PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

1. Wstęp

2. Podstawy

3. Relacje interpersonalne

4. Grupa

10.10.2005r.

Ogólna definicja Psychologii społecznej:

Psychologia społeczna jest to nauka która bada wpływ sytuacji społecznej na człowieka.

U różnych uczonych pojawiają się różnice w rozumieniu terminu sytuacja społeczna

G.Allport (podobnie St. Mika) podaje definicję:

Psychologia społeczna bada wpływ obecności innych ludzi na procesy psychiczne i zachowanie jednostki.

Sytuacja społeczna - obecność innych ludzi, oddziaływanie człowieka na innego człowieka, interakcje symboliczne (np. gdy myślimy o innych ludziach)

L.Berkowitz (behawiorysta) poszedł jeszcze dalej:

Psychologia społeczna zajmuje się badaniem reakcji na bodźce o charakterze społecznym

Sytuacja społeczna - jak u Allporta + wytwory pracy człowieka, symbole o charakterze społecznym.

Tak szerokie rozumienie sytuacji społecznej w prostej linii prowadzi do stwierdzenia ze psychologia społeczna dotyczy niemal każdej sytuacji w której znajduje się człowiek.

E.Aronson nieco inaczej zakreślił dziedzinę psychologii społecznej:

Przedmiotem badań psychologii społecznej jest wpływ społeczny zachodzący w sytuacji socjopsychologicznej.

Sytuacja socjopsychologiczna - bezpośrednie interakcje między ludźmi.

Następuje więc znaczne zawężenie przedmiotu zainteresowań psychologii społecznej (eliminacja subiektywnego wyobrażenia o innych i wytworów działalności społecznej).

Wyrazem interakcji między dwoma osobami są zmiany przekonań i zachowań jednostek. Aronson akcentuje właśnie wpływ jednej osoby na drugą jako proces który można rozpatrywać tylko w kategoriach relacji (niemożliwa jest relacja człowieka z krzesłem)

Wpływ jednych ludzi na innych może być:

• celowy

• niezamierzony

Psychologia społeczna star się wyjaśnić na czym ten wpływ polega, czy i dlaczego może on być trwały\ nietrwały, efektywny\ nieefektywny.

p.ogólna socjologia

p.społeczna

Przeciwnika mi „szerokiego” podejścia do przedmiotu psychologii społecznej byli Krecha i Crutchfield. Wyciągnęli oni wniosek, że skoro psychologia społeczna sięga do wszystkich sytuacji w których funkcjonuje człowiek to nie jest ona niczym innym jak psychologią ogólną. Psychologia ogólna bada jednak mechanizmy intrapersonalne nie interpersonalne jak psychologia społeczna. Nie są to wiec dziedziny tożsame aczkolwiek bazują na wspólnym języku, pojęciach. Psychologia społeczna abstrahuje od uwarunkowań biologicznych na rzecz społecznej.

Podobne stanowisko dotyczące tożsamości psychologii społecznej i socjologii prezentuje Wiatr. Socjologia zajmuje się powstawanie i funkcjonowaniem grup społecznych (od bardzo małych do całych społeczeństw). W psychologii na pierwszym planie jest zawsze człowiek, pojedynczą jednostkę. Grupa ma znaczenie tylko w przypadku badania jej wpływu na jednostkę. Nie można więc utożsamiać Psychologii społecznej z socjologią.

Istnieje też podział na Psychologię społeczną psychologiczną i socjologiczną ze względu na akcent kładziony bądź na jednostkę bądź na grupę.

Poza tym Psychologia społeczna łączy się z :

• p. rodziny (relacja rodzina jednostka)

• p. wychowawczą (postawy - jednostka)

• p. przemysłową (praca - jednostka)

• p. kliniczną (społeczna psychologia kliniczna)

Psychologia społeczna to jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się dyscyplin psychologii (np. p. kultury, p. polityczna, p. moralności)

Historia psychologii społecznej:

1. okres przednaukowy

2. okres naukowy

• wczesnonaukowy

• naukowy

Ad.a.

Psychologia społeczna uprawiana na gruncie innych nauk, np.: filozofii; pojawiają się pierwsze sądy specyficzne; aż do połowy XIX w. psychologia społeczna była gałęzią filozofii polityki

Według G. Allporta od czasów Platona do Comte`a wszystkie teorie dotyczące społecznej natury człowieka związane były z teorią państwa.

Dociekania społecznej natury człowieka zaczęli :

1. Platon

„Republika”- państwo powstało z uwagi na niewystarczalność jednostki; człowiek potrzebuje ciągle pomocy innych osób, grup, od przewagi pewnych uczuć, sentymentów zależy rodzaj władzy; polityka społeczna zależna od tego jaki jest psychologiczny charakter jednostek żyjących w danej społeczności; państwa są takie jacy ludzie w tych państwach, gdyż rozwija się wraz z ludzkim charakterem.

5 typów sprawowania władzy:

• arystokratyczna - dominujący motyw władzy: umiłowanie prawdy, mądrości i sprawiedliwości

• tymokracja - dominujący motyw władzy: próżność, umiłowanie potęgi

• oligarchia - nieliczni ludzie osiągają sukces i bogactwo w podejrzany niejasny sposób, narzucając reszcie swoje zasady, wartości

• demokracja - rodzi się bunt przeciwko oligarchii, masy rozpoczynają protest i dochodzi do rządów ludu

• tyrania - najniższa forma władzy, tu: ignorancja, głupota, kaprysy

1. Arystoteles

`animal sociali' (zwierze społeczne)

Człowiek kierując się motywem stadnym tworzy grupy, społeczności; instynkt afiliacji, gromadzenia się (szczególnie silny w przypadku tworzenia rodziny); człowiek może spełnić się tylko w społeczeństwie.

Zarówno Platon jak i Arystoteles to natywiści (według nich człowiek rodzi się ze specjalnymi zdolnościami, które rozwijają się w trakcie życia)

Św. Augustyn - natura człowieka jest pokojowa (wojna, zło to aberracja, wynaturzenie człowieka); społeczna natura człowieka ma swój początek w rodzinie i dopiero w dalszych etapach przechodzi w inne formy

Św. Tomasz - głosił socjopsychologiczną koncepcję człowieka (człowiek tworzy społeczeństwa z natury); wyróżnił kilka form władzy m.in.: monarchię (władza pochodzi od Boga)

N. Machiavelli - głosił dekadencką wizję człowieka; człowiek ma ciągłe obawy, lęki i by o nich zapomnieć angażuje się w społeczeństwa; mamy wrodzoną tendencję do zdrady, morderstw, a zdobycie i utrzymanie władzy to cel główny człowieka, cel sam w sobie <Hobbes - człowiek człowiekowi wilkiem>

machawelizm - „cel uświęca środki” każdy środek jest dozwolony by zdobyć władzę

A. Comte - obok biologii wyodrębnił socjologię jako dwie podstawowe nauki o człowieku; człowiek to istota społeczna; jego społeczna natura przejawia się w każdym zachowaniu.

Ad. b.

• okres wczesnonaukowy ; koniec XIXw. - 1908r.

Zgromadzona wiedza nie jest jeszcze usystematyzowana, bo nie ma jeszcze dokładnie usystematyzowanych metod uporządkowania tej wiedzy;

Brak krytycznego spojrzenia na wiedzę

Problematyka psychologii społecznej nie jest jeszcze dobrze wyodrębniona

G. Trade „Prawda imitacji” - zainspirowane myślą Comte a; poprzez naśladownictwo innych ludzi tworzą się społeczne zachowania

G. Le Bone „Psychologia tłumu” - tzw. „dusza narodu” (zespół cech wspólnych pewnej zbiorowości dziedziczony częściowo i częściowo nabywany; to nie jest wypadkowa cech wszystkich jednostek danej społeczności; w normalnych warunkach cechy te nie ujawniają się, ale kiedy tworzy się tłum `wychodzą' z nas)

Tłum:

• nie ma poczucia odrębności między jednostkami

• silne poczucie więzi grupowej

• brak odpowiedzialności

• zmniejsza się inteligencja od poziomu najmniej inteligentnej osoby w tłumie

• przywódca tłumu to hipnotyzer, a tłum jest zahipnotyzowany, wiedziony przez siły płynące od hipnotyzera

• człowiek tracąc swą indywidualność staje się `kimś innym'

• przewagę bierze nieświadoma strona osobowości

• człowiek „zaraża się” ideami, uczuciami, emocjami

• pomysły szybko zmieniają się w działania

• w miarę zwiększania się tłumu wzrasta głupota

Le Bone zainicjował badania nad kontrolą w tłumie

• okres naukowy (1908 - W. MC Dougall „Wprowadzenie do Psychologii społecznej”, E.Ross „Psychologia społeczna”

MC. Dougall - nadał psychologii społecznej kierunek biologistyczny (dziedziczona aktywność ludzka); społeczne zachowanie człowieka ma instynktowne pochodzenie

Instynkt - wrodzona, wewnętrzna, psychofizyczna dyspozycja (zwracamy uwagę na określone elementy, bo mamy takie wrodzone predyspozycje)

Część psychologów nie traktuje roku 1908 jako początku psychologii społecznej ale jako rozpoczęcie procesu kształtowania się psychologii społecznej - zwłaszcza działania F. Allporta i W. Moede (w strategiach badawczych powinno się uwzględniać zmienne społeczne takie jak wiek, płeć)

K. Lewin w latach `30 rozpoczął badania nad klimatami w grupie, stylami kierowania grupą

W Polsce:

J. Ochorowicz „Pierwiastki charakteru narodowego. Szkic z psychologii...” podobnie jak Le Bone odwołuje się do charakteru narodowego

Witwicki - zajmuje się stosunkami społecznymi w psychologii ogólnej

G. Balej - psycholog wychowawczy, w 1959r. Wydano jego skrypt, który został uznany przez St.Mike jako początek psychologii społecznej w Polsce

Istnieje sprzężenie zwrotne między przedmiotem a metodą wykorzystywaną w nauce

Metoda= ogólny sposób zbierania i porządkowania danych

Nie ma sztywnego podziału na metody i techniki, choć technika to zwykle narzędzie dla metody

Kryteria naukowości:

1. intersubiektywna komunikatywność - zrozumiała dla wszystkich, globalna

2. intersubiektywna sprawdzalność - w kontekście metody

By każdy człowiek mógł uzyskać wyniki takie same/ podobne, potrzebna jest sztywna metoda, która zapewnia intersubiektywną sprawdzalność

Klasyfikacja metod <St. Mikka „Psychologia Społeczna”>

• 
  sondaż

• sondaż w terenie

• eksperyment naturalny według stopnia kontroli badacza nad badanym

• eksperyment w terenie zjawiskiem

• eksperyment laboratoryjny

(najmniejszy stopień kontroli w sondażu, a największy w eksperymencie laboratoryjnym, posługując się różnymi metodami)

Cel każdej metody to zebranie jak największej ilości danych, które będą stanowić punkt wyjścia dla dalszych badań

SONDAŻ pozwala na skorygowanie pomysłu hipotezy; nazywany często „lustracją ankietową” ale nie jest tożsamy z ankietą; sondaż zawiera kilka pytań otwartych (ankieta kilkadziesiąt zamkniętych); jest często stosowany przez psychologów

Wywiad

Obserwacje techniki

Dane archiwalne

STUDIUM W TERENIE to metoda zapożyczona od antropologii kulturowej

• badacz jest uczestnikiem życia społeczności

• rozległa w czasie

• odbywa się na mniej/ bardziej określonym terenie

zalety(+)- obserwujemy zachowania w naturalnym środowisku

wady(-)- krupa w której funkcjonuje żyje obserwator ma świadomość prowadzonych badań

Obserwacja

Wywiad techniki

Kwestionariusze skale itd.

W. Frankl „Psycholog w obozie koncentracyjnym” ← typowe studium w terenie

B. Beterhein znany psycholog prowadzący studium w terenie

EKSPERYMENT NATURALNY

Eksperyment - polega na wywołanie przez badacza określonego zjawiska lub wprowadzeniu zmiany w istniejące już zjawisko z możliwością rejestracji różnych zmian

Eksperyment naturalny - obejmuje zjawiska nie wywołane przez badacza, lub z nie wprowadzonymi zmianami; tu badacz wie tylko o istnieniu, zachodzeniu danego zjawiska; ma zdolność manipulowania zmiennymi, której tu nie wykorzystuje

Najbardziej znany eksperyment naturalny w psychologii społecznej to L.Festinger i sekta na rancho

EKSPERYMENT LABORATORYJNY - dowolna manipulacja zmiennymi w warunkach sztucznych

Prowadząc badania i uzyskując wyniki empiryczne trzeba je oprzeć na jakiejś teorii, przekształcając ją tym samym w spójną wiedzę

Poziomy rozważań teoretycznych wg. Kozieleckiego:

1. Teoria - system dobrze udokumentowanych praw, które pozwalają precyzyjnie wyjaśnić i przewidywać rzeczywiste zdarzenia

2. Koncepcje - system hipotez i przypuszczeń, które nie są w pełni uzasadnione i nie zawsze pozwalają wyjaśnić rzeczywiste zdarzenia

3. Refleksja teoretyczna - luźne refleksje na temat określonych zjawisk

Koncepcje psychologiczne pozwalają przekształcić wyniki badań w miarę spójną wiedzę o zachowaniach społecznych.

Teoria - system dobrze uzasadnionych i uogólnionych twierdzeń, które pozwalają dobrze wyjaśnić rzeczywistość i dobrze ją przewidywać

Koncepcja - system hipotez i przypuszczeń, które nie są w pełni uzasadnione i nie zawsze pozwalają przewidywać rzeczywistość

Psychologia jest nauką opartą na rachunku prawdopodobieństwa

1. BEHAWIORYZM

2. PSYCHOANALIZA

3. TEORIA POLA LEWINA

4. TEORIA RÓL SPOŁECZNYCH

5. SOCJOBIOLOGIA

Ad. 1.

Koncepcja Behawioralna: Homans, Thibault, Keller

Istotne znaczenie w przystosowaniu człowieka do otoczenia ma uczenia polegające na utrwalaniu zachowań tych, które zaspokajają potrzeby i wygaszanie tych, które ich nie zaspokajają - tzw. zachowania instrumentalne

Zachowanie człowieka może być również warunkowane za pomocą np. modelu klasycznego, czyli występowania zdarzeń sygnalizujących/ zapowiadających przyszłe zdarzenia

Watson i Skinner - skrajni behawioryści - uważają, ze każde zachowanie człowieka zostało w ten sposób ukształtowane. Wystąpienie zachowań społecznych zależy od tego czy osoba nauczyła się tych zachowań np. osoba zachowa się altruistycznie, jeśli nauczyła się, ze takie działanie na rzecz innego człowieka przyniesie jej jakieś osobiste korzyści

Teoria społecznego zachowania się człowieka

Homans <neobehawioryzm> próbuje wyjaśnić zachowania społeczne poprzez system kar i nagród (w sensie dóbr materialnych i niematerialnych). Zachowanie można opisać jako dążenie do maksymalizacji nagród i minimalizacji kar; w procesie interakcji kolejne reakcje mogą być nagradzające i związane z niskimi kosztami - są podtrzymywane; kiedy wzrastają koszty bądź pojawia się większa ilość kar

Thibault, Kelley - doszli do wniosku, ze działania społeczne dojdą do skutku gdy nagroda przewyższa koszty mimo że nie byli ani behawiorystami, ani neobehawiorystami. Ulepszyli teorię Homansa

Jeśli człowiek faktycznie bilansuje nagrody i kary to robi to w świetle jakiegoś kryterium, nie tylko według subiektywnego odczucia. Mamy w umyśle konstrukty poznawcze. Każdy bilans musi mieć poziom porównania.

Poziom porównania zerowego Cl_0 - poprzednie doświadczenia, zachowania

Poziom porównania dla alternatyw Cl_alt - rozważanie czy opłaca się czy też nie

Bandura i teoria uczenia społecznego

Szczególną rolę przypisuje uczeniu poprzez obserwację - przyswajanie wiedzy o procesach społecznych w procesie naśladowania/ modelowania

Zachowania osoby zmieniają się w wyniku zachowania modelu (wzorca, idola) oraz spostrzegania jakie konsekwencje ma zachowanie modelu w stosunku do niego (powtarzamy zachowania zakładając, że czeka nas nagroda)

Modelowanie może okazać się nieskuteczne jeśli będzie istniała zbyt duża rozbieżność między proponowanym modelem życiowym a realizowanym stylem życia. Jeśli poprzeczkę ustawimy zbyt wysoko, osoba może w ogóle nie podjąć próby zbliżenia się do ideału.

Modelem stają się osoby znaczące/ atrakcyjne - mające możliwość nagradzania.

W życiu rodzinnym naśladowanie ról rzutuje na to czy dziecko nauczy się ról moralnych, związanych z płcią itp.

Ad.2.

Psychoanaliza głosi, że w osobowości człowieka można wyróżnić 3 podstawowe struktury.

Id - najstarszy i najbardziej prymitywny element; treściami id jest wszystko co dziedziczne/ wrodzone/ ustalone konstytucjonalnie czyli przede wszystkim popędy; energię czerpie z procesów przemiany materii (metabolizm); ogół pobudzeń związanych z przemianą materii prowadzi do nadmiaru energii, która szuka ujścia przez zasadę przyjemności; id łączy się z instynktami:

• eros - instynkt życia

• thanatos - instynkt śmierci

Id nie posiada żadnej wiedzy o świecie zewnętrznym. Ponieważ człowiek ma konieczność dostosowania się do świata zewnętrznego musi powściągać popędy. Służy temu struktura...

Ego - kontroluje id; dąży do unikania przykrości i bólu ale inaczej niż id

Superego - powstaje ok. 5-6 roku życia, kiedy dziecko nabywa pewnych wzorców zachowań od dorosłych, przyswaja standardy moralne (nakazy i zakazy), ideały; dążenie do doskonałości a nie do zadowolenia; celem jest podejmowanie decyzji (co jest dobre a co złe)

Zachowania społeczne

Jedynym czynnikiem, który kierował człowiekiem od egoizmu do altruizmu była miłość. Zachowania społeczne (uspołecznienie człowieka) tłumaczy się ewolucją libido. W okresie niemowlęcym libido stanowi całą osobowość dziecka (skrajnie egoistyczne zachowania - narcyzm pierwotny). W procesie indywidualnego rozwoju libido jest przesuwane od własnej osoby w kierunku innych ludzi. Jeśli kontakt z innymi jest zablokowany libido powraca i powstaje tzw. narcyzm wtórny.

Libido skłania do zaspokajania tzw. potrzeb życiowych.

Wg. Freuda stosunki międzyludzkie mają sens o ile zaspokajają nasze życiowe potrzeby. Pozytywne relacje z innymi osobami nie mają charakteru trwałego. Tolerancja innych osób nie trwa dłużej niż jest źródłem zaspokajania potrzeb. Wszystko co byłoby ponad to byłoby niekorzystne. Miłość innych osób zubaża miłość własną.

Innymi mechanizmami uspołeczniania są:

Identyfikacja - z osobami znaczącymi; najważniejszy mechanizm pozwalający zinternalizować ludzkie wartości; identyfikując się przejmujemy wzory ludzkich zachowań, cele, wartości, uczucia; jest to nieświadomy proces przejęcia elementów drugiego człowieka.

Superego kara osobę za czyny niezgodne z uzewnętrznionymi wzorcami

Trasferencja - nieświadome przenoszenie uczuć i oczekiwań z rodziców na przywódcę grupy

Ad. 3.

Teoria humanistyczna przedstawiciele: Karl, Rogers, Maslow

Najważniejsze jest holistyczne ujęcie funkcjonowania osobowości. Nie da się tego sprowadzić do poszczególnych elementów jak reakcje, emocje, myśli, potrzeby.

Właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Natura się samoaktualizuje.

W człowieku tkwią siły decydujące o jego rozwoju.

Człowiek nie jest zdeterminowany, ale jest odpowiedzialnym podmiotem, który ma kontrolę nad sobą.

Organizm sam wie co jest potrzebne do jego samoaktualizacji. Wystarczy wsłuchać się we własne wnętrze by rozwijać się we własnym kierunku.

Człowiek rodzi się dobry z natury. Skoro w terapii zmniejsza się złość i agresja to świadczy o tym, że jest to tylko zewnętrzny nalot, a to co się pod nim kryje i uzewnętrznia jak miłość, twórczość jest bardziej pierwotne.

Pewne zachowania są egoistyczne ale mimo wszystko można mieć zaufanie do ludzkiej natury. Jeśli da się człowiekowi możliwość realizowania podstawowych potrzeb to zacznie on realizować też potrzeby wyższe (afiliacji, pomocy innym). Człowiek będzie się realizował na wyższym poziomie.

Można udowodnić, ze w człowieku istnieje tendencja do wzrostu, zdrowia psychicznego i samoaktualizacji. Człowiek, któremu zapewni się warunki do realizacji potrzeb, staje się osobą uspołecznioną, zachowuje się altruistycznie, prospołecznie, zapomina o własnym ego.

Warunki:

• autentycznosć/ kondruencja - otwarte demonstrowanie uczuć i potrzeb

• bezwarunkowa akceptacja - zarówno zachowań pozytywnych i negatywnych

• empatia - zdolność do wchodzenia w położenie drugiego człowieka

• zaspokojenie podstawowych potrzeb (głód, bezpieczeństwo itd.)

Ad. 4.

Teorie poznawcze

Wynik nieufności w stosunku do teorii behawioralnych i psychoanalitycznych

Człowiek przejawia tendencję do likwidowania rozbieżności informacji w zakresie samooceny; jest istotą racjonalną (przewiduje, planuje, poznaje); jest istotą aktywną nie bierną.

Informacje, które przyjmujemy pozwalają nam lepiej funkcjonować, przystosowywać się do otoczenia

Struktura poznawcza (schemat dynamiczny) - przedstawia pojęcie, system informacji o otaczającej rzeczywistości i o własnej osobie; zbiór dobrze dopasowanych elementów

Informacje są zakodowane w naszej pamięci i regulują zachowania społeczne.

Aktywne przyjmowanie informacji opiera się na filtrowaniu.

Przetwarzanie informacji jest czysto subiektywne, stąd różne zachowania u ludzi w obliczu tych samych zjawisk.

Przedstawiciele:

L. Festinger Teoria dysonansu poznawczego

Heider teoria równowagi w teoriach poznawczych

Zachowania społeczne są konsekwencją przyjmowania informacji, filtrowania ich, subiektywnego przetwarzania i włączania w struktury poznawcze, które regulują zachowanie.

---