DOBRA WIARA (łac.) bona fides) - jest domniemaniem prawnym i zarazem jednym z najważniejszych pojęć prawa cywilnego. W Polsce unormowana została w artykule 7 Kodeksu Cywilnego, który dzieli osoby na te będące w "dobrej" i te będące w "złej" wierze. Kryterium, według którego dokonuje się tego podziału jest stan psychiczny (nastawienie) osoby odnoszący się do jej wiedzy o istnieniu jakiegoś stosunku prawnego i/lub wynikającego z niego prawa podmiotowego.

• w przypadku dobrej wiary mamy do czynienia z błędnym ( ale usprawiedliwionym ) przekonaniem jakiejś osoby, że przysługuje jej określone prawo podmiotowe.

• ze złą wiarą mamy do czynienia wtedy gdy ktoś wie ( albo nie wie, choć powinien wiedzieć ), że jakieś prawo mu nie przysługuje.

Ponieważ Kodeks cywilny uzależnia w bardzo wielu przypadkach skutki prawne od istnienia "dobrej" lub "złej" wiary, domniemanie to ma kolosalne znaczenie w całym orzecznictwie cywilnym, tym bardziej, że wiąże sąd do momentu, gdy nie zostanie obalone.

RĘKOJMIA WIARY PUBLICZNEJ KSIĄG WIECZYSTYCH - swoisty aspekt mocy prawnej ksiąg wieczystych polegający na tym, że osoba dokonująca czynności prawnej o skutkach rozporządzających ( np. zawierająca umowę kupna ) z osobą uprawnioną według treści księgi wieczystej ( czyli wpisaną do księgi jako właściciel, wieczysty użytkownik lub inny uprawniony ) nabywa własność lub inne prawo rzeczowe, choćby stan prawny ujawniony w księdze wieczystej nie był zgodny z rzeczywistym stanem prawnym ( właścicielem był w rzeczywistości kto inny).

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych uregulowana jest w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece ( jedn. tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. ).

Nabywca, który w dobrej wierze nabył nieruchomość od osoby uprawnionej wedle treści księgi wieczystej, może skutecznie domagać się wydania rzeczy od właściciela, który nie jest ujawniony w księdze (właściciel nieujawniony zostaje pozbawiony własności). Co za tym idzie, rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych stanowi odstępstwo od zasady, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw aniżeli sam posiada.

NIEDBALSTWO (łac. negligentia) to pojęcie z zakresu teorii prawa oznaczające jedną z postaci (obok lekkomyślności) nieumyślnego spowodowania czynu zabronionego. Przeciwieństwem niedbalstwa jest diligentia (staranność, troska, delikatność).

W doktrynie prawa, a w szczególności prawa karnego negligentia dzieli się na lekkomyślność, tj. lżejszą postać niedbalstwa oraz na niedbalstwo sensu stricto - w prawie cywilnym nazywane "rażącym niedbalstwem".

W niedbalstwie brak jest zamiaru wyrządzenia szkody, przy czym cechuje je świadomość tego, że szkoda może zostać wyrządzona (w przypadku lekkomyślności) lub brak takiej świadomości połączony jednak z możliwością przewidzenia szkody (w przypadku rażącego niedbalstwa).

Prawo rzymskie wskazywało na trzy postacie niedbalstwa :

• culpa lata - niedbalstwo lekkie,

• culpa levis - niedbalstwo średnie,

• culpa in concreto - niedbalstwo grube.

NALEŻYTA STARANNOŚĆ - to obowiązek stron stosunków umownych do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności ( art. 355 k.c. ). Jest przeciwieństwem rażącego niedbalstwa. Za miernik należytej staranności uznaje się miernik obiektywny, odnoszący się do każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji, formułowany na podstawie takich dotyczących ich reguł, jak: zasady współżycia społecznego, szczegółowe normy prawne, pragmatyki zawodowe, zwyczaje itp.

Dobra wiara chroni uczciwy obrót, a grube niedbalstwo wyklucza dobrą wiarę.

Wykluczenie dobrej wiary :

• przy nieruchomości - grube niedbalstwo,

• przy ruchomości - nienależyta staranność.

Kto odpowiada za szkodę :

• trzeba mieć ukończone 13 lat,

• wyłączone są osoby niepoczytalne.

Odpowiedzialność dzielimy:

• za własne czyny

• za cudze czyny osoby ( odpowiadają wtedy przedstawiciele ustawowi lub sprawują stały nadzór nad tymi osobami na zasadzie winy w pilnowaniu ).

Rodzice mogą się zwolnić z odpowiedzialności wtedy gdy udowodnią że nie wystąpiły braki wychowawcze. Braki takie zrównuje się wtedy z winą w pilnowaniu.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - Opiera się na założeniu, że ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił (por. art. 430, 433-436, 474 Kodeksu cywilnego ). Ważne są także zasady współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego - oznaczają minimum powszechnie przyjmowanych zasad poprawności i uczciwości w relacjach z innymi osobami. Jest to zwrot niedookreślony, używany zwłaszcza w przepisach regulujących stosunki cywilnoprawne; stosując go, ustawodawca tworzy klauzulę generalną odsyłająca do norm pozaprawnych. To, czy określone zachowanie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego ocenia się w odniesieniu do konkretnego przypadku i całości towarzyszących mu okoliczności, czego weryfikacja jest zadaniem sądu ( patrz art. 5 KC ). Zasady współżycia społecznego stanowią element porządku prawnego. Nie są sankcjonowane ani egzekwowane.

Osobnym reżimem jest odpowiedzialność ubezpieczeniowa.

Od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, można uwolnić się wykazując przynajmniej jedną z okoliczności egzoneracyjnych, jakimi są:

• siła wyższa ( zdarzenie zewnętrzne, od woli ludzkiej niezależne, nie można przewidzieć i zapobiec ),

• wyłączna wina poszkodowanego,

• wyłączna wina osoby trzeciej.

ZASADA SŁUSZNOŚCI - obejmuje wypadki, w których zasady współżycia społecznego wymagają przypisania poszkodowanemu odszkodowania w części lub nie w całości mimo braku pozostałych przesłanek odpowiedzialności. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności jest reglamentowana w art. 419, 428, 431§2 ( art. 419 - podstawa odpowiedzialności na zasadzie słuszności ).

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności będzie uzasadniona

1. gdy osoby zobowiązane do nadzoru obala domniemanie winy,

2. jeżeli ściągnięcie od osób zobowiązanych do nadzoru odszkodowania jest bądź niemożliwe lub bardzo utrudnione,

3. jeżeli nie ma osób zobowiązanych do nadzoru.

Odpowiada :

• bez względu na winę

Są to przede wszystkim wypadki komunikacyjne gdyż dotyczy to przede wszystkim samoistnych posiadaczy samochodu.

Zwalnia go odpowiedzialności :

• siła wyższa,

• oddał posiadanie rzeczy innej osobie w posiadanie zależne.

Odpowiedzialność nie będzie dotyczyć prekarii ( oddaniu rzeczy w posiadanie z grzeczności ).

Samoistny posiadacz może odpowiadać na zasadzie winy gdy zaistnieje :

• w wyniku zderzenia,

• przewóz z grzeczności, a osoba przewożona domaga się odszkodowania na szkodę.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka :

• Odpowiedzialność osób przewożących na „łepka”,

• odpowiedzialność przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody za szkodę komukolwiek w związku z tym ruchem ( np. elektrownia, PKP, PKS ).

Przesłanki wyłączające odpowiedzialność na podstawie ryzyka :

• siła wyższa,

• wyłączna wina poszkodowanego,

• wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo nie odpowiada.

Przyczynienie się poszkodowanego do nastąpienia szkody powoduje nadzwyczajne złagodzenie odszkodowania.

Zasada pełnego odszkodowania nie stoi na przeszkodzie, aby przy ustaleniu rozmiaru odszkodowania wziąć pod uwagę :

1. korzyści jakie osiągnął poszkodowany w związku ze szkodą

2. konieczność uwzględnienia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody.

W art.362KC stwierdzono, że obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu z uwagi na przyczynienie się poszkodowanego.

Kiedy możemy mówić o przyczynieniu się poszkodowanego ?

Ustawodawca tę kwestie zbywa krótkim postanowieniem, iż interesujące nas zmniejszenie odszkodowania ma być stosowane do okoliczności a zwłaszcza do stopnia winy obustronnej. Przykładem co do stopnia winy obustronnej jest art.369KC.

Elementy prawa i procedury cywilnej - dr Wiktor Serda

wykład 9 w dniu 07.07.2008r.

Strona 2

---