DER BLAUE REITER,awangardowe, luźno związane ugrupowanie artyst. Niemieck ekspresjonistów (nazwa od obrazu W. Kandinskiego `błękitny jeździec'), zał. 1911 w Monachium, skupiało malarzy o różnych postawach artyst.; pierwsza wystawa 1911; teoretycy grupy: Kandinsky, F. Marc, A. Macke, P. Klee; program głosił odejście od zewn. form rzeczywistości ku jej treściom duchowym, wyrażanym wg teoretyków Der Blaue Reiter np. w sztuce ludów pierwotnych, rysunkach dzieci; przez podkreślenie znaczenia formy i koloru Der Blaue Reiter wywarło wpływ na ugruntowanie się tendencji abstrakc. w sztuce; I wojna świat. położyła kres działalności grupy; idee Der Blaue Reiter podjął Bauhaus i grupa Blaue Vier, die.
KANDINSKY WASSILY (1866-1944), ros. malarz, grafik i teoretyk sztuki;, od 1896 — malarstwo w Monachium od 1907 przebywał w Berlinie i Monachium; 1909 zorganizował w Monachium, a 1911 grupę Der Blaue Reiter; współpracował też z redakcją „Der Sturm”. Po wybuchu I wojny świat. powrócił do Rosji, W końcu 1921 przeniósł się do Niemiec w 1924 wraz z A. Jawlenskym, P. Klee i L. Feiningerem utworzył grupę Die Blaue Vier. Na malarstwo Kandinsky'ego wywarł wpływ fowizm oraz rodzime, lud. tradycje sztuki ros.; dynamizując formę i potęgując kolorystykę w swych studiach pejzażowych i kompozycjach przeszedł stopniowo (od 1910) do swobodnych, bezprzedmiotowych układów (zw. przez niego impresjami, improwizacjami lub kompozycjami). Zetknięcie z konstruktywizmem i suprematyzmem w okresie moskiewskim poprowadziło go w kierunku geom. precyzji elementów formy, przy zachowaniu właściwej dla jego twórczości dynamiki i dekoracyjności.
KLEE PAUL (1879-1940), malarz i grafik szwajc.; studiował w akad. sztuk pięknych w Monachium, gdzie osiadł 1906; tam nawiązał 1911 kontakt z W. Kandinskym i grupą Der Blaue Reiter; 1912 w Paryżu zetknął się z ruchem kubistycznym; 1920-31 prof. Bauhausu,. W twórczości Klee swoboda wyobraźni łączyła się ze świadomie kształtowaną dyscypliną twórczą (wpływy kubizmu, sztuki dziecięcej); tworzył gł. rysunki i niewielkie akwarele, łączył oderwane działanie tonu barwnego i delikatnej kreski z bezpośrednią symboliką znaczeniową (Pejzaż z żółtymi ptakami 1923, Latające miasto 1930); w twórczości ostatnich lat życia widoczne narastanie dram. napięcia;
MARC FRANZ (1880-1916), niem. malarz i grafik; współzałożyciel i jeden z gł. przedstawicieli ugrupowania Der Blaue Reiter; początkowo pod wpływem impresjonizmu i symbolizmu; symbol.-ekspresyjne kompozycje animalistyczne o syntet. formie i czystym kolorycie oraz rytmizowane kompozycje barwne, zbud. z przenikających się form, bliskie abstrakcji; gł. dzieła: Los zwierząt, Wieża niebieskiego konia (oba 1913).
MACKE AUGUST (1887-1914), malarz niem.; czł. Der Blaue Reiter; twórczość ewoluowała przez impresjonizm, kubizm i futuryzm do tendencji bliskich absti; gł. poetyckie w nastroju kompozycje figuralne o uproszczonej formie ( Turecka kawiarnia 1914), portrety, pejzaże.
DADAIZM [ franc.],awangard. ruch artyst.-lit. rozwijający się 1916-ok. 1923 gł. w Szwajcarii, Francji i Niemczech; animator i czołowy teoretyk — T. Tzara; dadaizm wyrósł na podłożu buntu przeciw wojnie i współcz. cywilizacji mieszczańskiej jako programowa negacja eur. dziedzictwa kult., uznawanych wartości społ., moralnych i artyst.; stworzył własną koncepcję sztuki, mającej wyrazić bezsens i chaos rzeczywistości przez swoisty prymitywizm i infantylizm (dziecięce „dada”, zabawka); istotą twórczości artystycznej dadaizmu była nieograniczona swoboda, demonstrowanie indywidualnej fantazji ujawniającej się w improwizowanej zabawie pełnej absurdalnego dowcipu. w sztukach plast. charakterystyczne były kompozycje z przypadkowo dobranych przedmiotów użytkowych, części mechanizmów itp. (ready mades), często stosowano technikę fotomontażu i kolażu. Główni przedstawiciele: G. Ribemont-Dessaignes, A. Breton, L. Aragon, P. Éluard, H. Arp, F. Picabia, M. Ernst, M. Duchamp, K.Schwitters, H. Ball, R. Huelsenbeck. Dadaizm zapoczątkował surrealizm.
ARP HANS (JEAN) (1887-1966), franc. malarz, rzeźbiarz, grafik i poeta, pochodzenia niem.; wybitny przedstawiciel abstrakcjonizmu; działał w Paryżu, Monachium, Kolonii i Zurychu; współinicjator dadaizmu, czł. grupy surrealistów (1926-30) w Paryżu oraz Cercle et Carré (1930) i Abstraction-Création (1931-34); twórca rzeźb (w których dominują formy obłe o nienagannie wygładzonych powierzchniach), reliefów, kolaży
ERNST MAX (1891-1976), niem. malarz, rzeźbiarz, grafik i pisarz; od 1919 w Kolonii, związany z ruchem dadaistycznym . od 1921 w Paryżu, współorganizator ruchu surrealist. (okres 1941-52 w USA); malarstwo sztalugowe i ścienne, rzeźba, różne techniki graf., ilustracje książkowe, scenografia, zainteresowanie filmem.
SCHWITTERS KURT (1887-1948), malarz niem.; jeden z gł. przedstaw dadaizmu; tworzył kolaże (tzw. Merzbilder), abstrakc. rzeźby (tzw. Merzbau); zajmował się poezją, wydawał pismo „Merz” (od 1923), współpracował z redakcją „Der Sturm”
NEOPLASTYCYZM doktryna malarska stworzona w latach 1914-17 przez P. Mondriana. Jedna z głównych odmian abstrakcji geometrycznej. Przedstawianie za pomocą przecinających się linii prostych, tworzących prostokątne pola wypełnione podstawowymi barwami oraz trzema niekolorami czarny, szary, bialy. zestawienie dwóch kierunków linearnych: pionu i poziomu tworzących kąt prosty
NABIŚCI Grupa artystyczna, działająca we Francji w latach 1888-1899, stworzona przez Paula Sérusiera. Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa nabis oznaczającego proroka.
Nabiści tworzyli pod wpływem Lautreca, Gauguina, Moreau, symbolizmu i Pre-rafaelitów, fascynowali się (jak wszyscy w tamtych czasach) japońskim drzeworytem. Ruch tworzyli studenci prywatnej Académie Julian w Paryżu, W 1890 r. ukazał się artykuł - manifest „Definicja neo-tradycjonalizmu”.
W swoim programie artystycznym stwierdzali, że w sztuce rzeczywistość ulega podwójnej deformacji: subiektywnej - ukazującej indywidualne uczucia twórcy i obiektywnej - łączącej w sobie poszukiwania artystyczne. Wydawali czasopismo "La Revue Blache". Swoje obrazy umieszczali m.in. na wystawach Związku Artystów Niezależnych.W marcu 1899 odbyła się ostatnia wystawa grupy.
Przedstawiciele: Pierre Bonnard Maurice Denis , Maxime Dethomas , Meyer de Haan , Rene Georges Hermann-Paul , Henri-Gabriel Ibels, Georges Lacombe, Aristide Maillol, Paul Ranson,, József Rippl-Rónai, Ker-Xavier Roussel, Paul Sérusier, Félix Vallotton , Jan Verkade, Edouard Vuillard
ABSTRAKCJA ORGANICZNA zalicamy do tego abstrakcyjny ekspresjonizm, action painting, informel czy taszyzm. Jest to odmiana sztuki abstrakcyjnej, polegająca na operowaniu formami nieregularnymi, sugerującymi kształty organiczne, plamy i formy nieregularne, przypominające struktury biologiczne. Arp, Moore,Brancusi
ABSTRAKCJONIZMsztuka niefiguratywna, jeden z zasadniczych nurtów w sztuce XX w, polegający na świadomym rezygnowaniu z przedstawiania osób, przedmiotów oraz wszelkich form obserwowanych w naturze i tworzeniu dzieł przy pomocy czystych form tzn, koloru, plam, linii, brył geometrycznych. W. Kandinsky, F. Kupka, P.Mondrian, J. Pollock
ABSTRAKCJA GEOMETRYCZNA formy geometryczne o zdecydowanych wyraźnych konturach L. Nicholson, E. Kelly
ABSTR POSTMALARSKA (CHROMATYCZNA) operowanie czystym kolorem, malarstwo „pól barwnych” Kolor odziałuje emocjonalnie, ujawnia ekspresyjność, symbolizm. Mark Rothko, Reinhardt
ABSTR POMALARSKA amerykańskie malarstwo abstrakcyjne kontynuująe zasacy ekspresjonizmu abstrakcyjnego, któremu jednak przeciwstawia proste formy o czystych konturach lub wielkie barwne płaszczyzny, brak efektów malarstwa gestu i symbolizmu. W zależności od tego czy głównym elementem jest kolor czy geometryczna forma wyodrębniamy nurty: color field painting i hard edge - o ostrych konturach. Francis Frankenthaler, Louis, Noland, Olitski, Poons
ABSTRAKCYJNY EKSPRESJONIZM jedna z form abstrakcyjnego malarstwa organicznego, przest: Pollock, W. de Kooning, F.Kline, M. Tobey, J. Fautrier, G. Mathieu, koncentrowali się gł na dynamice procesu twórczego i towarzyszących mu przezyciach wewnętrznych, przywiązywali duza wage do samej akcji malowania, niekonwencjonalne techniki np.dripping
ACTION PAINTING skrajna forma abstrakcyjnego ekspresjonizmu, malarstwo akcji, Pollock
AWANGARDA charakterystyczny sposób działania, prowokacje artystyczne, obyczajowe, poczucie spełnienia misji, nie był to ruch masowy. Duży dystans do objawów współczesności, wolność myślenia i działania, współpraca między różnymi dyscyplinami sztuk
BARBIZOŃCZYCY 1830-1850 grupa artystów skupiona w miejscowości Barbizon, niedaleko lasu Fontainebleau, zamiłowanie do pejzaży malowanych w plenerze, studiowali twórczość brytyjskiego artysty Johna Constable'a, odeszli od tradycji XVIII w pejzażu, powrócili do mal prostego, bazującego na rysunkach i szkicach olejnych, główny obiekt zainteresowań- krótkotrwałe zjawiska natury-miany pory dnia, pór roklu, otworzyli drogę impresjonizmowi, swoboda wypowiedzi, delikatność, inspiracje holenderskim pejzażem Przedst: J.F. Millet, T. Rousseau, N. Diaz de la Pena, F. Daubigny, C. Troyoni
DIE BRÜCKE, stowarzyszenie niem. malarzy ekspresjonistów, zał. 1905 w Dreźnie przez E.L. Kirchnera, E. Heckla i K. Schmidta-Rottluffa; czł. m.in.: E. Nolde, M. Pechstein, C. Amiet; od 1910 w Berlinie; nazwa ugrupowania, wprowadzona przez Schmidta-Rottluffa, miała wskazywać na chęć przerzucenia mostu między sztuką współcz. a sztuką przyszłości; postulowali walkę z naturalizmem w sztuce; posługiwali się płaską, kontrastowo zestawioną, intensywną plamą barwną, uprawiali też grafikę, zwł. drzeworyt; gł. kompozycje figuralne, często o charakterze społ.-obyczajowym i symbol.; regularne wystawy i własne publikacje; działalność o dużym znaczeniu dla nowocz. niem. grafiki; 1913 rozwiązane.
PECHSTEIN MAX (1881-1955), niem. malarz i grafik; studiował w Dreźnie, 1906-12 czł. Die Brücke; od 1908 działał w Berlinie (współtwórca grupy Neue Sezesion); 1933 objęty zakazem wystawiania prac; od 1945 prof. Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Berlinie; tworzył ekspresjonist. kompozycje figuralne, pejzaże i portrety o uproszczonej formie i nasyconym kolorycie (Powracające łodzie 1919); drzeworyty, litografie i projekty mozaik.
NOLDE EMIL, właśc. E. Hansen (1867-1956), niem. malarz i grafik; wybitny przedstawiciel niem. ekspresjonizmu; studiował w Monachium, Paryżu i Kopenhadze; działał gł. w Berlinie, 1906-07 związany z Die Brücke;); początkowo pod wpływem impresjonizmu, po 1908 tworzył ekspresjonist. kompozycje graf. i mal., o tematyce rel. i symbol. (obrazy z motywem masek), odznaczające się uproszczoną formą i żywą, ostrą plamą barwną, oraz dążeniem do groteski i deformacji;
KIRCHNER ERNST LUDWIG (1880-1938), niem. malarz i grafik; jeden z gł. przedstawicieli niem. ekspresjonizmu; współzałożyciel stowarzyszenia Die Brücke; 1911-16 przebywał w Berlinie (kontakt z grupą Der Sturm), od 1917 — w Szwajcarii; twórczość inspirowana sztuką średniow., jap. drzeworytem, sztuką prymitywną i współcz. kierunkami artyst.; kompozycje figuralne z aktami, sceny wielkomiejskie, portrety, pejzaże; malowidła ścienne, drzeworyty; malarstwo Kirchnera cechuje płaska, intensywna plama barwna, syntet. rysunek, silnie zaznaczony kontur; w końcowej fazie twórczości zbliżył się do kubizmu i abstrakcji; autor kroniki Die Brücke
HECKEL ERICH (1883-1970), niem. malarz i grafik; przedstawiciel ekspresjonizmu, współzałożyciel Die Brücke; grafika i kompozycje figuralne oraz portrety i pejzaże, gł. ekspresjonist., o elementach symbolizmu; malowidła ścienne.
SCHMIDT-ROTTLUFF KARL, właśc. K. Schmidt (1884-1976), niem. malarz i grafik; jeden z czołowych przedstawicieli sztuki ekspresjonizmu; współzałożyciel grupy Die Brücke; od 1947 prof. Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Berlinie; tworzył ekspresjonist. kompozycje o dużych walorach dekor. i treściach mistyczno-symbol.; ekspresyjny charakter miały również jego rzeźby i prace graficzne.
DE STIJL 1917 nazwa grupy i miesięcznika holenderskiego - gdzie umieścili swój manifest w 1918 przez malarzy: Doesburga, Mondriana, Lecka< Huszara. Wkład w rozwój nowej świadomości estetycznej, równowaga między duchem epoki i środkami estetycznymi, sztuka jako ta, która wskazuje drogę do powszechnej harmonii, wizja sztuki abstrakcyjnej maksymalnie uproszczonej o charakterze geometrycznym Doesburg, Mondrian, Leck, Huszar, Brancusi, Arp, El Lissitzky
EKSPRESJONIZM.w sztukach plast. był związany z awangard. prądami pierwszego trzydziestolecia XX w. (np. dadaizmem, fowizmem, futuryzmem); gł. cechy: subiektywizm przez spontaniczne wyrażanie przeżyć wewn., tendencje mistyczne i krytyka współcz. cywilizacji, posługiwanie się brutalnym kontrastem, karykaturą i groteską, celowe deformowanie zewn. obrazu świata. Bezpośrednimi prekursorami ekspresjonizmu byli V. van Gogh, H. Toulouse-Lautrec, J. Ensor i E. Munch; ekspresjoniści nawiązywali m.in. do sztuki społeczeństw pierwotnych i sztuki dziecięcej, do średniow. rzeźby, sztuki lud., fowizmu i symbolizmu. Ogólną tendencją było przywiązywanie dużej wagi do spraw formy (linearyzm, deformacja obrazu, abstrakc. koloryt w dysonansowych zestawieniach), rezygnacja z wiernego odtwarzania rzeczywistości na rzecz wnikliwej analizy przeżyć wewn. i spotęgowania siły wyrazu (ekspresji). Rozwinęła się grafika (zwł. drzeworyt). Ośrodkiem ruchu było ugrupowanie Die Brücke (E.L. Kirchner, E. Heckel, K. Schmidt-Rottluff, E. Nolde, M. Pechstein) i Der Blaue Reiter (W. Kandinsky, F. Marc, A. Macke); z ekspresjonizmem byli związani także P. Modersohn-Becker, O. Kokoschka, E. Barlach, K. Hofer. Ekspresjonizm rozwinął się też m.in. we Francji (fowiści, malarze z École de Paris..
MUNCH EDVARD ( 1863-1944), norw. malarz i grafik; uległ wpływom malarstwa postimpresjonist.; związany z symbolistami i szkołą z Pont-Aven; po ciężkiej chorobie nerwowej 1909 osiadł w Norwegii. Tworzył symbol. kompozycje figuralne, dając w nich w ekspresyjny sposób wyraz obsesjom erotycznym, uczuciom samotności, przygnębienia, lęku przed chorobą i śmiercią (m.in. Zazdrość 1890, Krzyk 1893, Fryz życia — 3 wersje, Taniec życia 1899/1900, Dziewczęta na moście 1901); portrety, pejzaże,; stosował silny kontur, płynną secesyjną linię, zróżnicowany koloryt, z którym wiązał treści symbol.; Twórczość Muncha oddziałała b. silnie na malarstwo eur. pocz. XX w., będąc jednym z gł. źródeł ekspresjonizmu; Chore dziecko/Wiosna/Letnia noc/ Dziewczyna czesząca włosy/Gwieździsta noc/Światło księżyca/Krzyk/Głos/Autoportret nad maską kobiety/Nazajutrz/Dojrzewanie/3 okresy w życiu kobiety/Autoportret z zapalonym papierosem/Madonna/Łoże śmierci/Śmierć w pokoju chorego/ Melancholia/Pocałunek/Taniec życia
4 synów doktora Lindego/Samotni
Wszystko w śniegu/śnieg padający na ścieżkę
Autoportret z butelka wina/Śmierć Maneta
ENSOR JAMES (1860-1949), belg. malarz i grafik; początkowo realist., ciemne w tonacji pejzaże, wnętrza, martwe natury, portrety ( Muzyka rosyjska 1881); pod wpływem impresjonizmu rozjaśnia paletę, wprowadza też wątki symbol. i fantastyczne oparte na groteskowych zestawieniach elementów realist. z irracjonalnymi motywami widm, masek karnawałowych i szkieletów (Intryga 1890, Maski i śmierć 1897); twórczość Ensora stanowi zapowiedź ekspresjonizmu; gł. dzieło Wjazd Chrystusa do Brukseli (1888); liczne akwaforty (Katedra 1886) i litografie; Ensor tworzył też dzieła muz. (balet-pantomima La gamma d'amour 1908) i literackie.
KOKOSCHKA OSKAR (1886-1980), austr. malarz, grafik, pisarz i dramaturg; po 1910 w Niemczech, związany z Secesją; Berlińską oraz Blaue Reiter die Brücke; od 1953 w Szwajcarii; portrety, symbol. kompozycje figuralne o charakterze ekspresjonist., swobodnej technice mal., bogatym kolorycie, często o antywojennej i antyhitl. wymowie, cykle graf.; autor ekspresjonist. dramatów.
FOWIZM [ franc.], kierunek w malarstwie franc. pocz. XX w., reprezentowany gł. przez H. Matisse'a oraz m.in. przez: A. Marqueta, G. Rouaulta, A. Deraina, M. Vlamincka, O. Friesza, R. Dufy'ego, G. Braque'a, K. van Dongena. Największa aktywność fowistów (którzy nie stanowili grupy zwartej organizacyjnie i nie ogłosili żadnego programu teoret.) zaznaczyła się 1904-07; 1905 odbyła się słynna wystawa w Salonie Jesiennym w Paryżu, która wywołała oburzenie krytyki (określenie malarzy jako `klatka dzikich bestii' dało nazwę fowizmowi). Fowizm był reakcją na impresjonizm i symbolizm; nawiązywał do twórczości V. van Gogha, P. Gauguina i P. Cezanne'a oraz sztuki ludów pierwotnych; gł. cechy: ekspresja plamy barwnej, płaska kompozycja, syntet. rysunek często graniczący z deformacją, ostre kontrasty kolorów, traktowanych niezależnie od przedstawianych motywów. Po 1907 fowizm przestał istnieć; wpłynął na kształtowanie się ekspresjonizmu.
MATISSE HENRI (1869-1954), franc. malarz i grafik; współtwórca fowizmu;jego wczesne prace mają charakter akademicki (Deser 1897), pod wpływem impresjonizmu a następnie neoimpresjonizmu rozjaśnił paletę; później malował obrazy we własnym stylu (Radość życia 1906, Przepych, spokój i rozkosz 1907), odznaczające się czystym kolorytem oraz prostotą kompozycji i rysunku, zerwaniem z tradycyjną przestrzenią. Od 1908 okres świat. sławy malarstwa Matisse'a (m.in. 1908-11 Muzyka, Taniec, Czerwone studio); w latach następnych dekor. kompozycje z postaciami odalisek i portrety kobiet arab. oraz obrazy z widocznym wpływem kubizmu syntet. ( Złote rybki 1915, Lekcja muzyki 1917); po 1930 najpełniejszy rozkwit stylu Matisse'a; gł. tematy — martwe natury i postać kobieca we wnętrzu ( Muzyka 1939, Wielkie czerwone wnętrze 1948);
DERAIN ANDRÉ (1880-1954), malarz franc.; 1904-07 jeden z gł. przedstawicieli fowizmu; gł. pejzaże miejskie o ostrych barwach (Most Westminsterski 1906); później zbliżył się do kubizmu, a następnie, po 1918, ulegając ogólnej tendencji powrotu do malarstwa tradycyjnego, malował portrety i martwe natury; zajmował się też scenografią, grafiką, rzeźbą i ceramiką.
VLAMINCK MAURICE de (1876-1958), franc. malarz, grafik i ilustrator; jeden z gł. przedstawicieli fowizmu, najbardziej gwałtowny i spontaniczny malarsko; malował zwł. pejzaże i martwe natury, o jaskrawym, intensywnym kolorze, uproszczonym rysunku i płaszczyznowo ujętej kompozycji (Czerwone drzewa 1906);
FUTURYZM. Inicjatorami futuryzmu w sztukach plast. byli: G. Balla, U. Boccioni, C. Carra, L. Russolo, G. Severini; 1910 wydali oni Manifest malarzy futurystów i Manifest techniczny. Podstawą futuryzmu w sztukach plast. było odrzucenie sztuki przeszłości, zasada powszechnego dynamizmu, teoria zaniku materialności ciał pod wpływem światła i ruchu, nowa koncepcja czasu (symultanizm), przestrzeni (odrzucenie perspektywy). Tematyką były różne przejawy ruchu oraz rytm i tempo współcz. cywilizacji. Rzeźba (gł. Boccioni) oddawała zasadę dynamizmu przez rozłożenie jednorodnej materii na szereg różnych tworzyw, przenikanie się płaszczyzn lub architektonikę kompozycji — ciągłość form w przestrzeni. Koncepcja architektury opierała się na najnowocześniejszych osiągnięciach techn., upodobniając wizję miast przyszłości do organizmów gigantycznych maszyn.
BALLA GIACOMO (1871-1958), malarz wł.;początkowo tworzył w konwencji realist., następnie uległ wpływom impresjonizmu (pobyt w Paryżu); 1910 podpisał manifest futurystów, przejmując od nich zainteresowanie zagadnieniami ruchu (Pies na smyczy 1912, Lot jaskółki 1913, Merkury przechodzący przed słońcem 1916); w niektórych kompozycjach zbliżał się do abstrakcji.
CARRÀ CARLO (1881-1966), wł. malarz i krytyk sztuki; początkowo futurysta ( Tocząca się dorożka), później jeden z gł. przedstawicieli metafizycznego malarstwa (Pijak); od ok. 1921 malował gł. nastrojowe pejzaże morskie
BOCCIONI UMBERTO (1882-1916), wł. malarz, rzeźbiarz i teoretyk sztuki; 1910 wraz z F. Marinettim, C. Carrą i L. Russolo oprac. manifest futurystów; dążył do przejścia od analit. metody impresjonizmu do symultanicznej syntezy czasu, przestrzeni, formy i barwy, mającej oddawać też stany emocjonalne; szukał plast. wyrazu ruchu i możliwości jednoczesnego przedstawiania elementów świata wewn. i zewn. (Stany duszy 1911, Elastyczność 1912); w rzeźbie stosował formy negatywowe, często przenikające się (Wypukła i wklęsła abstrakcja głowy 1911, Jedyne kształty ciągłości w przestrzeni1913).
RUSSOLO LUIGI (1885-1947), malarz wł.; jeden z inicjatorów futuryzmu; wczesne dzieła pod wpływem O. Redona, później przyjął futuryst. zasady symultanizmu i dynamizmu, dążył do zapisywania impulsów akust. za pomocą środków malarskich.
SEVERINI GINO (1883-1966), malarz wł.; 1901-06 przebywał w Rzymie, od 1906 w Paryżu; 1910 związał się z futuryzmem; jego prace odzwierciedlają wpływy kubizmu (Błękitna tancerka 1912) i impresjonistów, zwł. G. Seurata, 1913-14 — abstrakcjonizmu; 1915 S. powrócił do sztuki figuratywnej; od 1945 tworzył gł. malowidła ścienne i mozaiki.
KUBIZM, kierunek w malarstwie i rzeźbie zainicjowany we Francji 1906-09 przez P. Picassa i G. Braque'a. Terminu kubizm (łac. cubus `sześcian', `kostka') użył krytyk L. Vauxelles w odniesieniu do dzieł malarzy uczestniczących w Salonie Jesiennym 1908. W manifestacjach kubistów brali udział m.in. malarze: A. Gleizes, J. Metzinger, F. Léger, H. Le Fauconnier, J. Gris, L. Markus (Marcoussis) oraz rzeźbiarze A. Archipenko i E. Nadelman. W kibizmie rozróżnia się 3 fazy: prekubistyczną (1906-09), analit. (1909-12), syntet. (po 1912). W historii kubizmu przełomową rolę odegrał obraz Picassa Panny z Awinionu (1907), zapowiadający nowe ujęcie bryły w malarstwie dzięki ostrym, łukowatym i linearnym podziałom figury (analogie z rzeźbą murzyńską); dalsze zagęszczenie podziałów, zaostrzenie konturów i rytmizację pola obrazu rozwinął Braque, dając początek nowej koncepcji przestrzeni w malarstwie — tzw. przestrzeni kubistycznej (faza analit.); w przestrzeni tej sytuowano wieloaspektowe wyobrażenia ludzi i rzeczy; w miarę upływu czasu przybierały one formy graniczących z abstrakcją wariacji na temat obranego motywu; aby zapobiec swoistemu hermetyzmowi, a jednocześnie związać sztukę z życiem kubiści posłużyli się kolażem; technika ta zapoczątkowała ostatnią fazę kubizmu; kubizm był. pierwszym kierunkiem, który radykalnie zerwał z tradycyjną koncepcją sztuki. Kierunek ten wywarł decydujący wpływ na dalszy rozwój sztuki XX w. (futuryzm, konstruktywizm, abstrakcjonizm).
PICASSO PABLO, (1881-1973), malarz hiszp.; studiował w Barcelonie i Madrycie; 1900-1902 kilkakrotnie przebywał we Francji, gdzie 1904 osiadł na stałe. ok. 1901 wykształcił cechy stylu (tzw. okres błękitny). Od 1905 zmienił kolorystykę i tematykę obrazów (okres różowy). W dalszej ewolucji pod wpływem rzeźby murzyńskiej i iberyjskiej doszedł do znacznej deformacji bryły i przestrzeni (Panny z Awinionu 1907). Od 1909 współpracował ściśle z G. Braque'em. W tzw. analit. fazie kubizmu obaj artyści wypracowali koncepcję strukturalnego rozłożenia przedmiotu i umownej przestrzeni będącą zanegowaniem tradycyjnego perspektywicznego ujmowania przestrzeni i bryły. W kolejnej, tzw. syntet. fazie kubizmu Picasso sięgnął po niemal. tworzywa, komponując z nich kolaże i obrazy-reliefy. W tę linię poszukiwań wplótł się cykl kompozycji realist. i klasycyzujących, zainspirowanych pobytem we Włoszech,W latach 20., nie biorąc udziału w ruchu surrealist., Picasso adaptował i przekształcał niektóre jego propozycje. Najważniejsze dzieła z lat 30. to cykle Minotauromachia, Sny i kłamstwa generała Franco oraz obraz Guernica, przeznaczony do pawilonu hiszp. na Wystawie Świat. w Paryżu (1937). Powojenna twórczość Picassa nie podlegała już gwałtowniejszym przemianom. Przez całe życie niezwykle wszechstronny i płodny, Picasso tworzył w wielu technikach i gatunkach sztuki (rzeźba, grafika, ilustratorstwo, ceramika). Próbował też sił w literaturze. Dzieła Picassa łączą śmiałość nowatorskich poczynań z przywiązaniem do śródziemnomor. tradycji sztuki figuratywnej.
BRAQUE GEORGES ( 1882-1963), franc. malarz, grafik i rzeźbiarz; współtwórca kubizmu; 1904-05 tworzył pod wpływem neoimpresjonizmu, potem zbliżył się do fowizmu; 1907 pod wpływem P. Cézanne'a zajął się problemem bryły i przestrzeni mal. poprzez geometryzację przedmiotów i sprowadzenie ich do czystych form plast. (pejzaże z Estaque 1907-08). Okres kubistyczny (współpraca z P. Picassem) obejmował fazę kubizmu analit. (1909-12), w której Braque wprowadził motywy liter, cyfr i instrumentów muz. ( Portugalczyk 1911), oraz fazę kubizmu syntet. (1912-14), w której stosował technikę kolażu i wiele efektów fakturowych. Po I wojnie światowej Braque stopniowo oddalił się od kubizmu; 1922-26 wystąpiły w jego twórczości tendencje klasycyzujące (cykl Kanefory); w tych pracach, jak również pejzażach nadmor. (od 1929) i Kąpiących się (1930-32), zaznaczył się ponownie wpływ Picassa. Zainteresowanie antykiem znalazło wyraz w akwafortach do Teogonii Hezjoda seria kompozycji figuralnych z motywem „podwójnej twarzy” (Malarz i modelka 1939) to dalszy ciąg mal. doświadczeń, których ukoronowaniem były powstałe w ostatnim okresie martwe natury i cykle: Bilard (1945), Postać we wnętrzu, Pracownia (1949), Ptaki (plafon w Sali Etruskiej w Luwrze, 1952).
KONSTRUKTYWIZM 1913-25 Za datę powstania można uznać 1914 r kiedy Tatlin tworzy pierwsze reliefy malarskie, tzw kontr reliefy. Artysta powinien współpracować z naukowcem i inżynierem. Konstrukcja i materiał- najważniejsze. Nacisk na ekspresję samej konstrukcji dzieła. Twórcy Ci pomijając funkcje dzieła sztuki eksponowali jego konstrukcję oraz materiały stosowane w przemyśle9mosiądz, stal, szkło, żelazo) montowane tak, aby obiekt przypominał maszynę. Tatlin, Rodczenko, Lissitzky, N.Gabo, A. Pevsner
ŁUCZYZM - RAJONIZM nurt powstały w Rosji w latach 1911-14, Przedst; Łarionow, Gonczarowa. Obrazy odznaczały się świetlistością, kolory ujęte były w smugi równo rozłożone lub przeciwległe. Synteza kubizmu, futuryzmu i orfizmu. Tworzono nowe formy powstające z krzyżujących się promieni odbitych przez różne przedmioty
METAFIZYCZNE MALARSTWO kierunek w sztuce włoskiej zainicjowany ok 1910 r. przez G. de Chirico. Met malarstwo było reakcją na zracjonalizowany program kubizmu i nowoczesność futuryzmu, a zarazem próbą irracjonalnego spojrzenia na świat i ujawnienia jego metafizycznych treści. Słuzyly temu odrealnione pejzaże nie zamieszkałych miast, zaskakujące zestawienia przedmiotów, układy z manekinami, przedstawianie tajemniczych światów budzących w widzu niepokój
MAL ANGIELSKIE KOŃCA XVIII W 1768 r w Londynie powstaje Akademia Sztuki- Szkoła akwarelistów, malarstwo było nastawione na obrazowanie życia rodzinnego, tematy alegoryczne i mitologiczne były rzadkością, tematy sakralne praktycznie nie istniały ze wzgl na panujacy anglikanizm; zamiłowanie do mal włoskiego, życie wiejskie, zwody, polowania, duża rolę odgrywa portret gł arystokracja-całopostaciowy w plenerze, styl angielski łączył w sobie francuskie rokoko z mal holenderskim Przestw: T.Gainsborough, J. Reynolds, W. Hogarth, J. Wright, B. West, W. Turner, J. Constable
NAZAREŃCZYCY-ROMANTYZM NIEMIECKI-BRACTWO ŚW ŁUKASZA
Grupa malarzy austr i Niemiec powstala w Wiedniu w 1809 r Nazwali się tak ponieważ wyglądem upodabniali się do Chrystusa-szaty mnichów i długie włosy. Ugrup założyli Johann Friedrich Overbeck i Franz Pforr. Z czasem przenieśli się do Rzymu, dołączył P. von Cornelius. Przeciwstawiali się akademizmowi, pragnęli pracowac w duchu braterstwa i ascetycznego ubóstwa. Za cel stawiali sobie odnowę malarstwa w imię ideału prostoty i niewinności, powrót do malarstwa tablicowego i XV wiecznego mal ściennego, sztuka powinna mieć duchowy wymiar, tematy duchowe, historyczne, koncepcja portretu inspirowana gotykiem/ Zajmują się freskami uwieczniając na nich sceny z życia św Józefa, oszczędne użycie koloru, silny linearyzm, by nie zatracić sensu przesłania, odwołanie do form archaicznych
NOWA RZECZYWISTOŚĆ ruch w Niemczech, przedst.: George Grosz, Otto Dix, powstał po I wojnie swiatowej, sprzeciw wobec ekspresjonizmowi, przetwarza jednocześnie środki charakterystyczne dla malarstwa metafizycznego, rezultatem była surowa figuralność, „szklista atmosfera” i dezorientująca wizja przestrzeni, przedstawiona w odpychającej konwencji rzetelnej karykatury, wizualizacja krytycznej analizy społeczeństwa powojennych Niemiec
NEOKLASYCYZM rodzaj europejskiej wrażliwości artystycznej, która zaowocowała stylem o różnych przejawach w oparciu o teoretyczny dorobek na temat antyku takich uczonych jak Winckelmann, pojmujących neoklasycyzm jako kierunek estetyczny.Ruch wielopłaszczyznowy w zależności od rejonu w jakim dzialali jego przedstawiciele. Opiera się na wzorach greckich i rzymskich, szuka idealnej formy natury, jest odpowiedzia na rokoko i sztuczny patos baroku, duchowy ojciec neoklasycyzmu - Davis, tematyka heroiczna i problematyka moralna, wyższość spokoju nad ruchem, wyższość prostoty nad skomplikowaniem, wyższość formy nad kolorem Przedst. J.L. David, J.A.D ingres, A.Luis, Gierodet- Trioson, Francais Gerard
MINIMAL ART. Kierunek w sztuce współczesnej powstały w latach 60 XX w odznaczajacy się prostota, anonimowością, monumentalizmem, tendencja do ograniczenia srodkow plastycznych, zainteresowanie przedmiotem niskiej rangi, gł masowymi wytworami przemysłu. Wielkie wymiary prac, formy o prostej geometrycznej budowie, nawiązującej do produkcji przemysłowej. Przedst: R. Morris, Richard Serra, Pierr Hanzoni
IMPRESJONIZM ruch artystyczny, który pojawił sie we Francji w latach 60 XIX w I trwał do jego końca. Złotym okresem były lata 1874-1886 kiedy to artyści tego kierunku działali jako grupa wystawiając swe prace na organizowanych przez siebie tzw. wystawach niezależnych Przedst: G. Caillebotte, Claude Monet, B. Morisot, Camille Pissarro, Auguste Renoir, Edgar Degas, Eduard Manet. Swym mal dawali wyraz chęci odejścia od dotychczasowych reguł i zasad w sztuce, sprzeciw wobec sztuki akademickiej, głowny cel: oddanie za pomocą srodków malarskich wszelkich zmienności jakie dostrzegali wokół siebie, przede wszystkim pejzaż, przedstawianie niestałości natury wynikającej z wpływu słońca na krajobraz- barwne zmiany, najbardziej interesowali się wpływem światłą ma rzeczywistość- podstawa ich malarstwa, Łagodna przyjemna kolorystyka, swobodny sposób malowania, szerokie pociągnięcia pędzla, jasna kolorystyka, rozmazana faktura, szkicowość, pozorny chaos, inspiracją jest wynalezienie fotografii - chęć uchwycenia chwili, malowali sceny codzienne, banalne z uwzględnieniem zmienności światła, ulotności powietrza, mgły 1874 - pierwsza wystawa, manifest Prekursor: Claude Monet i jego obraz impresja Wschód Słońca
NEOIMPRESJONIZM termin wprowadzony 1886 na określenie kierunku w malarstwie franc. końca XIX w., którego celem było uściślenie zasad impresjonizmu, a jednocześnie przezwyciężenie jego sprzeczności; inicjatorem neoimpresjonizmu był G. Seurat, kontynuatorem i teoretykiem kierunku — P. Signac a przedstawicielami H. Cross, Ch. Angrand, A. Dubois-Pillet oraz były impresjonista C. Pissarro. Neoimpresjoniści zachowali podstawową zasadę impresjonizmu — ograniczenie palety do czystych barw oraz gł. zakresu zainteresowań do studium koloru i światła — dążyli jednak do zdyscyplinowania formy, zachowując niezmieniony kształt przedmiotu i stosując bardziej zracjonalizowane prawa kompozycji; wykorzystując popularne wówczas teorie opt., skodyfikowali,, zasady dywizjonizmu (podział plamy barwnej polegający na rozbiciu plamy wizualnej na niewielkie punkty barwne i ograniczeniu palety do zasadniczych kolorów widma) i wynikającą z niego metodę mal. zw. pointylizmem (kładzenie obok siebie małych, jednakowej wielkości punktów barwnych);
SEURAT PAUL (1863-1935), franc. malarz i rysownik; wraz z P. Signakiem dążył do usystematyzowania zasad impresjonizmu i opracowania uniwersalnej, naukowo uzasadnionej metody mal.; zapoczątkował kierunek neoimpresjonizmu; od 1880 tworzył rysunki rozumiane jako świetlna wibracja tonów; w malarstwie stosował metodę pointylizmu; tworzył kompozycje figuralne (Une baignade 1884, La Grande Jatte 1886, La Parade 1887-88, Les poseuses 1888, Le Chahut 1889-90, La Cirque 1890-91), pejzaże mor. i okolic Paryża.
SIGNAC PAUL (1863-1935), franc. malarz, akwarelista i rysownik; współtwórca i teoretyk neoimpresjonizmu, którego zasady sformułował wraz z G. Seuratem; stosował metodę dywizjonizmu, używając czystych kolorów pryzmatycznych; malował gł. sceny rodzajowe w pejzażu, najczęściej nad brzegiem Sekwany, lub nadmor. (Port w Honfleur 1886) oraz portrety;
CROSS HENRI (1856-1910), malarz franc.; reprezentant neoimpresjonizmu; twórca pointylistycznych (pointylizm) pejzaży, gł. akwarelowych, odznaczających się dekoracyjnością i intensywnymi barwami; wywarł wpływ na H. Matisse'a i fowistów.
Nad brzegiem Morza Śródziemnego
Scena marynistyczna z cyprysami?
Zatoka Cavaliere
GAUGUIN PAUL (1848-1903), franc. malarz, rzeźbiarz i grafik; Początkowo tworzył pod wpływem impresjonistów, styl mal., pełen poet. symbolizmu, inspirowanego folklorem i pejzażem Bretanii; powstały wówczas kompozycje, malowane dużymi płaszczyznami intensywnych, czystych barw, zamkniętych grubym konturem (Żółty Chrystus 1888, Walka Jakuba z aniołem 1888); wraz z É. Bernard oprac. Założenia syntetyzmu (m.in. polegające na radykalnym uproszczeniu form zamkniętych wyraźnym, płynnym konturem, operowaniu płaską jednolitą plamą barwną i odrzuceniu perspektywy), które stały się podstawą tzw. szkoły z Pont-Aven, a potem grupy nabistów. w zetknięciu z bujnością tropik. przyrody i egzotyką tzw. prymitywnych kultur (prekolumbijskiej, jawajskiej, jap.) w twórczości Gauguina nastąpiło pogłębienie nurtu symbolizmu, połączone ze wzbogaceniem i uintensywnieniem kolorytu, maks. syntezą formy i większą monumentalizacją kompozycji Ogród w śniegu, Nędznicy-autoportret, Widzenie po kazaniu/walka Jakuba z aniolem
Van Gogh malujący słoneczniki, żółty Chrystus
Autoportret z żółtym Chrystusem, Cóż to? Jesteś zazdrosna, Skąd przybywamy? Kim jesteśmy? Dokąd idziemy?
POSTIMPRESJONIZMzespół różnorodnych zjawisk artyst. występujących gł. we Francji między 1886 a 1905 (wystąpienie fowistów); ogólną cechą sztuki tego okresu był odwrót od impresjonizmu, jednakże dla wielu przedstawicieli postimpresjonizmu impresjonizm stał się punktem wyjścia do dalszych poszukiwań twórczych, zwł. dla G. Seurata i P. Signaca, inicjatorów neoimpresjonizmu, P. Cézanne'a, który dążył w swych dziełach do wzmocnienia dyscypliny kompozycji obrazu i konstrukcji formy, czy H. Toulouse-Lautreca, zmierzającego do silnej ekspresji i podkreślenia dekor. wartości linii; do postimpresjonizmu zalicza się reprezentantów symbolizmu, m.in. O. Redona, P. Gauguina i É. Bernarda oraz związanych z nimi przedstawicieli szkoły z Pont-Aven, a także działających poza Francją: J. Ensora, J. Tooropa, E. Muncha, F. Hodlera; głosili oni prawo artysty do deformacji, syntezy i dekor. stylizacji form, nadając symbol. znaczenie barwom i liniom. Odrębne miejsce w postimpresjonizmie zajmują dzieła V. van Gogha, odznaczające się niezwykłą siłą ekspresji, dramatyzmem i wymową symbol.; wynikiem połączenia impresjonist. kolorytu z syntet.-dekor. ujęciem formy była twórczość tzw. intymistów (P. Bonnard, É. Vuillard); do zjawisk postimpresjonizmu niektórzy badacze włączają także fowizm.
CÉZANNE PAUL (1839-1906), malarz franc.;; izbliżył do grupy przyszłych impresjonistów;. We wczesnym okresie twórczości, oprócz ekspresyjnych i dynamicznych scen figuralnych) jak Kuszenie św. Antoniego (1867-70), Idylla (1870), Cézanne malował martwe natury, nawiązujące do prac E. Maneta (Martwa natura z czarnym zegarem ok. 1870), pejzaże z Estaque i Paryża, studia portretowe, w których zaznacza się właściwe Cézanne'owi współzależne traktowanie bryły i plamy barwnej. Od 1873 tworzył pod wpływem impresjonizmu, co przyniosło oczyszczenie i rozjaśnienie jego palety, wzmożenie wibracji barw i uspokojenie faktury. Odszedł jednak od impresjonizmu w kierunku wyrazistego rysunku, budowania formy kolorem, klas. kompozycji dużych płaszczyzn Prace z 1876-82 cechuje przejrzystość i równowaga kompozycyjna, budowanie przestrzeni przez nawarstwianie planów i określanie struktury przedmiotów przez geometryzację (Topole, Autoportret 1873-75). Około 1885 gł. problemem malarskiego widzenia Cézanne'a stało się wydobycie wzajemnego oddziaływania form i kolorów (Błękitny wazon, Autoportret z paletą, Kąpiące się 1883-87. W 1890-95 malował gł. kompozycje figuralne i portrety, dążąc do osiągnięcia pełni formy mal. Po 1895 zaznaczyło się u Cézanne'a dążenie do dram. i dynamicznej syntezy środków .
GOGH VINCENT van (1853-90), malarz hol.; 1881-86 tworząc realist., surowe rysunki, akwarele i obrazy nawiązujące do hol. malarstwa rodzajowego XVII w. (Jedzący kartofle 1885). W 1886 przybył do Paryża; tam, pod wpływem malarstwa impresjonist. i grafiki jap., rozjaśnił i wzbogacił koloryt, wyzyskując też wartości dekor. faktury i linii — pejzaże z Montmartre'u i okolic Paryża, portrety (Père Tanguy 1887, Autoportret przy sztalugach 1888). intensywne barwy widma słonecznego, z przewagą ulubionych żółci, gruba, impastowa faktura i deformacja, są traktowane jako środki ekspresji; w tym duchu rozwinął teorię koloru sugestywnego; (Nocna kawiarnia w Arles 1888, Pokój artysty 1888, kilka wersji Słoneczników ). Z powodu rozwijającej się choroby psych. umieszczony w zakładzie w Saint-Rémy, gdzie 1889-90 powstały liczne pejzaże o potęgującym się dram. napięciu i dynamizmie (Gwiaździsta noc 1888, Droga z cyprysem i gwiazdą 1890), martwe natury (kwiaty), portrety i kompozycje figuralne,
PRODUKTYWIZM lewicowy odłam awangardy rosyjskiej, sztuka powinna mieć cele użytkowe, przenikać wszystkie dziedziny życia, artyści powinni tworzyć sztukę użytkową dla szerokiego grona odbiorców koncepcja znosząca istnienie rzeczy - dzieła na korzyść bezpośredniego udziału artysty w życiu społecznym, jako tzw. organizatora produkcji, Tatlin, Rodczenko
projektowanie przedmiotów, porzucenie czystej sztuki na rzecz sztuki użytkowej)
PIERIEDWIZNICY Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych- rosyjska grupa artystyczna, powstała w 1870 w Petersburgu. Skupiała głównie absolwentów szkoły petersburskiej, malarzy i rzeźbiarzy.Powstałe z inicjatywy Iwana Kramskoja, Grigorija Miasojedowa, Mikołaja Ge oraz Wasilija Pierowa Stowarzyszenie miało na celu popularyzację sztuki narodowej przepojonej dążeniami postępowymi. Tematyką prac były pejzaże, malarstwo historyczne, sceny rodzajowe i portrety, ukazywana była ciężka dola ludu i zacofanie Rosji.
PONT-AVEN, szkoła z Pont-Aven nazwa nadana grupie malarzy (m.in. C. Amiet, E. Bernard, Ch. Laval, M. de Haan, A. Séguin, P. Sérusier), skupionych 1888-1900 wokół P. Gauguina, w czasie jego pobytu w Bretanii — w Pont-Aven i Le Pouldu; twórczość ich, inspirowana przez grafikę jap., sztukę archaiczną i lud., była jednym z przejawów symbolizmu; charakteryzowała ją syntet. forma, nadawanie linii i barwie znaczeń symbol., posługiwanie się płaską plamą barwną obwiedzioną dekor. konturem; szkoła z Pont—Aven rozpadła się po wyjeździe Gauguina na Tahiti, ale jej tradycje kontynuował E. Bernard;
TOULOUSE-LAUTREC HENRI de, (1864-1901), franc. malarz i grafik zafascynowany malarstwem E. Degasa; w obrazach, rysunkach i litografiach ukazywał chwytane na gorąco życie i typy paryskie końca XIX w. — sceny z kabaretów, teatru, cyrku, kawiarni, domów publ., wyścigów, sądów, szpitali i prosektoriów .twórca wnikliwych portretów, znakomitych plakatów (Divan japanais 1892, Jane Avril 1898, ilustracji w czasopismach. wycinkowość kompozycji, dążenie do oddania jednostkowego momentu łączą twórczość Toulousa-Lautreka z impresjonizmem, operowanie zaś skrótem, celność charakterystyki, często zawierającej elementy karykatury, oszczędność formy, zwięzły rysunek wzorowany na drzeworycie jap., dekor. kontur, płaskość intensywnej plamy barwnej służyły wyostrzeniu do granic karykaturalnej ekspresji środków postimpresjonist. warsztatu
Portret van Gogha/Woltyżerka/W MoulinRouge/Kobieta wkładająca pończochę
Ivet Gilbert/Anglik Korner w Mulin Rouge
Tańcząca Jeanne Avril/Toaleta/Kobieta przy oknie; /W loży
PURYZM 1918-25, twórcy puryzmu chcieli oczyścić sztukę z tego, co niepotrzebne, zawiłości, dekoracyjności formy, fantazji, wyrafinowanych treści. Ukazywali świat powszednich przedmiotów doprowadzonych do prostych form geometrycznych. Ozefant, Le Courbusier
ORFIZM mal odkubistyczne, abstrakcyjne, które miało mieć moc boską, jak muzyka, którą Orfeusz uspokajał dzikie zwierzęta, barwy kontrastowo zestawione w kręgach. Przedstawiciele: Delauney, Sonia Terk
ROMANTYZM Na pierwszym planie strefa duchowa i cierpienie, ulubionym tematem jest natura o swym nieobliczalnym wymiarze. Górskie nawałnice, rozpadliny, gęste ciemne lasy, miejsca osamotnione napawające lękiem. Nie ma cech odrębnego stylu, raczej wyraz postawyu światopoglądowej, ekspresja przezyc wewnętrznych, działanie emocjonalnym nastrojem. Popularnosc mal historycznego, potrzeba odwoływania się do przeszłości Anglia: Johan Heinrich Fussli, William Blake, Niemcy: Filip Otto Runge, David Casper Friedrich, Hiszpania: F. Goya, Francja: Theodore Gericault, Delacroix
PRERAFAELICI-ROMANTYZM ANGIELSKI grupa ang malarzy i poetów wzorujących się na sztuce wł XIV i XV w, przeciw akademizmowi, głosząc program sztuki odnowionej moralnie, czerpiącej z odczuwania natury i przeżyć moralnych, Przedst: W.H. Hunt-zalozyciel, J.E.Millais, -D.G.Rosetti,E. Burne-Jones, powstali w 1848 r w Londynie, linearyzm, dostojeństwo, szokujące zestawienia barwne, studiowali naturę w plenerze, inspiracje wyd historycznymi, średniowieczem, renesansem, klasyczna mitologią, rycerstwem. Malarstwo jako forma posłannictwa, sztuka ma funkcję odkupiającą, niechęc do ówczesnej sztuki oficjalnej, silny linearyzm
REALIZM XIX w, pojawia się zaraz po kryzysie romantyzmu, powrót do świata realnego, do natury bunt przeciw oficjalnej sztuce, zdsla od historycznych tematów, przedstawiano zwykłe życie z całą jego prozaicznością i człowiekiem w roli głównej, sztuka powinna zajmować się zwykłym życiem
REALIZM WE FRANCJI poł XIX w wciąż duża popularnością cieszylo się mal klasycystyczne, obrazy realistów uznano za wywrotne i nie dopuszczono ich do wystwy w Paryżu w 1855 r. Realizm we Francji przyjal najbardziej uporządkowany i spójny kształt. Nowe tematy zaczely z czasem wypierać mal alegoryczne i mitologiczne. Tematyka obejmowała biedotę, bezdomnych, klasy pracujące, koncepcję piekna zastąpiona pojęciem prostoty. Umowna data - 1855 Courbet za wlasne pieniadze wznosi Pawilon Sztuki Niezaleznej Przedst: Camill Corot, Courbet Gustave, Daumier Honore
SECTION D'OR [; franc.], ugrupowanie artystów związanych z kubizmem; inicjatorem grupy był J. Villon, dążący do nadania poszukiwaniom kubistycznym teoret.-programowej podstawy; czł. grupy: F. Léger, J. Gris, A. Gleizes, J. Metzinger, A. Lhote, R. de Le Fresnaye, L. Marcoussis — reprezentujący zdecydowaną postawę kubistyczną, oraz M. Duchamp, F. Picabia, F. Kupka, M. Laurencin, z których jedni zapowiadali swą twórczością dadaizm i abstrakcję, inni reprezentowali tendencje stylizatorskie; pierwszym wystąpieniem grupy była wystawa Section d'Or, urządzona 1912 w Paryżu.
LÉGER FERNAND (1881-1955), malarz franc.; malarstwo Léger'a kształtowało się pod wpływem P. Cézanne'a i fowistów; od 1910 był aktywnym uczestnikiem ruchu kubistycznego; malował kompozycje odznaczające się rytmiczną i zwartą formą, stosując często podział przedmiotów na cylindryczne segmenty oraz, od 1912, także jasny i żywy koloryt (Kontrasty form 1913), który zbliżał niektóre jego obrazy do orfizmu. Zafascynowanie techn. aspektem cywilizacji XX w. zapoczątkowało w jego malarstwie tzw. okres mechaniczny 1918-30 (Dyski 1919), wzbogacony z czasem oryginalną koncepcją „przedmiotów z przestrzeni” oraz dociekaniami nad istotą przestrzennego kontrastu form i kolorów (Klucze 1929). Po 1930 zaznaczył się zwrot ku formom org. i dynamicznym, prowadzący do ostatniej fazy wielkich kompozycji tematycznych (Nurkowie, Budowniczowie 1950).
GLEIZES ALBERT (1881-1953), franc. malarz i teoretyk sztuki; początkowo malował pod wpływem impresjonizmu, po 1910 doszedł do kubizmu, później do malarstwa abstrakc.; ok. 1912 związał się z grupą Section d'Or i z J. Villonem; wyd. (wspólnie z J. Metzingerem) dzieła teoret. o kubizmie (Du cubisme 1912); portrety, kompozycje figuralne i pejzaże; po I wojnie świat. uprawiał malarstwo religijne.
METZINGER JEAN (1883-1956), malarz franc.; reprezentant kierunku kubistycznego; 1912 opublikował (z A. Gleizesem) rozprawę Du Cubisme — pierwszą próbę sformułowania programu kubizmu; współpracował z grupą Section d'Or.
KUPKA FRANTIŠEK (1871-1957), czes. malarz i grafik; po studiach w Pradze i Wiedniu osiadł 1895 w Paryżu, gdzie początkowo był rysownikiem; wczesne obrazy pod wpływem fowizmu, następnie — kubizmu; po 1910 bezprzedmiotowe kompozycje złożone z barwnych rytmów (Nokturn 1910, Dwubarwna fuga 1912); od 1913 związany z grupą Section d'Or; od 1931 czł. grupy Abstraction-Création.
DUCHAMP MARCEL (1887-1968), brat Raymonda Duchamp-Villona i Jacquesa Villona, malarz franc.; czł. grupy Section d'Or (1912), gł. reprezentant międzynar. ruchu dadaistycznego i surrealist.; od 1915 gł. w USA, gdzie współpracował z redakcją pisma „291”; twórczość Duchampa ewoluowała od impresjonizmu, przez poszukiwania kubistyczno-futurystyczne ( Akt schodzący po schodach 1912) do eksperymentów manifestujących nieograniczoną wolność twórcy (tzw. ready mades, abstrakc. konstrukcje ze szkła, drewna i metalu); oddziałał na sztukę współcz. awangardy.
SECESJA prąd w sztuce powstały ok 1890 r do 1910. Dązenie do stylowej jedności sztuki, łączenie ze sobą róznych dziedzin plastycznych. Płynna, falista linia, kontur, lęk przed pustą płaszczyzną, subtelne barwy, stylizacja fauny i flory, motyw głowy kobiecej z rozplecionymi włosami, często fantastyczny, nierealny świat, wpływy sztuki japońskiej, baroku, rokoka, szt ludowej
SURREALIZMPrzesłanki obrazowania surrealist. zawierało metafiz. malarstwo G. de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami; programowy surrealizm pojawił się wraz z rozszerzeniem teorii surrealizmu na malarstwo, założeniami malarskimi surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”, odrzucenie naśladowania świata zewn. na rzecz uzewnętrzniania „modelu wewnętrznego”, odkrywanie „nadrzeczywistości”, wydobywanie na jaw stanów podświadomości, zarówno indywidualnej jak zbiorowej. Obrazowanie surrealizmu cechuje burzenie log. porządku rzeczywistości, kojarzenie elementów przez przypadek, inspiracja marzeniami sennymi, sztuką dzieci i umysłowo chorych; szukając możliwości przeniesienia zasady automatyzmu psych. w dziedzinę sztuk wizualnych, surrealiści sięgali po nowe techniki: kolażu, frotażu, fumażu (zadymianie, przypalanie), dekalkomanii (odbijanie przypadkowych plam), operowali zarówno formami odtworzonymi naturalistycznie (S. Dali) jak bliskimi abstrakcji (J. Miró); konstruowali także przedmioty o działaniu poet.: „rzeczy gotowe” (ready mades), „znalezione”, „oniryczne” i in.; stosowali szokujące formy ekspozycji swych dzieł, organizowali prowokujące i skandalizujące wystąpienia. Członkami ruchu byli: M. Ernst, H. Arp, Dali, Miró, R. Magritte, F. Picabia, Y. Tanguy, O. Dominiguez; niezależnym inspiratorem surrealizmu był M. Duchamp.
CHIRICO GIORGIO de (1880-1978), wł. malarz i rzeźbiarz; twórca koncepcji malarstwa metafizycznego; malował widoki opustoszałych miast, dziwne postacie i manekiny, m.in. Melancholia ulicy (ok. 1913), Siedzący manekin; 1924 wyjechał do Paryża, gdzie swą twórczość związał z surrealizmem; po 1930 zwrócił się w kierunku realizmu i akademizmu; od 1968 zajmował się również rzeźbą;
DALI SALVADOR (1904-89), hiszp. malarz, grafik i teoretyk malarstwa. Po studiach w Madrycie (1921-26) udał się do Paryża, gdzie spotkał P. Picassa i A. Bretona — przywódcę ruchu surrealist.; wkrótce stał się czołowym przedstawicielem tego kierunku. Opierając się na teorii psychoanalizy Z. Freuda rozwinął własną metodę twórczą, którą nazwał „paranoiczno-krytyczną”; w celu uzyskania atmosfery niezwykłości i fantastyki wykorzystywał wizje senne, halucynacje i przypadkowe zestawienia realnych przedmiotów, przedstawiając je w sugestywny i naturalistyczny sposób uzyskiwał efekty plast. graniczące z iluzjonizmem (Miękkie zegary, Trwałość pamięci — oba 1931, Płonąca żyrafa 1935) W 1972 otwarto Muzeum S. Dali w Figueras, jego rodzinnym mieście
MIRÓ Juan, hiszpański malarz, rzeźbiarz i grafik początkowo tworzył pod wpływem kubizmu oraz malował kompozycje w duchu naiwnego realizmu. Najtrwalsze związki połączyły go jednak z surrealizmem, którego stał się jednym z najbardziej oryginalnych przedstawicieli. Miró wykształcił swój niepowtarzalny styl, charakteryzujący wszystkie jego wytwory — od obrazów i rysunków, po ceramikę, freski i osobliwe „surrealistyczne przedmioty”.
Stosował motyw kobiety i ptaka.. Układy linii i kolorowych form, ułożonych w pozornym chaosie i o zakłóconej skali, budzą skojarzenia z postaciami ludzkimi i zwierzęcymi.
Intensywne kolory, operowanie skrótowym znakiem i linią budzą ducha humoru i zabawy, upodabniając prace Miró do radosnych tworów dziecka. Artysta operował jednak wszystkimi środkami w sposób całkowicie świadomy i wyrafinowany, wyczarowując za ich pomocą bogactwo znaczeń i nastrojów.
MAGRITTE RENÉ (1898-1967), malarz belg.; początkowo pod wpływem futuryzmu i kubizmu; ok. 1925 zwrócił się ku surrealizmowi, stał się gł. jego reprezentantem w Belgii; obrazy nacechowane niezwykłością i poet. nastrojowością, którą osiągnął dzięki zaskakującym zestawieniom realnie istniejących przedmiotów, przedstawionych w sposób naturalist., przy użyciu precyzyjnej techniki mal. (W krainie nocy 1928, U progu wolności 1929, Drabina ognia 1933, Wieczny ruch 1934)
SYMBOLIZM 1866- oficjalna data powstania, reakcja na realizm i akademizm, zwrot ku duchowości w sztuce, za cel postawili sobie przekaz ukrytych treści, prace przesiąknięte nastrojowością, zrodzony z potrzeby wyrazania tego co jest poza wizualna percepcją, a także nasycenia treści dzieła wieloznacznymi odniesieniami do innych dziedzin sztuki- literatury, muzyki, mitologii, poezji Istotne są aspekty filozoficzne i duchowe, symbol jako środek ekspresji Przedst: G. Moreau, P. de Chavannes,A. Bocklin, Odidon Redon, A. Osbert, J. Toorop
Rzeźba: A. Rodin, Camill Clodell
TASZYZM nurt w malarstwie abstrakcji niegeometrycznej wykazujący duże pokrewieństwa z informelem, i ameryk. Ekspresjonizmem abstrakcyjnym, rozwinął się po II wojnie w Europie, zwlaszcaa we Freancji, polega natworzeniu kompozycji malarskich żywiołowo i spontanicznie, za pomocą niekontrolowanych gestów, dopuszcza przypadkowość, obrazy składają się z bezkształtnych plam, które powstaja w wyniku rozchlapania farby, jej sciekania itp. Jednak nie sam przypadek tworzy dziela- artyści przez nachylanie plotna czy inne zabiegi decyduja o efekcie koncowym Wols,G. Mathieu
VORTYCYZM Horteks oznacza wir, ruch powstały ok 1912 r w Anglii, pokazanie ruchu, przyśpieszenia, elementami geometrycznymi w głąb, nie tylko na płaszczyźnie jak u futurystów. Przedst: Lewis, Roberts, Epstein