WYKŁAD I

1. Istota i pojęcie ryzyka w ujęciu interdyscyplinarnym.

1. Etymologia ryzyka dotąd nie została wyjaśniona.

• w języku angielskim „risk” oznacza sytuację powodującą niebezpieczeństwo, że zdarzy się coś złego.

• w języku łacińskim „risicare” oznacza omijać coś np. rafę, którą należy omijać.

• w języku niemieckim „risico” oznacza mieć odwagę do wyruszenia w podróż morską, gdzie czyhają sztormy i niepogody.

2. Wg. Teofila Karczmarka ryzyko jest to zespół czynników, działań lub czynności powodujących szkody na ciele albo stratę materialną bądź wywołującą inne straty. Ryzyko różni się od niebezpieczeństwa, które oznacza raczej pewne bezpośrednie zagrożenie. O ryzyku mówi się wtedy, gdy następstwa są niepewne. Ważnym aspektem ryzyka jest ukierunkowanie na zysk.

• Ryzyko to potencjalna zmienność zdarzeń. Występuje wszędzie gdzie działają ludzie, a skutek działań ludzkich nie może być precyzyjnie przewidziany (Arthur Williams i inni)

• Ryzyko bądź narażanie się na ryzyko powstaje wszędzie i prowadzi do rezultatów niemożliwych do przewidzenie np.

• domy położone blisko rzeki narażone są na ryzyko powodzi

• przedsiębiorstwa doświadczają ryzyka, którego konsekwencjami mogą być zyski bądź straty finansowe

• są też ryzyka, których skutki trudno jest zmierzyć bądź wyrazić wartościowo, np. utrata poparcia politycznego czy zły wizerunek publiczny.

3. Odmienność poziomów niechęci do ryzyka

Każda osoba ma odmienny stosunek do ryzyka, zależnie od warunków rodzinnych, społecznych, genetycznych czy religijnych.

4. Ryzyko można podzielić na:

1. Czyste - występuje wówczas, gdy istnieje niebezpieczeństwo poniesienia straty bez żadnej szansy wygranej, np., ryzyko kolizji samochodu. Jeśli do niej dojdzie właściciel poniesie stratę finansową, jeśli nie właściciel nie odniesie korzyści.

2. Spekulatywne - występuje wówczas, gdy istnieje szansa zarówno wygranej, jak i straty np. inwestowanie w projekty kapitałowy.

Podział ten ma charakter semantyczny. Są przypadki, kiedy ryzyko ma zarówno czyste jak i spekulatywne komponenty, np. mieszkanie po pewnym okresie czasu (2 lata), może mieć wartość mniejszą na skutek pożaru uważanego za ryzyko czyste, bądź na skutek spadku wartości rynkowej, co uważa się za ryzyko spekulatywne.

3. Dywersyfikowalne - występuje, gdy jest możliwe jego zmniejszenie poprzez porozumienie kartelowe o udziale w ryzyku. Innym przykładem dywersyfikacji jest inwestowanie w różne walory rynku finansowego.

4. Niedywersyfikowalne - jest, jeśli umowy kartelowe są nieefektywne, np. w przypadku światowej recesji, gdyż dotyka wszystkich osób w tym samym czasie.

5. Ubezpieczalne

6. Nieubezpieczalne

Ryzyko należy zestawić z takimi pojęciami jak niebezpieczeństwo i niepewność. Pojęć tych nie należy utożsamiać. Ryzyko jest pojęciem szerszym, obiektywnym, jest stanem świata zewnętrznego.

Niebezpieczeństwo - należy traktować jako jeden z elementów ryzyka. W tym znaczeniu niebezpieczeństwo można zdefiniować jako przyczynę, albo źródło ryzyka. Np. ryzyko opłynięcia świata drogą morską (grożą różnego rodzaju niebezpieczeństwa, sztormy, mgła, zderzenie z innymi statkami).

Niepewność - istnieją w tej kwestii dwa przeciwstawne stanowiska. Jedno utożsamia pojęcie ryzyka i niepewności. Zwolennicy drugiego podkreślają, że ryzyko jest stanem świata zewnętrznego (a więc kategorią obiektywną). Natomiast niepewność - odzwierciedleniem naszej wiedzy o prawach rządzących obiektywnymi procesami. W tym pojęciu niepewność rozumiana jest jako subiektywny korelat ryzyka.

F. Knight rozróżnił niepewność mierzalną i nazwał ją ryzykiem, od niepewności niemierzalnej zwanej niepewnością.

Ryzyko a niepewność

Pewność to brak wątpliwości.

Niepewność to powątpiewanie w zdolność przewidywania rozwoju wydarzeń. Niepewność jest pojęciem subiektywnym, jest stanem umysłu. Każdy z nas doświadcza go indywidualnie. Przykładem ilustrującym stan ryzyka i niepewności jest reakcja pasażerów, co do możliwość ryzyka wypadku lotniczego, a mianowicie:

• Zajmowanie miejsca przy wyjściach awaryjnych

• Kupowanie polis ubezpieczenia na życie

• Inni wypijają kieliszek koniaku

6. Obszary ryzyka

RYZYKO UBEZPIECZENIOWE

Odnosi się do przyszłych sytuacji, zdarzeń, które mogą doprowadzić do strat. W celu ograniczenia ryzyka zawierane są odpowiednie umowy ubezpieczeniowe. Poprzez składkę ubezpieczeniową ryzyko zostaje przeniesione na zakładu ubezpieczeń, natomiast koszt ubezpieczenia zostaje rozproszony na wszystkie podmioty ubezpieczające.

Definicja ryzyka ubezpieczeniowego:

• Ryzyko jako możliwość wystąpienia straty (może wystąpić strata, ale nie musi)

• Ryzyko jako prawdopodobieństwo straty (ryzyko mieści się między 0 a 1)

• Ryzyko jako stan, w którym istnieje możliwość straty. Ryzyko ujęte jest tutaj jako stan realnej rzeczywistości.

• Ryzyko jako dyspersja, rozproszenie rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych.

• Ryzyko jako prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany.

KLASYFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO

GRUPA I

• Obiektywne - rozumiane jest jako odchylenie straty rzeczywistej od oczekiwanej

• Subiektywne - związane z człowiekiem, niepewnością. Ma charakter indywidualny. Oparte jest na uwarunkowaniach osobistych każdego człowieka.

GRUPA II

• Statyczne - jest niezwiązane z upływem czasu, np. ryzyka naturalne, żywioły (ogień, powódź, huragan)

• Dynamiczne - związane z upływem czasu, jest rezultatem postępu cywilizacyjnego, technicznego

GRUPA III

• Finansowe - powoduje straty finansowe i są to głównie ryzyka majątkowe

• Niefinansowe - ryzyko powodujące potrzebę finansową

GRUPA IV

• Czyste - opis wcześniej

• Spekulatywne - opis wcześniej

GRUPA V

• Fundamentalne - mają charakter bezosobowy. Odczuwa je nie poszczególna osoba, tylko całe społeczeństwa, np. bezrobocie, inflacja, trzęsienie ziemi

• Partykularne - mają charakter osobowy - kradzież, podpalenie, śmierć

GRUPA VI - są zależne od przedmiotu ubezpieczenia

• Majątkowe - ubezpieczenia przedmiotów

• Osobowe - ubezpieczenia ludzi

GRUPA VII

• Przyrodnicze - huragan, powódź, trzęsienie ziemi

• Społeczne - zanieczyszczenia powietrza, zanieczyszczenia wód gruntowych

WYKŁAD II

RYZYKO BANKOWE

• Ryzyko operacyjne

Bank realizując zadania statutowe dysponuje odpowiednimi pomieszczeniami i urządzeniami, zatrudniając ludzi narażone jest na różnego rodzaju ryzyka, nie tylko z istoty działalności bankowej, lecz z jego kontaktów z otoczeniem.

Są to ryzyka:

• Naturalne

• Nieszczęśliwych wypadków

• Odpowiedzialności cywilnej

• Awarie systemów elektronicznych

• Strajki

Także inne typowe dla banków:

• kradzież

• rabunek

• sprzeniewierzenie pracowników banków

• wyłudzenia

• przestępstwo przy użyciu kart bankowych

• przestępstwa komputerowe

Banki w celu ograniczeń ryzyk podejmują takie działania jak np.:

• ochrona obiektów i konwojów

• zabezpieczenia mechaniczne (kraty , sejfy, specjalne systemy zamykania i otwierania drzwi)

• zabezpieczenia elektroniczne w postaci różnego rodzaju czujek, programów komputerowych

• Ryzyko kursowe

Powstaje ono na skutek zmian kursów różnych walut. Kursy walut wyrażone w stosunku do złotego ulegają ciągłym zmianom. W każdej chwili wartość przyjętych depozytów w walutach obcych jest inna - to samo dotyczy kredytów dewizowych. Gdyby przyjąć, że bank udziela kredytów walutowych i przyjmuje w tych samych wartościach walut, to ryzyka przeliczeniowego - kursowego by nie było.

Na ryzyko składają się:

• Ryzyko przeliczeniowe

• Ryzyko transakcyjne

Minimalizacja i kontrole ryzyka kursowego, walutowego można osiągnąć poprzez ustalenie wewnętrznych limitów operacji walutowych zarówno w wymiarze globalnym jak i dla pojedynczych transakcji czy osób je wykonujących. Prawo bankowe ustala dopuszczalne normy ryzyka walutowego w relacji do jego funduszy własnych np. pozycja walutowa nie może przekroczyć:

• indywidualna dla walut wymienialnych 15 % funduszy

• indywidualna dla walut niewymienialnych 2 %

• całkowita dla walut niewymienialnych 5 %

• całkowita dla wszystkich walut 30 %

Minimalizują ryzyko transakcje terminowe typu:

• Futures

• Forward

• Opcje

Transakcje terminowe zawierane są przez dwie strony w określonym terminie, transakcje kupna sprzedaży określonej waluty, towaru po ustalonej cenie i w umówionej ilości.

• Ryzyko stopy procentowej

Polega na możliwości poniesienia strat na skutek zmian rynkowego poziomu stóp procentowych w ten sposób, ze różnica między odsetkami płaconymi i otrzymanymi przez bank jest niekorzystna dla banku.

• bank przyjmując depozyty oferuje odpowiednie stopy procentowe (płaci deponentom)

• bank udzielając kredytów otrzymuje odpowiednie odsetki z tytułu tych kredytów.

Kalkulacje stóp procentowych nie jest łatwe z uwagi na konkurencję.

• Wysokie stopy procentowe depozytów przyciągają klientów, prowadzą jednak do wzrostu kosztów działalności banków

• Niskie oprocentowanie depozytów odciąga deponentów, przez co bank naraża się na utratę źródeł finansowania.

Podobna sytuacja ma miejsce w działalności kredytowej - wysokie oprocentowanie kredytów zmniejszają liczbę kredytobiorców, zbyt niskie oprocentowanie zwiększają ich liczbę, lecz powodują wzrost kosztów działalności banków.

Zarządzanie ryzykiem stóp procentowych

Dużą rolę odgrywa tutaj Bank Centralny wyznaczając stopy procentowe, będące wskazówką w zakresie oprocentowania dla banków komercyjnych (Bank Centralny bierze pod uwagę ogólną sytuację gospodarczą kraju, inflację, bilans płatniczy itp.)

Poza tym banki zabezpieczają się przed ryzykiem stopy procentowej zawierając między innymi umowy typu:

• Swap procentowy - umowa polegająca na operacji, gdzie płatności wg. stałych procentowych stóp zmieniają się za określoną cenę na płatności wg zmiennych stóp procentowych

• Forward - polega na przyjęciu przez partnerów stałej stopy procentowej, która będzie obowiązywała dla okresu przyszłego

• Ryzyko płynności

Prawo bankowe zobowiązuje banki do utrzymania płynności płatniczej tzn., że każde zapotrzebowanie ze strony klienta powinno być zrealizowane w terminie, a mianowicie:

1. umożliwić klientom wycofanie depozytów

2. wykonać dyspozycję przekazania środków na rachunek w innym banku

3. wypłacić przyznany kredyt

Wskaźnik płynności to stosunek środków wykorzystywanych w poszczególnych okresach do środków pozyskiwanych.

1. płynność dobra 0,7 - 0,9

2. płynność bardzo dobra 0,9 - 1,0

3. nadpłynność 1,0 - 1,4

PRZYKŁAD

Środki wykorzystane - 1 200 000

Środki pozyskane - 1 000 000

Nadpłynność - 1,2

Bank więcej środków dał niż miał

W celu minimalizacji ryzyka płynności, banki stosują środki profilaktyczne tj.:

a) dywersyfikację środków pozyskiwanych (a więc stałe zwiększanie środków od klientów drobnych i pozyskiwanie środków od większych deponentów)

b) stałej współpracy z innymi podmiotami, gotowymi udostępnić środki w miarę potrzeb

c) monitorowanie kredytobiorców w celu terminowych spłat kredytów.

• Ryzyko kredytowe

Główne ryzyko, przed jakim stoją banki to ryzyko niespłacenia kredytu przez kredytobiorcę. Przyczyną niespłacenia może być nieobiektywność w podejmowaniu decyzji kredytowych przez kredytodawcę (powiązania rodzinne np. bankructwo firmy lub brak płynności finansowej)

• ryzyko kredytowe jest to niebezpieczeństwo niepłacenia kredytu wraz z odsetkami

• buduje się coraz to nowe modele pomiaru ryzyka, gdyż zabezpieczenia polegające na utrzymaniu przez banki kapitału 8% wartości pożyczek okazały się mało efektywne

• poszukuje się nowych modeli np. monitorowanie kredytu ubezpieczonego itp.

RYZYKO PRODUKCYJNE

Ryzyko to obejmuje wszystkie możliwości odchylenia (negatywne i pozytywne) od celów i osiągniętych wyników. Chodzi tu nie tylko o niebezpieczeństwo straty, ale także szansę osiągnięcia zysków. Przedsiębiorstwo może się ubezpieczyć od takich ryzyk jak pożar, kradzież, przerwy w produkcji itp., ale od ryzyka kapitałowego i rynkowego nie może. Polityka zarządzania ryzykiem produkcyjnym jest częścią składową polityki zarządzania przedsiębiorstwem. Dotyczy np. zaopatrzenia produkcji, zbytu, inwestycji, finansów, podatków i sprawozdawczości finansowej. Ryzyka te w poszczególnych wydziałach przedsiębiorstwa są podmiotem strategicznego i operacyjnego zarządzania poprzez planowanie, koordynowanie, produkowanie i kontrolowanie bieżące i eksport.

RYZYKO PRAWNE A BEZPIECZEŃSTWO

Celem przepisów prawnych jest ochrona przed zagrożeniem i możliwymi niebezpieczeństwami. Ryzyko prawne obejmuje obszar życia społecznego uporządkowanego przepisami prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, skarbowego, dewizowego, bankowego i handlowego. Ryzyko prawne wiąże się z możliwością poniesienia strat w następstwie prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności wykraczającej poza normy prawne i obejmuje niemożność wyegzekwowania warunków zawartych w umowach i porozumieniach.

Można zdefiniować następujące główne rodzaje ryzyka prawnego:

1. ryzyko negatywnych skutków nieznajomości prawa często tworzonego w nadmiarze

2. nadmiernego unormowania wycinka praktyki społecznej ograniczającego wolność i prawa obywatelskie i wolność gospodarczą.

3. ryzyka niedostatecznego uregulowania wybranego wycinka życia

4. ryzyko niestosowania w praktyce określonej legislacji

5. ryzyko nadużywania prawa z inspiracji politycznych i gospodarczych sił nacisku

WYKŁAD III

RYZYKO ZWIĄZANE Z NOWYMI TECHNOLOGIAMI I EKOLOGIĄ

Niepowodzenia, jakie notuje się w ostatnich latach w dziedzinie techniki: katastrofy przyrodnicze, negatywny wpływ na zdrowie człowieka są przedmiotem badań nad ryzykiem technologicznym i ekologicznym.

Technologie stosowane w wielkiej skali, rozwiązania technologiczne oraz naruszenie warunków ekologicznych powodują ogromne zmiany w środowisku naturalnym.

Ekologia - jest to nauka badająca zależności między organizmami a otoczeniem.

Źródła ryzyka w środowisku:

1. Zanieczyszczenia wód gruntowych, rzek, mórz

2. Zanieczyszczenie wody pitnej

3. Niszczenie rezerwatów

4. Skażenie gruntów podłoża leśnego, usychanie lasów

5. Wymieranie pewnych gatunków zwierząt

6. Zanieczyszczenia powietrza w miastach „smog”

7. Niszczenie warstwy ozonowej

8. Skażenie żywności

W analizie ryzyka ekologicznego chodzi o stwierdzenia i ocenę ryzyka zachowania ekosystemu.

RYZYKO MEDYCZNE I EPIDEMIOLOGICZNE

Medyczna koncepcja ryzyka ukierunkowana jest na czynniki utrzymania życia ludzkiego. Występują różnice w długości życia ludzkiego w krajach wysokorozwiniętych i rozwijających się. Powoduje to choroby takie jak: AIDS, wirus HIV, gruźlica i inne choroby epidemiologiczne jak malaria, cholera, febra czy grypa. Jest to także wynikiem zanieczyszczania środowiska, efektu cieplarnianego, katastrof chemicznych, obniżania się higieny, pogarszania się opieki zdrowotnej z uwagi na brak pieniędzy. Obszary ryzyka powiększają możliwość użycia broni bakteriologicznej (np. wąglika)

Inny obszar ryzyka to medycyna alternatywna oraz tzw. uzdrawiacze. Konieczne okazało się badanie skuteczności tego leczenia. Ogromne zainteresowanie uczonych na całym świecie budzą technologie genetyczne - obiekt wytworzony warunkach laboratoryjnych może zupełnie inaczej zachowywać się poza laboratorium.

RYZYKO FARMACEUTYCZNE

Ryzyko to należy rozpatrywać pod kątem zysków koncernów farmaceutycznych i jest to obszar ryzyka finansowego. Produkują leki dla odbiorców zamożnych (preparaty na porost włosów, stres, choroby serca), ale bardzo rzadko lekarstwa na choroby tropikalne.

Innym obszarem ryzyka są badania laboratoryjne i testowanie leków. Przykładem jest tutaj tzw. terapia hormonalna kobiet w czasie menopauzy. Pacjentki dostawały te preparaty też na choroby serca i krążenia, co potęgowało niebezpieczeństwo zachorowania na raka piersi i zwiększyło ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

RYZYKO CHEMICZNE

Dotyczy ono środowiska lub istot żywych. Problem ten upowszechnił się w II połowie XX wieku, gdy zaczęto wykrywać duże ilości toksyn w produktach żywnościowych (azbest). W Polsce kwestię tę uregulowano prawnie w 1997 r. w wyniku, czego istnieje tzw. karta charakterystyki substancji chemicznej, co ma ograniczyć bądź wyeliminować ryzyko.

Ryzyko chemiczne - polega na tym, że substancje chemiczne potrzebne dla rozwoju produkcji jednocześnie wpływają negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko. Główne zagrożenie związane z działaniem związków toksycznych wynika z zanieczyszczeń powietrza, substancji toksycznych znajdujących się w wodzie pitnej. Ryzyko chemiczne dotyka nas też na polskich drogach do budowy, których używa się masy emitujące toksyczne substancje.

Wstęp do zarządzania ryzykiem w organizacjach (podmiotach) gospodarczych

1. Informacje wstępne

• Zarządzanie ryzykiem to szeroko rozumiane działania zarządcze, których zadaniem jest identyfikacja, ocena ryzyka i niepewności oraz walka z ich przyczynami i wpływem na przedsiębiorstwo (organizację) albo podstawowym celem zarządzania ryzykiem jest poprawa wyników finansowych firmy oraz zapewnienie takich warunków, aby nie poniosła ona strat większych niż założone.

• Zarządzaniu ryzykiem można mówić tylko wtedy, gdy ocena jest skwantyfikowana.

• Ryzykiem w firmie zarządza osoba, która bada prawdopodobieństwo wystąpienia szkody i opracowuje system, który pozwala rozpoznać ryzyko i je zminimalizować bądź wyeliminować. Można tego dokonać w drodze redukcji ryzyka, przeniesienia na osoby trzecie, przejścia ryzyka i wreszcie jego pokrycie przez ubezpieczenie.

2. Zarządzanie w organizacjach (przedsiębiorstwach) pełni 3 podstawowe funkcje:

1. Zarządzania strategicznego - polega na przygotowaniu planów strategicznych, wyznaczeniu celów i dążeniu do nich w długim okresie czasu.

2. Zarządzania operacyjnego- to działania mobilizujące organizację do realizacji nakreślonych celów np. kierowanie zaopatrzeniem w towary i usługi i czuwanie nad realizacją.

3. Zarządzania ryzykiem- składają się na to wszystkie działania, które bezpośrednio ułatwiają realizację zadań organizacji.

Funkcje te nie wykluczają się wzajemnie, lecz są ze sobą ściśle powiązane.

3. Elementy zarządzania ryzykiem w organizacjach

1. OKREŚLENIE ZADAŃ - skoordynowanie celów zarządzania ryzykiem z zadaniami organizacji jest najważniejszym zadaniem menadżera. Cele te są punktem odniesienia względem, których określa się sukces bądź porażkę programu np. czy założone zyski zostały osiągnięte czy nie.

2. SZACOWANIE RYZYKA I NIEPEWNOŚCI:

1. Identyfikację ryzyka - jest to proces nieustannego rozpoznawania typów ryzyka i niepewności, z którymi można spotkać się w przedsiębiorstwie, gromadzeniem informacji. Na ryzyko składają się: zagrożenia, niebezpieczeństwa, potencjalne źródła strat bądź korzyści.

Niebezpieczeństwo to przyczyna strat np.: zagrożenia mogą stwarzać naoliwione szmaty czy stosy papierów w pobliżu paleniska. Pożar, który może powstać w następstwie tego zagrożenia jest niebezpieczeństwem, a magazynu, który może się spalić jest źródłem potencjalnych strat. Bazą dla identyfikacji ryzyka są najczęściej kwestionariusze z pytaniami np., gdy chcemy zidentyfikować ryzyko ognia stawiamy pytania, co do rozmieszczenia budynków, ich wyposażenia w sprzęt przeciwpożarowy, materiały przechowywane w budynkach czy charakter produkcji wyrobów.

2. Analiza zagrożeń i strat - jest to proces, w którym menadżer ocenia warunki przyczyniające się do powstawania ryzyka, niebezpieczeństwa związane z tym ryzykiem i straty będące następstwem tych niebezpieczeństw.

Przy analizie zagrożeń i strat bardzo ważne jest badanie przyczyn wypadków (osoby, działania mechaniczne). Aby uzyskać informacje na temat potencjalnych szkód zarządzający ryzykiem musi przygotować sieć informacji, formularze raportów po wypadkach (inspektorzy BHP).

Pytania zawarte w formularzach mogą dotyczyć:

• oceny gospodarowania i stanu sprzętu

• zauważonych przez pracowników niebezpiecznych działań w dziale

• czy te problemy były dyskutowane z przełożonymi

1. Pomiar ryzyka - to proces polegający na ustaleniu prawdopodobieństwa poniesienia strat w wyniku potencjalnego ryzyka oraz ich ewentualnego poziomu. Jeden z amerykańskich teoretyków A. Friedlander zaproponował 4 miary dolegliwości fizycznej szkody pożarowej:

• Zwykła strata - jakiej oczekuje się, gdy funkcjonują prywatne i publiczne systemy zabezpieczenia;

• Prawdopodobna maksymalna strata - to strata, jakiej oczekuje się, gdy zasadnicza część systemu zabezpieczeń taka jak system tryskaczowy, jest niesprawna

• Maksymalna przewidywalna strata - to strata oczekiwana w sytuacji, kiedy nie zadziała żaden z prywatnych systemów zabezpieczeń. Pożar w tym wypadku trwałby aż do przyjazdu straży pożarnej;

• Maksymalna możliwa strata - to strata, jakiej oczekuje się gdy prywatne i publiczne systemy nie zadziałają

3. KONTROLA RYZYKA

To materiały, narzędzia strategie i procesy, które mają na celu zmianę potencjalnego ryzyka poprzez unikanie, zapobieganie i ograniczenie strat.

Narzędzia i techniki kontroli ryzyka to:

1. unikanie ryzyka - jest formą nie zawsze akceptowalną, gdyż traci się często korzyści, jakie mogą powstać z przyjęcia tego ryzyka. Z drugiej strony jest efektywnym podejściem, gdyż przedsiębiorstwo wie, że nie poniesie potencjalnych strat i nie odczuje niepewności, jakie może generować dane ryzyko. Np. firma farmaceutyczna decyduje się na przerwanie produkcji leku, gdy pojawiają się sygnały o efektach ubocznych.

2. zapobieganie stratom- to działania mające na celu obniżenie lub wyeliminowanie możliwości poniesienia strat. Działania te opierają się głównie na działalności prewencyjnej tj. prewencja inwestycyjna i prawna:

• budowa tam i zbiorników wodnych

• zakaz palenia tytoniu

• właściwe składowanie substancji zanieczyszczających

• kara za jazdę po pijanemu

• budowa autostrad

• montowanie zabezpieczeń przeciwpoślizgowych ABS i inne

WYKŁAD IV

3. ograniczanie strat - to działania, które minimalizują wpływ powstających strat. Jednym z szeroko stosownych środków ograniczenia strat jest ratowanie mienia. Inną techniką jest dochodzenie roszczenia (subrogacja). Zakład ubezpieczeń wypłacając odszkodowanie posiadaczowi polisy może dochodzić odszkodowania od strony trzeciej, która wyrządziła szkodę (kierowca jadący po pijanemu).

Wśród działań na rzecz ograniczenia strat wyróżnić można:

- modernizację systemu gaszenia

- modernizację budynków np. budowa przegród ogniotrwałych

- stworzenia grupy lub sztabu reagowania kryzysowego.

4. zarządzenia informacyjne

• Skuteczną wartość na obniżenie lub rozwianie niepewności ma informacja pochodząca z wydziału zarządzania ryzykiem

• Np. aby osiągnąć maksymalne korzyści z programu kontroli szkodowości należy informować podmioty zainteresowane organizacją (jak np. prawników, urzędników, towarzystwa ubezpieczeniowe, jednostki rządowe czy podatników)

• Brak takiej informacji może spowodować, że podmioty zainteresowane przedsiębiorstwem są niepewne, co do jego wiarygodności

5. pewne rodzaje przenoszenia ryzyka

Przeniesienie ryzyka jest narzędziem kontroli ryzyka, które powoduje, że inna jednostka ponosi straty a inna ich ciężar (przeważnie finansowy).

D) FINANSOWANIE RYZYKA

Metody finansowania ryzyka można rozdzielić na dwie grupy:

1. Retencji (zatrzymania) - dość powszechna metoda uporania się z ryzykiem.

• Retencja może być pasywna i nieplanowana, gdy zarządzający ryzykiem nie wie, że potencjalne ryzyko istnieje, i w konsekwencji nie próbuje się z nim uporać. Nie docenia ważności ryzyka. Dotyczy to głównie podmiotów gospodarczych.

• Retencja może być aktywna lub planowana. Samoubezpieczenie jest szczególnym przypadkiem aktywnej, czyli planowanej retencji.

• Inną formą retencji jest zależne towarzystwo ubezpieczeniowe będące własnością ubezpieczyciela.

Forma tej organizacji może intrygować, gdyż nie zachodzi tutaj transfer ryzyka.

2. Przeniesienia na towarzystwo ubezpieczeniowe.

Przeniesienie na towarzystwo ubezpieczeniowe jest istotną, podstawową forma zarządzania ryzykiem. Ubezpieczenie jest transferem finansowania ryzyka.

• Nieubezpieczeniowe przeniesienie ryzyka finansowego np. na mocy umowy dzierżawnej właściciel może dokonać przeniesienia na najemcę odpowiedzialności finansowej za szkody powstałe w wynajmowanym mieniu. Przy braku takiej umowy wszelkie koszty związane z eksploatacją mienia ponosi właściciel.

• Neutralizacja ryzyka: np., gdy producent zawiera kontrakt na sprzedaż produktu finansowego po ustalonej cenie w obcej walucie, to ponosi ryzyko zmiany kursu walutowego miedzy państwem producenta i odbiorcy towaru. Sposobem zabezpieczenia się przed takim ryzykiem są kontrakty futures. Kontrakt futures to kontrakt na dostawę ustalonej kwoty w obcej walucie w określonym momencie, np. za 6 m-cy. Taki kontrakt jest przedmiotem obrotu na rynku kontraktów, po cenie, która zależy od przewidywań handlowców, co do przyszłych kursów, między walutą obca, a innymi walutami. Dostawca towaru otrzyma kwotę, która wyniknie z kursu walutowego za 6 m-cy.

E) ADMINISTROWANIE PROGRAMEM ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

• Rola menadżerów w zarządzaniu ryzykiem

• w S.A. występują oni w roli akcjonariuszy

• celem ich jest zwiększenie wartości udziałów i właścicieli

• dla realizacji celów niezbędna jest informacja:

1. Podstawowa - dotycząca przepływu gotówki, płynności finansowej, ilości towarów wyprodukowanych i sprzedanych.

2. Dotycząca wydajności - analiza ta pozwala ustalić, które produkty, usługi i działania pozwalając firmie osiągnąć dużą efektywność. Instrumentem do uzyskania informacji na ten temat jest benchmarking, czyli porównanie władnego sposobu działania z działaniem najlepszej firmy

3. Dotycząca innowacji - punktem wyjścia jest tutaj uważna obserwacja nowości pojawiających się w danej branży

4. Dotycząca alokacji zasobów - chodzi tutaj o dobre zdywersyfikowane gospodarowanie kapitałem

5. Uzupełnieniem powyższych informacji jest informacja, że ze swego otoczenia dotyczące rynku, pozyskiwanych klientach, technologiach stosowanych w branży na rynkach światowych.

Zarządzanie ryzykiem w rolnictwie

1. Ryzyka występujące w rolnictwie

1. Specyfika produkcji rolnej

2. Ryzyka stwarzające zagrożenia dla rozwoju rolnictwa można rozpatrywać zarówno z punktu widzenia:

1. mikroekonomicznego

2. makroekonomicznego

Do pierwszej grupy ryzyk zaliczamy:

1. Ryzyka związane z samą produkcją rolną:

• produkcji roślinnej zagrażają takie zdarzenie losowe jak powódź, ogień, grad, huragan, susza i przymrozki wiosenne

• produkcji zwierzęcej, upadki i ubój z konieczności

• mieniu ruchomemu będącemu we władaniu gospodarstwa rolnego, głównie ogień powódź i różne ruchy ziemi.

Ryzyka rynkowe np.

• zbytu produkcji rolnej

• kredytowania produkcji

• cen produktów rolnych

• Ryzyka odpowiedzialności cywilnej i następstw nieszczęśliwych wypadków.

• Ryzyka kwalifikacji osób zatrudnionych w rolnictwie.

Do drugiej grupy ryzyk patrząc z punktu widzenia makroekonomicznego zaliczamy:

1. Ryzyko restrukturyzacji polskiego rolnictwa

2. Ryzyko stabilności gospodarki w świetle procesów globalizacji (integracja z gospodarką światową, światowym systemem finansowym, szybkie przepływy kapitałowe mogą wywołać kryzysy finansowe i zachwiać równowagą gospodarczą kraju).

3. Ryzyko polityczne

2. Zarządzanie ryzykiem w rolnictwie

Zarządzanie ryzykiem obejmuje między innymi:

1. Identyfikację ryzyka, jego ocenę, selekcję i pomiar.

Identyfikacja wszystkich ryzyk występujących w rolnictwie jest bardzo trudna, a nawet niemożliwa

• Np. ryzyka naturalne (huragan, przymrozki wiosenne, powodź)

• Ryzyko ogniowe - możliwe do identyfikacji lecz nie doceniane przez znaczną część rolników (brak wody do gaszenia pożarów, gaśnic przeciwpożarowych, drabin zaśmiecone podwórko, stogi postawione blisko siebie)

• Kontrolę ryzyka w rolnictwie

• Unikanie ryzyka - rolnicy młodzi bądź bardziej wykształceni podejmują ryzyko

• Zatrzymanie ryzyka - powszechne w praktyce rolniczej polegające na nieubezpieczeniu majątku bądź nie do ubezpieczeniu

• Kontrola ryzyka polegająca na ograniczeniu rozmiarów ryzyka bądź jego częstotliwości (działalność prewencyjna, inwestycyjna i normatywna)

1. Finansowanie ryzyka

Finansowanie ryzyka odbywa się głównie poprzez przeniesienie jego na Zakład Ubezpieczeń:

1. ryzyka ubezpieczalne

2. ryzyka nieubezpieczalne




4

---