Ewolucja

wybranych

ustrojów,

XIX i XX wiek

dr hab. Arkady Rzegocki

arkady.rzegocki@uj.edu.pl

Prawidłowości



Specyfika ustrojowa wynikająca z
odmiennych doświadczeń
historycznych i ustrojowych, położenia
geograficznego, dominujących idei itp.



Podobieństw wynikające z korzystania
z doświadczeń innych państw,
rozprzestrzenianie się dominujących
idei, wpływ poszczególnych wydarzeń
historycznych

Cezury czasowe:



1789 – 1799 – 1815 – Rewolucja francuska,
wojny napoleońskie, rozpowszechnienie idei
rewolucyjnych i rozwiązań instytucjonalnych
(np. idee oświeceniowe, prawa człowieka, idee
demokratyczne, nacjonalizm, centralizacja,
konstytucje, kodeksy cywilne)



1815 – kongres Wiedeński – koncert mocarstw



Znaczenie XIX wieku dla rozwoju
instytucjonalnego (ustrojowego) państw,
narodów, miast itp.



1914 – 1918 – I wojna światowa



1918 – czternaście punktów W.
Wilsona



1919 - traktat wersalski



1939 – 1945 – II wojna światowa



1945 – 1989 – świat dwubiegunowy
(USA-CCCP), ruch państw
niezaangażowanych



Integracja ekonomiczna i polityczna

Trzy fale globalizacji



Odkrycia geograficzne XV i XVI
w.



XIX wiek, ekspansja potęg
przemysłowych



rozpad imperiów kolonialnych
po 1945 roku, a w szczególności
rozpad ZSRR zapoczątkował 3
falę

Trzy fale

demokratyzacji



1918 – (1920 rok – na 51

niepodległych państw – 10

demokracji przedstawicielskich)



1945 – (1985 – ok. 170 państw –

60 państw demokratycznych)



1989 – (1999 – 191 państw – 117

demokracje)



(40% ludności żyje w reżimach

niedemokratycznych)

Wybrane zjawiska:



konstytucjonalizm



Liberalizm



Demokratyzacja



Naród suwerenem



Nacjonalizm



Idea samostanowienia narodów/schyłek państw
wielonarodowych



XIX wiek – kolonizacja



XX wiek – dekolonizacja



Liberalizm gospodarczy – protekcjonizm – powolna
integracja po 1945 roku (EWG, EWWiS, Euratom; EFTA)



Ewolucja partii politycznych



Parlamentaryzm – zmniejszenie roli monarchów
(Parlamenty dwuizbowe)

Ewolucja instytucjonalna

w wybranych państwach:



Stany Zjednoczone Ameryki Północnej



Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i
Irlandii Północnej



Republika Francuska



Państwa niemieckie (Niemcy i Austria)



Cesarstwo Rosyjskie/ZSRR/Federacja Rosyjska



Polska (Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo
Poznańskie, Rzeczpospolita Krakowska,
Królestwo Galicji i Lodomerii, II Rzeczpospolita,
Państwo podziemne – polskie instytucje na
emigracji, PRL, III Rzeczpospolita)

Zjednoczone Królestwo

Wielkiej Brytanii i Irlandii

Północnej

Bóg i moje prawo

Akty prawne
(konstytucyjne)



Wielka Karta Swobód - 1215



Petycja prawa – 1628



Ustawy Długiego Parlamentu – 1641



Habeas corpus act (nietykalność osobista) –
1679



Ustawa o tolerancji religijnej (Bill of rights) –
1689



Ustawa sukcesyjna – 1701



Ustawy z XVIII – XX wiek rozszerzające prawa
polityczne obywateli



Demokratyzacja

reformy prawa

wyborczego



1829 – prawa wyborcze dla katolików



1832 – ustawa przyznające prawo wyborcze mężczyznom
– głowom rodzin o ile posiadali (lub dzierżawili) domy o
wartości czynszu minimum 10 funtów miesięcznie.
Odebranie praw wyborczych tzw. zgniłym miasteczkom
(martwym okręgom wyborczym) – tzw. reforma Greya



1835 – ustawa wprowadzająca demokratycznie obierane
władze miejskie. Prawa wyborcze dla wszystkich
podatników. 1888 – utworzenie wybieranych rad hrabstw.



1858 – prawo wyborcze dla Żydów



1867 – ustawa obniżająca cenzus majątkowy – 5 funtów
miesięcznie (reforma Disraelego)



Ustawy z lat 1884-85 – prawa wyborcze dla
wszystkich mężczyzn właścicieli domostw, nowy
podział kraju na jednomandatowe okręgi wyborcze –
tzw. reforma Gladstone’a



1918 – powszechność głosowania przez zniesienie
jakichkolwiek cenzusów majątkowych dla mężczyzn
powyżej 21 roku życia; prawa wyborcze dla kobiet
po 30 roku życia plus posiadanie mieszkania lub
opłacanie czynszu. Reforma Lloyda George’a



1928 – ustawa w pełni zrównująca prawa wyborcze
kobiet i mężczyzn.



1948 – ustawa znosząca system pluralny
pozwalający głosować tej samej osobie w kilku
okręgach wyborczych.

Republika Francuska



1789-92 – monarchia ograniczona



1792–1804 – I Republika



1804 – 1814/15 - I Cesarstwo



1814/15 – 30 – monarchia ograniczona



1830-48 – monarchia parlamentarna
(„lipcowa”)



1848-52 - II Republika



1852 – 70 – II Cesarstwo



1870/75 – 1940/46 – III Republika



1940 – 45 - tzw. Państwo
Francuskie (rząd Vichy) oraz
Komitet Wolnej Francji



1946 -58 – IV Republika



Od 1958 – V Republika

Państwa niemieckie



1803 – decyzja deputacji Sejmu Rzeszy o
likwidacji 112 drobnych państewek (głównie
biskupich)



1806 – 1813 – Związek Reński



1806 – cesarz Franciszek II zrzeka się swego
tytułu – następuje koniec Świętego Cesarstwa
Narodu Niemieckiego. Od tej pory pozostaje
jedynie cesarzem austriackim jako Franciszek I



1806-1807 – wojna francusko-pruska; pełna
dominacja Francji



1806 – likwidacja kilku kolejnych państw Rzeszy i
włączenie ich do Związku Reńskiego



1815-1866 – Kongres Wiedeński powołuje do życia
Związek Niemiecki (1833 – powołanie
Niemieckiego Związku Celnego)



1837 – wygaśnięcie unii personalnej między
Hanowerem i Wielką Brytanią



1848-49 – obrady parlamentu frankfurckiego
debatującego nad zjednoczeniem Niemiec



1866 – wojna prusko-austriacka i likwidacja
Związku Niemieckiego.



1867-1871 – Związek Północno-Niemiecki –
federacja pod przywództwem Prus



1870-71 – wojna prusko-francuka



1.01.1871 – proklamowanie powstania Zjednoczonej II
Rzeszy (koniec 1918)



18.01.1871 – król Wilhelm cesarzem II Rzeszy



Marzec 1871 – konstytucja Rzeszy



1918 – obalenie cesarstwa i wprowadzenie republiki



1919 – 1933 – Republika Weimarska (w Weimarze
uchwalono konstytucję w 1919)



1932-33 sukcesy wyborcze NSDAP



1933-1945 – III Rzesza



1945-49 – okupacja Niemiec



1949 – powstanie RFN i NRD



3.10.1990 – zjednoczenie Niemiec