednego, Warszawa

2001.

- Dziedziczenie biedy. F.Villa - koło biedy.

WYKŁAD XIII

SPOŁECZNE PRZYCZYNY POWODZEN I NIEPOWODZEN SZKOLNYCH

Miedzy tradycja a współczesnymi badaniami PISA

- Tradycja badan pedagogiki społecznej zwiazanych z problematyka szkoły

- H..Radlinska - Społeczne przyczyny powodzen i niepowodzen szkolnych, Warszawa 1937

- Szkoła w srodowisku - lata 70-te i 80-te

- Bariery awansu poprzez wykształcenie, szkoła na wsi.

- Równosci i nierównosci w dostepie do oswiaty (Z. Kwiecinski, Wykluczeni. Warszawa

2002)

Dostepnosc i powszechnosc - podstawowe wskazniki społeczno-ekonomiczne opisujace

problemy oswiatowe i rozwój kraju i społeczenstwa ( HDI). Wskazniki rozwoju ale i

zobowiazan panstw i społeczenstw. Wynikaja one z praw człowieka, znajduja potwierdzenie

w konstytucjach. Krajowy i miedzynarodowy monitoring powszechnosci i dostepnosci do

oswiaty. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i Organizacje Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju (OECD) .

Ogromny awans edukacyjny polskiego społeczenstwa, wzrost liczny studentów - prawie

czterokrotny, likwidacja zasadniczych szkół zawodowych, upowszechnienie wykształcenia

sredniego. Ogromny awans okreslany na podstawie liczb. Problemy z jakoscia kształcenia i

wykształcenia.

Miedzynarodowy program badania wiedzy i umiejetnosci uczniów PISA 2000 i 20003-

prowadzony przez Organizacje Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD

www.ifispan.waw.pl/pisa/praca/pdf

Pytania:

- W jakim stopniu młodzi ludzie sa przygotowani do podjecia wyzwan przyszłosci

(otwartosc na wiedze, umiejetnosc jej operacjonalizacji, alfabetyzacja funkcjonalna),

- Czy młodzi ludzie potrafia efektywnie wyszukiwac informacje, analizowac je

rozumowac w oparciu o nie, a tak,e jasno formułowac swoje mysli?

- Czy beda potrafili zachowac zdolnosc uczenia sie przez całe ,ycie?

- Jakie postawy wykształcone w procesie edukacyjnym moga pózniej sprzyjac dalszemu

rozwojowi i byc przydatne w ,yciu społecznym?

- Jak mo,na zmniejszac społeczne ró,nice zwiazane z dostepem do edukacji i

szansami zawodowo-społecznymi, które niesie edukacja?

Badania kompetencji uczniów w wieku 15 lat. Kompetencje w zakresie: 1/ czytania ze

zrozumieniem, 2/myslenia matematycznego, 3/rozumowania w naukach przyrodniczych..

Wiedza, umiejetnosci, postawy, wartosci wyniesione ze szkoły i spoza szkoły (abstrahowanie

od programów szkolnych). Badanie uczniów szkół, w powiazaniu z wiedza, umiejetnosciami,

statusami społecznymi uczniów, postawami uczniów wobec szkoły, postawami nauczycieli

wobec uczniów.

Badania reprezentatywne

Badanie w 2000r - 28 krajów (Polska - uczniowie w liceach ogólnokształcacych,

zawodowych, zasadniczych szkołach zawodowych)

Badania w 2000 roku (czytanie z zrozumieniem) . Słabe wyniki polskich uczniów-srednio

479 punktów. Srednia dla wszystkich krajów OECD - 500 pkt. Najwiecej Finlandia - 546,

Kanada - 534, Nowa Zelandia - 529. Czesi - 492, Niemcy - 484 pkt. Du,e ró,nice miedzy

Polska a OECD zwłaszcza wsród najlepszych uczniów. 8,7% uczniów nie osiagneło

najni,szego poziomu ( analfabeci)

Badania 2003 - przeprowadzone wsród uczniów trzeciej klasy gimnazjum ( bez szkół

specjalnych). Szczególny akcent poło,ony na wiedze i umiejetnosci matematyczne. (tresci ,

kompetencje, sytuacje (osobiste, edukacyjne, zawodowe, publiczne, naukowe), forma zadania

(prosty test wyboru, krótka , długa wypowiedz)

.

Polacy wypadli zdecydowanie lepiej, ni, w pierwszym badaniu. Znalezlismy sie w grupie,

najwiekszego progresu (Polska, Łotwa, Lichtenstein). Matematyka srednio (tabela s.9).

Poprawiły sie zwłaszcza wyniki słabe i srednie, nie dorównujemy najlepszym.

Szczegółowe pytania weryfikowane w badaniach:

Na ile te wyniki sa powiazane z motywacjami uczniów wobec uczenia sie matematyki,

postawami wobec szkoły, z dobrym samopoczuciem ucznia w szkole, integracja ze szkoła,

frekwencja ucznia w szkole. Bardzo silnie powiazano te wskazniki ze statusem społecznym

rodziny ucznia, a zwłaszcza z typem i jakoscia szkoły, Badano tak,e zale,nosci miejsca

zamieszkania ucznia, płci.

Analiza pokazała, i, rozwiazywanie problemów matematycznych w 12% uzale,nione jest od

statusu społecznego rodziny dziecka. Najwieksze ró,nice dotyczyły jakosci szkół. W

najsłabszych szkołach uczniowie zdobyli 345 pkt, w najlepszych 615. Najsłabiej na wsi,

najlepiej w du,ych miastach. Poprawiły sie tak,e wyniki w testach czytania. Tutaj zale,nosci

miedzy wynikami a statusem rodziny były wieksze.

Najsilniejsza zale,nosc miedzy wynikami testów a tym jaka jest to szkoła, dobra, czy słaba.

Pytanie, czy uczniowie z rodzin o wy,szym statusie sa uczniami lepszych szkół wyłacznie

dlatego, ,e osiagaja wy,sze wyniki, czy te, dostaja sie do lepszych szkół, wtedy gdy nawet sa

słabsi? ( To samo pytanie u Kwiecinskiego). Co sie zmieniło miedzy okresem 2000 i 2003?

Siła tego zwiazku nieco spadła. Trudno powiedziec, czy to dzieki temu, ,e status jest w

mniejszym stopniu czynnikiem selekcyjnym, czy te, dlatego, ,e tym razem badano prawie

wyłacznie uczniów gimnazjum

Generalnie miedzy 2000 a 2003 wskazniki nierównosci nie uległy zmianie. Inaczej twierdzi

H.Domanski..

Zdecydowanie ró,nimy sie od innych badanych uczniów zdecydowanie negatywnym

stosunkiem do szkoły, Negatywnie o szkole wypowiedziało sie prawie 60% polskich

uczniów.(zle sie czuje, nie widze potrzeby kształcenia sie). 68,8% zle ocenia stosunki z

nauczycielami. Nie ma prostej zale,nosci miedzy dobrym samopoczuciem w szkole, a

wynikami testu.

WYKŁAD XIV

PRZEMOC W RODZINIE, WYKORZYSTANIE SEKSUALNE DZIECI

Szczególny problem dla pedagogów społecznych i pracowników socjalnych (wpisany do

Ustawy o pomocy społecznej).

Szczególne zjawisko społeczne, o którym sie mówi w Polsce od połowy lat 80-tych (na

Zachodzie od lat 60-tych).

Przemoc - ró,ne definicje. Najogólniejsze okreslenie : Przemoc to ka,de nieprzypadkowe

naruszenie dobra i czci wbrew woli i z krzywda dla osoby, które jej doznaje.

Przemoc a agresja

Przemoc - zjawisko dotyczace relacji miedzyludzkich - widziane w perspektywie społecznej

Agresja - zachowania jednostronne, problem widziany raczej w perspektywie

psychologicznej

Teorie przemocy:

Teoria genetyczno- biologiczna (urodzeni mordercy)

Teorie biograficzne - biografia Hitlera,

Teorie kulturowo-społeczne - niemiecki charakter społeczny

Teorie mieszane

Liczne badania nad przemoca

Kto bije ?

Kiedy bije, dlaczego?

Statystyczne prawidłowosci: bici bija (toksyczni rodzice), bija ludzie z problemami,

izolowani społecznie, matki rozłaczone z dziecmi 48 godzin po porodzie.

Bic, czy nie bic - oto jest pytanie

Brak argumentów,

Historia przemocy

Przemoc, wykorzystanie seksualne, bicie - jako łamanie praw człowieka .

Problem XXI wieku, problem europejski - europejski monitoring przemocy,

Organizacje miedzynarodowe pozarzadowe w walce z przemoca ( La Strada)

Zespół maltretowanego dziecka - jednostka medyczna, ZMD karany sadownie

Wykorzystanie seksualne

Przez wykorzystanie seksualne dziecka rozumie sie ka,de zachowanie osoby dorosłej, a w

ka,dym razie silniejszej lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenie kosztem

dziecka

(czyn lubie,ny, gorszenie dziecka, uprawianie czynów nierzadnych kosztem dziecka)

Nieznany rozmiar zjawiska, badania czastkowe, biograficzne. L.Starowicz - poczatek lat 90-

tych , ponad 35% studentów powiedziało, ,e w dziecinstwie byli wykorzystywani seksualnie.

Ciemna liczna., rocznie 30 zabójstw, 1700 przypadków rocznie notowanych sadownie.

Badania Prof. Krystyny Marzec-Holki - Przemoc seksualna wobec dzieci . Studium

pedagogiczno-kryminologiczne

Profil napastnika, który bije, gwałci. Nie mo,na go skonstruowac jednoznacznie. Mo,na

tylko mówic o pewnych układach ról rodzinnych i mał,enskich sprzyjajacych przemocy i

wykorzystaniu seksualnemu.

Jest to - typ rodziny patriarchalnej

- sztywny układ ról mał,enskich i rodzicielskich

- ojciec słaby zale,ny, zdominowany przez matke

- rodziny fundamentalistyczne - absolutny nakaz utrzymania jednosci rodziny

- rodziny poza kontrola społeczna , bardzo biedne i bardzo bogate.

Teza Turnissa 1984r.

Przyczyna zaistnienia zjawiska wykorzystania seksualnego dzieci w rodzinie sa nie tyle

cechy indywidualne sprawcy lecz zjawisko to jest produktem okreslonych relacji rodzinnych.

Analiza 85 przypadków gwałcicieli dzieci.

Kim sa sprawcy,

Wiek - miedzy 21 a 40 lat

Stan cywilny : kawalerowie -33, ,onaci -43

Ponad połowa - to me,czyzni z 1 lub dwojgiem dzieci.

Wiekszosc sprawców miała „prawidłowe” kontakty seksualne, najczesciej z ,ona.(,ony

najbardziej niezorientowane w sprawach seksualnych me,czyzn)

Kim sa oprawcy wobec dzieci - . Dobrzy znajomi (25), ojciec ojczym, konkubent matki, 37%,

nieznajomi (14,5%)

WYKŁAD XV

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA A PRACA SOCJALNA

1. Trzy zródła i nurty pracy socjalnej;

- chrzescijanskie miłosierdzie - nurt charytatywny;

- rozwijanie sił, kompetencji, (empowerment), potencjału ludzkiego, kapitału ludzkiego

i społecznego - nurt społeczno-edukacyjny;

- aktywizacja społeczna, budowa społeczenstwa obywatelskiego, integracja europejska

- nurt społeczno-polityczny

2. Helena Radlinska- twórczyni polskiej pedagogiki społecznej i pracy socjalnej

„Praca socjalna przekształca srodowisko siłami człowieka w imie ideału”

„Pedagogike interesuje wychowawcza funkcja pracy socjalnej”

„ Opieka nad dzieckiem (robotniczym, chłopskim), opieka nad rodzina, grupy

społecznie uposledzone. Funkcja demaskatorska, funkcja opiekuncza.

3. Praca socjalna w PRL

4. Reaktywowanie i rozwój pracy socjalnej po 1989 roku na podstawie:

- dorobku miedzywojennego

- doswiadczen zachodnich, zwłaszcza niemieckiej pedagogiki społecznej

- nowych wyzwan i zadan społecznych

5. Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r. Cechy charakterystyczne:

„Pomoc społeczna skierowana na umo,liwienie osobom i rodzinom

przezwycie,ania trudnych sytuacji ,yciowych, których nie sa w stanie pokonac

wykorzystujac własne uprawnienia, zasoby i mo,liwosci”.

„Pomoc społeczna organizuja organy administracji rzadowej, samorzadowej

współpracujac na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi i

samorzadowymi”.

„Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie trudnym sytuacjom

oraz podejmowanie działan zmierzajacych do ,yciowego usamodzielnienia osób i

rodzin oraz ich integracji ze srodowiskiem”.

Ustawowo okreslone zadania gminy (własne i zlecone), opieka nad dzieckiem i

rodzina

6. Ró,nice miedzy praca socjalna w USA i w Europie

7. Typy pracy socjalnej w Europie (regulacje europejskie - prawne, społeczne)

- pomoc i praca z klientem (nurt psychologiczno- terapeutyczny)

- praca z grupami samopomocy, samoorganizacja

- organizowanie i rozwój srodowiska (edukacja srodowiskowa, community

education, community development)

8. Zmieniajacy sie zakres i charakter pracy socjalnej;

Ujecie tradycyjne:

- problemy społeczne, obszary zagro,enia, grupy społecznie naznaczone,

zmarginalizowane, wykluczone (biedni, bezrobotni, niepełnosprawni,

cudzoziemcy, mniejszosci społeczne etniczne, seksualne)

- swiadczenie socjalne, praca socjalna - pomoc, informowanie, aktywizowanie.

Współczesnie:

- w centrum zainteresowanie raczej mechanizmy sprzyjajace społecznemu

naznaczaniu, ( zwiazki z polityka społeczna, ekonomia prawem, psychologia

społeczna ),

- zmniejszanie sie sfery swiadczen na rzecz ró,nych działan srodowiskowych i

edukacyjnych,

- rodzinny i instytucjonalny model pracy socjalnej,

- od opieki do wsparcia i prewencji (projekty i programy socjalne, właczanie

klientów do programów, budowanie sieci społecznych)

9. Organizacje pozarzadowe i wolontariat głównym podmiotem pracy socjalnej

Żyjemy w czasach wielkich przemian, transformacji. Zmiany, których jesteśmy zarówno obserwatorami, jak i uczestnikami rzutują na nasze postrzeganie świata, wymuszają nowe spojrzenie na rolę i miejsce zarówno państwa jak i społeczeństwa a także jednostki.

Na pytanie o to jak powinien być zorganizowany system społeczny aby lepiej służył człowiekowi, w zakresie ekonomii i polityki sformułowano już w naszym kraju ogólne, wstępne odpowiedzi, sygnalizujące konieczność i zarys kierunku zmian.

Pytanie o kształt systemu oświatowego jest ciągle nierozstrzygnięte bowiem odpowiedź na nie jest uzależniona od interpretacji relacji państwo - społeczeństwo - jednostka. Dotychczasowe rozumienie tej relacji podporządkowuje zarówno jednostkę jak i społeczeństwo interesom państwa, to znaczy ideologii, grupie rządzącej i na przestrzeni ostatnich lat nie dostrzeżono zmian w tym sposobie myślenia. Dyskusja nad tym, czym może lub powinno być wychowanie i edukacja, jakie może lub powinna pełnić funkcje, jakie realizować zadania ma sens tylko wtedy, gdy dostrzegamy zarówno złożoność i uwarunkowania problemów edukacyjnych a także stojące przed nami możliwości w tym zakresie.

W ostatnich latach także w ujęciu wpływów makrośrodowiskowych i procesów w nich zachodzących (tendencje integracyjne Europy, nieustające wojny z nieuniknioną agresją, przemocą, nietolerancją, postępujące wyniszczenie środowiska naturalnego, z daleko idącymi konsekwencjami - głodem, chorobami). Przykładowo wymienione sprawy stają zarówno przed pedagogiką społeczną, ogólną, jak wszystkimi naukami społecznymi, których przedmiotem jest człowiek. Losy jednostki związane są coraz ściślej z losami ludzkości i całego świata. Uwrażliwienie na te problemy wymaga diagnoz i przesłanek dla ochrony jednostki i ludzkości. Nie można troski o nie pozostawić politykom. Jedność nauki, a szczególnie pedagogiki może wzbogacić wiedzę o rzeczywistości społecznej i o procesach umożliwiających człowiekowi życie twórcze.

1. Pedagogika społeczna - geneza, miejsce wśród nauk, charakterystyka ogólna

Przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe Europy i Ameryki XIX wieku, wywołane przez postępy techniki i ruchy rewolucyjne stanowiły podstawowy bodziec dla kształtowania się pedagogiki społecznej. Powstawały nowe potrzeby społeczne, wymagające nowych instytucji dla ich zaspokojenia.

Rozwojowi kapitalizmu sprzyjała industrializacja i urbanizacja, która także sprzyjała rozkładowi tradycyjnych grup społecznych - rodziny, sąsiedztwa - to z kolei zmuszało do powoływania instytucji opiekuńczych, które kompensowały braki oraz zapobiegały patologii i degradacji społecznej (towarzystwa dobroczynne, ochronki, sierocińce, domy starców). Równolegle z opiekuńczymi tendencjami samorządów lokalnych i rządów narastały masowe ruchy rewolucyjne, które pragnęły na swój sposób przeciwstawiać się w zmaganiu cierpień upośledzonych klas społecznych i narodów. Ruchy te budziły pragnienia sprawiedliwości społecznej, równości obywateli, demokratyzacji ciał publicznych i instytucji społecznych, a co za tym idzie - szerszą potrzebę do aktywności społecznej we własnych, niepodległościowych organizacjach robotniczo - chłopskich. W tym czasie następował szybki rozwój techniki, który przyśpieszał zmienność pracy zawodowej, co wymagało umiejętności ciągłego przystosowywania się do nowych potrzeb życia oraz rozwijania posiadanych zdolności. Konieczność doskonalenia zawodowego budziła potrzebę wiedzy, upowszechniano więc oświatę szkolną oraz zaczęły powstawać różne placówki oświaty pozaszkolnej i oświaty dorosłych (biblioteki, uniwersytety). Stopniowe ograniczenie czasu pracy normalnej budziło pragnienia dobrego odpoczynku po intensywnej pracy.

Wymienione wyżej czynniki spowodowały niebywały rozwój ciał publicznych, stowarzyszeń, instytucji i placówek służących ich zaspokajaniu. Były to cztery różne kategorie potrzeb - jak słusznie stwierdzono w Europie - w istocie wszystkie zbiegają się jak w „soczewce” - w problematyce warunków życia szerokich mas.

Tak zaczęła wyławiać się pedagogika społeczna jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu warunków społecznych, środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powołanych do ich ulepszania: kulturalno - oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych. Pedagogika społeczna pierwsze inspiracje, zasoby wiedzy czerpała z istniejącej już pedagogiki „również z socjologii, taktując tę dyscyplinę, jako swą naukę pomocniczą oraz z teorii polityki społecznej zajmującej się: „celowym oddziaływaniem państwa, a także partii politycznych, związków zawodowych i innych organizacji masowych - na istniejący układ stosunków ekonomicznych i społecznych, zmierzającej do poprawy położenia klas pracujących i zapewnienia im poczucia niezbędnego bezpieczeństwa socjalnego ”.

Można więc powiedzieć, że pedagogika społeczna jest dyscypliną ukształtowaną na pograniczu teorii wychowania, socjologii, psychologii społecznej i teorii polityki społecznej. Pedagogika społeczna należy do nauk praktycznych, obejmujących teorię praktycznego działania, czyli zamierzeń i projektowania i realizacji.

Czym jest ostatecznie pedagogika społeczna?

Helena Radlińska - jej polska twórczyni tak ją charakteryzuje: „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem, dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu o kręgów kultury na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.”

Z kolei R. Wroczyński 15 lat później tak definiuje: „Pedagogika społeczna opierając się na badaniach empirycznych, a więc na empirii, analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania”.

Koncentracja na roli środowiska w wychowaniu sprawia, iż pedagogikę społeczną można określić jako pedagogikę środowiska. Czesław Czapów podkreśla, że „pedagogika społeczna to właśnie ów specyficzny punkt widzenia rzeczywistości, postrzegającej zadania wychowawcze, w takim oddziaływaniu na środowisko, które to środowisko aktywizuje wychowawczo, aby przez pobudzone środowisko oddziaływać na jednostki ludzkie i społeczność. Można więc powiedzieć, że pedagogika społeczna jest raczej uwarunkowanym historycznie nurtem myśli pedagogicznej niż odrębną dyscypliną pedagogiczną”.

Obok takiego postrzegania pedagogiki mamy także drugie ujęcie, określające ją jako odrębną dyscyplinę naukową.

„Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa zajmuje się osobami i zbiorowościami wszelkiego wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju oraz instytucjami powołanymi dla realizacji tych zadań”.

W ramach tej dyscypliny ukształtowało się kilka specjalizacji: pedagogika opiekuńcza dzieci i młodzieży, teoria pracy socjalnej, teoria pracy kulturalno - wychowawczej, teoria wychowania pozaszkolnego. W obu ujęciach pedagogika społeczna wiązała i wiąże swą nazwę, refleksję i badania nade wszystko z potrzebami upośledzonych warstw i klas społecznych i ze sprawiedliwością społeczną.

2. Prekursorzy i czołowi reprezentanci pedagogiki społecznej

Pedagogika społeczna kształtowała się jako nauka na terenie kilku krajów, przybierając różne odmiany. Precyzja tej pedagogiki nastąpiła dopiero w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku, ale jej prekursorzy zwiastowali nowe pojmowanie procesów wychowawczych już od końca XVIII wieku.

Do sztandarowych prekursorów pedagogiki społecznej należy: Jan Henryk Pestolozzi (1746 - 1827) i Robert Owen - uczestnik Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Pestolozzi zapoczątkował ideę oświaty ludu, pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska wiejskiego przez budzenie i uruchomienie sił istniejących w tym środowisku, oraz stworzeniu modelu wychowania rodzinno - opiekuńczego. Był założycielem rodzinnego zakładu opiekuńczego dla dzieci (prowadził dwa sierocińce).

Robert Owen (1771 - 1858) był brytyjskim, niezwykle aktywnym działaczem robotniczym, dążył do poprawienia doli robotników - zbudował szpital dla robotników, mieszkania dla rodzin robotniczych z ogródkami przydomowymi, żłobek i przedszkole (pierwsze w Europie), szkołę elementarną, szkołę dokształcającą dla młodzieży, teren zabaw dla dzieci, klub dla dorosłych - bibliotekę. Wielkim jego dziełem było wypracowanie modelu spółdzielni ekonomicznej.

Na ziemiach polskich do prekursorów pedagogiki społecznej należą: Ludwik Krzywicki (1859 - 1941) - pierwszy u nas zarysował wyraźnie i dobitnie: współzależność ideału i praktyki wychowania z przemianami w życiu zbiorowym. „Stworzył teorię wielkiego ruchu demokratyzacji wiedzy”.

Głosił postulat upowszechniania wykształcenia ogólnego jako warunku równości społecznej, propagował samokształcenie, informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych.

Drugi z polskich prekursorów to Edward Abramowski (18869 - 1919). Zarówno on jak i Ludwik Krzywicki rozpoczęli swoją działalność w końcu XIX wieku. Abramowski głosił, iż w głębi naszej psychiki zawarte są zalążki potrzeb i pragnień społecznych, połączone z ich oceną moralną, czyli, że: „ sumienie jest rodnikiem życia społecznego”.

Do głównych twórców polskiej pedagogiki społecznej należy: Helena Radlińska (1879 - 1954). Weszła ona w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup walki niepodległościowej i klasowej, pobudzających koło młodzieży i dorosłych z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej w duchu rewolucji narodowej i społecznej. Pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno - oświatowej z tendencją do teoretyzowania (Praca oświatowa, 1913).

Inne jej dzieła to: „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego” (1935 rok), „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” (1937 rok). W dziełach swych Radlińska odsłania klasowe i społeczne uwarunkowanie zjawisk wychowawczych i dydaktycznych oraz prowokowała pomoc w wyrównywaniu krzywd i upośledzeń, żądała roztoczenia opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi.

Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej należy do najbardziej interesujących koncepcji wychowawczych dwudziestolecia międzywojennego, stanowi współcześnie przedmiot żywego zainteresowania środowisk pedagogicznych. Na aktualność tego toku myśli pedagogicznej zwraca uwagę A. Uziembło. Pisze on: „Rozszerzenie pojęcia wychowania, czynności wychowawczej, na wszystkie formy celowego, pozytywnego oddziaływania na jednostkę i środowisko, analiza szerokiego pojęcia środowiska wychowawczego, rozszerzenie pojęcia przedmiotu oddziaływania wychowawczego na dorosłych członków grup społecznych, nawet takich grup, które nie zostały stworzone jedynie lub głównie dla celów wychowawczych - stanowi cenny wątek polskiej myśli pedagogicznej okresu dwudziestolecia, wątek w którego rozwijanie Radlińska, obok innych pedagogów i socjologów wychowania, wniosła duży wkład ”.

Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska i chętnie korzystała z inspiracji promotora tego kierunku A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. On to wysunął wniosek, iż: „człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale pobudzona przeżyciami aktywność ludzka może przekształcić środowisko”.

Bliska w stosunku do pedagogiki Radlińskiej była aktywność społeczno - wychowawcza i refleksja teoretyczna Stanisława Szackiego - wybitnego pedagoga radzieckiego. Widział on trzy podstawowe kręgi środowiskowe wychowania: rodzinę, szkołę i środowisko sąsiedzkie. Szkoła miała organizować życie społeczności dziecięcej, wspomagać rodzinę w jej wychowawczych zadaniach i przetwarzać środowisko przez dokonanie w nim pozytywnych zmian. Oddziaływanie szkoły poszerzał aktywnością wpływów wychowawczych instytucji pozaszkolnych. Nauczyciela i uczniów widział jako budowniczych lepszego społeczeństwa (lepszego ustroju społecznego).

Wracając ponownie na teren polski należy wymienić postać Kazimierza Korniłowicza, który był współpracownikiem Radlińskiej.

Wzbogacił polską pedagogikę społeczną kilkoma ważnymi osiągnięciami w dziedzinie kulturalno - oświatowej. Zapoczątkował prace badawcze nad czasem wolnym robotników, budował teoretyczne zręby wczasów. Zapoczątkował charakterystyki polskich organizacji oświatowych, kulturalnych, społeczno - wychowawczych.

Od 1957 roku pedagogika społeczna wkraczała w okres przebiegający pod znakiem weryfikowania zgodności jej zadań, zakresu i metod badawczych z zasadami pedagogiki socjalistycznej oraz potrzebami społeczeństwa przeobrażanego ustrojowo. Głównymi ośrodkami badawczymi i pracy dydaktycznej w tym czasie był: Uniwersytet Warszawski (R. Wroczyński) i Uniwersytet Łódzki (A. Kamiński) oraz Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Te trzy wymienione ośrodki aktywności z zakresie pedagogiki społecznej są głównymi w Polsce (lecz nie jedynymi). Owocem wszystkich wymienionych ośrodków, poczynań jest nagromadzenie znacznych zasobów wiedzy z zakresu pedagogiki społecznej, wiedzy, która się nieustannie aktualizuje i weryfikuje.

3. Zakres i działania pedagogiki społecznej

Teoria i praktyka pedagogiczna przez długi okres koncentrowały się wyłącznie na zagadnieniach dydaktycznych i wychowawczych szkoły. Ten kierunek zainteresowań rozwinął się szczególnie od czasu upowszechniania szkoły, najpierw elementarnej następnie na poziomie wyższym. Wielu wybitnych pedagogów XIX wieku wyrażało przekonanie, że wraz z upowszechnianiem oświaty, nawet zróżnicowanej pod względem stopnia i poziomu nauczania, ale powszechnej, zostawia spełniony w zasadzie postulat równego startu życiowego dla całej młodzieży, zlikwidowane zostaną lub ograniczone zjawiska nieprzystosowania społecznego, zaś podniesie się poziom moralności społecznej, a życie „oświeconych” społeczeństw cechować będzie wysoki poziom stosunków między osobniczych. U progu XX wieku nikt już takich poglądów nie podzielał. Zdawano sobie sprawę, że upowszechnianie oświaty stanowi pierwsze i podstawowe, ale nie jedyne ogniwo w łańcuchu warunków zapewniających prawidłowy oraz wszechstronny i harmonijny rozwój młodego pokolenia. To właśnie upowszechnianie szkoły, objęcie systemem oświaty i wychowania wszystkich dzieci i młodzieży w wieku tzw. obowiązku szkolnego, ujawniło złożoność warunków umożliwiających start życiowy, a w związku z tym potrzeb w dziedzinie pomocy i opieki społecznej. Nauczaniem w obowiązkowej i powszechnej szkole podstawowej objęte zostały dzieci z różnych kręgów społecznych. Ujawniło się zróżnicowanie warunków życia dzieci i młodzieży poza szkołą, w środowisku domowym i lokalnym. W wielkiej masie młodzieży mającej różne warunki środowiskowe, wzrosła liczba niekorzystnych sytuacji losowych, czy to o podłożu organicznym (opóźnienia rozwojowe, upośledzenia), czy społecznym (sieroctwo, rozkład rodziny itp.) wymagających interwencji. Upowszechnianie szkoły, stawiało więc przed planową działalnością wychowawczą nowe i ważne zadania. Rozszerzało granice planowanej działalności wychowawczej o dziedzinę wychowania poza szkołą, czyli celową interwencję w pozaszkolne środowisko życia dziecka, wyzwolenia w tym środowisku bodźców rozwojowych, wspomagających proces dydaktyczno - wychowawczy. Rezultaty i osiągnięcia pracy dydaktyczno - wychowawczej szkoły w coraz większym stopniu uwarunkowane były czynnikami środowiskowymi. Przeobrażenia społeczne, które towarzyszyły procesowi industrializacji, przemieszczenia demograficzne, rozwój technicznych środków upowszechniania kultury, wyzwalały bodźce rozwojowe o dużej sile wpływu na dzieci i młodzież. Wynik tych przeobrażeń to organizowanie pozaszkolnego życia dzieci i młodzieży, kontrola i kształtowanie wpływów środowiskowych oraz działalność interwencyjna o charakterze profilaktycznym i kompensacyjnym. Nowe potrzeby w praktyce wychowawczej wywierał rozwijający się w pedagogice kierunek badań ekologicznych. Przedmiotem szczegółowych badań tego kierunku stał się wpływ warunków środowiskowych na tworzenie się „zasobu umysłowego dziecka oraz na jego powodzenie w nauce szkolnej ”.

Dodatkowych pobudek dla badań ekologicznych w pedagogice dostarczała socjologia. W tym czasie w socjologii przeważały tendencje empiryczne: w miejsce koncepcji społeczeństwa jako całości, tworzono nowy obraz społeczeństwa jako „kompleksu grup społecznych”. Ta koncepcja społeczeństwa pobudzała do prowadzenia badań środowiskowych, co wpłynęło na rozwój odpowiednich technik.

Mimo, iż zainteresowanie środowiskiem w socjologii i pedagogice rozwijało się równolegle, to jednak istnieje wyraźna cenzura pomiędzy sposobem rozpatrywania problemów środowiska w socjologii i pedagogice.

A. Kamiński podkreśla, iż pedagogika społeczna jest: „dyscypliną praktyczną usiłującą badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwości ich celowego przekształcenia t tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie, starając się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić jak być powinno, lecz jak być może ”.

Dla pedagoga głównym przedmiotem zainteresowań jest rodzaj i jakość bodźców rozwojowych, które oddziałują na wychowanka w jego otoczeniu społecznym, zaś pedagogiczna analiza środowiska zawiera dążenie do jego przeobrażenia, wytwarzania i aktualizowania w nim sprzyjających bodźców rozwojowych (planowane działania wychowawcze).

Progresywne i dynamiczne pojmowanie środowiska wychowawczego znalazło już wyraz w cytowanej książce Pestalozziego pod tytułem „Leonard i Gertruda”.

Pedagogika społeczna opierając się na badaniach empirycznych, a więc na empirii, analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania (wytwarzanie bodźców wychowawczo - wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych).

Pozytywne bodźce rozwojowe to na przykład powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych - świetlice, kluby, czytelnie itp. W ten sposób wytwarzamy wartościowy zespół wpływów wychowawczych. Pozytywne wpływy rozwojowe ograniczają lub niwelują zjawiska społecznie ujemne np. - alkoholizm, wykolejenie moralne.

Pedagogika społeczna analizując proces wychowania w szerokich kategoriach jego środowiskowych uwarunkowań, formułuje dwie istotne dla niej pojęcia: profilaktyka i kompensacja.

Profilaktyka jest działalnością związaną z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenia. Czynniki te mogą mieć charakter immanentny to znaczy mogą wiązać się z podłożem organicznym i wyrażać się w pewnych cechach osobowości wychowanka. Źródłem tych czynników mogą być stosunki społeczne, kryjące potencjalne możliwości wpływów działania, sprzecznych z dobrem wychowanka i zadaniami pracy wychowawczej.

Działalność profilaktyczna kształtuje się w toku działalności wychowawczej jako rezultat nawarstwiających się doświadczeń i sytuacji wychowawczych, które się jeszcze nie pojawiły, ale pojawienie się ich jest możliwe i prawdopodobne.

Działania profilaktyczne mogą iść w dwu kierunkach: hamowania aktywności w dziedzinach stwarzających zagrożenia lub pobudzania aktywności w dziedzinach pożądanych. Działalność profilaktyczna jest dziedziną trudną, wymaga umiejętności dokonania wnikliwej analizy sytuacji wychowawczych.

Kompensacja polega na wyrównywaniu defektów organicznych lub zjawisk i stanów ujemnych. W pedagogicznym znaczeniu mianem kompensacji określamy wyrównanie czynników ograniczających rozwój lub też wyrównywanie sytuacji powstałych jako rezultat niesprzyjających warunków rozwojowych. Tak więc działania kompensacyjne mogą zapewnić dzieciom i młodzieży warunki prawidłowego i pełnego rozwoju. Kierunek interpretacji procesów wychowawczych reprezentowany przez pedagogikę społeczną, nabiera szczególnej wagi w społeczeństwie współczesnym. Rola bodźców środowiskowych zwiększa się w miarę rozwoju kultury i środków jej upowszechniania. Pod wpływem socjologii wychowania upowszechnił się pogląd, że to właśnie w społeczeństwie tradycyjnym środowisko w sposób bezwzględny kształtowało formy życia i zachowania się jego członków. Jednostka przygotowywana była do życia w określonej grupie społecznej, przyjmowała jej wzory i formy zachowania się. W społeczeństwie współczesnym w wyniku procesów dezintegracyjnych, formy kontroli społecznej zostały ograniczone lub zanikły nawet w pewnej mierze. Równocześnie stale rozszerza się działanie technicznych środków upowszechniania kultury.

Dzięki nowym technikom przekazywania dóbr kulturalnych, ilość i jakość bodźców działających na społeczeństwo dorosłe, a przede wszystkim na młodzież, rozrasta się ogromnie i różnicuje. Coraz większej wagi nabiera problem czasu wolnego od zajęć (trudna dziedzina wychowania określona mianem pedagogiki wolnego czasu). Obejmuje zarówno kształtowanie odpowiednich potrzeb i umiejętności, jak i stwarzanie warunków umożliwiających ich zaspokojenie i realizację.

Aleksander Kamiński formułuje pogląd, iż w miarę rozwoju społecznego, będzie wzrastać rola i znaczenie działów pedagogiki społecznej oznaczonych mianem pracy opiekuńczej, socjalnej lub kulturalnej w różnych przedziałach wieku .

Pedagogika opiekuńcza koncentruje swoją działalność wokół tych sytuacji, które wymagają pomocy społecznej, (upośledzenia, których źródłem są niekorzystne warunki bytowe lub sytuacje losowe na przykład niedostatek materialny, sieroctwo). Te tradycyjne dziedziny pedagogiki opiekuńczej rozszerzone zostały o dziedzinę opieki środowiskowej.

Współcześnie bardzo ważna jest problematyka dalszego (poszkolnego) kształcenia oraz pracy kulturalno - oświatowej. Już Bergemann w swoim systemie pedagogiki społecznej, opartej na podstawach doświadczalnych, podkreślał, że proces wychowania nie kończy się w momencie osiągnięcia wieku dojrzałego . Po osiągnięciu pełnoletności, wychowanie przybiera postać autonomiczną, staje się samowychowaniem.

Ostatnie lata w pełni potwierdziły słuszność tych przewidywań i wysnuwanych postulatów. Szybki postęp nauki i kultury, rozwój technicznych środków upowszechniania kultury, zwiększania się czasu wolnego, wysunęły na czoło zadań oświatowych opracowanie teoretycznych podstaw oświaty dorosłych (andragogiki).

Powyżej został przedstawiony obszerny rejestr problemów objętych zakresem pedagogiki społecznej.

4. Kierunki, orientacje i perspektywy pedagogiki społecznej

Charakterystyczną cechą pedagogiki społecznej jest otwartość. W ciągu wielu dziesiątków lat, jej przedstawiciele znajdują w korzeniach dyscypliny bliski wątek i realizują go we własnych badaniach. „Szkoło - centryzm' dominuje w pracach R. Wroczyńskiego, związki młodzieży i czas wolny jako zagadnienia socjalne i kulturalne koncentrują twórczość A. Kamińskiego. Problemy opiekuńcze i socjalne wysuwają się na plan pierwszy w pracach Katedry Uniwersytetu Łódzkiego. E. Trempała zagadnienia wychowania równoległego uczynił problemem wiodącym dla badań własnych i współpracowników.

W pedagogice społecznej można mówić o wielości orientacji teoretycznych. Śród kontynuatorów Heleny Radlińskiej dominuje orientacja instytucjonalna, socjalna, ekonomiczna oraz historyczna . Interesujących przykładów uporządkowania różnych kierunków pedagogiki społecznej dostarcza współczesna literatura niemiecka. W kierunku teoretycznym, w którym zamiennie używa się pojęcia pedagogiki społecznej z pracą socjalną autorzy wyodrębniają pracę socjalną jako dyscyplinę technologiczną (orientacja etnograficzna). Wśród nowych tendencji ważne miejsce zajmuje koncepcja ekologiczna. Dla polskich pedagogów jest ona bardzo istotna, gdyż ujmuje życie człowieka jako istotę biopsychosocjalną i rozpatruje je w kategoriach od urodzenia do zgonu.

Indywidualne wysiłki poszczególnych autorów sprawiają, że dyscyplina żyje i rozwija się. Jest żywotną i ekspansywną dyscypliną, co przejawia się „wędrówce” wspólnych idei występujących we wszystkich naukach pedagogicznych, społecznych i filozoficznych. Cechą pedagogiki społecznej jest otwartość na działania innowacyjne twórczych teoretyków, wrażliwość na poczynania teoretyczne i praktyczne prowadzące do optymalnych efektów wychowawczo - społecznych.

Owa wrażliwość i wielowątkowość zezwala na wyłamanie i usamodzielnienie jednych teorii, rozwijanie i przystosowywanie nowych. Problem szkoły pedagogiki społecznej sprowadza się do pytań o jej miejsce w rodzinie nauk pedagogicznych, o swoistość rozwiązywanych zagadnień przez poszczególne ośrodki pedagogiki społecznej, aktualność jej koncepcji teoretycznych i metodologicznych.

5. Pedagogika społeczna wobec zagrożeń

Tematem do niejednej rozprawy jest współczesna rzeczywistość społeczna. W życiu współczesnych społeczeństw dominuje ekonomia i polityka. W makrośrodowisku stale niestety żywotny jest nacjonalizm i rasizm. Coraz intensywniej występuje: religijny fundamentalizm i drapieżny kapitalizm. Są nimi dotknięte narody, społeczeństwa, środowiska lokalne. Wśród zjawisk ubocznych wymienić należy konsumpcjonizm z jego konsekwencjami: przestępczością, dezintegracją społeczeństw i ich rozwarstwieniem. Inne zjawiska to: upadek wzorców, autorytetów, chaos i przemieszczanie wartości indywidualnych, społecznych, moralnych, estetycznych i kulturalnych.

Miejsce pedagogiki w świecie postmodernistycznym wydaje się niekwestionowane. Człowiek i jego środowisko wymagają pomocy - jest to głównym przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej. Sięgając do pierwszego podręcznika „Pracy oświatowej” z 1913 roku należy powiedzieć, iż działalność oświatowa „wiąże chwilę dzisiejszą z tradycjami przeszłości, ukazuje moc żywiołową, z którą działalność oświatowa przełamuje wszelkie przeszkody. Stanowi także punkt wyjścia dla ukazania przeszłości. Autora I. Lepalczyk zwraca uwagę na cele współczesnej pracy oświatowej, twierdzi, że głównym celem jest popularyzacja idei demokratycznych, zrozumienie czym jest demokracja, jakie niesie pozytywy, a jakie przeszkody stają na drodze jej realizacji.

Dalej twierdzi, że najtrudniej jest Polakowi zrozumieć, iż demokracja niesie zróżnicowanie interesów społecznych. Popularyzacja idei demokratycznych należy do szkoły, instytucji społecznych, związków zawodowych oraz Kościoła.

Oto zadania popularyzacji idei demokratycznych w wielkim skrócie:

1.ukazywanie nieuchronności procesów dezintegracyjnych i wskazywanie możliwości kształtowania procesów integracyjnych;

2.szerzenie przekonania, iż realizacja reform ekonomicznych, społecznych i politycznych wymaga głoszenia prawdy, rozbudzania wrażliwości społecznej i postawy obywatelskiej - rozbudzanie ducha nadziei;

3.likwidacja strachu, podejrzliwości, braku wiary w przyszłość, w możliwość zwalczania ubóstwa, bezrobocia i innych patologii społecznych;

4.utrwalanie przekonania o sensowności i celowość podejmowanych programów samopomocowych w środowisku lokalnym, przekonania, że siłami społecznymi można przetworzyć środowisko życia;

5.pomoc w odzyskaniu poczucia tożsamości Polaka, uczucia, nauczyciela, studenta, każdego obywatela kraju.

Na tym wyrywkowym tle głównych idei edukacji I. Lepalczyk proponuje priorytetowe płaszczyzny badań - proponuje zwrócić do dwóch problemów, które przewijały się przez całą historię pedagogiki społecznej: rodziny i szkoły. Obie te instytucje są nie tylko podstawowym fundamentem życia narodu, ale ich funkcjonowanie jest odbiciem ekonomii i polityki realizowanej w państwie. W obu tych instytucjach znajdujemy również odbicie patologicznych cech współczesnego świata. Ich właściwa diagnoza pozwoli na znalezienie dróg pomocy dziecku, rodzicom, nauczycielowi, rodzinie i szkole. Pozwoli na włączenie się w nurt podstawowych problemów mikrośrodowiska, pozwoli uczestniczyć w najważniejszych sprawach świata globalnego i wnieść do pedagogiki europejskiej i światowej własny punkt widzenia, potwierdzający tożsamość polskich pedagogów i polskiej pedagogiki.

1. Środowisko wychowawcze - to szkoła, rodzina, środowisko. Podstawą wychowania wg Kowalskiego (zajmujący się socjologią wychowania) to społecznie kontrolowany i nastawiony na realizację celów wychowawczych, system bodźców społecznych, kulturowych, przyrodniczych.

Środowisko wychowawcze wg Pietera - złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym zarysie swojego życia.

2. Rodzina jako środowisko wychowawcze

Rodzina jest to podstawowa komórka społeczeństwa. To mała grupa społeczna składająca się z rodziców ich dzieci i krewnych. Rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dzieci więź rodzicielska stanowiąca podstawę w wychowaniu rodzinnym jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie

Wg Słownika pedagogicznego Wincentego Okonia

Rodzina jako środowisko wychowawcze jest to miejsce rozwoju dziecka i wszystkich jej członków. Dziecko uczestnicząc w naturalnych sytuacjach życia rodzinnego poznaje wzory zachowań związane z pełnieniem roli ojca, matki, przyswaja elementarną wiedę o otaczającym świecie.

3. Szkoła jako środowisko wychowawcze- następuje rozwój ucznia, wspomaganie ucznia, proces uczenia się. Szkolne środowisko ma szeroki zakres, to środki będą tworzyć warunki materialne czyli baza (budynki, pomoce dydaktyczne), czyli nauczyciele, uczniowie, administracji. W szkole bezpośrednim jest klasa szkolna, na kształtowanie i formowanie ucznia będą miały wpływ relacje z nauczycielami jak i z rówieśnikami, a także wpływy.

4. Modele współczesnej szkoły.

Bogusław Gołębniak wyodrębnia modele tj.:

· Szkolę tradycyjną - szkoła herbartowska, konserwatywna, charakteryzują ją autokrytyczne stosunki nauczyciel - uczniowie, gdzie zaznaczona jest dominacja nauczyciela. Surowa dyscyplina, nauczyciel steruje uczniami poprzez system karania i nagradzania, przede wszystkim najistotniejsze jest nauczanie i kształcenie mniej wychowawcze (dyscyplina), wszystkie czynności ucznia są kierowane przez nauczyciela - brak samodzielności. Wszelkie osiągnięcia uczniów są klasyfikowane, uczniowie motywowani są poprzez rywalizację, rankingi klas, szkół.

· Szkoła romantyczna - jest miejscem w pełni zindywidualizowanego nauczania. Uczniowie uczą się wg indywidualnych planów dziennych, zaocznych, semestrowych, wg zadań nauczyciel rezygnuje z autorytetu opartego na władzy na rzecz pobłażliwości w wychowaniu, wychodzi naprzeciw oczekiwaniu uczniów, klasa traktowana jest jako zbiór indywidualności, uczniowie zachęcani są do odkrywania wiedzy, mają dużą swobodę w tym czego i jak chcą się uczyć. Sposób nauczania sprzyja indywidualności uczenia, biorą odpowiedzialność za siebie, szkoły takie muszą być bardzo dobrze przygotowane.

· Szkoła nowoczesna, w której jest miejsce na elastyczne uczenie się w małych grupach roboczych, uczniowie angażowani są w realizowanie projektów edukacyjnych, często wykraczających poza program szkoły. Styl pracy w szkole można określić stylem demokratycznym, ważnym procesem jest proces uczenia się, wyzwalanie umiejętności kreatywnych, samodzielności pracy, dużą uwagę przywiązuje się do pomocy naukowych i podręczników, czasopism, a także nowych technologii. Wiedza traktowana jest przez ucznia jako ważna i istotna, która podlega weryfikacji i modyfikacji. Zadaniem szkoły jest ukształtowanie postawy ucznia jako przyjaciela wiedzy.

W szkole tej Gołębniak wyodrębnia jeszcze 3 typy/modele:

- model terapeutyczny (w programie szkół ważniejszy jest model emocjonalny - przeżycia dziecka, a nie wiedza. Opiera się na psychologii rozwoju dziecka, ważniejsze są potrzeby psychiczne dziecka niż wiedza. Najważniejsza potrzeba dziecka to bezpieczeństwo.

- model refleksyjny oparty jest na szeroko rozumianych podstawowych progresywistycznych i humanistycznych, przywiązuje dużą wagę do rozwoju poznawczego, wspieranego czynnikami społecznymi. Uczenie ma charakter funkcjonalny, opiera się na aktywności dzieci i odbywa się w pewnych ramach, blokach tematycznych, ścieżek, ważne jest to co wie i co przyda mu się w praktyce.

- Model emancypacyjny, jest to model, który jest złożony bardzo zewnętrznie, składa się z teorii takich jak neoprogresywizmu, rejkonstrukcjonalizmu. Jest to taka radykalna krytyka szkoły. Związany jest z pełnymi prawami ucznia. Opiera się na dużej samodzielności ucznia jak i nauczyciela. Rola nauczyciela pojmowana w charakterze myśli-nauczyciele mieliby stać się autorami nowego ładu społecznego, dokonać kulturalnej odnowy świata. Maja kształtować inny model. Ma kształtować wychowanka, jest to cel postulatywny.

5. Kunowski dzieli definicje wychowania na 4 grupy:

· definicje prakseologiczne - związane z oddziaływaniem wychowawców na wychowanka (przedstawiciele szkoły tradycyjnej), autorytet rodzica i nauczyciela,

· definicje ewolucyjne - związane z procesem rozwoju jednostki jako proces samoistnego rozwoju (swobodny rozwój dziecka), na drodze wychowania rozwija się indywidualność dziecka,

· definicje sytuacyjne - odnoszą się do bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego, wychowawczego, społecznego (dziecko rozwija się przez uczestniczenie w życiu społecznym poprzez przeżywanie, doświadczenia własne),

· definicje adaptacyjne - dotyczą skutków i wytworów wychowania (mógł funkcjonować w społeczeństwie proces adaptacyjny) polega na kształtowaniu osobowości wychowanka charakteru zgodne z potrzebami społecznymi.

6. Socjalizacja - to wpływy środowiskowe. Jest to wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor.

Socjalizacja pierwotna - jest pierwszą socjalizacją, którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i za pomocą której staje się członkiem społeczeństwa.

Socjalizacja wtórna - jest to każdy następujący proces, który wprowadza jednostkę mającą już za sobą socjalizację pierwotną w nowy sektor obiektywnego świata.

Dla herbartystów najważniejsze było wychowanie jako proces jednolity. Opracowali jednolitą budowę lekcji, jednakowy porządek szkoły, który obowiązywał na każdym poziomie.

Wg herbartystów najważniejsze w nauczaniu jest cel i środki, które są umiejscowione poza psychiką dziecka. Przez cel rozumieją ideał, wzór, do którego trzeba dążyć. Psychikę wychowanka należy kształtować.

7. Geneza pedagogiki jako nauki.

Pedagogika jako nauka powstałą w XIX wieku za sprawą „ojca pedagogiki”- Johanna Fredricha Herbarta, który unaukowił pedagogikę. Był pierwszym dr hab. pedagogiki, oderwał pedagogikę od filozofii. Pojęcie pedagogika pochodzi z języka greckiego i oznacza „prowadzenie chłopca”. Herbart oparł pedagogikę na dwóch naukach: etyka filozoficzna i psychologia. Etyka filozoficzna wyznaczała cele wychowania. Psychologia wyznaczała środki do osiągnięcia tych celów.

8. Herbart poglądy i znaczenie dla pedagogiki.

Przedstawił system pedagogiczny na etyce i psychologii, za główny cel wychowania i kształcenia uważał ukształtowanie moralnego charakteru, a za prowadzące do tego główne środki - kierowanie dziećmi, karność, nauczanie wychowujące.

9. Pogląd na wychowanie.

Uważał, że wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielać od nauczania, że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Karność i dyscyplina miały stanowić główny czynnik w wychowaniu. Kara powinna być dostosowana do rodzaju przewinienia. Nie powinna być odkładana.

10. Pedagogika - nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie

formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.

11. Szkoła Herbartowska - założenia i idee moralne.

Dla herbartystów najważniejsze było wychowanie jako proces jednolity. Opracowali jednolita budowę lekcji, jednakowy porządek szkoły, który obowiązywał na każdym poziomie. Uważali, że najważniejszy w nauczaniu jest cel i środki, które są umiejscowione poza psychiką dziecka. Przez cel rozumieją ideał, wzór do którego trzeba dążyć, psychikę wychowanka należy kształtować.

Główne cechy szkoły Herbartowskiej (szkoły tradycyjnej)

System ten jest związany z filozofią idealizmu niemieckiego. Jest systemem inteaktualistycznym. W szkole tradycyjnej treść nauczania miała duże znaczenie dla rozwoju umysłu i charakteru, kładła nacisk na dużą liczbę i różnorodność nauczania. Wiedza w szkole tradycyjnej miała charakter statyczny, uczyła o tym co jest znane-zbadane. Charakter treści nauczania prowadzi do konserwatyzmu. Autorytet podręcznika i nauczyciela był bezwzględny, odstępstwo od sformułowanych treści było niedozwolone. Szkoła dbała głownie o naukę i wiedzę, była elitarna, przeznaczona dla sfer wyższych, nie uwzględniała indywidualności ucznia, mało zajmowała się wychowaniem społecznym.

Ideał wychowania Herbarta składa się z 5 idei moralnych:

I. IDEA WEWNĘTRZNEJ WOLNOŚCI - zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie.

II. IDEA MORALNA - za cechę pozytywną uznajemy silną wolę w odróżnieniu od słabej, chwiejnej, jest treścią idei doskonałości.

III. IDEA ŻYCZLIWOŚCI - uznajemy zgodność woli własnej z wolą innych.

IV. IDEA PRAWA - niezgodność woli, która rodzi walkę, spory, może być usunięta na zasadzie uznawania praw.

V. IDEA SŁUSZNOŚCI - łamanie prawa prowadzącego do przykrości i krzywdy innych

Idea wewnętrznej i idea doskonałości odnosi się do własnego ja, a pozostałe idee do moich relacji z innymi.

12. 5 stopni formatyk w szkole tradycyjnej.

I. PRZYGOTOWANIE - polega na tym, że w umyśle ucznia mają znaleźć się te treści, które są ważne i stanowią podstawę dla nowych wiadomości stanowiących przedmiot lekcji.

II. PRZEDSTAWIENIE - okazanie uczniowi przedmiotu, faktu, zdarzenia możliwie jasno wyobrażonego, jednostkowego i kontrolnego, który ma służyć jako materiał ogólnego pojęcia prawa.

III. POLĄCZENIE - przeprowadzenie myślenia ucznia od jednostkowego przedmiotu do uogólnienia przy pomocy innych podobnych przedmiotów i faktów.

IV. ZEBRANIE - ma za zadanie włączyć tak uzyskane uogólnienie w jedną całość wiedzy ucznia przy czym ważne jest nadanie mu nazw lub właściwego sformułowania, które pozwoli mu odróżnić od innych podobnych uogólnień.

V. ZASTOSOWANIE - powinno wdrążyć ucznia do stosowania pozyskanej wiedzy.

13. Socjologizm pedagogiczny - w odmienny sposób traktuje wychowanie. Jest to

socjologiczne ujęcie wychowania, powstało w połowie XIX wieku. Proces

wychowawczy w socjologizmie pedagogicznym jest to proces urabiania adaptacji do

warunków środowiskowych. Wychowanie odbywa się przez grupę i na potrzeby grupy.

14. Poglądy E. Durckheima

Twórca socjologii francuskiej. Głosił, że człowiek (jednostka) jest urabiany przez społeczeństwo. Głosił idee solidaryzmu, ale zwalczał socjalizm, ideę świeckiej moralności

Zwalczał klerykalizm - wpływy kościoła). Głosił teorię, że wychowanie jest przygotowaniem jednostki do życia w istniejącym społeczeństwie. Uważał, że religia jest pierwotnym faktem życia społecznego, czyli w religii tkwią siły skupiające społeczeństwo. Religia wyznacza normy i zasady w naturze społecznej, uzależnione jest to jaka będzie jednostka. Determinizm społeczny wyznacza fakty społeczne, które określają jak postępować, jak się zachować, jakie normy i zasady.

Najważniejsze fakty życia społecznego:

- religia

- moralność

- prawo.

Każde społeczeństwo będzie tworzyło ideał człowieczeństwa. Ideał człowieczeństwa będzie ukształtowany, wspólny, jeden dla całego społeczeństwa, ale może być wieloraki.

Wychowanie wg Durckheima

Wychowanie jest działaniem wywieranym przez pokolenia dorosłe na te, które nie są do życia społecznego dojrzałe. Zadaniem wychowania jest rozbudzić i rozwinąć w dziecku pewną sumę stanów fizycznych, intelektualnych i moralnych, których wymaga od niego społeczeństwo jako całość i środowisko.

15. Poglądy F. Znanieckiego.

Florian Znaniecki przedstawiciel socjologii, wykładowca na uniwersytecie w Chicago, w Poznaniu. Jest twórcą socjologii humanistycznej i opartej na niej socjologii teorii wychowania. Oparł swoją teorię wychowania na dwóch zasadach funkcjonowania zjawisk społecznych. Znaniecki powiedział, że nie ma teorii wychowania a jest tylko socjologia wychowania.

1. Zjawiska naturalne (niezależne od człowieka)

2. Zjawiska kulturowe (są czyjeś, należą do kogoś, tworzone przez kogoś układy społeczne, w których każdy funkcjonuje)

Cztery układy społeczne wg Znanieckiego

1. Czyny społeczne dążą do zmian zachodzących w drugiej osobie (mogą być podejmowane pod wpływem prośby, groźby)

2. Stosunki społeczne- relacja, układy występują miedzy grupami albo osobami (przyjaźń, małżeństwo)

3. Osobowość społeczna (indywidualna)- osoba w grupie społecznej na wysoką rangę (np. prezydent, ojciec w rodzinie)

4. Grupy społeczne - rodzina, grupa rówieśnicza, pracownicza, wyznaniowa.

Uważał, że nie ma teorii wychowania, ale jest socjologia wychowania.

Wychowanie wg Znanieckiego jest działalnością społeczną, składającą się na nie czynności, w których podmiotem jest wychowawca, a podmiotem jest wychowanek jako kandydat na członka grupy. Jeżeli wychowanie jest zjawiskiem społecznym to teoria wychowania należy do socjologii.

16. Nowe wychowanie - założenia kierunku oraz przedstawiciele.

Zaczęto krytykować szkołę Herbarta. W opozycji i pod wpływem krytyki zaczął rozwijać się nowy nurt zwany „nowym wychowaniem”. Koncepcja pedagogiczna przeciwstawiała się tradycyjnym formą nauczania, wychowania.

Na nowe wychowanie składa się kilka koncepcji kształtowania wychowania:

- szkoła Montessori

- Celestyna Freueta

- Helos Porkhurst

- Owidiusz De elozy

Rodowód nowego wychowania sięga koncepcji progresywizmu w USA (praktyczny wymiar nauczania). Istotnym składnikiem nowego wychowania jest aktywizm.

John Dewey jako pierwszy sformułował i zdefiniował wychowanie jako proces aktywnego wzrastania jednostki w społeczną aktywność gatunku. Poznawanie świata jest procesem samodzielnej eksploracji świata, a nie przyswajaniem gotowych podanych treści.

Bogdan Nawroczyński mówiąc o nowym wychowaniu wymienił kilka lin rozwojowych:

- humanizacja pedagogiki, zwraca się większą uwagę na człowieka,

- przejście od analizy do syntezy, samodzielne analizowanie treści i wyciąganie wniosków,

- przejście od intelektualizmu do antyintelektualizmu,

- przejście od jaskrawych kontrastów do łagodniejszych przeciwieństw.

Podłożem nowego wychowania teoretycznego jest pajdocentryzm, który ma swoje korzenie w naturalizmie.

17. Różnica między socjalizacją a wychowaniem jest taka, że w socjalizacji występują

wpływy niezamierzone, a w wychowaniu wpływy zamierzone.

18. Podstawowe pojęcia pedagogiki:

aktywizm - zmiany zachodzące w wychowankach pod wpływem kształcenia, zależą

przede wszystkim od podmiotowej aktywności uczniów, skierowanej na przedmioty

otaczającego ich świata. W ten sposób zmiany jednostki są uzależnione od jej udziału w

zmienianiu obiektywnego świata. Brak tego udziału sprawia, że jednostka staje się

pasywna, nie nadąża za postępem.

progresywizm - nauka poprzez doświadczenie, aktywność, obserwację.

naturalizm - jest to wychowywanie, urabianie od wewnątrz.

socjologizm - urabianie na zewnątrz. Opiera się na determiniźmie społecznym,

środowiskowym, czyli każdy określany jest przez warunki panujące w środowisku.

pajdocentryzm - dziecko jest w centrum uwagi ze swoimi wadami.

wychowanie - to świadoma zorganizowana działalność społeczna, której celem jest

wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany związane są z

poznaniem rzeczywistości, umiejętnością oddziaływania na nią oraz kształtowaniem

stosunku do świata i ludzi, jego przekonań i postaw. Ze zorganizowaną działalnością

wychowawczą człowiek styka się przez całe życie. To szczególny rodzaj ludzkiej

działalności, który polega na zamierzonym wywołaniu zmian w osobowości człowieka.

Przez wychowanie należy rozumieć zamierzone kształtowanie u jednostki tego zespołu

cech, które składają się na uczuciowo - wolicjonalną (zależną od woli) stronę osobowości

a więc formułowanie postaw, przekonań, uznanych wartości, celów, ideałów.

kształcenie - samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla

osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznanie samego

siebie, zdobycia umiejętności potrzebnych mu do przeobrażania świata i do rozwoju jego

uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej. Rezultatem kształcenia jest

zdobycie wykształcenia

nauczanie - jest to kierowanie procesem uczenia się, planowa i systematyczna praca

nauczyciela z uczniami umożliwiająca im zdobywanie wiedzy, umiejętności, nawyków

oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań.

osobowość - to zespół względnie stałych cech i mechanizmów wewnętrznych, które

psychicznych. Osobowość kształtuje się w toku rozwoju społecznego jednostki

początkowo pod wpływem emocjonalnego oddziaływania najbliższego otoczenia, później

wychowanie w rodzinie, szkole, pod wpływem TV, radia, własnej aktywności.

środowisko wychowawcze - to otaczający krąg osób i rzeczy, a także inne elementy rzeczywistości, które działają jako źródło bodźców i powodują określone przeżycia psychiczne.

pedagogika - nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie

formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.

pedagogia - zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli. Pojęcie pedagogii odnosi się do praktyk w odróżnieniu od pedagogiki, która jest teoretyczna i naukową refleksją dotycząca praktyki edukacyjnej. Pojęcie pedagogii odnosi się także do paradygmatu edukacyjnego, który może przybierać postać tego programu wychowawczego np. szkoły .

socjalizacja - to proces wrastania w społeczeństwo, jest to proces uczenia się jednostki właściwego zachowania w danej grupie. W trakcje tego procesu jednostka z istoty biologicznej staje się istotą społeczną. Procesowi socjalizacji sprzyja zmienność bodźców społecznych, są one dynamiczne.

19. Metody badań w pedagogice.

Metoda - jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących na ogół całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Metoda jest pojęciem najszerszym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego.

Technika - są to czynności praktyczne regulowane, starannie uzyskanie optymalnej sprawdzalnej informacji, opinii, faktów.

Podział metod wg:

Kunowskiego - opiera się na wiedzy przyrodniczej i humanistycznej.

Dzieli metody na:

-przyrodnicze, obserwacyjne - obserwacje mogą być różne: jawna, zakryta, obserwacja samego siebie, obserwacja grupy, eksperyment - w celu wykrycia prawidłowości tego zjawiska, może być sztuczny.

- statystyczne,

- humanistyczne,

- eksplikacyjne, polegają na krytyce materiałów źródłowych pochodzących ze źródeł humanistycznych, do których zaliczane są wytwory literowania i pamiętnikarstwo. Pamiętniki, dzienniki, opowiadania lub pochodzące ze źródeł teoretycznych, czyli publikacje naukowe.

-porównawcze - służą do badania zjawisk wychowawczych na przestrzeni dziejów, jak również aktualnie, dotyczą rozwoju człowieka w różnorodnych środowiskach. Systemy wychowania, nauczania.

- analityczne - umożliwiają wgląd poprzez analizę fizjologiczną, historyczną, czyli badany w oparciu o źródła.

Rubacha - podzielił metody na jakościowe i ilościowe.

Do metod jakościowych zalicza się:

- obserwację,

- wywiad standardowy, przeprowadzany wg ściśle określonych zasad, wywiad niestandardowy, zadajemy jedno lub kilka pytań, które wynikają z przebiegu przeprowadzania wywiady. Możemy wyodrębnić wywiad narracyjny, który opiera się w całości na problemie i wywiad biograficzny,

- analiza archiwów, analiza dokumentów, tekstów, materiałów źródłowych, np. świadectwo szkolne, dziennik lekcyjny.

Do metod ilościowych zalicza się:

- obserwację ilościową, która opiera się na wystandaryzowanym arkuszu obserwacji, np. gotowy materiał, np. rozwój społeczny dziecka w przedszkolu, arkusz - obserwujemy dziecko, np. w kontaktach z kolegami.

- eksperyment,

- sondaż - metody sondażu diagnostycznego (ankieta, testy wystandaryzowane, wywiad ilościowy).

Kamiński/Plich

- eksperyment pedagogiczny - metoda naukowego badania określonego wycinku rzeczywistości wychowującej, polegająca na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś innego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem,

- monografia instytucji - metoda, której przedmiotem badań są instytucje wychowawcze w odróżnieniu placówki instytucjonalnej działalności, formy wychowawczej, która prowadzi do gruntowego zapoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz do opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych,

- metoda indywidualnego przypadku - polega na analizie jednostkowych losów ludzkich. Uwikłane w sytuacje lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, ujmowanych poprzez pryzmat indywidualnych biografii ludzi z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych,

- metoda sondażu - sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych zjawisk wychowawczych, instytucjonalnie nie zlokalizowanych na podstawie badań specjalnie wybranej grupy reprezentującej populację ogólną, w której występuje badane zjawisko.

20. Rodzaje technik.

- Ankieta - spełnia ważne funkcje poznawcze, dostarcza materiałów które pozwalają na dotarcie do dużych zbiorowości. Służy do zbierania opini osób pełnoletnich w celu poznania ich poglądów oraz ocen obiektywnej rzeczywistości i ich subiektywnych doświadczeń.

- Wywiad - przyczynia się do zbierania wielu informacji, które interesują badacza. Odnoszą się one do celów, warunków, przebiegu i skutków procesu wychowania dorosłych. Badania realizowane za pomocą wywiadu muszą zmierzać do w/w celów, warunków, przebiegu i skutków procesu wychowania dorosłych, które mogą być pomocne w ulepszaniu tego procesu w środowisku. Wywiad pomaga w zapoznaniu się z poglądami badanego, istotą doświadczeń psychicznych, jest w stanie wykrywać i zrozumieć treści zawarte w opiniach oraz poglądach które stanowią przedmiot rozmowy.

- Obserwacja - dzięki niej można zdobyć cenne materiały badawcze. Obserwując jedną osobę lub grupę możemy ustalić fakty i zdarzenia. Obserwacje dzielimy na bierą i czynną. W biernej nie integrujemy w żaden sposób w sytuacje, czynna polega na rozmowie.

- Zapis - bardzo istotny w obserwacji. W dzisiejszych czasach stosuje się nowoczesną formę zapisywania, np.: poprzez zapis magnetofonowy, a przede wszystkim magnetowidowy.

- Analiza obserwacji - w każdej analizie obserwacji zachodzi konieczność uznania pewnych zjawisk za reprezentatywne dla danego przedmiotu obserwacji.

21. Pedagogika jako nauka prowadzi swój warsztat: metody badań, które możemy podzielić na: praktyczne, teoretyczne, przyrodnicze, humanistyczne, empiryczno-indukcyjne, apioryczno-dedukcyjne. Jest nauką, której przedmiot stanowi praktyczna pedagogika wszelkiego rodzaju, czyli wychowawczego prowadzenia działalności młodzieży dla oddziaływania na osoby dorosłe.

22. Zalety badań jakościowych:

- subiektywny język badań,

- organizacja badań jest w całości skierowana na badany przedmiot,

- sięgają w głąb badanego zjawiska

- nade wszystko umożliwiają dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów.

Wady badań jakościowych:

- niedosyt otwartości, komunikatywności i naturalności,

- pobieżne przedstawienie wyników badań,

- błędna interpretacja materiału badawczego,

- ograniczenie się do kilku zaledwie przypadków,

- nadużywanie zaufania wobec osób badanych,

- tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego

23. Zalety badań ilościowych.

- język zebranych danych przygotowywanych materiałów jest profesjonalny, ściśle zdefiniowany przez daną dziedzinę wiedzy, której dotyczą badania.

- Narzędzia badawcze oparte są na pomiarze

- Organizacja badań jest ścisła i wielokrotnie weryfikowana

Wady badań ilościowych:

- brakuje im subiektywnego poznania

- główną metodą jest pomiar, który usztywnia badania,

- wybrany opis rzeczywistości ogranicz sposób patrzenia na tę rzeczywistość

24. Wychowanie jako rozwój biosu, etosu, agosu.

BIOS - to wszystko co składa się na otoczenie przyrodnicze, uwzględnia fazy rozwoju człowieka, okres kiedy dziecko uczy się chodzić, mówić.

ETHOS - związany jest z zasadami, normami społecznymi, czyli wpływ na jednostkę (tradycja, kultura), przyjmujemy pewne zasady.

AGOS - wpływ pojedynczych osób, jednostek, autorytetów na nasze życie, działania postępowania. Autorytet najczęściej pojawia się w okresie dorastania. Pietrasiński mówił, że człowiek dorosły może okres dorosłości. Mówi jaki ona ma wpływ, znaczenie.

25. Los w wychowaniu.

Siła niewymierna, nie dająca się przewidzieć, wpływa „swoimi ciosami” albo „uśmiechami fortuny” na życie, jego rozwój i wychowanie każdego człowieka. Może być traktowana różnorodnie: fatalistycznie, jako nieubłagany los przeznaczony nam, wobec którego jesteśmy bezradni; deterministycznie - człowiek ma możliwość wpływania na swój los; indeterministycznie gdy los pojmujemy jako działanie nieszczęśliwego przypadku a nie konieczność. Środowiskiem wychowawczym stają się wszystkie elementy składowe otoczenia, jednostki, które zapewniają jej rozwój przyczyniając się przez to do powstawania i utrwalania cech potrzebnych do funkcjonowania i osiągania celów życiowych.

26. Podstawowe funkcje rodziny według Zbigniewa Tyszka:

- funkcja biopsychiczna, wiąże się ze wszystkimi zjawiskami biologicznymi jak i psychicznymi,

- funkcja prokreacyjna, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka,

- funkcje ekonomiczne, zapewnienie potrzeb materialno -bytowych, jednocześnie opiekuńczych,

- funkcja społeczna, polega na umiejscowieniu, usytuowaniu rodziny w społeczeństwie,

- funkcja socjalno-psychologiczna, dotyczy interakcji społecznych zachodzących miedzy członkami rodziny (inaczej możemy powiedzieć, że jest to funkcja wychowawcza) mogą być to wpływy wychowania świadomego lub wychowania nie świadomego.

Podstawowe funkcje rodziny według Kawuly.

- funkcje biologiczne (związane z prokreacją, rozwojem psychicznym),

- funkcje ekonomiczne (materialne),

- funkcje socjalizacyjne (wychowawcze),

- funkcje usługowo-opiekuńcze (obowiązek świadczenia wzajemnych usług),

27. Cztery typy rodzin ze względu na autorytet rodziny:

- patriachialna, najważniejszy jest ojciec-głowa rodziny,

- matriachialna, o wysokim autorytecie matki,

- rodzina w której jest równowaga między małżonkami w zakresie władzy,

- rodzina z pośrednim autorytetem męża i żony-pomiedzy równowaga a dominacją.

Style wychowania w rodzinie:

- niekonsekwentny - cechuje go zmienność decyzji. Przypadkowość oddziaływań na dziecko, nieadekwatność, brak konsekwencji działania, rodzice nie potrafią sprecyzować jakie są wymagania wobec dziecka, w sytuacjach bezsilności stosują kary i rygor po to, aby je złamać, w ten sposób osłabia się autorytet rodzica, dziecko nie słucha, nie stosuje się do kar.

- Autokratyczny - wymaga bezwzględnego podporządkowania się wymaganiom, wartościom przyjętym w rodzinie, narzucanie zachowania dziecku, krępuje jego samodzielność, spontaniczność, często rodzice stawiają nadmierne wymagania dziecku, wzbudzają w dziecku poczucie winy i lęku, często dzieci są zastraszone, później dzieci te zachowania przenoszą w stosunku do młodszych kolegów.

- Liberalny - charakteryzuje przekonanie, że dziecku należy pozostawić pełną całkowitą swobodę, nie należy hamować jego rozwoju, aktywności, wystarczy zadbać o odpowiednie warunki do nauki i zabawy - byt materialny, rodzice mogą ingerować tylko wtedy kiedy dziecko wyrazi taką potrzebę, w konsekwencji doprowadza to do tego, że proces socjalizacji dziecka jest opóźniony - rośnie mały egoista.

- Demokratyczny - rodzice akceptują potrzeby dzieci, uznają ich prawa, prawo do samodzielności, aktywności, rozmawiają z dziećmi o ich problemach, o nauce, kolegach, dzieci podejmują obowiązki, których znają zakres i sens. Styl charakteryzuje prawidłowa więź między rodzicami a dziećmi.

28. Podział postaw rodziców według Marii Ziemskiej.

1. Postawy negatywne:

- nadmiernie chroniąca,

- nadmiernie wymagająca

- odtrącająca

- unikająca (obojętność na problemy dziecka)

2. Postawy właściwe:

- postawa akceptacji

- postawa współ działania (demokratyczna)

- postawa rozumnej swobody

- postawa uznania praw dziecka

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA.

1.Jakie wspólne idee łączyły pozytywizm i pedagogikę społeczną.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto specyficzna sytuacja ekonomiczna i polityczno - społeczna po 1864 roku po upadku powstania styczniowego występujący dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania jednak poza szkołą pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu'. Potrzeba poznania środowiska społecznego poza szkołą była w Polsce szczególnie uzasadniona z uwagi na rozwój sieci kół samokształceniowych i innych inicjatyw oświatowych.

Praca u podstaw- Była to praca dla ludu i nad ludem, którą pojmowali pozytywiści jako obowiązek nawiązywania przez ziemiaństwo i inteligencję kontaktów ze wsią, celem dźwignięcia chłopów na wyższy poziom kultury umysłowej, przez to świadomości narodowej. Dążenia te, zamykające się w założeniach omawianego hasła, wynikały z wiary w możliwość harmonijnej współpracy wszystkich warstw dla dobra ogólnego.

Praca organiczna

Herbert Spencer wysunął koncepcję traktowania społeczeństwa jako żywego organizmu, którego właściwe funkcjonowanie może zapewnić tylko prawidłowa działalność wszystkich organów. Aby społeczeństwa osiągały coraz wyższe stadia rozwoju, muszą pomnażać swe bogactwa, doskonalić wszystkie dziedziny gospodarki i kultury. Dlatego propagować trzeba działalność ludzi z inicjatywą, z konkretnym fachem w ręku, przedsiębiorczych dziedziców, pomysłowych i wykształconych inżynierów, gdyż w nich jest droga prowadząca do aktywizacji innych, do podniesienia i unowocześnienia gospodarki i wreszcie do ogólnego dobrobytu kraju. Należało więc wszczepić narodowi zasadę utylitaryzmu, by przekonać o konieczności działania na rzecz wspólnego dobra. W ówczesnej prasie tak definiowano tę zasadę: "Utylitaryzm, to owa wielka społeczna zasada, która nakazuje człowiekowi być użytecznym wszędzie i zawsze, uczy stawiać sobie jasno określony cel i ku niemu wytrwale zmierzać".

2.W jakim okresie rozpoczęło działalność studium pracy społeczno-oświatowej pod kierunkiem Heleny Radlińskiej.

1925

Powstaje Studium Pracy Społeczno - Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (- prywatny uniwersytet) - pierwsza szkoła PS w Polsce założona przez Helenę Radlińską; (3 letnie studia zawodowe i 5 letnie akademickie studia kończące się magisterium z PS) - jest to 4 szkoła tego typu w Europie (Berlin 1901, Londyn, Bruksela, Genewa); szkoła kształciła w kierunkach:

oświata dorosłych;

opieka nad matką i dzieckiem (obecność pracy socjalnej);

bibliotekarstwo;

organizacja życia społecznego (kształcenie działaczy samorządowych)

W tej szkole uczył Krzywicki, Konstanty Krzeczkowski, Kazimierz Korniłowicz, Antoni Konewka, Zygmunt Kobyliński, Janusz Korczak, Zelwerowicz, Godecki, Anna Walicka-Chmielewska, Wanda Pawłowska (adiunkt Radlińskiej); panowała atmosfera wyraźnej tolerancji; szkoła kształciła profesjonalistów w zakresie PS; Do 1939 r. - 600 absolwentów;

HELENA RADLIŃSKA (1879 -1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW, Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne pedagogiki społecznej. Po I wojnie wróciła do W -wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społeczno - oświatowych. Rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej na przełomie XIX i XX w. Wiąże się z Radlińską. Szkoła H.R. nawiązując do postępowych myśli polskiego oświecenia, w powiązaniu z filozofią, pedagogiką, socjologią podejmowała problemy ogólnospołeczne -prawo narodu do niezależności, kultura narodowa, relacja miedzy społ., rozwój społeczny a oświata. W pierwszym okresie utożsamiała pedagogikę społeczną z pedagogiką narodową. Zadania pedagogiki wynikały z oświatowego zacofania w Polsce. 2 zakresy - upowszechnianie oświaty wśród dorosłych i realizacja obowiązku szkolnego przez wszystkie dzieci. Przyjęła koncepcje współzależności jednostki i środowiska oraz aktywności w jego przebudowie. Skupiała swą uwagę na opiece i pomocy społ. Zainteresowała się problematyką, techniką, teorią pracy socjalnej. Proponowała prowadzenia metody indywidualnych przypadków, pracy grupowej, organizowania pracy środowiskowej.

3.Co to jest kompensacja społeczna podaj przykłady.

KOMPENSACJA SPOŁECZNA oznacza wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy.

Przykłady:

a). Rodzina zastępcza lub opiekuńcza, w której umieszczone zostało osierocone dziecko.

b). Klub młodzieży, stający się „drugim domem” młodego człowieka.

c). Kurator sądowy sprawujący opiekę nad wykolejającym się nieletnim, którego rodzice nie mogą zapewnić właściwej opieki wychowawczej.

d). Dom rencistów dla osamotnionych osób starszych.

KOMPENSACJA BEZPOŚREDNIA

-Zasiłek; pomoc w lekcjach.

KOMPENSACJA POŚREDNIA

organizowanie warunków życia np. żeby dziecko samo mogło odrabiać lekcje ( stworzenie odpowiednich warunków).

KOMPENSACJA OPIEKUŃCZA.

kiedy zajmujemy się opieką nad dziećmi.

KOMPENSACJA WYCHOWAWCZA.

-kiedy dostarczamy bodźce o charakterze wychowawczym.

4.Co to jest profilaktyka społeczna podaj przykłady.

Profilaktyka (zapobieganie)

PROFILAKTYKA SPOŁECZNA polega na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompensacji społecznej.

Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego , zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych.

Przykłady:

Urządzenia i placówki wspomagające rozwój dzieci młodszych i starszych.

Ř Przedszkola

Ř Ogrody jordanowskie

Ř Place zabaw

Ř Świetlice podwórkowe

Ř Samorządy dziecięce w osiedlach

Ř Drużyny zuchowe i harcerskie

Ř Koła zainteresowań

Ř Kluby młodzieżowe domy kultury

Ř Kluby sportowe

5.Wymień podstawowe cechy grupy rówieśniczej.

Grupa rówieśnicza - organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo.

Warunki istnienia grup rówieśniczych:

Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele:

wspólne - to cele indywidualne, ale osiągane wspólnie np. grupowe pójście do kina, gdyż każdy z członków chce obejrzeć film

zespołowe - wymagana jest zespołowa działalność całej grupy np., przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek.

Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia :

Ř miejsce spotkań np. cukiernie czy puste garaże

Ř nazwy wywodzące się z tzw. żargonu ulicznego lub popularnych filmów, książek itp.,

Ř sygnały w postaci haseł, umownych znaków, wyrazów, służące do podkreślenia odrębności grupy

Ř insygnia, odznaki lub określone elementy w wyglądzie np. fryzura czy ubrania

Ř obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata

Ř

Grupa rówieśnicza to dynamiczny układ pozycji i ról społ. Układ pozycji zależny jest od wkładu poszczególnych jednostek w realizację zespołowego celu, zaś układ ról - od organizacji grupy.

Stopień uznania pozwala na wyróżnienie w grupie:

Ř członków najbardziej aktywnych

Ř członków mniej aktywnych, ale pełnoprawnych

Ř tzw. margines jednostek najmniej popularnych, lecz gotowych przyjąć wszelkie warunki, aby utrzymać członkostwo.

Uznanie społ. uzależnia się od celu grupowego i ulubionych zajęć członków grupy.

Najbardziej popularny członek grupy staje się jej przywódcą

3 typy przywódców:

Ř przewodniczący (doświadczenie, wiedza, umiejętności w danej dziedzinie),

Ř przywódca formalny (nie cieszą się takim autorytetem co przewodniczący, gdyż nie potrafią imponować, walczą o utrzymanie swej pozycji np. poprzez zabiegi dyplomatyczne),

Ř prowodyrzy ( mają znaczny wpływ na innych dzięki swej aktywności w sytuacjach trudnych)

***

PIERWOTNOŚĆ I WTÓRNOŚĆ GRUP RÓWIEŚNICZYCH

Grupa pierwotna Grupa wtórna

Członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej

Dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość osobista) Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych

niewielkie rozmiary grupy możliwe wielkie rozmiary o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej

Członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym

Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi

Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje Posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami

Grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego

Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy

TYPY GRUP RÓWEŚNICZYCH:

1.wiek: homogeniczne - skupiające rówieśników, heterogeniczne - w różnym wieku

2. Płeć: jednorodne, mieszane

3.stopień spoistości: zwarte - funkcje złożone, częste spotkania, luźne: funkcje proste, 4.Społeczna postawa funkcjonowania grup: celowe - działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków; spontaniczne - brak sformalizowanych zasad

5. Typ więzi: formalne -kluby, bractwa; nieformalne - struktura i zasady zaznaczają się we wzajemnych interakcjach.

6.Wymień cechy podstawowe środowiska lokalnego.

Środowisko lokalne to gromada ludzi zajmująca ograniczone, względnie izolowane terytorium, posiadających wspólną tradycje, wartości, symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności i odrębności, gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

Cechy:

Ř tożsamość etniczna, religijna, kulturowa,

Ř poczucie odrębności i względnej izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków.

Ř Poczucie przynależności, więzi, względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

7.Wymień zasadnicze funkcje rodziny.

prokreacyjna - zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale też w zaspokajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców.

seksualna - służy zaspokajaniu seksualnych potrzeb członków

materialna - zaspokajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom.

opiekuńczo - zabezpieczająca - obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie tych potrzeb zaspokoić np. sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, pomoc osobom starszym , chorym,

socjalizacyjno - wychowawcza - rodzina przekazuje podstawowe wzory zachowań, zwyczajów i obyczajów, określone wartości moralne, społeczne, polityczne, poglądy, opinie, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, uczenie języka ojczystego itp.

.

kulturalna - zapoznanie młodego człowieka z dorobkiem kulturalnym społeczeństwa, uczeniu wrażliwości estetycznej i umiejętności korzystania z dóbr kultury.

emocjonalno - ekspresyjna -zaspokajanie potrzeb emocjonalnych członków rodziny: potrzeba bezpiecze., bliskiego kontaktu, akceptacji, bycia kochanym, samorealizacji, kontaktu intelektualnego.

8.Podaj cechy rodziny jako grupy społecznej.

Rodzina- podstawowa grupa pierwotna gr. społeczna złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Naturalna gr.społ., która stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym.

cechy:

Ř wspólne zamieszkanie, nazwisko, własność, kultura duchowa, ciągłość biologiczna,

Ř więź oparta na szczególnie intymnych stosunkach, na powiązaniu emocjonalnym i na trwałości tej więzi

Ř wiara w prawdziwą łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społ.

Ř posiadają wspólne cele, podobne normy moralno - społeczne,

Ř odczuwają poczucie odrębności swojej grupy

Ř nieformalna tzn. że dziecko z chwilą urodzenia naturalnie staje się członkiem rodziny;

Ř bez względu na liczbę dzieci jest małą grupą społeczną

Ř jest tą najważniejszą, niezastąpioną grupą społ. w życiu każdego człowieka,

Ř występuje wzajemna odpowiedzialność za siebie w sposób naturalny

Ř współprzeżywanie

Ř więź miłości jest naturalna

9. Kto był twórcą pojęcia siły społeczne i co to oznacza.

SIŁY SPOŁECZNE (H. Radlińska) .

Siły społeczne są to aktualnie ujawniające się albo ukryte potencjalne wartości jednostek i grup społecznych , urządzeń i instytucji , dające pedagogowi społecznemu oparcie w jego pracach , jeśli zostaną one zaktywizowane i staną się czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilowaniu wartości.

Kategorie sił społecznych :

Ř jawne (mobilizujące do działania , do przekształcania środowiska)

Ř ukryte (utajone , ujawniające się w sytuacjach krytycznych , w odpowiednich warunkach , w określonych okolicznościach - gdy zabraknie sił jawnych) ;

jednostek lub grup społecznych , urządzeń , instytucji - każdy człowiek może być siłą społeczną , ponieważ w każdym tkwi pewien potencjał możliwości ; siłą społeczną mogą być też urządzenia lub instytucje , które pomagają i ułatwiają pracę .

Komponenty wychowawcze są to te czynniki , kształtujące siły społeczne . Są to naturalne bądź formalne systemy społeczno - kulturowe , których istnienie i funkcjonowanie ściśle związane jest z kolejnymi etapami życia i rozwoju jednostki.

Do komponentów wychowawczych zalicza się (wg A.Olubińskiego):

Ř instytucje wychowania naturalnego (rodzina , grupa rówieśnicza , społeczność lokalna) ;

Ř instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła , klub , świetlica itp.) ;

Ř instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy , kino , telewizja , książka itp.) .

Syndrom to czynnik , który działa w danym komponencie wychowawczym i wywołuje określone działania i zachowania jednostki oraz uwolnienie jej potencjału . Wyróżnia się następujące rodzaje syndromów :

pedagogiczny ,

osobowościowy ,

demograficzny ,

społeczny ,

organizacyjny ,

materialno - ekonomiczny ,

środowiskowy ,

funkcjonalno - teleologiczny .

Elementem tworzącym siłę społeczną jest też zmiana społeczna (spiritus movens) , czyli siła sprawcza . Tworzące się siły społeczne powodują zmianę społeczną , czyli przekształcają to co było i powstaje nowa siła społeczna . Zmiana społeczna jest czynnikiem przekształcającym środowisko .

Wychowaniem z pedagogiczno - socjologicznego punktu widzenia można nazwać proces intencjonalnego pobudzania przez wychowawcę sił społecznych, a następnie spożytkowania czy ukierunkowania wyzwolonej w ten sposób energii w celu zgodnej z celami wychowawczymi organizacji środowiska .

Rola wychowawcy sprowadza się zarówno do aktywizowania sił i na podstawie tych sił do celowego przekształcania sił już pobudzonych i aktywnych , które spożytkowują swoją energię mniej lub bardziej niezgodnie z przyjętymi wzorami czy też ideałami wychowawczymi .

Poziom realizacji funkcji wychowawczej uzależniony jest od charakteru i wartości wyzwolonych sił społecznych , znajdujących się w psychospołecznej i kulturowej strukturze tkwiącej w określonym typie komponentu wychowawczego .

10.Jakie są cele pracy w metodzie organizowania środowiska lokalnego.

Celem zasadniczym organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju. Otoczenie powinno stwarzać możliwości i warunki, aby każdy człowiek mógł w nim realizować określone racjami rozumu aspiracje. Wtórne cele organizacji środowiska- to cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków czyli kompensacja.

11. Jakie są etapy organizowania pracy środowiskowej.

Przez organizowanie środowiska- w ujęciu pedagogiki społecznej- należy rozumieć wytwarzanie bodźców wychowawczo wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych. Aktualizując w środowisku pozytywne bodźce rozwojowe np. przez powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych ( świetlice, kluby, czytelnie, itp. ) wytwarzany jest wartościowy zespół wpływów wychowawczych. Pozytywne wpływy rozwojowe ograniczają lub niwelują zj

Schemat postępowania organizacyjnego

Etap 1. Rozpoznanie , diagnoza potrzeb , braków , zagrożeń oraz rozpoznanie i jakby inwentaryzacja sił społecznych . Następnie rozpoznanie instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi Odkrycie idei , które mogą być osnową wspólnej pracy , siłą motywującą do działania.

Etap 2 . Organizowanie zespołu i pracy :

Ř podział zadań między zespoły , instytucje i osoby ;

Ř zorganizowanie sprawnego systemu informacji .

Przygotowanie zespołu , wstępna wymiana doświadczeń i informacji , staje się podstawą do wtórnego zdiagnozowania potrzeb , określenia zadań , uzupełnienia składu sił społecznych.

Etap 3 . Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo - wspomagająco - rozwojowych . Jest to etap systematycznego rejestrowania wszelkich potrzeb środowiska , wspólnego ich analizowania , namysłu nad optymalnym sposobem najlepszego ich zaspokojenia czy rozwiązywania , ocena sił i środków , jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami .

Etap 4 .Wtórnego pobudzania zwany też etapem inspiracji i umacniania zespołu oraz poszczególnych jego ogniw . Następuje weryfikacja ludzi i organizacji , ich motywacji i możliwości . Pojawiają się nowe zadania i potrzeby .Bardzo pomocne jest wówczas jakieś konkretne , dotyczące wszystkich przedsięwzięcie , którego użyteczność publiczna jest oczywista , np. impreza dla dzieci czy usprawnienie urządzeń publicznych .

Etap 5 .Systematyczne ulepszanie , poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu . Zadania :

wyeliminowanie uciążliwości publicznych ;

działalność ratowniczo - opiekuńcza wobec najbardziej potrzebujących;

zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych , czynów zbiorowych , które najlepiej przełamują anonimowość i tworzą świadomość wspólnoty .

Etap 6 . Kontrola i doskonalenie . Konieczna jest stała uwaga i rejestracja zjawisk , potrzeb , zagrożeń z jednej strony , a ocena możliwości i sprawności wykonawczych z drugiej strony . Niezbędne jest kreowanie nowych pomysłów, koncepcji i rozwiązań , które będą podnosić motywację działających , pobudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej .

12 .Jakie są zasady stosowania metody indywidualnych przypadków.

Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań , polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich , uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze , lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych (T. Pilch)

.

Metoda ta musi uwzględniać :

Ř wgląd w cechy osobowościowe jednostki ;

Ř rozpoznanie zasobów , zagrożeń i wpływów otoczenia społecznego na jednostkę ;

Ř bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę ;

Ř bezpośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne .

Istotę metody indywidualnych przypadków stanowią :

studium przypadku, czyli jego społeczna diagnoza - zebranie wiedzy na temat jednostki i analiza jej sytuacji życiowej ;

prowadzenie , praca z przypadkiem, czyli to co wyznacza jej praktyczną , zadaniową treść .

Diagnoza społeczna została podniesiona do rangi najważniejszego zadania poprzedzającego bezpośrednio pracę z przypadkiem .

Prawidła pracy z jednostką :

Ř jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły lub teorii , ale należy dokładnie przyjrzeć się jej sytuacji życiowej i precyzyjnie zbadać wszystkie okoliczności , które stały się powodem szukania pomocy społecznej (współcześnie realizowana zasada indywidualizacji) ;

Ř nie można pomagać prędko , bez namysłu , częściowo , ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki , jej stosunku do otoczenia ;

Ř pracownik socjalny (caseworker) oprócz zdolności wrodzonych musi posiadać także wiedzę nabytą doświadczeniami i specjalizacją .

Podstawowe wartości podejścia funkcjonalnego w pracy socjalnej to :

Ř respektowanie godności i wartości każdej jednostki ;

Ř dbałość o to , by każdy miał możliwość samorealizacji jako osobowość pełna i wnosząca swój wkład w społeczeństwo;

Ř dbałość o to , by społeczeństwo jako całość , poprzez swoje instytucje i politykę , sprzyjało i popierało takie możliwości .

Procedurę postępowania pracownika socjalnego , podejmującego trud pracy metodą indywidualnych przypadków , dzieli autor na trzy etapy :

Ř opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa) ;

Ř opracowanie planu postępowania ;

Ř właściwe prowadzenie przypadku .

Zasady praktycznego zastosowania metody indywidualnych przypadków

Ř zasada akceptacji - respektowanie podopiecznego jako osoby , z wszystkimi jego problemami i trudnościami , zrozumienie dla jego nieporadności , szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów ;

Ř zasada komunikacji - wzajemne rozumienie swoich intencji i wypowiedzi , ról i przedsięwzięć ;

Ř zasada indywidualizacji - traktowanie każdej jednostki czy rodziny z osobna , bez stosowania reguł i teorii ;

Ř zasada uczestnictwa - aktywne i świadome uczestniczenie jednostki w procesie działań korygujących i naprawczych

Ř zasada zaufania i poszanowania prywatności - wszystkie informacje , jakich udziela jednostka w trakcie wywiadów , są wykorzystywane wyłącznie na użytek rozwiązywania jej problemów i w takim zakresie , w jakim ona sobie tego życzy ;

Ř zasada samoświadomości - oddzielenie przez pracownika socjalnego stosunków z podopiecznym , czyli motywacji zawodowej - konieczności służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń .

13.Wymień etapy pracy w metodzie grupowej.

A. Kamiński jest to metoda pracy socjalnej , a także wychowawczej , w której „... wychowawca (pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób ; wiąże go nie tylko `dialog' z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę , aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on , lecz także członkowie grupy ...” .

Zasady pracy grupowej

Ř przyswojenie członkom grupy idei wzajemnej pomocy i uruchomienie w grupie tej pomocy ;

Ř rozumienie i wykorzystywanie w pracy procesu grupowego , czyli dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy, a polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów , wyrażaniu stosunku emocjonalnego do i wobec innych , kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych , wpływaniu na innych ;

Ř dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy ;

Ř nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym .

Etapy procesu grupowego

Ř tworzenie grupy - zadaniem pracownika prowadzącego grupę jest m.in. : organizacja - zaplanowanie programu i metod pracy , zapewnienie środków działania , poznanie środowiska , rozpropagowanie celów grupy , zawarcie kontraktu - przedyskutowanie i ustalenie „prawa” obowiązującego w grupie , ułatwienie poznawania się i współpracy między członkami grupy , umożliwienie każdemu „zaistnienia” w grupie i ujawnienia swoich mocnych stron ;

Ř stabilizacja struktury i normy grupy - jest to etap krytyczny dla dalszego istnienia i rozwoju grupy ; teraz kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o efektywności grupy w realizacji celów

Ř realizacja celu grupowego - sytuacja w grupie osiąga stan , w którym potencjał wszystkich jej członków służy akceptowanemu przez nich celowi grupowemu ; na tym poziomie rozwoju grupa staje się demokratycznym mikroświatem - jest to grupa doskonała , taka , która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii ; jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian ; zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla istnienia grupy , a więc propozycje zmiany nie spotykają się z defensywnością ;

Ř ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy :

Ř ocenę efektów należy przeprowadzać w dyskusjach , przez kwestionariusze , opinie uczestników itp. ;

Ř ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiągnięciu celów ;

Ř zakres i wyniki oceny winny być przedyskutowane z członkami grupy;

Ř pozytywna ocena działalności grupy prowadzi do zakończenia jej istnienia lub przynajmniej do opuszczenia grupy przez niektórych jej członków ; prowadzący grupę powinien przygotować członków na odejście z grupy poprzez m.in. :

Ř podtrzymywanie zmian - na etapie zakończenia powinien być przygotowany plan na przyszłość uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia , jak prowadzić samokontrolę

Ř generalizowanie zmian - rozwijanie zdolności wykorzystywania nabytych umiejętności w różnych sytuacjach ;

Ř budowanie samopomocowego systemu wsparcia - wzmacnianie więzi w grupie w celu udzielania sobie wzajemnej pomocy przez członków grupy po jej opuszczeniu .

14.Co jest przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej.

Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce .

Wg. Radlinskiej - Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Obszary zainteresowań:

Środowisko życia człowieka:

Ř środowisko naturalne - rodzina, grupa rówieśnicza

Ř środowisko wychowania instytucjonalnego - kulturowo - oświatowe, opiekuńczo - wychowawcze

Ř instytucje wychowania pośredniego - telewizja, media, zakład pracy

Rodzaj działalności:

Ř działalność socjalno - wychowawcza w tym opiekuńczo - wychowawcza

Ř działalność kulturalna w tym społeczno - kulturalna

Ř Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita

Ř Formy pomocy rodzinie i dziecku

Ř Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne

Ř Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji

Ř Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń

Ř Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności

Ř Problem wartości

Ř Mała ojczyzna - środowisko lokalne,

Ř Duża ojczyzna - problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości.

15.Co to znaczy, że wychowanie jest zjawiskiem społecznym.

WYCHOWANIE - działalność świadoma i celowa zmierzająca do rozwoju człowieka oraz przygotowująca do życia w społeczeństwie czyli są to nieświadome poczynania domu, szkoły i innych instytucji, grupa społeczna (środowiska wychowawcze )

Albo - proces polegający na podejmowaniu szeregu procesów wychowawczych w celu ukształtowania osobowości

Wychowywać - nie sterować, manipulować ale mamy stymulować rozwój.

.

Wychowanie daje możliwość rozwoju. Celem wychowania jest

Ř wykształcenie pozytywnych systemów wartości

Ř dążenie do pełnego i wszechstronnego rozwoju osobowości jednostek

Ř daje możliwość sprawnego współdziałania z otoczeniem

Analizując wychowanie jako proces można w nim wyróżnić dwa rodzaje wpływów:

3) działania podejmowane przez instytucje wychowawcze mające na celu realizowanie określonego wzoru wychowawczego;

4) wpływy środowiskowe. Zazwyczaj oba te rodzaje wpływów działają równolegle i są ze sobą ściśle sprzężone.

16.Na czym polega wychowanie równoległe.

WYCHOWANIE RÓWNOLEGŁE szerszy krąg oddziaływań niż oddziaływania pozaszkolnych instytucji wychowawczych. Pojęcie to wiążemy z całością wpływów oddziałujących na młodą generację poza szkołą, łącznie z kontaktami społecznymi i kulturowymi w środowisku oraz środkami masowego przekazu.

Obok formalnej instytucji szkoły wyrasta niejako odrębna szkoła, organizująca dynamiczne oddziaływania na osobowość młodej generacji poza murami budynku szkolnego.

Organizacje pozaszkolne:

Ř Świetlice.

Ř Kluby, boiska.

Def.: jest efektem oddziaływania składników globalnego systemu oświaty i wychowania. W znaczeniu węższym to układ placówek wychowania pozaszkolnego dzieci i młodzieży; w znaczeniu szerszym to całokształt wpływów społecznych o charakterze rozwojowym, zarówno planowych jak i samorzutnych.

znaczenie szerokie: całokształt wpływów i oddziaływań zarówno zamierzonych jak i niezamierzonych, intencjonalnych i nieintencjonalnych, świadomie ale i okazjonalnie, przypadkowo na dzieci , młodzież i dorosłych.

znaczenie wąskie: element, ogniwo ed. równoległej w ujęciu szerokim. Kształcenie, wychowanie, opieka w instytucjach wychowania pozaszkolnego, kulturalno-oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych. Dotyczy tylko pewnej grupy dzieci i młodzieży. Te wpływy kończą się w pewnym okresie życia, gdy opuszczają instytucje.

CECHY:

Ř obejmuje dzieci, młodzież i ludzi dorosłych

Ř ma charakter intencjonalny- zamierzony, planowy, ale może mieć charakter okazjonalny, nieintencjonalny

Ř realizatorami ed. równoległej zamierzonej są jednostkowe, grupowe siły społ. w środowisku

Ř realizatorami ed. równoległej niezamierzonej może być środowisko społeczne, kulturowe, przyrodnicze

Ř otwartość na wpływy innych mikro i makro środowisk

Ř zróżnicowanie oddziaływań środowiskowych

Ř w porównaniu z edukacją szkolna jest mniej sformalizowana, w większym stopniu nastawiona na zaspokajanie potrzeb indywidualnych dzieci , młodzieży, dorosłych; bardziej atrakcyjna w swej treści i formach, a także dobrowolna

Ř podmiotowość ed. równoległej wyraża się w postrzeganiu zasad: oddolnych inicjatyw środowiskowych, autonomii i zaufania; wolności i wyboru w podejmowaniu decyzji, tolerancji, partnerstwa i dialogu

Ř efekty, skutki oddziaływań ed. rów. dotyczą zmian jakie stwarzają oddziaływania środowiskowe, a które dotyczą sfer życia człowieka i jego osobowości.

Ř oddziaływania mogą prowadzić do wartościowych wychowawczo, rozwojowo zamian w życiu człowieka, ale i do niepożądanych, patologicznych.

OGNIWA EDUKACJI:

Ř ośrodki wychowania naturalnego (rodzina)

Ř placówki opiekuńczo -wychowawcze dla dzieci i młodzieży np. domy dziecka

Ř placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży np. świetlice, czytelnie,

Ř instytucje bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki np. kino, teatr

Ř instytucje i środki masowego komunikowania np. radio, telewizja

Ř instytucje społ.- wych. np. kościół

Ř ośrodki organizujące działalność wychowania np. służba zdrowia

17.Jaka jest rola pedagogiki społecznej w realizacji potrzeb ludzkich.

POTRZEBY LUDZKIE oznaczają brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądany stan, będący zwykle motywem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeb.

18.Przed jakimi zadaniami stoi współcześnie pedagogika społeczna.

Ř Zajmowanie się instytucjami, które osobom i zbiorowością w różnym wieku udzielają wymaganej opieki i pomocy.

Ř Działanie, tworzenie, przebudowywanie środowiska jednostki- jak postępować , jak zmierzać do wytyczonego celu.

Ř Organizowanie środowiska wychowawczego. Analiza warunków umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka (grup ludzkich) w różnych fazach jego życia i różnorodnych sytuacjach życiowych ( w pracy, nauce, zabawie, czasie wolnym, w miejscu zamieszkania, rodzinie, grupie rówieśniczej, i towarzyskiej działalności kulturalnej i w innych formach aktywności ludzkiej).

Ř Koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach celowo powołanych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych.

Ř Przekształcanie środowiska ze względu na cele.

zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych

ulepszanie wpływów pozytywnych

19.Podaj różnicę między wspólnotą a stowarzyszeniem.

wspólnota ma charakter zbiorowości pierwotnej ; jest takim typem zbiorowości społecznej , która powstaje w sposób „naturalny” , spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe , stosunki pokrewieństwa , związki rodowe , więź sąsiedzka ;

stowarzyszenie ma charakter zbiorowości wtórnej ; jest grupą celową , powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań .

Stowarzyszenie - grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.

STOWARZYSZENIE WSPÓLNOTA

1). Przynależność jest dobrowolna. 1).Przynależność jest zdeterminowana urodzeniem.

2).Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych. 2). Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna.

3). Posiada określone cele. 3).Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej.

4).Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków. 4).Struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności.

5). Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań. 5). Rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm.

6).Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków. 6). Istnieje system kontroli społecznej.

20.Wymień cechy różnicujące środowisko lokalne wsi i miasta.

Miasto

Miasto jest wtórną formą przestrzennego bytowania człowieka . Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze .

Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego) :

Ř uczestnictwo mieszkańców , a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych ;

Ř dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich ;

Ř obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów ; brak społecznych autorytetów osobowych;

Ř bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna ; dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych ;

Ř anonimowość życia i działania ; powszechne poczucie braku przynależności ; nikłe postawy patriotyzmu lokalnego ;

Ř zanik instytucji sąsiedztwa ; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi ;

Ř tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych ;

Ř wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych ;

Ř ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego ;

Ř przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych .

Koncepcja poznawania i opisu miasta (stworzona przez S. Rychlińskiego) wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej :

Ř przestrzeń ,

Ř ekonomikę ,

Ř demografię ,

Ř kulturę .

Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta , jego czasowe i terytorialne odmienności , jego istotne przeobrażen

Wieś

Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków , przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym , a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią (S. Czarnowski) .

Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi :

Ř mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ;

Ř poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ;

Ř dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ;

Ř społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ;

Ř specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ;

Ř podział pracy i usług ;

Ř dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ;

Ř kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ;

Ř presja zewnętrznego świata informacji i kultury ;

Ř postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i kulturowych ;

Ř narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ;

Ř szczególna rola szkoły i nauczyciela .

Ř Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego .

O. WOLONTARIAT

1. GENEZA PEDAGIGOIKI SPOŁECZNEJ

- to dziedzina teoretyczno - praktyczna ( posiada dwa wątki)

Praktycy czerpią z opracowań teoretyków

Koncepcje pedagogiki społecznej pojawiły się w połowie 19wieku. W okresie dynamicznych przeobrażeń, rozwoju nauk matematyczno- przyrodniczych, techniki, w czasie intensywnego dynamicznego rozwoju przemysłu, migracji ludzi z wsi do miast. Czas ten ujawnił zależność człowieka jako istoty organicznie sprzężonej ze środowiskiem materialnym i społecznym, determinującym rozwój indywidualny jednostki.

Badania obu zjawisk społecznych przyczyniły się do powstania nowej dziedziny socjologii. Reprezentanci socjologicznego nurtu w pedagogice głośni, że wychowanie jest w swej istocie procesem społecznym organizowanym przez społeczeństwo, bądź przy pomocy powołanych do tego instytucji lub przez samoistne oddziaływanie form i wzorców życia społecznego. Takie pojmowanie wychowania jako procesu społecznego reprezentuje przedstawiciel szkoły socjologicznej w pedagogice Florian Znaniecki - określa on wychowanie jako proces przystosowania się jednostki do warunków społecznych, do obyczajowego, społecznego i kulturowego życia w określonych grupach społecznych. Henryk Pestalozzi propaguje współprace szkoły, że środowiskiem społecznym. Robert Owen zwraca uwagę na kulturotwórczą rolę szkoły w środowisku. Termin pedagogika społeczna prowadzi do piśmiennictwa pedagogicznego. Adolf Disterweg w rozprawie,, przewodnik do kształcenia nauczycieli' niemiecki—uważał on, ze nauczyciele powinni być przygotowani do pomagania uczniom, przezwyciężaniu barier, jakie napotykają one dążąc do uzyskania wykształcenia. Przygotowanie do działań opiekuńczych Disterweg wynalazł w pedagogice społecznej, w odróżnieniu od przygotowania dydaktycznego przypisywał pedagogice społecznej specjalne zadania równie ważne.

Pedagogika społeczna w 2 połowie 19 w koncentrowała się na środowiskowych warunkach procesu dydaktycznego i poszukiwała nowych terenów dla prawdy pedagog. Gł. poza szkołą a środowisku życia dzieci i młodzieży. Dalszy rozwój pedagogiki społecznej ukierunkowany był powstawaniem i funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, opiekuńczych i socjalnych oraz placówek wychowawczych pojmowanych jako placówki wspomagające i rozszerzające procesy celowego wychowania. Instytucje te miały służyć wprowadzaniu dóbr kultury i organizowaniu różnorodnych form aktywności.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto specyficzna sytuacja ekonomiczna i polityczno - społeczna po 1864 roku po upadku powstania styczniowego występujący dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania jednak poza szkołą pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu'. Potrzeba poznania środowiska społecznego poza szkołą była w Polsce szczególnie uzasadniona z uwagi na rozwój sieci kół samokształceniowych i innych inicjatyw oświatowych.

Kompensujących brak własnego niezależnego systemu edukacyjnego.

Termin pedagogiki społecznej - najwcześniej zaczęto używać w małopolscy i termin ten określał spontaniczne działania organizowane poza szkołą.

2. PREKURSORZY I TWÓRCY PEDAGOGIKI SPOŁ

- prekursorzy:- Ludwik Krzywiki wskazywał na potrzebę zbudowania systemu oświatowego, który będzie umożliwiał młodzieży możliwości ciągłego uczestnictwa w kulturze i samokształceniu. Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają realizację zadań samokształceniowych i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym. Opracowana przez niego koncepcja, była ideą prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia przez życie: kształcenia ustawicznego.

Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

wszystko, co wiąże się z edukacją pion ß szkoła pozom ŕ kształcenie

Do innych znaczących prekursorów należą - Stanisław Kalipowicz, Józef Abramowski, Helena Radliska jej następcy:

Aleksander Kamieński ,,funkcje pedagogiki społecznej'

Wroczyński ,, człowiek istota społeczna'.

Powstanie pedagogiki społecznej w Polsce wiąże się z osobą Heleny Radlińskiej

W Łodzi powstał pierwszy kierunek pedagogika społeczna.

H.Radlińska po 2 wojnie swiatowej w czasie pobytu w Łodzi, przygotowała nie tylko prace, które były odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne, np. badania nad sieroctwem, potrzebami socjalnymi robotników, zwalczanie analfabetyzmu, lecz wiele pisała dla szerokiego kręgu odbiorców. Dla nauczycieli, działaczy oświatowych i badaczy, książka pt. ,, Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej”. W ostatnim okresie swego życia zmarła w 1954' , przygotowała dwie prace stanowiące syntezę jej dorobku naukowego. Naukowego Łodzi przegotowała skrypt pt.,, Egzamin z pedagogiki społecznej, nie napisała podręcznika.. Radliska unikała sformułowania definicji pedagogiki społecznej. Nie podała ścisłej definicji, ograniczyła się do przedstawienia celu charakterystycznych pedagogiki społecznej, jej zakresu i problematyki. Miała poczucie, że ta gałąź pedagogiki wciąż się rozwija, jest płynna i daleka os stabilizacji, od wyraźnego ograniczenia zasięgu.

Wroczyński -,,Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”, był wydarzeniem naukowym. Jednocześnie z jego wydaniem 1966' wprowadzono do programu pedagogiki na uczelniach wyższych przedmiot pedagogika społeczna.

Wroczyński ukazał pedagogikę społeczną przez przeciwstawienie pedagogice tradycyjnej o charakterze intuicyjnym. Znana mu niemiecka pedagogika społeczna była dla niego bodźcem. Ideom przewodnią podręcznika jest podkreślenie, że pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemów wychowania poza szkołą.

Autor kładł nacisk na wychowawczą działalność szkoły i instytucji intencjonalnego środowiska wychowawczego.

Zasługą autora jest przeznaczenie prawie połowy objętości pracy zagadnieniom pedagogiki opiekuńczej. Jej problematyka koncentruje się na sytuacjach wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej. Uczynniając dominującą w wychowaniu rolę szkoły, nowe zadania upatrywał w organizacji opieki nad dzieckiem w osiedlach mieszkaniowych, w czasie pozalekcyjnym.

Wg H.Radlińskiej - Środowisko to zespół warunków, wśród których tytule jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas”

Wroczyński wprowadza pojęcie zmian, jakie bodźce środowiskowe wywierają na otoczenie społeczne jednostki --> określenie - środowisko: składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i powodują określone reakcje psychiczne.

Cechą charakterystyczną twórczości R,.Wroczyńskiego było uwrażliwienie czytelnika, nauczyciela, działacza otaczającej rzeczywistości społecznej i wymagania, jakie stawia to wychowaniu.

W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce, jakie stawia to wychowaniu.

W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce dla szkoły otwartej, umiejętnie łączącej w trosce o wychowanie dzieci - nauczycieli, rodziców, instytucje szkolne i pozaszkolne....

Aleksander Kamieński - w podręczniku pt.,,Funkcje pedagogiki społecznej” był najbliższy poglądom H.Radlińskiej. Najpierw był starszym asystentem, następnie po zrobieniu doktoratu adiunktem w katedrze pedagogiki społecznej. Jego tematem była odpowiedź na pytanie -kim jest i co wnieśli do pedagogiki społecznej jej zwiastuni i teoretycy. Dobór nazwisk ustalił z H.Radlińską. Postacie opracowane przez Kamieńskiego to:

J.H. Pestalozzi - który zapoczątkował idee oświaty ludu pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska przez rozbudzanie sił w tym środowisku

Robert Owen - jego działalność społeczno- wychowawcza w środowisku robotniczym - buduje fundamenty ped. Społecznej

Mikołaj F.S.Grundtvig - twórca uniwersytetów ludowych, opiera postęp ludu na fundamencie rozbudzonej kultury ludowej

Wśród polskich zwiastunów i teoretyków pedagogiki społecznej znaleźli się

Ludwik Krzywicki - o którym H.Radlińska powiedziała, że rzutował wytyczne pedagogiki społecznej

Edward Abramowski - twórca powszechnej w Polsce teorii wychowania społecznego

Józefa Jobeyko - której dorobek naukowy jest w służbie szkoły i społeczeństwa

Stanisław Kasprowicz - usiłuje oprzeć pedagogikę na naukach społecznych

Plan przygotowania głównych kierunków pedagogiki społecznej nie został zrealizowany. Czas historyczny nie sprzyjał rozwojowi pedagogiki społecznej

Kamiński w swej pracy zwrócił szczególną uwagę na przedstawione pojęcia.................................................

Realizacji w wybranych instytucjach opieki i wypoczynku. Inną cechą podręcznika Kamińskiego jest to, że przez niego badania wybranych problemów pedagogiki społecznej znalazły się w podręcznym ujęcia syntetyczne. Do takich zagadnień należy czas wolny. Podstawowa praca Kamińskiego pt. ,,czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza”, uzyskała wielu kontynuatorów. Inne zagadnienie, dotyczy związków młodzieży i stowarzyszeń społecznych.

Nowością w porównaniu z R.Wroczyńskim, jaką wprowadził Kamiński do swojego podręcznika jest rozdział pt. ,,pracownicy socjalni, pracownicy kulturalni”. Obu kategorią zawodowym wiele uwagi poświęca, H.Radlińska, A.Kamiński był autorem wielu rozpraw i artykułów na ten temat. Zagadnieniami zdrowia zajął się w związku z rekreacją fizyczną, ukazując jej aspekty wychowawcze. Problemy gentologiczne ukazał w świetle pedagogiki społecznej. Koncepcje pedagogiki społecznej, koncepcje genologii społecznej.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI SPOŁ.

Pojęcie wychowania i socjalizacji z punktu widzenia pedagogiki społecznej.

Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno- motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

Wychowanie - o wychowaniu można mówić jako o systemie działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych bądź jako o zespole już ukształtowanych cech. Analizując wychowanie jako proces można w nim wyróżnić dwa rodzaje wpływów: 1) działania podejmowane przez instytucje wychowawcze mające na celu realizowanie określonego wzoru wychowawczego; 2) wpływy środowiskowe. Zazwyczaj oba te rodzaje wpływów działają równolegle i są ze sobą ściśle sprzężone.

Wg Znanieckiego wychowanie społeczne jest spoiwem łączącym jednostkę ze społeczeństwem i zapewniającym trwałość społeczeństwa. Znaniecki mocno podkreśla społeczny charakter procesów wychowawczych, które zmierzają zawsze do przystosowania jednostki do obyczajowego, społecznego i kulturalnego życia w określonych grupach społecznych.

Socjalizacja - (od łac. Socialis -społeczny). Pojęcie to można rozumieć jako:

1. Ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;

2. Ogół zmian zachodzących zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

SIŁY SPOŁECZNE - Helena Radliska

,, siły ludzkie” - sprowadza do uzdolnień i cech jednostek i grup społecznych wyróżniających się lub mogących się wyrazić w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności. DIAGNOZA środowiskowa - stan sił np. siły społecznej: o deficytach, deficytach siłach aktywności, która występuje lub noże występować w owej grupie. Przypuszcza się poprawę więzi społecznych, może poprawić standard życia w środowisku ,,x'

zadania: organizacja klubów, ośrodków zabaw.

CELEM pedagogiki społecznej instytucji społecznych, fundacji oraz innych grup organizowanych i inicjujących a także pojedynczych osób, liderów, animatorów inicjatorów jest wzmacnianie inspirowanie i wspomaganie.

--Aleksander Kamieński wyróżnia siły jednostkowe: przywódcy opinii publicznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, promotorzy nowych form zaspokajania potrzeb ludzkich, -siły zbiorowe grupy społeczne, wzorcowe instytucje i ruchy społeczne

-- Ewa Marynowicz - Hepka pedagog z łodzi uważa, że inicjatywa uruchomienia sił społecznych należy do instytucji działających w środowisku lokalnym ,,siły jednostkowe rosną wraz z rozwojem sił zbiorowych”

wolontariat: różne akcje, które dzieją się w świecie, pojedyncze osoby tworzą grupy i całe akcje.

- rozwiązania systemowe i tworzenie warunków prawnych, działania systemowe, między siłami społecznymi a wartościami istnieje zależność powodująca, że siły społeczne dynamizują życie w środowisku, ukierunkowane na przekazanie i rozwijanie wartości: ocena: Barbara Smolińska- THEISS

- uczucia wartości: dobro, przyjaźń, więzi społeczne, uczuciowe, sprawiedliwość, demokracja niepełnosprawni, biedni, opuszczeni.

Poprzez działania możemy wywrzeć w człowieku pewne wartości

Helena Radliska - POŁOŻENIE HISTORYCZNE - wszystkie roczniki współżyjące w danej chwili w obliczu w tych samych wydarzeń i tych samych działań. Dziadkowie, ojcowie, dzieci.

Zalecenie: kształtowanie młodzieży wg. Wzorca - nie daje wychowania. Powinno polegać wg Stanisława Kawuli, aby wychowanie wartości wzorców zachowań i nie sprowadzało się do kształtowania młodzieży wedle wzorca wypracowanego przez grupy panujące, bo takie postępowanie nigdy w dziejach nie dawało zamierzonego efektu.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - ze względu na rodzaj bodźców Ryszard Wroczyński, wyróżnia środowisko naturalne, społeczne i kulturowe. Każdy człowiek posiada swoje własne środowisko składające się z czynników obiektywnych i subiektywnych kształtowanych, percypowanych i przetwarzanych indywidualnie i niepowtarzalnie. Zmienianie informacji, pewna transformacja w sposób wierny, będzie się kojarzyła; odbiór związany z indywidualnością percepcyjną.

Indywidualizowanie środowiska powinno być przez pedagoga specjalnego- -> METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

ŚRODOWISKO wg H. Radlińskiej, stanowi zespół warunków w środowisku, których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, jest ono zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. H.Radlińska odróżnia środowisko ( nadaje mu cechy względnej stałości czasowo - przestrzennej) od otoczenia( uznaje za strukturę zmienną, krótkotrwałą).

-- przyjęła kryterium podziału:

1. - środowisko bezpośrednie szerszeŕ dalsze

2. - Kryterium oceny środowiska: środowisko obiektywne, środowisko subiektywne.

Składniki środowiska- materialne, psychiczne emocjonalne.

4. ROLE SPOŁECZNE I ICH JEDNOSTKOWE I SPOŁECZNE ZNACZENIE

5. FUNKCJE I TEREN DZIAŁANIA PEDAGOGA SPOŁECZNEGO

- ped społeczny, pracownik socjalny --> pracownik socjalny jest zawsze pedagogiem społecznym, ale pedagog społeczny nie zawsze jest pracownikiem socjalnym.

FUNKCJE: mają świadomość niskiej, społecznej pozycji swego zawodu, trudności w realizacji zadań zawodowych to: - problem z trudnościami klientami pomocy społecznej, - praca w trudnych środowiskach, zagrożenie fizyczne; - przeciążenie pracą, przenoszenie negatywnych napięć na życie prywatne, trudności największe to alkoholizm i bezrobocie.

POMOC osobom i rodzinom, którym w świetle prawa nie powinni korzystać z pomocy społecznej: - ma zarzuty środowiska, że niesłusznie i niesprawiedliwie przyznaje pomoc tym ludziom, - obowiązują go przepisy - nie jest w stanie udowodnić ze petent przyniósł zaniżone dochody č naciągacze i oszuści

- pomoc rodzinie, gdzie nie ma poważnej patologii

FUNKCJE: ekonomiczna, - szybka reakcja--> funkcja interwencyjna, - opiekuńczo - wychowawcza i pielęgnacyjna, - profilaktyczna, - diagnostyczna, - badawczo - naukowa, - teoretyczna, - terapeutyczna, - terapeutyczno - kompensacyjna, - doradczo - instruktorska, - wspierająca kreatywna, - socjalna, socjalizacyjna, - kształcąca, - kulturalno - oświatowa, - integracyjno - koordynująca, - menedżerska organizacyjna

TEREN: - środowisko lokalne, - domu dziecka, - rodzina, świetlice szkolne, środowiskowe, socjoterapeutyczne, zakładowe, - domy pomocy społecznej osób starszych, samotnej matki, młodych matek, dla niepełnosprawnych fizycznie, - schroniska bezdomnych, pogotowia opiekuńcze, - poradnie odwykowe, - internaty bursy nie, -- kurator sądowy. - Towarzystwo przyjaciół dzieci, - ośrodki kształcące: dom kultury, - powiatowe centrum pomocy społecznej, - zakłady pomocy: szpitale, ośrodki zdrowia

Za ojczyznę pracy socjalnej uważa się USA. --> praca socjalna wyrastała ze spontanicznie tworzonych różnych form samopomocy, które nie tylko miały służyć osobom pozbawionym innych form zabezpieczenia. - Stany zjednoczone były nie tylko terenem dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu tylko teren dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom pracy socjalnej np. M.Ruchmond pisze o diagnozie społecznej i metodzie indywidualnego przypadku. Powstała też w Ameryce pierwsza szkoła pracy socjalnej, utworzona w Nowym Yorku w 1897'. W 1925' H.Radlińska utworzyła w W-wie w Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Pracy Społeczno - Oświatowej. Wykształciła ona wielu pedagogów społecznych, działaczy kulturalno - oświatowych i pracowników socjalnych. Synonimem pracy socjalnej wg H. Radlińskiej jest,, praca społeczna”: polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.

Praca socjalna nakierowana jest na realizację trzech podstawowych zadań:

- socjalizacja i rozwój jednostki, - terapia, rehabilitacja, pomoc i ochrona, - zapewnienie dostępu do usług, informacji i poradnictwa.

W ustawie o pomocy społecznej z 28 listopada 1990' praca socjalna zdefiniowania jest jako działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.

Termin praca socjalna jest wieloznaczny i nieostry. Praca socjalna może być też realizowana przez nieprofesjonalistów. Praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej i związana jest z opieką nad osobami niesamodzielnymi. Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy - od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek i grup.

RATOWNICTWO- pomoc doraźna - czyli rozpoznanie warunków natychmiastowego działania, stwierdzenie potrzeby o możliwości ratunku np. pomoc powodzianom.

OPIEKA- to forma świadcząca w tych wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń losowych nie umieją albo nie mogą dojść do sił, aby samodzielnie pokonać trudności np. domy małego dziecka.

POMOC - zapewnia możliwość utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich poradnie, świetlice.

Inną formą jest KOMPENSACJA SPOŁECZNA, czyli wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających bieg życia jednostki tej grupy np. rodziny zastępcze, kuratorzy sądowi.

INTERWENCJA- jest działaniem osoby lub zespołu w rzeczywistości, od której pierwotnie nie należeli.

SŁUŻBAMI SPECJALNYMI - są nazywane zorganizowane, względnie trwałe i występujące zespoły ludzi działające w ścisłym związku lub w ramach pewnych instytucji i organizacji, których zadaniem jest wspomaganie jednostki rodziny oraz innych grup i zbiorowości w sytuacjach, gdy nie mogą one zaspokoić swoich potrzeb na wystarczającym poziomie.

Podmioty służb społecznych można podzielić na zinstytucjonalizowane np. państwowy system pomocy społecznej, kościelne organizacje charytatywne, grupy samopomocy, fundacje i nieinstytucjonalizaowane pomoc rodzinna i sąsiedzka, nieformalne grupy samopomocy.

Można też wyróżnić służby społeczno - publiczne - finansowanie z podatków np. instytucje państwowe i samorządowe oraz niepubliczne - opłacone z prywatnych pieniędzy organizacje społeczne, fundacje, samopomoc.

Innym kryterium jest to, czy podmioty świadczące usługi społeczne mają charakter komercyjny, tzn. działają w celu wypracowania dla siebie zysku np. prowadzący prywatną praktykę pracownicy socjalni, prywatne domy dla przewlekle chorych, czy też nie są nastawione na zysk.

Służby społeczne dzieli się też ze względu na socjalne, działające w miejscu pracy oraz terenowe służby społeczne, funkcjonujące w miejscu zamieszkania

PRACOWNIKIEM SOCJALNYM może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn. ukończoną szkołę pracowników socjalnych lub studia wyższe o kierunku - praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika, psychologia i inne pokrewne.

Pracownik socjalny powinien dysponować rozległą wiedzą społeczną i umiejętnością posługiwania się metodami pracy socjalnej.

6. METODY I ZASADY PRACY SOCJALNEJ

M. INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW,

*Metoda indywidualnych przypadków w pracy socjalizacyjnej.

Jest to metoda, która to, co jednostkowe, indywidualne w człowieku, jego losie i najbliższym środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia i poprawy jego sytuacji życiowej, bądź to traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, bardziej uniwersalnych..

-- przypadek łać. Casuz to coś, co istnieje w rzeczywistości - nie konstrukcja teoretyczna ani zjawisko semantyczne, nie model spreparowany w umysłach uczonych czy też przypomocy komputerowych procesów. By go zrozumieć nie wystarczy sięgnąć do wiedzy, koniecznością staje się odwołanie do doświadczenia i praktycznych możliwości działania, czasem do intuicji.

Jest to jedna z metod wspierania człowieka w trudnej sytuacji życiowej. Jest to dostosowana do poziomu klienta strategia koordynacji usług, istniejących możliwości i świadczeń, krótkoterminowa, zadaniowo ukierunkowana działalność skoncentrowana na pomocy klientowi w rozwiązaniu problemów dnia codziennego.

Twórca tej metody M.Richmond ,,czym jest praca społeczna z przypadkiem indywidualnym” wysnuł prawidła pracy z jednostką służące stosowaniu tej metody. Oto najważniejsze z nich:

1. Jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły ani teorii, ale należy się dokładnie przyjrzeć jej sytuacji życiowej i zbadać wszystkie okoliczności, które stały się powodem szukania pomocy społecznej.

2. Nie można pomagać prędko, bez namysłu, częściowo, ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki, jej stosunku do otoczenia.

3. Pracownik socjalny oprócz zdolności wrodzonych musi też posiadać wiedzę nabytą z doświadczeniem i specjalizacją.

Praktyczny i teoretyczny dorobek M. Richmond dał początek klinicznemu spojrzeniu na życiowe problemy człowieka, wprowadził pojęcie diagnozy społecznej oraz nowe narzędzia jej opracowania - wywiad środowiskowy. W pracy z przypadkiem natomiast uwzględniano szeroki kontekst społeczno-środowiskowego i instytucjonalnego funkcjonowania człowieka.

Procedura postępowania pracownika socjalnego, podejmującego trud pracy tą metodą została podzielona na trzy etapy:

1. Opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa),

2. Opracowanie planu postępowania

3. Właściwe prowadzenie przypadku.

Wyróżnia się trzy główne kategorie sytuacji, które wymagają indywidualnej pracy z przypadkiem:

--Wyczerpane zostały indywidualne zasoby sił i możliwości rozwiązania problemu i niezbędna jest pomoc pracownika socjalnego, który byłby w stanie pokierować i pomógł szukać nowych możliwości;

--Osoby o ograniczonych możliwościach umysłowych lub fizycznych nie potrafią często same skorzystać z oferty pomocy socjalnej, nawet, jeśli jest ona w “zasięgu ręki” i tacy ludzie właśnie potrzebują pomocy.

--Najszerszą i najbardziej zróżnicowaną grupą są ludzie pozostający w długotrwałym stresie. Przedłużający się stres prowadzi do niemożności rozwiązania prostych nawet problemów i stanowi cały syndrom zaburzeń funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.

Oto zasady, jakich należy przestrzegać przy praktycznym stosowaniu metody indywidualnych przypadków:

Akceptacja, - kiedy pracownik socjalny spotyka się z klientem po raz pierwszy, wówczas najbardziej uwidacznia się ich nierówna pozycja społeczna. Szczególnie ważna staje się wówczas zasada respektowania podopiecznego jako osoby, z wszystkimi jego problemami i trudnościami, zrozumienie dla jego nieporadności, szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów.

Komunikacja -).)Spotkanie dwóch uczestników procesu pomocy winno służyć nawiązaniu interakcji opartej na jasności precyzji używanych terminów i innych stosowanych symboli. Osoby te maja prawo nie zgadzać się ze sobą w dyskusji, czy też prezentować odmienne preferencje, co do sposobu rozwiązania problemu, lecz muszą nawzajem rozumieć swoje intencje, wypowiedzi, role i przedsięwzięcia.

Indywidualizacja - korzystając z zasobu wiedzy i własnego doświadczenia pracownik socjalny musi zrozumieć nie tylko, w jakim stopniu jego podopieczny, będący w depresji jest podobny do całej klasy ludzi w analogicznej sytuacji, lecz raczej odwrotnie. Pracownik socjalny powinien zastanowić się, co specyficznego jest w sytuacji danego człowieka i jak można mu pomóc ze zrozumieniem całej złożoności jego aktualnej sytuacji życiowej? Jakie wzory zachowań są dominujące w jego relacjach z otoczeniem i jak można je wykorzystać w procesie naprawy? Jakie są jego potrzeby i oczekiwania względem pracownika socjalnego?

Zasada uczestnictwa, - aby podopieczny był w stanie przełamać swą niechęć do aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły w proces działań korygujących i naprawczych musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w tym procesie. Problem ten jest uznawany za pierwszy krok postępowania terapeutycznego. Klient musi uznać, że wejście w sytuację terapeutyczną jest jego świadomym wyborem.

Zasada zaufania i poszanowania prywatności - by klient mógł w pełni uczestniczyć w procesie rozwiązywania swoich własnych problemów, musi mieć przekonanie, że wszystkie informacje, jakich udziela w trakcie wywiadów zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek rozwiązania jego problemów i w takim zakresie, w jakim on sobie tego życzy. To, co klient mówi pracownikowi socjalnemu nie może być nigdy przedmiotem dyskusji poza kręgiem zawodowym osób zaangażowanych w proces pomocy.

Zasada samoświadomości - zarówno klient jak i pracownik socjalny posiadają własny system motywacji i oceny zjawisk. Każdy pracownik socjalny spotyka się w swojej codziennej praktyce zawodowej z ogromną liczbą problemów i osób wywodzących się z różnych środowisk kulturowych, prezentujących różne systemy wartości. Trudno w tej sytuacji uniknąć osobistych impulsów, będących efektem własnych doświadczeń i przeżyć. Praktyczna realizacja tej zasady i poczucie odpowiedzialności za los klienta pozwala jednak pracownikowi oddzielić stosunki z podopiecznym, - czyli motywację zawodową - i konieczność służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń.

--Z metodologicznego punktu widzenia metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

--Zgodnie jednak z tradycją pedagogiki społecznej oraz doświadczeniami rozwiązań empirycznych ograniczenie studium indywidualnych przypadków do badań skupionych wokół jednostkowych losów ludzkich z rozszerzeniem tego kontekstu do rodziny, ma charakter jakościowy, daje szansę podejściu klinicznemu, emancypuje takie techniki badawcze jak wywiad środowiskowy, obserwacja uczestnicząca, analiza dokumentów osobistych, analiza wytworów.

Metoda indywidualnych przypadków koncentruje się na biografii ludzkiej. Wyrosła ona z tego nurtu pracy socjalnej, który w indywidualnej pomocy człowiekowi dostrzegał główny mechanizm działań naprawczych i kompensacyjnych. Wyodrębnienie studium przypadku - jako ważnego elementu działalności praktycznej doprowadziło do nadania mu rangi niezależnej metody badawczej

--M. GRUPOWA,

*.Metoda grupowa w pracy socjalnej.

Wg Aleksandra Kamińskiego metoda grupowa to metoda, w której “ wychowawca

(pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób: wiąże go nie tylko “dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on, ale i członkowie grupy.”

A.Kamiński wyróżnił trzy odmiany metody grupowej:

1. Grupy rozwojowo wychowawcze służą ludziom normalnie funkcjonującym społecznie w takich placówkach jak domy kultury, instytucje edukacyjne, rekreacyjne, organizacje młodzieżowe itp. Grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami grupy.

2. Grupy rewalidacyjne często utożsamiane w pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle, stosują pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane, celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Ten rodzaj pracy u nas organizuje się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz kulturalno-edukacyjnych nastawionych na profilaktykę niedostosowań społecznych.

3. Grupy psychoterapeutyczne są w praktyce socjalnej i wychowawczej w naszym kraju względną nowością. Służyć mają usprawnianiu społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. Tego rodzaju praca jest realizowana w poradniach specjalistycznych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na stwierdzeniu, że prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem wzajemnej pomocy. Zauważył, że w pracy grupowej należy przestrzegać następujących zasad:

1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni, indywidualnie i zbiorowo.

2. W przebiegu procesu grupowego pojawiają się zarówno czynniki korzystne jak i niekorzystne dla realizacji celów jednostkowych. W pracy grupowej należy dążyć do maksymalizacji czynników korzystnych i minimalizacji czynników niekorzystnych oraz uczyć członków tego samego.

3. Należy dążyć do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jak grupy.

4.Nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym.

Zakorzeniona w naszej pedagogice społecznej typologia grup ( A.Kamińskiego) ma pewne punkty styczne z amerykańskimi angielskim myśleniem o zróżnicowaniach celów i sposobów pracy grupowej.

Próbę opisania występującego w amerykańskiej pracy socjalnej zróżnicowania grup ze względu na ich cele podjął C.Zastrow. Dokonał on następującego podziału grup w metodzie pracy grupowej uwzględniając cele grupy:

1. Grupy rekreacyjne - ich celem jest organizacja zajęć dla rozrywki i wyżycia się fizycznego. Placówki dają uczestnikom niewiele więcej niż odpowiednie miejsce i sprzęt. Grupy powstają spontanicznie, często obywają się bez przywództwa.

2. Grupy umiejętności (rekreacyjnych) - Tu celem jest usprawnianie zespołu umiejętności i umożliwienie rozrywki. Grupy mają orientację zadaniową i znacznie większą rolę odgrywa tu instruktor czy trener posiadający przygotowanie zawodowe w danej dziedzinie. Przykłady zajęć to koszykówka, pływanie, golf. Plastyka rzemiosło itp.

3. Grupy socjalizacyjne - w takich grupach bardziej specyficzne cele to: rozwijanie kompetencji interpersonalnych, zwiększenie wiary we własne możliwości, planowanie indywidualnej przyszłości. Przykładami będą tu grupy prowadzące działalność zapobiegawczą wśród młodzieży zagrożonej popadnięciem w przestępczość, grupy w zakładach poprawczych, ośrodkach dla samotnych matek, ośrodkach dla ludzi starszych. Przywódcami takich grup są najczęściej pracownicy socjalni.

4. Grupy terapeutyczne - gromadzą osoby, które mają problemy społeczne lub emocjonalne. Celem ich jest doprowadzenie swoich członków do głębokiego zbadania tych problemów i wypracowania strategii ich rozwiązania. Ogólnie w grupach terapeutycznych wykorzystuje się wiele technik z zakresu psychoterapii.

5. Grupy spotkaniowe, trening wrażliwości - te grupy zapewniają doświadczenie grupowe, dzięki któremu uczestnicy wchodzą w bliskie stosunki interpersonalne z innymi. Takie grupy pomagają każdemu członkowi pogłębić poznanie samego siebie, poznać jak jest odbierany przez innych, poznać innych, a następnie rozwinąć bardziej efektywne sposoby interakcji.

6. Grupy edukacyjne - skupiają się na zdobywaniu wiedzy i uczeniu się bardziej złożonych umiejętności. Przykłady tematów: opieka nad małym dzieckiem, przygotowanie rodziców adopcyjnych itp.

7. Grupy samopomocy - są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących taki sam problem psychologiczny, społeczny czy zdrowotny. Tu najpełniej wykorzystuje się doświadczenie, uczenie się społeczne i zasadę wzajemnej pomocy właściwą każdej pracy grupowej.

Grupy problemowe i decyzyjne - ten typ występuje nie tylko w pracy z podopiecznymi służb socjalnych, ale też w pracy samych służb. W drugim przypadku praca grupowa służy realizacji takich celów jak opracowanie programów praktyki socjalnej, usprawnianie usług placówek itp.

Swojej typologii grup dokonał też Allan Brown. Wyróżnił on grupy ze wzg na cel jaki realizują. I tak w jego typologii mamy grupy zajmujące się: diagnozą indywidualną; indywidualnym wsparciem; indywidualną zmianą; edukacją, informowaniem i uczeniem umiejętności; kompensacją przez zajęcie czasu wolnego; mediacją pomiędzy jednostkami a instytucjami; wsparciem lub zmianą grupową; zmianą w środowisku i zmianą społeczną.

Inną perspektywę na funkcjonowanie grup stwarza typologia K. Heapa. Wyodrębnia on sześć celów pracy grupowej : ulżenie izolacji; wspieranie społecznego uczenia się i dojrzewania; przygotowanie na nadchodzące kryzysy i inne zmiany w życiu; wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów indywidualnych, wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów w środowisku członków grupy; ułatwienie samopoznania.

Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamiki właściwej życiu grupy. W literaturze socjalnej pracy grupowej napotykamy szereg charakterystyk procesu grupowego opartych na obserwacji jej funkcjonowania. Uogólniając je można wyodrębnić następujące etapy tworzenia i istnienia grupy:

1. Tworzenie grupy - Na tym etapie ludzie z różnymi oczekiwaniami, potrzebami, dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej sobie zbiorowości innych, aby stworzyć grupę. Naturalne zjawiska zachodzące na tym etapie są potrzebne w kształtowaniu się grupy. Najważniejsze z nich to:

a) Nowi uczestnicy szukają poszczególnych jednostek, do których czują sympatię i z którymi mogliby “trzymać”. Ludzie ostrożnie badają jak dalece mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w cele grupowe. Znajdują się też antypatie. Jeśli grupa powstaje z ludzi znajdujących się wcześniej np. w szkole lub innych instytucjach zamkniętych, odtwarzają się w pewnym zakresie wcześniejsze więzi interpersonalne, czasem nawet w postaci podgrup lub klik. To utrudnia integrację.

b) Występować może skłonność uczestników do podporządkowania lub nawet zależności od pracownika prowadzącego grupę, co sprzyja narzucaniu przez niego jego własnej koncepcji celów.

c) Uczestnicy starają się znaleźć dla siebie miejsce w formalnej strukturze grupy. Jednostki ekstrawertywne mogą w tym okresie uzyskać autorytet tylko dlatego, że łatwiej im zabierać głos, a nie dlatego, że wnoszą wartości ważne dla grupy ze względu na jej cele.

Do najważniejszych zadań pracownika socjalnego w tym etapie realizacji metody grupowej należą:

- ułatwienie poznawania się ludzi, stwarzanie od początku okazji do wspólnego działania poszczególnych osób z innymi.

- Wyjaśnienie wyraźnie celu tworzenia grupy z punktu widzenia organizatora placówki oraz przeprowadzenie dyskusji, w której każdy mógłby ujawnić i poznać swoje oczekiwania,

- Przedyskutowanie i ustalenie “prawa” obowiązującego w grupie oraz wzajemnych zobowiązań jakich muszą się podjąć : placówka, pracownik prowadzący grupę i uczestnicy grupy.

- Przedyskutowanie programu i metod pracy, które mogą być użyte , rozważenie co może się stać w następnym spotkaniu,

- Przedstawienie własnej koncepcji swojej roli i sposobów pracy z grupą,

- rozpoczęcie kształtowania norm i wartości grupowych,

- dbanie o to, by wszyscy mogli zaistnieć w grupie i dać poznać innym swe silne strony.

2. Stabilizacja struktury i normy grupy - na tym etapie grupa “ dociera się”. Jest to etap krytyczny dla jej dalszego istnienia i rozwoju. Tu kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o jej efektywności w realizacji celów. Oto najważniejsze zjawiska zachodzące w tym etapie:

a) Poszczególni uczestnicy podejmują działania, które mają im zapewnić pożądane miejsca w strukturze grupy. Żywiołowy przebieg tego etapu najprawdopodobniej zhierarchizuje grupę ze względu na zakres wpływu na innych i nasilenie aktywności w osiąganiu celów własnych i celów grupy,

b) Członkowie grupy pokonawszy początkowe obawy przed odrzuceniem, zaczynają się obawiać o utratę własnej indywidualności. Pojawia się niepewność tego, co jednostka może osiągnąć dzięki grupie i jak grupa może jej pomóc.

c) Reakcje członków na zachowania zgodne czy niezgodne z formalnymi normami w grupie. Funkcjonalne lub niefunkcjonalne względem celów zachowania osób, które posiadają autorytet, kształtują normy faktycznie przestrzegane.

Na tym etapie stosuje się wiele technik, które mają wspomóc realizację celów jakie grupa ma osiągnąć w tym etapie. I tak dla podtrzymania grupy i zwiększenia jej produktywności stosuje się następujące techniki :

- odzwierciedlanie uczuć, zachowania polegające na sygnalizowaniu przez przywódcę jak można rozumieć poszczególne werbalne i niewerbalne działania uczestników.

- Orientowanie na problem przeciwdziałające naturalnej tendencji do szybkiego rozwiązania problemu,

- Supozycje, czyli założenia przyjęte tymczasowo, hipotetyczne sugestie typu “ A co, jeśli....?”,

- Upowszechnianie wątpliwości czy uwag jednostkowych w całej grupie,

Dla nauczania pożądanych zachowań stosuje się takie techniki jak modelowanie, kształtowanie czy trenowanie. Techniką ułatwiające zmierzenie się z trudnością, czasem paraliżującym grupę problemem jest technika parcjalizacji i uniwersalizacji problemu, która polega na uświadomieniu sobie, że skomplikowane problemy da się zazwyczaj rozwiązać “ po kawałku”. Techniką grupotwórczą jest także utrwalanie wszelkich efektów działalności grupy na piśmie (spisywanie planów, pomysłów, decyzji, procesów rozwiązywania itp.). Natomiast przy rozwiązywaniu wewnętrznych problemów grup, zwłaszcza terapeutycznych są techniki inscenizacyjne tj. psychodrama, socjodrama, itp.

3. Realizacja celu grupowego - na tym etapie grupa staje się demokratycznym mikroświatem. Ten termin wyraża istotę grupy doskonałej , takiej która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii. Jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian.

4. Ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy - ocenę efektów należy przeprowadzać nie tylko w dyskusjach ale też na papierze, przez kwestionariusze, opinie uczestników itp. Ta ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiąganie celów. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane z uczestnikami grupy. W efektywnej grupie wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które potem trudno rozerwać. Powstać też może uzależnienie od grupy i lęk przed jej utratą. Prowadzący grupę powinien na to przygotować uczestników. Uświadomić im czego dokonała grupa, co osiągnęli osobiście, wzmacniać ich przed opuszczeniem grupy, pozostawić w pamięci doświadczenia korzystne dla funkcjonowania w ich rzeczywistym otoczeniu.

M. PRACY ŚRODOWISKOWEJ

Istota środowiskowego oddziaływania polega na tym, że jego cele, mechanizmy i środki wychodzą z oceny warunków życia. Przedmiotem manipulacji i działalności naprawczej są jednak szerokie i liczne zespoły czynników środowiska.

Kamieński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody środowiskowej:

-- w wąskim znaczeniu-->, gdy użytek głównie pomocy socjalnej uruchamiany jakąś akcją cykliczną lub stałą. W wąskim sensie z metodą środowiskową mamy do czynienia, gdy przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna, np. ludzie starzy, wąski sens metody środowiskowej występuje też, gdy działania środowiskowe prowadzone są przez jedną grupę osób lub jedną instytucję.

Szeroki sens metody środowiskowej - całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy system działań, podejmowanie pracy x intencją stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk. Chodzi tu o dominację pozytywnego sensu aktywności społecznej ratownictwo, usuwanie zagrożeń.

Użycie określenia pozytywny i negatywny sens działalności społecznej w tym wypadku umowne.

Pedagogika społeczna musi przyjmować szeroki, optymistyczny sens pracy środowiskowej i metodę tej pracy rozumieć jako kreowanie świata bez zła i zagrożeń. Pedagogika społeczna nie odrzuca znaczenia metody środowiskowej, ale uważa za skuteczniejsze i bardziej użyteczne szerokie znaczenie metody organizowania środowiska.

Zasadniczym celem organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju. Pojęcie to odnosi się i do osób, jak i do warunków, w jakim one żyją.

Wtórne cele organizacji środowiska to - cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków, czyli kompensacja

Celem samym w sobie w istocie odrębnym od metody środowiskowej jest tworzenie wspólnoty, więzi emocjonalnych i międzyludzkich

Warunkiem powodzenia i skuteczności organizowania środowiska jest rozbudzenie sił społecznych, czyli ochotniczych organizatorów życia społecznego.

Metoda organizowania środowiska jest wiele efektywniejsza, jeśli jest realizowana wg określonych reguł i towarzyszą jej określone warunki. Schemat postępowania w metodzie środowiskowej jest zbliżony do innych metod pracy socjalnej i wychowawczej, ale angażuje większe środki i siły

Praca opiekuńczo wychowawcza nakierunkowana na dzieci i młodzież rozszerzona na pracę społeczną ze społecznością lokalną. Na użytek takiej terytorialnej wspólnoty schemat postępowania organizacyjnego przedstawia się następująco:

1etap - diagnoza; -- 2etap- organizowanie zespołu i pacy, 3etap- planowanie i koordynacja działań opiekuńczo - wspomagająco- rozwojowych, 4etap - inspiracja i umacnianie zespołu oraz poszczególnych jego ogniw,5etap - systematyczne ulepszanie, poprawienie warunków życia - eliminacja uciążliwości publicznych, - ratownictwo i opieka, -- 6etap - kontrola i doskonalenie stała uwaga i rejestracja zjawisk, potrzeb, ocena możliwości, kreowanie nowych koncepcji i rozwiązań.

2 podstawowe warunki organizacji środowiska dla celów społecznych: - istnienie sił społecznych ochotniczy, nieprofesjonalni organizatorzy - wychowawcy, - zaangażowanie organizacji społeczności lokalnej, przedstawicieli wszystkich jej grup.

Metoda organizowania środowiska przeżywała regres. Wynikało to z niechęci do aktywności sił lokalnych, trochę z ubóstwa społecznej infrastruktury w miejscu zamieszkania, wreszcie z powodu rozprzestrzeniającej się apatii społeczeństwa. Metoda ta ma ogromne znaczenie w społeczeństwie demokratycznym. Metoda organizowania środowiska znajduje szerokie zastosowanie w różnych warunkach pracownik socjalny, pedagog, socjolog, psycholog, animator kultury - zdecydują o poziomie integracji i charakterze więzi międzyludzkich w środowisku lokalnym.

--metoda indywidualnych przypadków - bazuje na psychodynamicznej koncepcji człowieka. Twórczyni M.Richmond. W jej założeniu znajduje się wymóg analizy środowiska społecznego jednostki, metoda ta korzysta też z wiedzy socjologicznej i psychologii społecznej indywidualny kontakt z otoczeniem.

--metoda grupowa grupwork - jest oddziaływaniem na jednostkę przez grupę, do której należy. Ma ścisły związek z pedagogiką, psychologią społeczna i socjologią małych grup. W wypadku ludzi o cechach dewiacyjnych lub z kryzysami psychicznymi, sięga do psychoterapii grupowej kierowanie zbiorem osób o wspólnych celach.

Metoda środowiskowa wykorzystuje ustalenia socjologii społeczności lokalnych, teorii organizacji i zarządzania, psychologii społecznej, pedagogiki społecznej integrowanie działań instytucji i aktywu społecznego, realizacja wspólnych planów.

7. TYPOLOGIA ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Środowisko lokalne i jego funkcje socjalizacyjne.

-Środowiskiem lokalnym nazywamy zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo-materialne. Składnikami środowiska lokalnego są wspólne instytucje, symbole i wartości. Cechami tego środowiska są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej. Dominacja więzi osobowych nad rzeczowymi pozwala na powszechna identyfikację członków oraz sprawowanie osobowej i rygorystycznej kontroli. Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest poczucie jedności wspólnoty i aprobującego uczestnictwa. Zewnętrznym wyrazem jedności jest zdolność do zbiorowego działania w obronie, rozwiązywania i osiągania wspólnych celów i interesów publicznych.

Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.

Do właściwości tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:

- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,

- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,

- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.

Aby daną zbiorowość identyfikować jako lokalną należy sprawdzić czy spełnia ona takie kryteria:

- postrzeganie swojego środowiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego (aprobująca świadomość uczestnictwa),

-poczucie wzajemnej niezbędności, świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnych, świadomość pewnych powinności etycznych wobec otoczenia.

Dwa klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych to:

- styczność przestrzenna ( to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to wreszcie postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia),

- łączność psychiczna ( oznacza gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego otoczenia w sytuacjach wyzwalających w nas uczucie empatii, bliskości, aprobowanej zależności).

--Miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowości, system stosunków społecznych i stylów wychowania. Różnice między miastem a wsią nie zanikły po dziś dzień. Procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury np. młodzieżowych subkultur. Wprawdzie dokonał się niewątpliwy postęp cywilizacji wsi, ale w tym samym czasie, w porównywalnych wskaźnikach miasto dokonało jeszcze większego skoku.

--Miasto jest wtórną formą bytowania przestrzennego człowieka i w większości krajów Europy skupia większa część mieszkańców.

Można wyróżnić dziesięć charakterystycznych cech społeczności miejskiej, które jednocześnie mają duże znaczenie w procesie socjalizacji: - Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych, - Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich, - Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych, - Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych, - Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego, - Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi. -Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych,- Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych, - Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego, - Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych,

S. Rychliński wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej: 1) przestrzeń; 2) ekonomikę; 3) demografię; 4) kulturę. Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności, wreszcie jego istotne przeobrażenia. Dynamika rozwoju miast, ich żywiołowe i skomplikowane drogi przemian są źródłem niepokojących zjawisk i przeobrażeń. Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokalnych owocuje postępującą anonimowością, nasileniem się zjawisk patologicznych oraz poczuciem osamotnienia, wyobcowania. Pojawia się osoba nieskłonna i niezdolna do kierowania się w zachowaniach regułami grupy, pozbawiona “orientacji społecznej”, skazana warunkami wychowania na nieprzystosowanie do jakiejkolwiek roli społecznej i “uboga w powiązania społeczne”.

--

Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swych członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią. Społeczność wiejska jest mała, odizolowana, jednostronna o silnym zmyśle solidarności grupowej. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje nad myśleniem świeckim, racjonalnym.

Typologia cech, składników i funkcji, jakie wieś pełni w procesach wychowania i socjalizacji:

ü Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,

ü Poczucie jedności i względnej izolacji,

ü Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,

ü Społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,

ü Specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,

ü Podział pracy i usług,

ü Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,

ü Kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,

ü Presja zewnętrznego świata informacji i kultury,

ü Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych)). I kulturowych,

ü Narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,

Szczególna rola szkoły i nauczyciela.

Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Mimo przemian często negatywnych, inspirowanych przez siły polityczne niechętne polskiemu solidaryzmowi i wiejskiej autonomii - wieś zachowała ogromny potencjał pozytywnych bodźców wychowawczych.

W środowisku wiejskim dominował autorytet osobowy, kreowany uznaniem powszechnym. Przysługiwał na ogół ludziom starszym, odznaczającym się prawością, doświadczeniem i mądrością życiową i bogactwem. Obok tego istniały autorytety formalne np. księdza nauczyciela. Dziś wszystkie one uległy znacznemu obniżeniu wartości.

W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacz się wielkim stopniem dysfunkcjonalności. Uległy znacznemu zubożeniu możliwości wychowawczego oddziaływania społeczności lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społecznych. Szkoła wiejska jawnie przyznaje się do swej niemocy dydaktycznej i wychowawczej, bezradności wobec agresywnej ofensywy marginesów kultury i dyktatu postaw konsumpcyjnych.

8 KRĘGI ŚRODOWISKOWE WG.J.PIETERA

--działalność człowieka na pewnych etapach swojego życia psycho - fizycznego, aktywność jego ogranicza się do pewnych obszarów, kręgi te są stałe, lecz zmienia się intensywność oddziaływania

J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne.

--Rodzina-I - najważniejsze otoczenie, najważniejszy krąg

--środowisko miejscowe: - wychodzi poza rodzinę, poznaje inne, integruje się z nimi: szkoła, podwórko, grupa rówieśnicza środowisko lokalne; -- środowisko okoliczne całe wielkie lub mniejsze miasto, może w nim być wiele środowisk lokalnych.- świat: Internet, wyjazdy środowisko dalekie.

--środowisko okoliczne cale obok środowiska miejscowego lokalnego i osobistego dowolnego tworzy trzeci krąg oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu - od największego znaczenia rodziny w socjologii człowieka do malejącego znacznie kolejnych kręgów wykonawczych.

J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne. Ze względu na sposób powstawania środowiska Ferdynanda Tonnies, wyróżnia środowisko naturalne i środowisko instytucjonalne.

-- koncepcja kręgów środowiskowych J.Piageta zawiera też obraz rozwoju osobniczego przez stałe poszerzanie obszaru swego osobistego kontaktu od rodzicielki do społeczeństwa globalnego. Można określić ten ruch jako spiralę rozwoju.

Człowiek posuwając się po swojej sprali rozwoju nie opuszcza obiektów swojego kontaktu. Posuwają się one razem z nim, jeśli nie fizycznie to jako doświadczenia i pamięć - wpływając na zachowanie i postrzeganie otoczenia. W tym sensie rodzina macierzysta - programuje rodzinę własną człowieka, kultura lokalna uczy nastawienia do kultury globalnej

Drugim warunkiem istnienia więzi w grupie, jakiej szczególnym przypadkiem jest społeczność lokalna, jest łączność psychiczna rodzi się ona na gruncie utożsamiania się i innymi.

Cechy terytorialne, demograficzne, ekonomiczne

1. środowisko miejskie; 2. środowisko wiejskie

- przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości po 1 przestrzenne, ekonomiczne, demograficzne, kulturowo - socjologiczne.

Źródła przemian……………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

Kręgi środowiskowe wg J.Pietera:

1. środowisko okoliczne (okolica) - utożsamiane z wielkością powiatu,

2. środowisko miejscowe (lokalne) - utożsamiane z wielkością gminy lub miastem do 25 tys. mieszkańców,

3. Osobiste warunki środowiskowe, podzielone na cztery części:

a) środowisko domowe, b) warunki opieki w środowisku domowym, c) środowisko szkolne,

d) inne warunki środowiska osobistego

--Ze względu na sposób poznawania środowiska F.Tonies wyróżnia: środowisko naturalne wspólnota- typ zbiorowości społecznej, który powstaje sponatnicznie - pierwotne- dominują tu więzi osobiste, związki rodowe, więź sąsiedzka, - środowisko instytucjonalne stowarzyszenie- powstałe świadomie dla realizacji określonych zadań- wtórne.

--Ze względu na cechy terytorialne, demograficzne i ekonomiczne wyróżnia się: - środowiska miejskie i wiejskie

Przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości: - przestrzenne, - ekonomiczne, - demograficzne starzenie się społeczeństwa, - kulturalno - socjologiczne.

-Kręgi środowiskowe wg A. Kamińskiego:

1 rodzina, 2. Szkoła, 3.Osiedle, 4.Zakład pracy, 5. Stowarzyszenia społeczne.

9. TYPY I FUNKCJE RODZINY

RODZINA- to podstawowa grupa społeczna, złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim

TYPY RODZINY

1—patriarchalne, - matriarchalne

2—rozbite, -zrekonstruowane, - zastępcze, - adopcyjne, - zdemoralizowane

3—w Polsce spotykamy 2 typy rodzin

- rodzina rozszerzona, trzypokoleniowa dziecko, rodzic, dzidek

- rodzina mała, dwupokoleniowa nuklearna - para małżeńska i jej dzieci

FUNKCJE RODZINY

- wychowawcza, - seksualna, - prokreacyjna, - materialno- ekonomiczna, - kontrolna, - socjalizacyjna, - emocjonalno- ekspresywna, - kulturalna

--można zaobserwować: - wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów, - wzrost zatrudnienia kobiet, - zmalenie wartości dzieci dla rodziców dobra konkurencyjne, - indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań, - różne normy i wartości w poszczególnych członków rodziny.

--zmiany w zakresie funkcji rodziny

- w zakresie funkcji seksualnej: współżycie: zła jakość przeżyć i satysfakcja: konfliktogenne

- w zakresie funkcji materialno- ekonomicznej: oboje, dzieci coraz częściej zarabiają

-funkcji kulturalnej: ograniczenie

-funkcji socjalizacyjno - wychowawczej: zawężenie ze względu obszaru działania innych instytucji. Rodzina odgrywa dużą rolę w socjalizacji jednostki. Prawidłowa socjalizacja ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, nieprawidłowa natomiast powoduje nasilenie zjawisk patologicznych szkodliwy wpływ mediów. Uwidoczniła się emancypacja dzieci w rodzinie. Zwiększył się zakres swobody i niezależności. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci.

- funkcji kulturalnej: zróżnicowanie aktywności kulturalnej członków rodziny.

Obecnie obserwuje się też zmiany w świadomości społecznej dotyczącej życia rodzinnego i seksualnego. Większa wyrozumiałość dla przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych, tolerancja wobec osób rozwiedzionych, samotnych matek, par bez ślubnych, związków homo:-)

W przemianach rodziny występują 4 procesy, zjawiska:

- autokratyzacja członków rodziny wolność indywidualna

- ich równość egalitaryzacja niezależność, zmieniają się pozycje członków rodziny.

- materialne spójności i dezintegracja rodziny rozluźnia się struktura rodziny.

- patologizacja społeczna odbijająca się w życiu rodzinnym.

Jak do tąd nie nastąpił upadek rodziny. Instytucja rodziny trwa nadal. Rodzina współczesna wpływa na osobowość i funkcjonowanie jednostek, kształtuje w szerszej mierze ich losy. Wypełnia ważne funkcje w ramach społeczeństwa, w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich przygotowania do życia i działania w społeczeństwie.

10. PRZEMIANY SOCJO - KULTUROWE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY

Znaczenie rodziny dla społeczeństwa było dostrzegane już w starożytności--> Arystoteles przypisywał jej najwyższą rolę w życiu społecznym, Platon uważał rodzinę za podstawową komórkę życia i główną instytucję wychowawczą, A.Compte twórca socjologii uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.

Współczesna cywilizacja stwarza coraz większe zagrożenia dla rodziny, zkłucając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej istnienia.

Organizacja narodów zjednoczonych uznała rok 1994' międzynarodowym rokiem rodziny. Wynika to z dostrzeżenia niebezpieczeństw, na jakie narażana jest współczesna rodzina i z chęci zwrócenia uwagi na tle niebezpieczeństwa w celu zmobilizowania działań przeciw nim.

Lepsza lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień funkcjonowania społeczeństwa.

Społeczeństwo lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień sprawności funkcjonowania społeczeństwa.

Społeczeństwo globalne wpływa na rodzinę, odpowiednio modyfikując jej strukturę, funkcjonowanie, z kolei modyfikowana rodzina wywiera wpływ na społeczeństwo. W okresie preiindustrialnym praca stanowiąca podstawę utrzymania wykorzystana była na terenie domu rodzinnego.

W okresie industrializacji- mąż wychodzi z domu do pracy, żona też i po trzecie na skutek umasowienia nauczania pozalekcyjnego rozwój szkolnictwa dzieci wychodzą do szkoły. Członkowie rodziny wychodzą w obrębie środowiska, które wypełniają znaczną część ich życia, są źródłem specyficznych doświadczeń, różnych dla poszczególnych członków rodziny. Różnicują się ich postawy rodzinne. Następuje modyfikacje ról społecznych w rodzinie większa swoboda żon i dzieci. Wzrosła autonomia jednostek wewnątrz rodziny. Więcej żon pracuje. Emancypacja dzieci. Wzrosła liczba pozarodzinnych instytucji i środowisk oddziałujących,,, w sposób zróżnicowany na rodziny. Każdy z członków rodziny w coraz większej mierze żyje swoim życiem.

Współczesne rozwinięte społeczeństwa oferują jednostkom, członkom rodzin zwiększony zestaw dóbr związanych z życiem rodzinnym, a także konkurencyjne cele, które może podjąć jednostka.

Kształtuje się nowa hierarhia dóbr rodzinnych. Znaczenie zyskała satysfakcja z życia

Małżeńskiego i rodzinnego. Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano

długotrwałą miłość. Jeśli miłość wygaśnie, pewna część współmałżonków czuje się upoważniona do ponownego poszukiwania szczęścia w następnych związkach, dobro dzieci uznając za rzecz drugorzędną.

Drugim obok indywidualizacji ważnym zjawiskiem życia rodzinnego jest wzrost wymagań, co do jego jakości. Obecnie istnieje przekonanie, że życie małżeńskie ma sens, jeśli daje satysfakcję współmałżonkom. Naczelnym dobrem stała się nie tyle trwałość rodziny, ile jakość w jej ramach.:-)

14. STOWARZYSZENIA, ORGANIZACJE, FUNDACJE, RUCHY I AKCJE SPOŁECZNE - CECHY I ZNACZENIE

Definicja

Organizacja lub stowarzyszenie społ. to grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca określoną własną strukturę organizacyjną; członkowie tej grupy podejmują wspólne zadania statutowe i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny.

Typy:

- lokalne; np. komitet osiedlowy, rodzicielski, samorządy dziecięce i młodzieżowe, rada parafialna,

- Ponadlokalne; np. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, TKKF, itd. - swym zasięgiem obejmują cały kraj.

Inny podział to ze wzgl. na wiek członków, np. na dziecięco- młodzieżowe (ZHP) oraz zrzeszające dorosłych (Tow. Przyjaciół Dzieci).

Funkcje: (podział wg A.Kamińskiego)

1 afiliacyjna

2 integracyjna

3 ekspresyjna

(wg I.Lepalczyk):

1 wspomagania rozwoju biologicznego, społ. i kult. Jednostki,

2 wdrażania człowieka do pełnienia ról społ. i zawodowych,

3 wzbogacania sfer życia i aktywności jednostki,

4 upowszechniania wiedzy instrumentalnej i kształtowania określonych postaw,

5 rozwijania i urzeczywistniania idei demokracji.

Ze wzgl. na zasięg i kierunek działalności stowarzyszeń i org. społ. wyodrębniamy:

- funkcje dośrodkowe „wewn.” - związane z zaspokajaniem potrzeb, zainteresowań i aspiracji stowarzyszonychp;

- funkcje odśrodkowe „zewn.” - związane z realizacją potrzeb pierwotnych i wtórnych (społ.-kult.) całej społeczności lokalnej lub określonej jej części.

My skupimy się na funkcjach odśrodkowych, działających na rzecz dzieci i młodzieży.

Funkcja opiekuńczo-wychowawcza przejawia się w celowej i planowej działalności organizacji i stowarzyszenia społ., ukierunkowanej bezpośr. na kształtowanie cech instrumentalnych i kierunkowych osobowości dzieci i młodzieży oraz wyrównywanie braków w ich sferze psychofizycznej i warunkach środowiskowych życia, a także optymalne zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb młodej generacji.

Funkcja założona to zamierzone, intencjonalne skutki tej działalności, wyrażone w formie celów i zadań, a funkcja rzeczywista to coś więcej, obejmuje także niezamierzone efekty tej działalności.

Zestawy zadań organizacji i stowarzyszeń:

- zad. związane z organizowaniem nauki dzieci i młodzieży,

- zad. związane z organiz. aktywności kreatywnej,

- zad. związane z organiz. aktywności rekreacyjnej,

- zad. odnoszące się do organiz. aktywności społecznie użyteczne

PYTANIA

Z PRZEDMIOTU: PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

1. Proszę podać definicję pedagogiki społecznej według Heleny Radlińskiej?

Pedagogika społeczna- jest nauką praktyczną rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom poprzez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

(red. S.Kawula, „Pedagogika Społeczna, Dokonania- Aktualność- Perspektywy”, s. 30)

2. Proszę wymienić czołowych przedstawicieli polskiej pedagogiki społecznej?

Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Stanisław Kowalski, Stanisław Szacki, Zygmunt Mysłakowski, Czesław Babicki, Kazimierz Jeżewski, Kazimierz Lisiecki,

3. Proszę wymienić czołowych przedstawicieli światowej pedagogiki społecznej?

J.H.Pestalozzi, Friedrich Disterweg, Robert Owen, Paul Bergemann, Paul Natorp, Mary Richmond, Alice Salomon,

4. Proszę wymienić okresy rozwoju pedagogiki społecznej na świecie?

1. Okres praktycznej działalności wychowawczej bez głębszej refleksji pedagogicznej,

2. Okres uprawiania pedagogiki społecznej w sposób spekulatywny bez głębszego powiązania z badaniami empirycznymi,

3. Okres umacniania się pedagogiki społecznej na podstawie badań empirycznych,

4. Okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakresu pedagogiki społecznej (w Polsce od końca lat 50.) wykazujących różne orientacje metodologiczne najczęściej jednak skłaniających się ku socjologii wychowania,

5. Okres syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych - w tym nakreślania nowych obszarów badawczych oraz swoistej już metodologii.

5. Proszę wymienić okresy rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce?

I. (1908-1939) (1939-1945),

II. (1945-1980),

III. lata 80.

IV. Lata 90.

6. W jakich latach powstawały najważniejsze ośrodki naukowe związane z pedagogiką społeczną i jak nazywali się ich kierownicy?

1957 - powstanie Katedry Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Warszawskim (Ryszard Wroczyński)

1962 - Uniwersytet Łódzki - reaktywowanie Katedry Pedagogiki Społecznej (Aleksander Kamiński),

1970 - UAM w Poznaniu (Stanisław Kowalski),

1972 - WSP w Bydgoszczy (Edmund Trempała),

1976 - UMK w Toruniu (Stanisław Kawula)

1978 - Filia UW a Białymstoku (J. Izdebska),

1983 - WSP w Olsztynie (Stanisław Kawula),

1983 - WSP w Zielonej Górze (E. Hajduk),

7. Proszę scharakteryzować pierwszy okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

I okres przypada na lata 1908-1939 z pewną kontynuacją w latach 1939-1945. Początkową cezurę czasową tego okresu wyznacza pierwsza próba sformułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej przez Helenę Radlińską w 1908 r. w pracy Z zagadnień pedagogiki społecznej. Jest to okres tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce. Głównym ośrodkiem rozwoju myśli pedagogiki społecznej było od 1925 roku Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Kierownikiem i założycielką tego studium była H. Radlińską. Po pierwszych próbach formułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej w pracach: Podstawy wychowania narodowego (1909, 1910) H. Radlińska przygotowała wydawnictwo zbiorowe Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja (Kraków 1913) — uznawane za pierwszy podręcznik polski z oświaty pozaszkolnej. Zasadnicze przesłanki własnej koncepcji pedagogiki społecznej zamieściła w pracy: Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego (1935). W pracy tej podkreśliła, iż głównym punktem widzenia pedagogiki społecznej jest wzajemny i aktywny stosunek jednostki i środowiska. W głośnej rozprawie Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych (1937) zdemaskowała ograniczenia i środowiskowe uwarunkowania dostępności dzieci do oświaty (W. Theiss, 1984, s. 40-46).

Poglądy społeczno-pedagogiczne twórczyni tej dziedziny pedagogiki Heleny Radlińskiej kształtowały się w czterech różnych epokach historycznych: w okresie zaborów, w latach II Rzeczypospolitej, w okresie okupacji i w początkach Polski Ludowej. Tym, co łączyło jej stanowisko z tych epok są dążenia niepodległościowe i wychowanie aktywnego człowieka. Poprzez edukację, która ma ujawnić i zaktywizować wartości, siły jednostek i grup społecznych, co doprowadzi —jej zdaniem — najszersze kręgi społeczne do udziału w życiu kraju i środowiska lokalnego (Tamże, s. 117).

Radykalizm społeczny H. Radlińskiej był więc ściśle związany z pobudkami patriotycznymi. Dobro gnębionego narodu, jego odrodzenie, przebudzenie narodowe i krzewienie kultury narodowej, to naczelne motywy życia i twórczości pedagogicznej H. Radlińskiej (A. Kamiński, 1978, s. 38).

Helena Radlińska, tworząc podstawy swej pedagogiki, odczuwała potrzebę sięgnięcia do fundamentów pedagogiki narodowej, nawiązania zerwanych nici tradycji, czerpania z inspiracji wielkich twórców oświaty polskiej sprzed wieku, takich jak:

Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Karol Libelt. Twórczość wewnętrzną pedagogiki społecznej formułowała na podstawie potrzeb ówczesnego polskiego życia społecznego, których interpretatorami byli dla niej: Ludwik Krzywicki i Edward Abramow-ski. Zaś szeroko rozumiane pojęcie pedagogiki społecznej zaczerpnęła z prac pedagogów niemieckich: Paula Bergemanna i Paula Natorpa (Tamże, s. 52 i 55-56).

Helena Radlińska wskazywała na źródła, które wzmacniały jej aktywność naukową i społeczną: „Źródła biją z wiary, miłości i nadziei. Nimi zabarwił się pro-spektywizm, spojrzenie na życie, czyli upatrywanie jutra rodzącego się w każdym dniu bieżącym. Łączy się z nimi mocne odczuwanie związku z przeszłością. Nie byłam nigdy niewolnikiem układów teraźniejszych, gdyż zawsze czułam się cząsteczką żywej struktury rzeczywistości, budzącej się i przebudowującej dzięki spuścizn ie oraz przeczuwanym możliwościom jej przezwyciężania i doskonalenia" (H. Radlińska, 1964, s. 473).

Ryszard Wroczyński szkołę naukową Heleny Radlińskiej umieścił na pograniczu dwu nurtów: pedagogiki kultury (reprezentowanej u nas przez m.in. B. Nawroczyńskiego, B. Suchodolskiego, S. Hessena) i pedagogiki socjologizującej (rozwijanej m.in. przez W. Dawida, S. Karpowicza, F. Znanieckiego, Z. Mysła-kowskiego, J. Chałasińskiego) (R. Wroczyński, 1979, s. 466).

Co różniło H. Radlińskąod innych teoretyków pedagogiki społecznej (socjalnej)?

Przede wszystkim odmienne traktowanie wzajemnych powiązań jednostki i środowiska. W odróżnieniu od deterministów środowiskowych H. Radlińska przygotowywała jednostki i grupy do obrony przed warunkami środowiskowymi hamującymi i obniżającymi życie i rozwój człowieka, a także do zmiany tych warunków własnymi siłami. Czyni to polską pedagogikę społeczną w międzynarodowym środowisku pedagogów w XX-leciu międzywojennym dyscypliną swoista. W to środowisko H. Radlińska wnosi nowy sens działalności wychowawczej, polegający na uruchomieniu sił społecznych, na ulepszaniu środowiska życia poczynaniami dynamicznymi jednostek i grup społecznych, na odnajdywaniu ich i wspieraniu w działaniu, na rozbudzaniu ich wyobraźni (A. Kamiński, 1961, s. XLIV).

Kontynuacja pracy Wolnej Wszechnicy Polskiej wystąpiła także w okresie okupacji w latach 1939-1945. Kierownikiem konspiracyjnego Studium Pracy Społeczno-Oświatowej pozostawała H. Radlińska. Tajne nauczanie, inicjowane przez WWP, prowadzone było także w Łodzi, a nawet w obozie jenieckim w Wol-denbergu (A. Uziembło, 1978, s. 7).

8. Proszę scharakteryzować drugi okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

II okres przypada na lata 1945-1980. Za cezurę końcową tego okresu przyjmujemy rok 1980, w którym po wydarzeniach sierpniowych, nastąpiło zasadnicze pęknięcie ówczesnej formacji ustrojowej w Polsce, początek agonii systemu socjalistycznego. Ten rok i następne po nim zainspirowały pedagogów społecznych do nowych poszukiwań oraz oceny roli, jaką spełniła pedagogika społeczna w wyżej wymienionym okresie i jaką mogłaby spełniać w zmieniających się warunkach społecznych. Po tych wyjaśnieniach przejdziemy do krótkiej charakterystyki okresu. Odwołamy się tu do syntetycznych ujęć dorobku pedagogiki społecznej z tego okresu, przygotowanych przez A. Kamińskiego, E. Trempałę i W. Theissa oraz wcześniej przez R. Wroczyńskiego. Aleksander Kamiński wskazał na początkowy etap kształtowania się pedagogiki społecznej w Polsce powojennej (1945-1950). Był to etap kontynuacji dorobku tej dyscypliny pedagogicznej z lat II Rzeczypospolitej z próbą zaadaptowania tego dorobku do nowych potrzeb społecznych i wychowawczych. W kolejnych latach, 1950-1956, podkreśla dalej wspomniany wyżej pedagog, nastąpiła przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej. W roku 1950 władze centralne nakazały likwidację Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, stanowiącej główny ośrodek rozwoju myśli pedagogiki społecznej. „Ośrodek łódzki — zamarł, warszawski nie mógł rozpocząć swych właściwych zadań. Sześcioletnia przerwa była szczególnie dotkliwa w tym, że oderwała twórczych pedagogów społecznych od ich warsztatów pracy — instytucjonalnych i osobistych, zmuszając do pracy w innych dziedzinach, co siłą rzeczy musiało zaciążyć na ich rozwoju naukowym" (A. Kamiński, 1978, nr l, s. 63) — pisał A. Kamiński.

W roku 1957 odbył się w Warszawie pierwszy zjazd pedagogów społecznych, zorganizowany przez grupę uczniów i współpracowników H. Radlińskiej, skupioną wokół R. Wroczyńskiego. Na zjeździe skrytykowano ograniczenia i dogmatyzm okresu stalinowskiego oraz zainicjowano utworzenie na Uniwersytecie Warszaw skim Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem R. Wroczyńskiego (W. Theiss, 1988, s. 275). Na Uniwersytecie Łódzkim reaktywowano pracę takiej Katedry w 1962 r. — kierownikiem został A. Kamiński. W ten sposób rozpoczęły działalność dwa wiodące ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce. W latach następnych zaczęły powstawać nowe ośrodki rozwijające tę dyscyplinę pedagogiczną: w 1970 r. w UAM w Poznaniu (kierownik S. Kowalski), w 1972 r. w WSP w Bydgoszczy (kierownik E. Trempała), w 1974 r. w UŚI. w Katowicach (kierownik H. Gąsior), w 1976 r. w UMK w Toruniu (kierownik S. Kawula), w 1978 r. w Filii UW w Białymstoku (kierownik J. Izdebska). W innych uczelniach polskich badania i działalność dydaktyczną z zakresu pedagogiki społecznej prowadzono w ramach innych katedr i zakładów o profilu pedagogicznym (E. Trempała, 1985, s. 150-156).

Reaktywowanie, a także uruchomienie nowych ośrodków pedagogiki społecznej było możliwe —jak zauważa A. Kamiński — dzięki stworzonemu w pierwszym etapie rozwoju tej dyscypliny po wojnie (1945-1950) potencjałowi kadrowemu i dorobkowi wiedzy teoretycznej. Rozwój pedagogiki społecznej od 1957 roku w Polsce wyraża się w obfitości prac teoretycznych i rozlicznych badań empirycznych (A. Kamiński, 1978, s. 63 i nast.).

Znaczący dorobek naukowy przynoszą zwłaszcza lata 60. i pierwsza połowa lat 70. Ukazały się, staraniem uczniów i przyjaciół H. Radlińskiej, trzy edycje jej pism ("Pedagogika społeczna — 1961; Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa — 1961; Z dziejów pracy społecznej i oświatowej — 1964). Ponadto wydane zostały cztery prace R. Wroczyńskiego: Wprowadzenie do pedagogiki społecznej — 1966, później po wielu zmianach i uzupełnieniach jako Pedagogika społeczna — 1974; Wychowanie poza szkołą— 1963; Praca oświatowa. Rozwój, systemy, problematyka — 1965; Edukacja permanentna. Problemy — perspektywy — 1973 oraz trzy prace A. Kamińskiego: Funkcje pedagogiki społecznej — 1972; Czas wolny i jego problematyka spoleczno-wy chów owcza — 1965; Analiza teoretyczna związków młodzieży do polowy XIX wieku — 1971. W serii „Studiów Pedagogicznych" w omawianym okresie aż siedem tomów poświęcono zagadnieniom teoretycznym i problematyce badawczej pedagogiki społecznej (t. X — 1963; t. XII — 1964; t. XV — 1967; t. XVI — 1968; t. XIX — 1970, ten ostatni poprawiony i uzupełniony wydano jako pracę zbiorową Metodologia pedagogiki społecznej, t. XXXIII — 1974; t. XXXIV — 1975). Na podkreślenie zasługują także prace innych autorów. W roku 1969 ukazała się praca E. Trempały Integracja podstawowych środowisk wychowawczych a rezultaty pracy pedagogicznej szkoły, w następnym roku — Teoria i organizacja pracy środowiskowej w osiedlu mieszkaniowym pod red. I. Lepalczyk i W. Pawłowskiej, w rok później — B. Chmielow-skiego Pałac młodzieży jako placówka wychowania. W roku 1972 ukazały się kolejne prace: I. Lepalczyk Wykolejenia dzieci i młodzieży w małym mieście — wybrane zagadnienia pedagogiczno-społeczne i Z. Kwiecińskiego Odpad szkolny na wsi. W rok później wydano prace: S. Kawuli Rodzina wiejska a wychowanie i H. Gąsiora Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego uczniów w ośrodku wielkoprzemysłowym oraz w następnym roku Stowarzyszenia społeczne jako śro dowisko wychowawcze pod red. I. Lepalczyk i pracę zbiorową pod red. J. Wołczy-ka i R. Wroczyńskiego Pedagogika i potrzeby społeczne. W roku 1975 ukazała się praca M. Winiarskiego Szkolą otwarta — rzeczywistość i perspektywy. W roku 1977 ukazała się praca T. Pilcha o charakterze metodologicznym Zasady badań pedagogicznych i praca E. Marynowicz-Hetki Warsztat pracownika socjalnego. W 1980 r. wydana zostaje praca Z. Kwiecińskiego Drogi szkolne młodzieży a środowisko. Powyższe zestawienie zawiera jedynie nazwiska niektórych pedagogów i wybrane tytuły ich prac (Por. A. Kamiński, 1978, s. 66-79).

Nie tryumfalnie lecz z pewnymi obawami A. Kamiński podsumowując dorobek polskiej pedagogiki społecznej w tym drugim okresie — stwierdził: „Tak czy inaczej upowszechnianie się ostatnimi laty w pedagogice polskiej podstawowych pojęć i założeń pedagogiki społecznej — staje się jedną ze znamiennych cech rozwoju myśli pedagogicznej w PRL. Ale ten korzystny — z naszego punktu widzenia — kurs pedagogicznego okrętu, wiedzie przez niebezpieczną cieśninę, u której przeciwległych brzegów czyhają na żeglarzy dwa groźne stwory morskie — Scylla i Charybda — wabiące podróżnych syrenimi głosami. Jeden z tych wabiących głosów zapowiada tryumf takiego upowszechniania się pedagogiki społecznej, iż wchłonięta przez pedagogikę ogólną stanie się zbyteczna jako zjawisko odrębne. Drugi głos wabiący nęci stawaniem się pedagogiki społecznej jednym z podstawowych instrumentów polityki oświatowej — zatajając niebezpieczeństwo tego powabu: obniżanie obiektywizmu badań i relacji z nich. Nie martwmy się jednak na zapas. Mądry, przewidujący Ulisses przeprowadził swój statek bezpiecznie między Scyllą i Charybdą. Może i nam się to uda" — pisał w 1978 roku A. Kamiński (1978, s. 75).

9. rodzaje środowisk oraz Proszę scharakteryzować trzeci okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

III okres przypada na lata 80. Dekada lat 80. przynosi dramaty tożsamości, obnaża progi i ograniczenia rozwoju myśli i praktyki pedagogicznej. Krytyczne reakcje pedagogów społecznych pojawiają się na początku lat 80. (kryzys formacji politycznej) i pod koniec tej dekady (przesilenie formacji politycznej). Kontynuowane są też poszukiwania empiryczne i przemyślenia teoretyczne na ogół w obszarach dystansujących się do aktualnych wydarzeń politycznych, inicjowanych przez centrum rządzące. Formułowane są koncepcje wychowawcze przeciwstawiające się indoktrynacji i urabianiu wychowanków. Definiowane są nowe obszary zagrożeń społecznych. Wraz z samokrytyką rysuje się tendencja powrotu do pierwotnych źródeł.

Oprócz dotychczas powołanych (do 1980 r.) i funkcjonujących katedr (zakładów) pedagogiki społecznej tworzone są nowe ośrodki tej dyscypliny pedagogicznej w 1983 r. w WSP w Olsztynie (kierownik S. Kawula) i WSP w Zielonej Górze (kierownik E. Hajduk).

Do znaczących prac zwartych, które ukazały się w trzecim okresie rozwoju tej dyscypliny wiedzy, należą m.in.: l) prace i skrypty.' Pedagogika społeczna — poszukiwania i rozstrzygnięcia, XLVI tom „Studiów Pedagogicznych" (1984);

Pedagogika societatis, pod red A. Radziewicza-Winnickiego (1985); Elementy diagnostyki pedagogicznej, pod red. I. Lepalczyk i J. Badury (1987); S. Kawuli Studia z pedagogiki społecznej (1988, wyd. II poprawione); 2) prace o charakterze monograficznym poświęcone H. Radlińskiej: E. A. Mazurkiewicza Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej (1983) i W. Theissa Radlińska (1984); 3) prace o charakterze empirycznym: Edukacja równoległa w polskim systemie oświatowym, pod red. E. Trempały (1985), E. Maryno-wicz-Hetki Pomoc w rozwoju dziecku i rodzinie, E. Trempały Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych w środowisku lokalnym (1988).

10. Proszę scharakteryzować czwarty okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej?

IV okres przypada na lata 90. i przełom wieków XX/XXI. Mijająca już dekada przyniosła serię nowych pytań i wątpliwości, próby określenia nowych obszarów badawczych pedagogiki społecznej. Jest to okres dokonującej się transformacji spo-łeczno-ustrojowej. Wprowadzane reformy (nowy podział administracyjny kraju, ubezpieczenia społeczne, służba zdrowia, system edukacji) w roku 1999 rodzą nowe nadzieje, a jednocześnie napięcia społeczne. Rośnie więc zapotrzebowanie na myśl naukową pedagogiki społecznej i rozwiązania racjonalne w pracy socjalnej.

Oprócz ośrodków pedagogiki społecznej wymienionych poprzednio, w czwartym okresie uaktywniły się środowiska naukowe pedagogów społecznych w Uniwersytecie w Białymstoku (kierownik J. Nikitorowicz), na Wydziale Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (kierownik T. Pilch), Uniwersytecie Jagiellońskim (kierownik F. Adamski), Uniwersytecie Szczecińskim (kierownik S. Wawryniuk), Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie (kierownik D. Marzec).

Do podstawowych prac zwartych, które ukazały się w czwartym okresie rozwoju tej dyscypliny wiedzy, należą m.in. l) prace teoretyczne i skrypty: Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku, pod red. A. Radziewicza-Winnickiego (1992);

Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce, pod red. A. Radziewicza-Winnickiego (1995); A. Radziewicza-Winnickiego, Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzinnej edukacji (1995); Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. T. Pilcha i I. Lepalczyk (1995); Edukacja ni e szkolna (równoległa) w warunkach przemian w Polsce, pod red. E. Trempały (1994); Koncepcje pedagogiki społecznej, pod red. T. Frącko-wiaka (1996); S. Kawuli, Studia z pedagogiki społecznej (1996 wyd. III rozszerzone); Pedagogika społeczna. Kręgi poszukiwań, pod red. A. Przecławskiej (1996);

Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka. Stan i perspektywy, pod red. E. Marynowicz-Hetki, J. Piekarskiego i E. Cyrańskiej (1998); Bezpieczeństwo człowieka w środowisku lokalnym, pod red. W. Ciczkowskiego (1999,); Pedagogika społeczna w Polsce — między stagnacją a zaangażowaniem, pod red. E. Górni-kowskiej-Zwolak, A. Radziewicza-Winnickiego (1999); E. Trempały, Panorama pedagogiki społecznej (1999); S. Kawuli, Człowiek w relacjach socjopedagogicz-nych (1999); Pedagogika społeczna. Pytania o XXI wiek, pod red. A. Przecławskiej i W. Theissa (1999); 2) prace o charakterze monograficznym poświęcone A. Kamińskiemu: W. Ciczkowskiego, Dziedzictwo pedagogiczne Aleksandra Ka-mińskiego (1996); Bogactwo życia i twórczości Aleksandra Kaminskiego, pod red. I. Lepalczyk i W. Ciczkowskiego (1999); 3) prace o charakterze empirycznym:

E. Marynowicz-Hetki i J. Piekarskiego, Rodzina i instytucje społeczno-wycho-wawcze (1991); B. Smolińskiej-Theiss, Dzieciństwo w małym mieście (1993); A.

Radziewicza-Winnickiego, Emeryci i renciści wobec sytuacji społecznego ubóstwa (1997); K. Marzec-Holki, Przemoc seksualna wobec dzieci (1999). Zestawienie to zawiera zaledwie nazwiska niektórych pedagogów i wybrane tytuły ich prac.

Powyższa periodyzacja rozwoju polskiej pedagogiki społecznej stanowić będzie tło systematyzujące rekonstrukcję poglądów czołowych pedagogów na zakres zadań badawczych i praktycznych pedagogiki społecznej.

11. W zakres jakich dziedzin Helena Radlińska ujmuje zadania pedagogiki społecznej?

Helena Radlińska ujmuje zakres zadań pedagogiki społecznej w trzy dziedziny:

1. TEORIA PRACY SPOŁECZNEJ- zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz poszukiwania sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich do przezwyciężania, do zmiany niekorzystnych uwarunkowań środowiskowych na korzystne dla rozwoju jednostek i grup społecznych.

2. TEORIA OŚWIATY DOROSŁYCH- obejmuje zagadnienia kształcenia i dokształcania dorosłych, organizacji wczasów , wspomagania kompetencji jednostek i grup niezbędnych do wypełniania różnorodnych zadań.

3. HISTORIA PRACY SPOŁECZNEJ I OŚWIATOWEJ- poszukuje czynników ewolucji urządzeń i instytucji społecznych, ich powiązań, trwałości i zmienności dążeń i form, skutków celowych i samorzutnych oddziaływań wychowawczych.

Według Radlińskiej, w związku z występowaniem nowych problemów dziedziny te bądź rozszerzają się, bądź emancypują się jako samodzielne obszary badań (obecnie odnosi się to m.in. do historii wychowania i andragogiki).

12. Co to jest szkołocentryzm?

Ř „szkołocentryzm”- implikuje zakres zainteresowań pedagogiki społecznej problematyką uwarunkowań środowiskowych młodzieży szkolnej.

Wzrost zainteresowania tą problematyką powstał w wyniku upowszechniania obowiązku szkolnego w Polsce , co stymulowało potrzebę celowych interwencji wychowawczych w pozaszkolnym środowisku życia ucznia.

13. Jakie grupy zadań pedagogiki społecznej wyróżnił Edmund Trempała?

Edmund Trempała, na podstawie wiedzy naukowej zgromadzonej przez ośrodki pedagogiki społecznej, wyszczególnił trzy grupy zadań podejmowanych przez pedagogikę społeczną:

1. analiza (opis i ocena)- konkretnych środowisk wychowawczych,

2. projektowanie zmian- ( w ujęciu modelowym, wzorcowym) w badanym środowisku wychowawczym.

3. podjęcie działań praktycznych- służących poprawie analizowanej rzeczywistości wychowawczej.

14. Jakie treści związane z pedagogiką społeczną zawarł w „Studiach Pedagogicznych” w roku 1984 Tadeusz Pilch?

Ř Tadeusz Pilch we współredagowanym 36 tomie „Studiów Pedagogicznych”, w 1984 roku zarzuca pedagogice społecznej dominację metod i technik nad celami przebudowy społecznej. Był to okres nasilonych deklaracji o przebudowie społecznej. Sytuacja ta znalazła swoje odzwierciedlenie w stanie badań. Badania mają charakter deskryptywny i niechętnie odwołują się do diagnozy genetycznej, unikając formułowania celów zasadniczych. Autor proponuje badania normatywne.

Ř Pilch postuluje:

-horyzonty myślowe i praktyka pedagogiki społecznej zostały rozszerzone o pojecie społeczeństwa globalnego, a nie zawężanie wyłącznie do struktur i procesów indywidualistycznych, choć tych nie należy zaniedbywać jako przedmiotu poznania.

W ten sposób w pedagogice społecznej znajda się:

1) zadania opisowe (empiryczne),

2) zadania normatywne (stawianie celów i wartości),

3) zadania socjotechniczne (zasady kształtowania rzeczy, zjawisk takich, które reprezentowałyby ład społeczny).

Ř Pilch przestrzega, aby warstwy normatywnej celów i wizji ładu społecznego nie budować na podstawie jakiejkolwiek ideologii czy przeświadczenia politycznego, albowiem muszą mieć trwałą, uniwersalną podstawę i należy zwrócić uwagę na kształtowanie postaw allocentrycznych, tolerancji.

15. W jaki sposób próbowano ujmować pedagogikę społeczną latach 90 - tych ?

Pedagogikę społeczną próbowano ujmować jako:

-dyscyplinę zajmującą się działalnością wyłącznie profilaktyczno- kompensacyjną wśród warstw upośledzonych pod względem rozwojowym, środowiskowym, kulturalnym,

-teorię i praktykę środowiska wychowawczego, stwarzającego warunki rozwoju osobowego każdemu człowiekowi,

-skoncentrowaniem się nad wychowawczym funkcjonowaniem typologicznie różnych środowisk wychowawczych z perspektywy podejmowanych działań kompensacyjnych, profilaktycznych i modernizacyjnych.

16. Jakie trzy typy działań wychowawczych wyróżnił Aleksander Kamiński?

Kamiński wyróżnia trzy typy działań wychowawczych:

1) kontakt oparty jest na indywidualnym stosunku wychowawca- wychowanek,

2) wychowanie zespołowe w grupie odpowiednio zostało zaktywizowane wychowawczo,

3) wychowanie przebiega w toku ulepszania środowiska siłami tegoż środowiska.

17. Co to jest środowisko?

Środowiskiem- nazywamy elementy otaczające kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas albo krótko, lecz ze znaczna siła, jako samorzutny i zorganizowany system kształtujących ją podniet.

18. Co to jest otoczenie?

Otoczeniem- jest obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, zarówno oddziałująca, jak i nie oddziałująca na jednostkę.

19. Proszę wymienić dwa je zdefiniować?

Ze środowiskiem życia- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie środowiska jest samorzutne.

Ze środowiskiem wychowawczym- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie jest zorganizowane i celowe.

20. Co to jest rodzina?

Rodzina jest fundamentalnym środowiskiem życia, a zarazem podstawową komórką społeczną i wychowawczą.

21. Czym jest rodzina jako środowisko wychowawcze?

Rodzina jako środowisko wychowawcze- to zespół bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społeczno-moralne jej członków.

22. Jakie czynniki proponuje uwzględnić Aleksander Kamiński w procesie organizowania środowiska?

W procesie organizowania środowiska wychowawczego Kamiński proponuje uwzględnić następujące czynniki:

- rozpoznawanie potrzeb ludzi poprzez rozmowy, obserwacje, wywiad środowiskowy;

- wyszukiwanie i określanie sił środowiska przy pomocy osób wartościowych moralnie i społecznie, uzdolnionych i wrażliwych na ludzkie potrzeby i aspiracje.

-

23. Czym jest według Aleksandra Kamińskiego pedagogika społeczna?

Wg Kamińskiego, pedagogika społeczna:

- jest przede wszystkim nauką praktyczną,

- ma służyć aktualnym potrzebom społecznym i jednostkowym,

- koncentrować się na problematyce środowiska wychowawczego, traktując je jako zespół działających na wychowanka i warunkujących jego rozwój oraz efekty i wyniki planowej działalności oświatowo-wychowawczej.

- współdziała z innymi naukami społecznymi i biologicznymi.

-

24. Kim jest człowiek w aspekcie pedagogiki społecznej?

CZŁOWIEK- istota naturalna, osobowość ukształtowana pod wpływem takich czynników, jak: ustrój somatyczno- psychiczny, środowisko życia, instytucje powołane do zadań wychowawczych oraz własna praca jednostki nad sobą.

25. Proszę zdefiniować pedagogikę społeczną w szerszym i węższym znaczeniu?

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA:

1) w znaczeniu szerszym- jest to kierunek pedagogiczny koncentrujący swe zainteresowania na środowisku, a ściślej mówiąc na wzajemnym oddziaływaniu środowiska na jednostki i jednostek na środowisko oraz na wynikających stąd trudnościach, sukcesach, problemach i za daniach wychowawczych,

2) w znaczeniu węższym- jest teorią wychowawczej funkcji pracy socjalnej, odnoszonej do wszystkich generacji wieku.

26. Czym są siły twórcze według Heleny Radlińskiej?

„SIŁY TWÓRCZE" (SIŁY SPOŁECZNE) CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKA.

Wg Radlińskiej- widzialne i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku. Dzięki ich wyzwoleniu i wydobyciu, we wspólnym działaniu przetwarzać można istniejącą rzeczywistość.

27. Czym są siły twórcze według Aleksandra Kamińskiego?

Wg Kamińskiego- były rozumiane w trojaki sposób:

- są to jednostki ludzkie wartościowi moralnie i społecznie, uzdolnione, wrażliwe na ludzkie potrzeby i aspiracje,

- są to zespoły, placówki, instytucje sprawnie funkcjonujące w zaspokajani! potrzeb jednostkowych i społecznych,

- są to wartości niematerialne, jak: idee społeczne, teorie intelektualne, wzorce kulturalne, normy moralne, wartościowa tradycje i zwyczaje, wizje lepszego jutra.

28. Co to jest wzór?

Wzór- jest strukturą odtwarzającą regularność rzeczywistych ludzkich zachowań lub funkcjonowania danej instytucji.

29. Czym jest wzorzec według Heleny Radlińskiej?

„Wzorzec — zdaniem Radlińskiej — jest to zestawienie norm. Obejmuje to, co jest osiągalne w danej epoce i kulturze. Zawiera w sobie realne wskazania przebudowy i kompensacji w poszczególnych dziedzinach. Przez swe składniki obiektywne wzbogaca i przetwarza wzór społeczny, powstający samorzutnie jako obraz godny szacunku i naśladownictwa".

30. Proszę omówić metodę indywidualnego przypadku?

METODA INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

Wg Kamińskiego- jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi- są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego przystosowania jednostki i jej środowiska.

Początkowo była to metoda stosowana wobec potrzebujących opieki i pomocy lekarskiej, coraz częściej stosowana wobec jednostek normalnych, np. w kontekście rodziny lub grupy.

Trzy etapy metody indywidualnego przypadku:

1. diagnoza społeczna- czyli rozpoznawanie przyczyn i ich nasilenia. Narzędziem jest w tym etapie wywiad środowiskowy oparty na kwestionariuszu z pacjentem dopełniony obserwacją.

Czynności diagnostyczne to:

- zebranie informacji i diagnoza właściwa,

2. opracowanie planu postępowania skierowanego na korygowanie środowiska oraz na postępowanie wychowawcze,

3. prowadzenie przypadku drogami rewalidacji:

- metoda rzeczowo- środowiskowa, zależna głównie od polityki społecznej,

- metoda psychowychowawcza, zależna od pracowników socjalnych,

Procesy rewalidacyjne są kosztowne i długotrwałe, a ich rezultat może być pomyślny lub pośredni.

Podstawowe zasady tej metody:

- akceptowanie jednostki taką, jaka jest,

- wiara w tę jednostkę,

- przerzucanie mostu życzliwości,

- dążenie do nastawienia jednostki, aby sama chciała skorygować swoje życie oraz dobrze rozpoznać się we własnej osobowości.

31. Proszę omówić metodę pracy grupowej?

METODA PRACY GRUPOWEJ

W metodzie tej oddziałuje się na jednostkę za pośrednictwem małej grupy.

Celem pracy grupowej jest uczynienie grupy zespołem wychowawczym.

Rodzaje grup:

- grupa rozwojowo- wychowawcza (np. na gruncie pracy kulturalno- oświatowej),

- grupa psychoterapeutyczna (organizowana dla osób nieprzystosowanych społecznie, w której słucha się zwierzeń, dyskutuje, prowokuje intelektualny akt krytyki i emocjonalnej decyzji poprawy). Przedmiotem zabiegów jest jednostka,

- grupa rewalidacyjna (dla osób wykolejonych lub zagrożonych tymczasowo), np. drużyny podwórkowe, grupy obozowe oraz rodziny problemowe. Trudną przeszkodą dla tychże grup są grupy szkodliwe społecznie- np. przestępcze. Należy wtedy stworzyć grupę konkurencyjną.

32. Proszę omówić metodę środowiskową?

ORGANIZOWANIE SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ (METODA ŚRODOWISKOWA) inaczej — środowiska naturalnego grupy ludzi, którą łączy bliskość zamieszkania.

Metoda organizowania społeczności jest najtańszą z metod pracy społeczno-wychowawczej.

Metoda środowiskowa, to inaczej mówiąc organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych (społeczno-wychowawczych). Polega ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych.

Podstawową zasadą metody środowiskowej jest to, że poczynań nie prowadzi się dla społeczności, lecz przez społeczność i wspólnie z nią.

Po dokonaniu lustracji społecznej, przystąpić należy do planowania ulepszeń środowiska lokalnego.

Stabilizacja poczynań organizujących społeczności lokalne może mieć trojaką postać:

- objęcie kierownictwa poczynań przez odpowiednią grupę,

- objęcie kierownictwa poczynań przez samorząd osiedlowy,

- powołanie w tym celu specjalnej organizacji.

33. Proszę zdefiniować pojęcie opieka?

OPIEKA- to czynność świadczona także na rzecz ludzi dorosłych i starych, znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych, a nie mogących samodzielnie tych trudności przezwyciężyć. Należy ją odróżnić od udzielanej pomocy doraźnej w sytuacjach losowych czy odpowiedzialności za podopiecznego. Opieka dotyczyć więc będzie takich sytuacji życiowych jak wielodzietność, długotrwała choroba, destrukcja rodziny, aspołeczne zachowanie się członka rodziny.

34. Proszę zdefiniować pojęcie profilaktyki społecznej?

PROFILAKTYKA SPOŁECZNA-

ma polegać na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują potrzeby opieki społecznej. Ma ona również redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń i patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego i społeczne go.

35. Proszę zdefiniować opiekę w wąskim rozumieniu?

opieka w wąskim rozumieniu- dotyczyć będzie ścisłej opieki społecznej, a więc różnego rodzaju świadczeń o charakterze materialnym i psychicznym w stosunku do osób potrzebujących pomocy w życiu, z powodów takich jak klęska życiowa, choroba, zaburzenia psychiczne, osamotnienie, upośledzenie, brak mieszkania, w walce ze złymi nałogami czy też sytuacjami, w których jednostka nie jest zdolna pokierować sobą.

36. Proszę zdefiniować opiekę w szerszym rozumieniu?

opieka w szerszym rozumieniu- dotyczyć będzie pomocy społecznej, udzielonej nie określonej liczbie osób, lecz najszerszym masom społeczeństwa poprzez profilaktyczne zapobieganie wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniom, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, moralnym i materialnym.

37. Czym są badania kompleksowe?

Badania kompleksowe- z udziałem zespołu specjalistów różnych dyscyplin naukowych wzajemnie się uzupełniających (psychologów, pedagogów, socjologów, lekarzy, itp.), dokonać można wnikliwego rozpoznania badanych zjawisk społeczno- wychowawczych w ich przebiegu i uwarunkowaniach, a także racjonalnego planowania zmian i usprawnień w pracy instytucji, eliminowania zjawisk wychowawczo niekorzystnych, ustalenia i przyjęcia celowego programu organizowania środowiska życia określonej zbiorowości.

38. Czym są badania jednorodne?

Badania jednorodne- badania z zakresu pedagogiki społecznej przeprowadzane przez jednorodną grupę naukowców (naukowców z tej samej dziedziny).

39. Czego można się spodziewać po zespołowych badaniach z udziałem różnych specjalistów?

Spodziewamy się:

wszechstronnego poznania i wyjaśnienia badanych problemów, które wysuwamy względem zachowania się jednostek, grup społecznych wobec funkcjonowania instytucji, stowarzyszeń i różnego rodzaju organizacji.

40. Kim była Alice Salomon?

Alice Salomon (1872- 1948)

Była prekursorka pracy socjalnej i pedagogiki społecznej w Europie. Pełna biografia i dokonania Alice Salomon zostały zawarte w książce Bergera z 1998 roku.

Alice Salomon była działaczką ruchu na rzecz praw kobiet, krytykiem społecznych nierówności w okresie rozwijającego się kapitalizmu europejskiego i amerykanskiego. W roku 1933 Alice Salomon, zmuszona przez Gestapo, musiała opuścić Niemcy. Osiadła w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1948 zmarła. Pomimo, iż w roku 1914 przeszła na religie protestancką, pochodzenie żydowskie wywarło decydujący wpływ na jej pracę i twórczość. Sama zaliczał się do generacji kobiet- pionierów, włączających się w życie społeczne i narodowe.

- w 1893 roku zaangażował się w program pracy socjalnej „Dziewczęta- Kobiety w pomocy społecznej”,

- w 1900 roku obejmuje funkcję przywódczą w Niemieckim Związku Organizacji Kobiecych oraz bierze aktywny udział w pracach różnych komisji tych organizacji,

- w 1908 roku zakłada społeczną szkołę dla kobiet w Berlinie, która w 1925 roku przekształciła się w Niemiecką Akademię Pracy Socjalnej i Pedagogicznej,

- w 1929 bierze udział w powołaniu międzynarodowej organizacji Komitetu Pracy Socjalnej (International Association of Schools of Social Work, IASSW)

Pozostawiła po sobie 450 pozycji książek, artykułów, opracowań naukowych i projektów.

Alice Salomon mówiła:

„Nie było żadnej gotowej do przekazu nauki pracy socjalnej, z której moglibyśmy na zajęciach skorzystać. Uczący musiał się rozwijać sam. Nie było książek, my musieliśmy je napisać. Nasze osiągnięcia zawdzięczamy wysiłkowi całego zespołu, bardzo bliskiej współpracy”.

41. Proszę omówić życie i twórczość Aleksandra Kamińskiego w etapach?

Etap I - (1928- 1939)

Rozpoczął się od artykułów i felietonów dla dzieci i młodzieży w czasopismach „Iskry", „Na tropie", „Na przełaj", „Płomyk". W tym okresie zostało również wydanych w postaci druków zwartych siedem pozycji literackich, przeważnie o tematyce zuchowej i harcerskiej, np. Antek Cwaniak— książka o zuchach (1932). W okresie tym Aleksander Kamiński niekiedy używał pseudonimu Juliusz Górecki.

Twórczość tego okresu to wiadomości praktyczno-wychowawcze i organizacyjne w zakresie wykorzystania zainteresowań dzieci dla celów wychowawczych oraz treści nawołujące do walki o patriotyzm, treści zmierzające do ukształtowania ludzi dzielnych, prawych, rzetelnych, odpowiedzialnych, gotowych do każdej ofiary.

Etap II - ( 1939-1945)

To okres okupacji i czynnej walki Aleksandra Kamińskiego w ruchu oporu. Walczył w szeregach Armii Krajowej, był współtwórcą harcerskiego ruchu oporu, jednym z inicjatorów działalności konspiracyjnej. Był przywódcą harcerskiego ruchu oporu, brał udział w tworzeniu Szarych Szeregów, organizacji harcerskiej, walczącej zbrojnie z okupantem.

Bohaterstwa, dzielność młodzieży walczącej o niepodległość znalazły swoje odbicie w powieściach: Kamienie na szaniec (1943) oraz Zośka i Parasol (1957).

Okres ten wywarł niebagatelny wpływ na kształtowanie się jego osobowości i przekonań. Dał mu ogromny zasób doświadczenia praktycznego w zakresie pracy wychowawczej z grupą — walczącą młodzieżą w tym trudnym okresie. Mimo czynnego zaangażowania w walce znalazł jeszcze miejsce i czas na twórczość publicystyczną, konspiracyjną.

Etap III - (1946- 1950)

Po zakończeniu wojny przeszedł do pracy naukowej na Uniwersytecie Łódzkim. Współpracując z Heleną Radlińską kontynuował swoje zainteresowania pedagogiczne. W 1947 r. napisał rozprawę doktorską Nauczanie i wychowanie metodą harcerską, która była pełnym odzwierciedleniem dotychczasowych jego zainteresowań, praktycznych doświadczeń i teoretycznych rozważań. Okres powojenny to nowe trudne problemy moralne i materialne narodu, jakie pozostawiła wojna. Swoje zainteresowania naukowe Aleksander Kamiński skierował w kierunku odnowy, pomocy i szukania dróg wyjścia z trudnej sytuacji społecznej naszego kraju. Był to jednak okres najkrótszy w działalności pedagogicznej omawianego autora, ponieważ w roku 1951 powrócił z konieczności do swoich dawnych zainteresowań, jakim była archeologia

Etap IV - (1957- 1969)

to okres największej aktywności twórczej w dziedzinie pedagogiki społecznej Aleksandra Kamińskiego.

Napisał:

Polskie związki młodzieży 1804-1831 (1963),

Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza (1965),

Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza (1965),

Polskie związki młodzieży 1831-1848 (1968)

Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza (1967)

Ten etap dociekań autora to kolejne problemy społeczne, wyłaniające się z rzeczywistości społeczno-gospodarczej i spraw codziennych kraju. Pozostając wiernym w swojej twórczości naukowej sprawom dzieci, młodzieży i harcerstwa, zaczął interesować się coraz częściej sprawami ludzi dorosłych.

Wiele miejsca poświęcił samorządom szkolnym, uczniowskim i studenckim jako konkretnym środowiskom wychowawczym.

Etap V - (1970- 1978)

Ostatni etap twórczej działalności pedagogicznej Aleksandra Kamińskiego. Powstało w tym okresie około 40 opracowań naukowych.

Napisał:

Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy XIX wieku (1971), Pedagogika społeczna dla potrzeb pracowników socjalnych (1971),

Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna — podręcznik akademicki (1972),

Studia i szkice pedagogiczne (1978)

oraz pośmiertnie pod jego redakcją—Pedagogika opiekuńcza J. C. Babickiego. Pisma wybrane (1980)

W 1973 r. kończy swoją działalność na terenie Uniwersytetu Łódzkiego, przechodzi na emeryturę i przenosi się na stałe do Warszawy, kontynuując aktywność twórczą w zakresie najbardziej interesujących go problemów, jakimi były bieżące zjawiska wychowawcze, rodzące się nowe problemy pedagogiki społecznej, np. życie i edukacja człowieka w wieku sędziwym. Aleksander Kamiński zmarł 21 marca 1978 r.

42. Jak rozumiany był przez Aleksandra Kamińskiego proces wychowania?

A. Kamiński kojarzył pedagogikę społeczną ze swoiście rozumianym procesem wychowania.

Proces wychowania- dokonuje się w różnorodnych sytuacjach życiowych i obejmuje wszystkie etapy życia człowieka.

Kręgi wychowania intencjonalnego powinny być rozszerzone poza tradycyjne środowisko wychowawcze (poza rodzina, szkołą, placówkami opieki nad dzieckiem, proces wychowania powinien przebiegać w: poradniach świadomego macierzyństwa, schroniskach turystycznych, szpitalach, dziecięcych grupach podwórkowych, muzeach, redakcjach, zespołach artystycznych, zakładach pracy i społecznościach sąsiedzkich.

Z procesem wychowania wiąże się pojecie wychowawcy, które będzie dotyczyć wszystkich zawodów, którym towarzyszy pośrednio lub bezpośrednio wychowanie.

43. Proszę zdefiniować badania społeczno - pedagogiczne według Heleny Radlińskiej?

„Badania społeczno-pedagogiczne:

zajmują się wzajemnym oddziaływaniem wpływów środowiska i przekształcających je działań jednostek. W odróżnieniu od badań przeprowadzanych przez pokrewne dziedziny, kładą nacisk na rozpoznawanie roli czynników, które świadomie nastawiają wolę ludzką. Interesują się wszystkim, co odsłania i potęguje siły jednostek i gromad ludzkich. Przez pielęgnowanie zadatków, uzdolnień i ukazywanie dróg potrzebie twórczości”.

44. Proszę omówić etapy zespołowych badań pedagogicznych?

1. OBSERWACJA- była przeprowadzana w toku normalnej pracy zawodowej i codziennego życia w określonym środowisku. Stosowana od kilku miesięcy do kilku lat. Obserwacja traktowana była przez Radlińską jako fundamentalne narzędzie badawcze.

Celem tego etapu było:

- uchwycenie przynajmniej zewnętrznych związków i zależności zachodzących między obserwowanymi zdarzeniami,

- pomóc badaczowi w postawieniu właściwych zagadnień, które ma on rozwiązywać opierając się na wnioskach wynikłych z obserwacji planowej i innych technik badawczych.

Wyróżniamy wg Radlińskiej dwa rodzaje obserwacji:

- „z zewnątrz”- polega na tym, że jest prowadzona w środowisku bez jego współpracy,

- „od wewnątrz”- jest uwikłana w życie danego środowiska.

2. GROMADZENIE I KRYTYKA MATERIAŁÓW

Zasady obowiązujące w tym etapie:

- zasada ścisłego oznaczania pochodzenia i warunków powstawania każdego dokumentu, w którym znaleziono takie materiały, aby można było je ocenić i sięgnąć do źródeł,

- należy zapoznać się między innymi z tradycjami kulturowymi środowiska, z rozwojem gospodarki, z funkcjonowaniem instytucji oświatowo- artystycznych,

Zespół Radlińskiej, przy zbieraniu materiałów badawczych, posługiwał się ankietami i testami. Ankiety były używane pomocniczo.

3. TECHNIKI UTRWALANIA MATERIAŁÓW

Zasady obowiązujące w tym etapie:

- technika utrwalania powinna być prosta, wyniki starannie zapisywane,

- dziennik badań powinien zawierać w porządku chronologicznym plany pracy, protokoły dyskusji, przegląd podejmowanych czynności badawczych,

- do dziennika nie należy włączać uzyskiwanych materiałów, tylko na marginesach trzeba zaznaczyć, w jaki sposób zostały ułożone (-załączniki: formularze, okólniki, -według spisu treści i w oddzielnych teczkach :materiały opisowe, -zszywane: artykuły z czasopism, -w układzie chronologicznym lub rzeczowym: odpowiedzi na ankiety, karty zdrowia, odpisy świadectw).

Należy pamiętać, iż każdy temat badawczy i jego dokumentacja powinny być w oddzielnej teczce.(okładka: tytuł badania, w środku: opis badania, harmonogram badań, skład zespołu wraz z ich podpisami).

Uwagi na temat utrwalania materiałów:

1. nie należy nadużywać: formularzy i kwestionariuszy. Ponieważ nadmiar schematów fałszuje rzeczywistość,

2. przy segregowaniu odpowiedzi na ankietę należy używać arkuszy zbiorczych,

3. konieczne jest podpisywanie dokumentów przez osoby zbierające informacje,

4. Należy podać na dokumentacji miejsce i datę badania,

5. należy dbać o czytelne wypełnianie arkuszy, protokołów opracowań.

Etap ten jest podstawą do dalszych czynności i wykorzystania przez zespół.

4. OPRACOWANIE ZEBRANEGO MATERIAŁU

Najważniejsze kwestie związane z tym etapem:

- na wstępie tego etapu należy dokonać przeglądu całości, analizując go ze względu na cel postawiony badaniu, sposób zbierania materiałów, ich zasięg, braki zauważone podczas kontroli oraz oceną przydatności materiałów,

- wyrobienie poglądu zespołu badawczego na posiadane materiały i pojęcie sposobów dalszego ich opracowania,

- klasyfikacja zebranego materiału,

- wszechstronna analiza badanych zjawisk miała uchronić badaczy przed błędnymi wnioskami i pozwoli zrozumieć pozorne sprzeczności lub nielogiczne zjawiska,

- w celu dokładniejszego poznania badanego zjawiska (jeśli chodzi o ilość i jakość) opracowano środki pomocnicze, jak: miernik, średnia, wzorzec, norma (służyły one ustaleniu optymalnej granicy wielkości poszczególnych zjawisk),

- należy pamiętać o ostrożnym wyciąganiu wniosków ze średniej (nie można uznać pomiarów rozwoju fizycznego dzieci żyjących w nędzy za podstawę ogółu populacji dziecięcej w danym wieku).

-

Radlińska zwraca uwagę na trudności w ustalaniu i wyborze określonego miernika, który służyłby do obiektywnej oceny przyczyn i różnic w zakresie badanych zjawisk, wynikających z wrodzonych właściwości dzieci i oddziaływań środowiska. Powołuje się na badania z dzieckiem, które poddane testowi obrazkowemu osiągało gorsze wyniki od dziecka, które częściej stykało się z podobnymi obrazkami.

5. KORZYSTANIE Z LITERATURY- powinno poprzedzać i ułatwiać wyraźne formułowanie zagadnień.

Wartość tego etapu jest wyjątkowa ponieważ problematyka badań społeczno- pedagogicznych dotyczy różnych dziedzin wiedzy:

- polityki społecznej,

- psychologii wychowawczej,

- socjologii,

- pracy socjalnej i kulturalnej,

Przy korzystaniu z literatury należy:

1) uważać na bezkrytyczne naśladownictwo lub lekceważenie zwartych wiadomości w przeglądanej literaturze,

2) zapoznać się ze źródłami, opracowaniami szczegółowymi, metodami roboczymi autorów,

3) wiedzieć, że szczegóły podawane w opracowaniach są na tyle godne uwagi, na ile są potrzebne do dalszych badań lub wyjaśniają wykryte prawidłowości,

Nie należy przy korzystaniu z literatury przywiązywać większej uwagi do wrażeń mętnych, i do języka pseudonaukowego, przeładowanego wyrazami technicznymi.

Radlińska zwracała w swoich badaniach uwagę na dokładność w prowadzeniu badań i na wszechstronną analizę materiału oraz na bardzo ostrożne wysuwanie wniosków i uogólnień.

Każdy krok badawczy musi znaleźć swoje uzasadnienie naukowe. W innym przypadku może opóźniać, a nawet zniweczyć ostateczny sukces badawczy.

45. Czym jest edukacja permanentna według Heleny Radlińskiej?

Edukacja permanentna-

- określana przez Radlińską mianem samokształcenia,

46. Jakie są warunki powodzenia badań społeczno - pedagogicznych?

Warunkiem powodzenia badań jest:

-właściwy dobór współpracowników naukowych,

-dokładność,

-wszechstronna analiza badanych faktów,

-umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi w badanym środowisku,

-gruntowne przygotowanie merytoryczne i metodyczne uczestników badań,

-uczciwość naukowa,

-przyjmowanie i analizowanie faktów bez względu na to, czy są zgodne z przyjętą tezą, czy nie.

47. Proszę omówić badania Adama Karwowskiego nad analizą warunków życia i wychowania w mieście dzieci, którym został odroczony obowiązek szkolny?

Przykładem badań zespołowych kompleksowych są badania Adama Karwowskiego nad analizą warunków życia i wychowania w mieście dzieci, którym został odroczony obowiązek szkolny. Celem badań było znalezienie i analiza przyczyn niskiego poziomu dojrzałości szkolnej dzieci.

Badania były przeprowadzone dwukrotnie. Po pierwszej nieudanej próbie, kiedy to wyniki badań były zbyt powierzchowne- decyzje przeprowadzających badania lekarzy, co do poziomu fizycznego i umysłowego badanych dzieci opierały się na zbyt subiektywnych podstawach- Karwowski przeprowadził je jeszcze raz. Tym razem badania prowadzili słuchacze Studium Pracy Społeczno- Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, uczennice Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie pod kierunkiem Heleny Radlińskiej i Marii Kaczyńskiej. W drugiej próbie badań uwzględniano wyniki z pierwszej próby. Karwowski słusznie zakładał, że wyniki poprzednich badań i płynące z nich wnioski wyraźnie krzywdziły dzieci pochodzące z najbiedniejszych rodzin, żyjące w najgorszych warunkach. Odraczanie tym dzieciom obowiązku szkolnego wpływało ujemnie na dalszy ich rozwój.

48. Proszę omówić badania Heleny Radlińskiej nad reorganizacją zapisów szkolnych, przeprowadzonych w 1933 roku?

Przykładem badań kompleksowych ( w których wzięli udział lekarze, higienistki szkolne, psychologowie, asystenci Wolnej Wszechnicy Polskiej i studenci) były badania H. Radlińskiej nad reorganizacją zapisów szkolnych, przeprowadzone w 1933 r. na 599 dzieciach z dzielnicy Warszawy- Ochoty.

Celem badań było:

- poznanie warunków materialno- bytowych dzieci wstępujących do szkoły,

- poznanie ich dojrzałości do podjęcia obowiązków szkolnych,

- próba poprawy warunków życiowych pewnej grupy dzieci.

Oto przebieg badań w punktach:

1) Punkty zapisu dzieci posiadały urządzone poczekalnie i miejsca zabaw dla dzieci (przeważnie znajdujące się w sali gimnastycznej),

2) Rodziców oraz ich dzieci przyjmowano wedle wcześniej ułożonego planu, wydając numerki z oznaczeniem godzin przyjęć,

3) Na ścianach pomieszczeń, gdzie przeprowadzane były badania znajdowały się afisze informujące, no.: Co należy się wszystkim dzieciom; O dzieciach, które wymagają specjalnej opieki.

4) Na środku sali studenci prowadzili zabawy z dziećmi,

5) W sali znajdowały się dwa stoliki, do których podchodziły osoby z numerkami (do jednego stolika numery parzyste, a do drugiego nieparzyste),

6) Na specjalnych kartach zapisywano -imię, -nazwisko, -wiek dziecka, -zawód rodziców, -czy dziecko zgłaszało się poprzednio do zapisu, -wyniki badania lekarskiego, -skierowanie do dalszych badań i uzasadnienie tego kierowania,

7) Powołani w celu sprawniejszego przeprowadzania zapisów, ankieterzy- łącznicy, posiadali komplet danych i narzędzi badawczych: karty zapisów, formularze do dalszych badań, kwestionariusze wywiadu. Wykonywali następujące czynności:

- przeprowadzali uzupełniające badania pedagogiczne,

- towarzyszyli przy badaniu psychologicznym i lekarskim,

- w razie potrzeby wyjaśniali rodzicom cel i konsekwencje badań,

- przeprowadzali wywiad pedagogiczny z rodzicami.

- w trakcie wywiadu zadawali pytania o: warunki bytu, sposób zarobkowania, mieszkanie, regularność i rodzaj posiłków, czy rodzina korzysta z pomocy instytucji społecznych. Ważnym pytaniem otwartym było: co matka uważa za najważniejsze dla poprawienia ogólnego rozwoju dziecka?

9) W badaniach psychologicznych zastosowano testy indywidualne,

10) Badania specjalistyczne odnośnie stanu zdrowia i rozwoju fizycznego dzieci przeprowadzał lekarz, a pielęgniarki dokonywały pomiaru wzrostu, wagi, obwodu klatki piersiowej.

11) W przypadku odroczenia obowiązku szkolnego dziecku, przewidziane były dalsze kroki postępowania kompensacyjnego. Przyczyny odroczenia oraz karta z adresami instytucji, do których należy się zwrócić o pomoc, były przekazywane rodzicom przez łącznika lub lekarza.

12) Komplet materiałów wychowawczych składał się:

- dwie karty zapisu (urzędowa i badawcza),

- arkusz wywiadu,

- notatki z badania psychologicznego.

Dane z tych dokumentów nanoszono na arkusze zbiorcze, a całość materiałów odpowiednio układano (chłopcy- kolor czerwony, liczba nieparzysta, dziewczynki- kolor niebieski, liczba parzysta).

49. Proszę omówić sieć wsparcia społecznego?

Poczucie wspólnoty zakorzenienia wiąże się z posiadaniem przez jednostkę określonych grup wsparcia społecznego w określonej przestrzeni: rodzina, przyjaciele, koledzy, sąsiedzi, organizacje formalne, organizacje nieformalne, nauczyciele, duchowni, lekarze itd. Dzieje się tak ze względu na następujące rodzaje wsparć, jakie stamtąd otrzymujemy lub też możemy oczekiwać i udzielać. Jest to wsparcie w pięciu głównych płaszczyznach, postaciach lub formach:

1. Wsparcie emocjonalne, polegające na dawaniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych typu: Jesteś przez nas kochany", .Jesteś nasz", „lubimy cię", „masz mocne cechy charakteru", „nie poddawaj się", „nie ulegaj".

2. Wsparcie wartościujące, które polega na dawaniu jednostce komunikatów typu: .Jesteś dla nas kimś znaczącym", „dzięki tobie mogliśmy to osiągnąć", „trzymaj się tak dalej".

3. Wsparcie instrumentalne, czyli dostarczanie konkretnej pomocy, świadczenie usług, np. pożyczenie pieniędzy, udzielenie kredytu, załatwienie mieszkania, ubrania, dostarczenie projektu, wskazanie formy leczenia itp.

4. Wsparcie informacyjne, czyli udzielanie rad, porad prawnych i medycznych, informacji, które mogą pomóc w rozwiązywaniu problemu życiowego jednostki, np. w ustalaniu drogi kształcenia, poszukiwaniu pracy, a nawet porad towarzyskich, hobbystycznych, w zakupach i modzie.

5. Wsparcie duchowe (psychiczno-rozwojowe) występuje wówczas, kiedy jednostki lub grupy (w tym rodzina), pomimo prób i wysiłków własnych oraz udzielanego im wsparcia w innych formach, nadal pozostają w sytuacjach dla nich trudnych, bez wyjścia. Najczęściej jest to stan apatii, niemożności, rezygnacji, wyczekiwania, iluzji, widzenia przyczyn kryzysu niepowodzeń poza sobą etc. Ta forma wsparcia stanowi ważny element „spirali życzliwości", o której tutaj mowa.

Bliskie więzi z innymi chronią nas przed poczuciem alienacji i już z tego względu wzmacniają one naszą odporność psychiczną. Wsparcie społeczne to przede wszystkim pomoc dostępna jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, a które bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć. Głównie zachodzi to wówczas, kiedy stoimy wobec zadań i wyzwań zmierzających do „pokonywania życia" (L. Bónnisch, 1992).

50. O czym traktował Raport o stanie oświaty w PRL z 1973 roku?

Przykładem badań zespołowych dotyczących zjawisk wychowawczych jest:

-Raport o stanie oświaty w PRL (1973),

Na przestrzeni wielu lat, od czasu H. Radlińskiej, organizowane były mniej lub bardziej udane- próby badań zespołowych nad wychowaniem (procesami, warunkami, efektami).

Publikowane prace na temat tych badań zawierają ich ostateczne wyniki, nie przedstawiając metodologicznego aspektu i ich różnych etapów.

---