NAUKA O PAŃSTWIE

wykłady

Europeistyka I

I/II 25.02.2008

03.03.2008

DEFINICJE PAŃSTWA

III 10.03.2008

GENEZA PAŃSTWA-KONCEPCJE

I KONCEPCJA TEOLOGICZNA-TEISTYCZNA - państwo jako twór pochodzi od boga lub bogów.

1. Egipt - by wzmocnić władzę ziemską uznaną uznano, iż władca - faraon jest zarazem bogiem. Zwiększa to posłuch i autorytet władcy, ale jednocześnie powoduje, iż faraon mógł żenić się tylko z podobną mu kobietą (boską).

2. Mojżesz - tworzy państwo w oparciu o monoteizm, Bóg przemawia (przez niego) do ludzi, co daje mu autorytet.

a) w chrześcijaństwie św. Augustyn uznaje, iż wszelka władza i wszelkie twory (w tym państwo) pochodzą wprost od Boga, zatem nie można przeciwstawiać się władzy bo Bóg pozwała na jej funkcjonowanie.

b) w średniowieczu św. Tomasz uznaje, że człowiek ma w sobie na wzór i podobieństwo Boga rozum i za jego pomocą może rozpoznać dobro i zło. Uznaje, że władza i państwo jako idea pochodzi od Boga, ale człowiek rozumem wypełnia je treścią. Zatem władza podlega ocenie przez rozum i gdy jest zła można ją obalić.

3. Grecja - tu nie rozwija się koncepcja oparta o interwencję bogów, są dwie inne:

a) teleologiczna („telos”- gr. cel ) - celowościowa, tu zakłada się, iż wszelkie działania służą czemuś, zatem państwo powstało by służyć ludziom.

b) intelektualna - człowiek mając rozum jest w stanie unikać błędów, to powoduje, iż łącząc się w większe grupy z czasem powstaje państwo.

II KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ

1. Grocjusz - deista, uważał, że Bóg wprawdzie stworzył świat i reguły nimi rządzące, ale nie

ingeruje w niego, dlatego to ludzie sami musieli stworzyć państwo i prawo. Państwo

powstało w skutek rozwinięcia 4 podstawowych zasad, które współcześnie rozwinęły się w

prawa człowieka:

-nienaruszalność własności prywatnej

-obowiązek wynagrodzenia szkody

-obowiązek poniesienia kary

- pacta sunt servanda - umów należy przestrzegać

I właśnie pierwotna umowa o zorganizowaniu się społeczeństwa w państwo wiąże nas po

wsze czasy.

2. Pufendorf - uznał, iż powstanie państwa odbyło się w 3 etapach:

-ludzie uznali za konieczne powstanie państwa

-sformułowali reguły (prawa), którym będą wierni

-na podstawie tych reguł uformowali władzę

Umożliwia to różne formy państwa.

3. Rousseau - najbardziej rozwinięta koncepcja - społeczeństwo to wynik świadomego wyboru, z tym, że wolność człowieka jest ograniczona wolnością innych ludzi.

Paradoks Rousseau - w każdym jest identyczna wola powszechna do życia w bezpiecznym społeczeństwie. Występując przeciwko woli „powszechnej” innego człowieka występujemy przeciwko własnej woli „powszechnej” (bo są takie same), wówczas państwo zwraca nam wolność, czyli stan zgodny z naszą wolą powszechną, „wsadza” nas do więzienia.

IV 10.03.2008

III KONCEPCJE XIX WIEKU

1. ekonomiczna - podstawą i mechanizmem powodującym powstanie państwa było rozwarstwienie społeczeństwa na klasy społeczne. Generalnie przyjmuje się, iż klasa społeczna to grupa ludzi o podobnym statucie majątkowym. Różnice ekonomiczne oraz konieczność ochrony warstw posiadających spowodowały powstanie struktury, które miały utrzymać istniejący stan. Z czasem przekształciły się one w organizm państwa. UWAGA: najbardziej radykalny w ekonomicznym nurcie, marksizm, uznawał, iż klasa społeczna to grupa ludzi mająca jednakowy stosunek do środków produkcji. W ten sposób zrównywali oni np. rzemieślników z fabrykantami.

2. socjologiczna - w jej nurcie Gumplowicz przedstawia inną drogę do pojawienia się klas społecznych. Według niego rozwarstwienie społeczne spowodowane było walkami hord (horda = grupa etniczno-rodzinna). Zwycięska horda chcąc pozostawić zwyciężonych żywymi - by na nich pracowali - zmuszona była utworzyć struktury, które z czasem rozwinęły się w państwo.

IV WSPÓŁCZEŚNIE

1. dominują poglądy, iż powstanie państwa związane było z rozwarstwieniem finansowym, specjalizacją pracy, koniecznością podejmowania działań przekraczających siły jednego człowieka. Przyjmując założenie, iż powstało na początku jednego państwo i posłużyło za wzór innym społeczeństwom, to najbardziej prawdopodobną przyczyną zorganizowania się ludzi w państwo to konieczność prowadzenia dużych prac hydrologicznych na terenach pustynnych, gdzie jedynie tą drogą osiadła ludność mogła zdobyć środki żywnościowe. Później konieczność utrzymania środków nawadniania spowodowała przymus istnienia określonego porządku oraz struktur utrzymujących w ryzach społeczeństwo.

2. przyjmując założenie, iż nie było jednolitej drogi na świecie do powstania państwa, można założyć, że państwo w naszym zrozumieniu powstaje zdecydowanie później. Takie ujęcie prowadzi do wniosku, iż królestwa, struktury feudalne nie są w pełnym słowa znaczeniu państwem i dopiero pojawienie się świadomości poszczególnych narodów oraz stopień organizacji społeczeństwa powodują pojawienie się idei państwa powszechnie akceptowanej. W ten sposób w państwo mogło przekształcić się rozmaite struktury przedpaństwowe, zatem nie ma jednej drogi powstania państwa.

Dlatego współcześnie nie można przyjąć jednej koncepcji za powszechnie obowiązującą. Tak jak definicja państwa, tak i geneza podlegają stałym modyfikacjom.

FUNKCJE PAŃSTWA

I ZEWNĘTRZNA

Państwo jest podmiotem w stosunkach międzynarodowych, suwerennym, które reprezentuje dane państwo jako całość. Istnieją wprawdzie funkcje zewnętrzne ukierunkowane na pojedynczych obywateli (konsularne), czy też grupy interesów. Jednakże współcześnie państwo na arenie międzynarodowej jest ograniczone poprzez geopolityczne położenie, umowy międzynarodowe, traktaty, organizacje międzynarodowe, prawa człowieka.

V 31.03.2008

II WEWNĘTRZNA

Opiera się na relacjach organy państwowe - obywatel. Najczęściej uznaje się, iż polega na utrzymaniu porządku i zabezpieczenia interesów jak największej liczby obywateli przy pomocy prawa. Do funkcji wewnętrznych niektórzy zaliczają również funkcję:

-kulturalno - wychowawczą (szkolnictwo, sztuka, muzealnictwo) - działalność, w której rachunek ekonomiczny nie jest pierwszorzędny.

-socjalną - realizowana poprzez opiekę medyczną, emerytury, renty - opieka nad najsłabszymi.

REŻIMY

Reżimy - nie jest to pojęcie pejoratywne - oznacza sposób sprawowania władzy. Dopiero sposób przesądza o tym czy mamy do czynienia z reżimem dobrym, czy złym.

I REŻIMY DEMOKRATYCZNE

W tych reżimach większość lub wszyscy obywatele mają wpływ na wybór władzy. Wyróżniamy:

1. reżimy arystokratyczne, w których tylko pewna grupa ludzi korzysta z pełni praw. Ograniczenia mogą wynikać z:

-urodzenia - Polska Szlachecka, Apartheid, ale też wyznanie rodziców

-płeć - uzyskanie dopiero w XX wieku prawa głosu przez kobiety

-majątek - cenzus ziemi, czasem występuje jako podatek

-wykształcenie

2. reżimy demokratyczne bez ograniczeń - ogół obywateli bez ograniczeń ma wpływ na władzę w formie:

a) demokracji pośredniej - wyłanianie reprezentacji i weryfikacja po pewnym okresie (cykliczne wybory)

b) demokracji bezpośredniej - Ateny, współczesna Szwajcaria - referenda

VI 07.04.2008

II REŻIMY NIEDEMOKRATYCZNE

1. reżim policyjny - polega na ścisłej reklomentacji życia obywateli przez organa administracji; rozwinął się w monarchiach absolutnych (apogeum - Francja XVIII wiek). Nazwa policja jest myląca, gdyż w XVIII wieku tą nazwą określano organa administracyjne, a dopiero od XIX wykształciły się organa administracyjne, mające za zadanie pilnowanie porządku i to one są nazywane do dziś policją.

2. reżim wojskowy - cechuje się tym, iż pod jakimś pozorem (ochrona państwa, korupcja, rewolucja) wojska przejmują władzę i obsadzają urzędy cywilne wojskowymi, zachowując przy tym hierarchiczność wojskową. Najczęściej przekształcają się z czasem w systemy demokratyczne, jednak ograniczony, gdyż wojskowym gwarantuje się nietykalność i uprzywilejowane pozycje, np. dożywotnia prezydentura.

3. reżim totalitarny (w literaturze można spotkać wiele typologii reżimów, stąd czasem padają nazwy autorytarny, autokratyczny - pojęcia te mają czasem odmienną treść) - polega na tym, iż władza państwowa chce panować nie tylko nad fizykalną stroną życia - patrz reżim policyjny - ale także nad duchową. Dlatego nazwa totalitarny wydaje się najbardziej właściwa, bo chce panować totalitarnie - całkowicie. Reżim ten opiera się głównie na stronie ideologicznej. Obywatel ma nie tylko być posłusznym, ale także ma być przekonanym o słuszności tego. Siłą rzeczy dominuje jedna ideologia. Cechy tego reżimu to:

- istnienie tylko jednej partii politycznej o określonej ideologii (o ile są inne to są marginesowane lub delegalizowane )

- partia dubluje organy administracji i w istocie to ona rządzi

- partie mają najczęściej charakter wodzowski

- państwa organizują siły paramilitarne

- partia prowadzi wojnę ideologiczną uniemożliwiając innym funkcjonowanie - cenzura,
delegalizacja

- proces gospodarczy podporządkowany jest ideologii UWAGA: tu jest różnica między
faszyzmem a komunizmem:

* faszyzm pozostawił własność prywatną, jedynie narzucał określone działania

* komunizm dokonał nacjonalizację mienia i traktował gospodarkę jako jeden organizm

FORMY PAŃSTWA - STRUKTURA

Wyróżniamy państwa:

I UNITARNE - jednolite

Struktura takiego państwa jest jednością, obowiązuje jeden system prawny, monetarny, ekonomiczny, jednolita polityka zagraniczna i monetarna. UWAGA: mogą być jednostki autonomiczne, jednakże ich statut różni się od reszty kraju jedynie pewnymi preferencjami, np. nauka w innym języku, czasopisma, telewizja, radio

II FEDERALNE

Związek wolnych państw, które dobrowolnie wstąpiły do federacji, zachowują one własny system prawny - w tym podatkowy, mają własne legislatywy oraz prowadzą własną politykę wewnętrzną. Państwa sfederowane oddają władzy centralnej takie kompetencje jak polityka zagraniczna, monetarna (jednak prawo mennicze zachowuje tylko 12 stanów, ale podlegają centralnemu organizowaniu druku pieniądza), wojskowa (armia zawodowa), prawna - w tym sensie, iż Sąd Najwyższy może badać zgodność wszystkich aktów prawnych z Konstytucją i uchylać je.

III KONFEDERACJE

Luźny związek państw powoływany w celu realizacji określonego zadania , np. konfederacja poprzedzająca USA - walka o niepodległość. Współcześnie państwa skonfederowane zachowują całkowitą autonomię, jedynie realizują wspólny cel, najczęściej są nietrwałe, rozpadają się po osiągnięciu celu lub wcześniej.

UWAGA: nazwa Konfederacja Szwajcarska nie ma nic wspólnego z konfederacją państw.

FORMY PRAWNE PAŃSTWA - RZĄDU

I MONARCHIA

Państwa, w których władza wykonawcza spoczywa w rękach władcy - króla, cesarza, księcia, itd. Wyróżniamy:

a) monarchie absolutne - nieograniczone - władca stoi poza prawem, on je ustanawia - poddani są całkowicie uzależnieni od władcy

b)monarchia konstytucyjna - władca jest ograniczony prze prawo UWAGA: może być różny stopień ograniczenia od minimalnego (władca ma duży wpływ na rządzenie, ale musi respektować pewne prawa i przywileje, np. Polska XVI - XVII wiek). W skrajnym przypadku władca pozbawiony jest całkowicie kompetencji, właściwie pełni funkcję tylko reprezentacyjną, np. Norwegia, Szwecja. Pomiędzy tymi skrajnymi rozwiązaniami jest dużo pośrednich, gdzie władca ma pewne kompetencje, ale w różnych krajach różnie się to kształtuje.

II REPUBLIKI

a) demokratyczne - wszyscy obywatele mają jednakowe prawa uczestnictwa w życiu politycznym

b) arystokratyczne, w którym krąg osób uprawniony do brania udziału w życiu politycznym jest z różnych względów ograniczona, mogą występować tak zwane cenzusy: majątkowe, np. posiadanie nieruchomości, określonego majątku, czy też płaceni podatków, płci - prawa wyborcze kobiet do dziś są ograniczone w niektórych arabskich krajach, wykształcenia, np. umiejętność czytania i pisania, historycznie występował cenzus pochodzenia - szlachectwo.

VII 14.04.2008

SPOSOBY WPŁYWANIA NA POLITYKĘ.

WPŁYWANIE NA WŁADZĘ, LOBBING, GRUPY NACISKU

Formy organizacji społeczeństwa:

istnieje wiele form sformalizowanych i niesformalizowanych. Niesformalizowane z zasady powstają spontanicznie - subkultury ( punki, skiny ), fankluby. Formalne działają w oparciu o przepisy prawa, przybierają charakter niepolityczny: związki i stowarzyszenia i polityczny - partie polityczne.

Związki mogą być różnego charakteru, np.

1. zawodowe - grupujące pracodawców

a) branżowych

b) z danego regionu

UWAGA: w niektórych krajach związki zawodowe mają również charakter polityczny - są przybudówkami poszczególnych partii politycznych. Wówczas przyjmują ich ideologię. Są to np. związki chrześcijańskie, narodowe.

2. wyznaniowe - te formy najczęściej przyjmują mniejsze religie, np. w Polsce „Związek wyznawców judaizmu”. Działają legalnie w oparciu o rejestrację. Większe religie mają umowy z państwami, np. Kościół katolicki - konkordat.

PARTIE POLITYCZNE

GRUPY NACISKU

mają określoną ideologię (lewicową, prawicową, narodową ), partie polityczne działają w oparciu o przepisy prawa w danym kraju, partie polityczne są zhierarchizowane, mają jawną strukturę, dążą do zdobycia władzy w celu realizacji swojej ideologii, partie biorą udział w wyborach przedstawiając swój program mają członków ( UWAGA: partie kadrowe w USA nie mają) partie polityczne działają na terytorium danego państwa i na podstawie jego prawa

nie reprezentują określonej ideologii, cel to ich interes, są nieformalne, nie ma reguł prawnych, które zobowiązują do przestrzegania ( z wyjątkiem lobbingu), istnieje nieformalna hierarchia, brak struktury dążą do wpływu na władzę, bardzo rzadko dążą do jej zdobycia, nie mają programu wyborczego, w wyborach popierają korzystnych dla siebie kandydatów lub partie, nie ma obowiązku przynależności do grupy nacisku, decyduje wspólny interes czasem mają charakter pozanarodowy, gdzie interesy grup mogą być podobne ( OPEC, Greenpeace, AI)

Lobbing - istnieje wiele przesłanek wskazujących, iż należy odróżnić termin „grupy nacisku” od „lobbingu” - w języku potocznym terminy te są ze sobą utożsamiane, co nie jest prawidłowe. Lobbing jest to legalna działalność osób, które biorą udział w przygotowaniu celów grupy. Początek miały w Wielkiej Brytanii, gdzie osoby przekonujące posła do danego głosowania czyniły to na głównym korytarzu parlamentu - mylobbig, stąd nazwa lobbyści

( korytarzowcy ). System ten najbardziej rozwinął się w USA - lobbysta działa tam legalnie, jego zadaniem jest przygotowanie materiałów, argumentów, nawet gotowych tekstów projektowanych przepisów - lobbysta może działać tylko merytorycznie - nie wolno płacić za głosowanie (stąd limity prezentów).

W Polsce lobbing jest ustawowo regulowany, ale w praktyce to nie działa.

Takie ujęcie jest czymś zasadniczo różnym od typowej grupy nacisku.

VIII 21.04.2008

PARTIE POLITYCZNE

Rodzaje partii:

I ZE WZGLĘDU NA CZŁONKOSTWO

1. masowe - członkostwo jawne

2. kadrowe - brak członkostwa, sympatycy głosujący w wyborach

II ZE WZGLĘDU NA GŁOSZONĄ IDEOLOGIĘ

1. partie narodowo - wyzwoleńcze

a) niejawne, walczące o wyzwolenie narodu lub części kraju, często stosujące terror ( np. IRA, ETA)

b) legalne - występują z zasady w krajach postkolonialnych przed uzyskaniem niepodległości. Partie te grupujące najbardziej świadomą część danego społeczeństwa walczyły o niepodległość. Po uzyskaniu niepodległości z zasady stawały się elitą rządzącą. Najczęściej nie mają oblicza ideologicznego a sprawowanie władzy uzasadniają brakiem świadomej opinii publicznej. W ten sposób izolują się od społeczeństwa tworząc z zasady korupcyjny system rządów.

2. partie lewicowe - lewackie, centrum, socjaldemokracja. Ich wspólnym mianownikiem jest relacja do własności prywatnej. Najczęściej nie traktują je one w sposób absolutny. Dopuszczają możliwość ingerencji państwa w stosunki własnościowe poprzez podatki,………, nacjonalizację

3. partie centrowe - socjaldemokracje, chadecje, socjalliberalne. Dopuszczają pewną ingerencję we własność, opowiadają się za redystrybucją majątku wypracowanego przy pomocy instrumentów podatkowych.

4. partie prawicowe - najczęściej chadeckie, liberalne, konserwatywne, itd. Cechuje je uznanie własności prywatnej za nienaruszalną. Kategorie ekonomiczne przeważają nad ideologicznymi.

5. partie totalitarne, komunistyczne, faszystowskie, ale też narodowo - wyzwoleńcze - niezależnie od ideologii dążą do eliminacji innych partii i do totalnego panowania ideologicznego nad społeczeństwem poprzez cenzurę, szkolnictwo, a przede wszystkim argumenty siły.

SYSTEMY PARTYJNE

0. system, w którym nie istnieje żadna partia polityczna, np. Watykan. Władza najczęściej dziedziczna, nie dopuszcza do powstawania partii dziedzicznych.

1. system jednopartyjny - istnieje tylko jedna partia polityczna, inne są delegalizowane lub uniemożliwia im się powstanie, np. ZSRR do 1989 roku, współcześnie - państwa postkolonialne przy partiach narodowo - wyzwoleńczych, państwa afrykańskie.

Mogą wystąpić podsystemy:

a) partii hegemonicznej - jedna partia zawłaszcza władzę, utrzymując funkcjonowanie mniejszych fasadowych partii politycznych, nie mających istotnego wpływu - PRL, Chiny, NRD, Paragwaj

b) system partii dominującej - w państwie jedna partia dominuje, ale dominacja ta oparta jest o legitymację wyborczą, np. Indie

2. system dwupartyjny - oznacza istnienie na arenie politycznej tylko dwóch partii ( Stany Zjednoczone USA, Wielka Brytania). Kiedyś sugerowano, iż do tego modelu dążą wszystkie demokracje. Jednakże współcześnie mamy odwrotny trend w systemach dwupartyjnych pojawiają się kolejne partie, tak stało się w Wielkiej Brytanii, a w USA ze względu na system wyborczy (większościowy) na razie utrzymuje się system dwupartyjny. Część teoretyków wskazuje, iż w takiej sytuacji można mówić o systemach 2 ½ partyjnych, gdzie czasem ta najmniejsza partia przyłączając się do jednej z większych decyduje o kierunku polityki.

3. wielopartyjne - istniejące partie nie są w stanie samodzielnie rządzić, więc muszą zawiązywać koalicje, niektóre mają charakter trwały, np. Niemcy, ale najczęściej są zawiązywane na jedną, dwie kadencje.

Czasem pojawiają się systemy tzw. dwublokowe, gdzie partie grupują się w dwa bloki

( przypomina to system dwupartyjny), przy czym zatracają częściowo tożsamość.

IX 28.04.2008

FORMY SPRAWOWANIA WŁADZY

Od Monteskiusza wywodzi się tradycyjny trójpodział władzy na sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą. Według niego ideałem jest równowaga tych władz i wzajemne hamowanie. Jednakże należy pamiętać, iż tworzył on w okresie, gdy władzę wykonawczą mieli tylko władcy a walka toczyła się o uznanie władzy ustawodawczej. Dlatego konstrukcja władz Monteskiusza nie może być współcześnie traktowana wprost, gdyż dziś właściwie nigdzie nie neguje się, iż władza ustawodawcza powinna być skrępowana tylko przez zasady i prawa zasadnicze, np. prawa natury, boskie, człowieka, prawo do życia.

Władza sądownicza - właściwie w historii nie ma przykładu dominacji władzy sądowniczej nad władzą ustawodawczą i wykonawczą, można jedynie mówić o dużym wpływie na te władze, ale nigdy o bezpośrednim wykonywaniu ich funkcji ( np. okres sędziów - Biblia, inkwizycja, prawo sędziowskie - ustawodawstwo Wielkiej Brytanii ).

Spór odnośnie władzy ustawodawczej nad wykonawczą lub odwrotnie wynika z błędu językowego, gdyż nigdzie władza ustawodawcza nie była podporządkowana wykonawczej, chodzi tu raczej o niezależność tych władz. Systemy, w których władza ustawodawcza wybiera i kontroluje władzę wykonawczą nazywamy parlamentarno-gabinetowym. Natomiast na przeciwnym biegunie mówi się o władzy prezydenckiej niezależnej od ustawodawczej

( nie ma tu mowy o przewadze władzy wykonawczej)

kanclerski Polska półprezydencki

parlamentarno - prezydencki

-gabinetowy

X 05.05.2008

SYSTEM PREZYDENCKI W USA

Powstał w końcu XVIII wieku, dlatego większość jego cech odpowiada ówczesnemu pojmowaniu władzy królewskiej. Jednakże w celu ograniczenia jednostki i niemożności powstania dyktatury ograniczono czas trwania prezydentury do 2 kadencji 4-letnich ( wyjątek - Roosvelt - 4 kadencje, później przywrócono 2)

I KOMPETENCJE PREZYDENTA

1. pełni funkcję głowy państwa i reprezentuje je na zewnątrz

2. mianuje i odwołuje wyższych urzędników państwowych lecz w przypadku niektórych ( sekretarz stanu, ambasadorowie, sędziowie ) „za zgodą i radą senatu”

3. jest głównodowodzącym wojsk USA, ale pełnię władzy ma tylko w trakcie wojny - zgoda na działanie poza USA musi być udzielona przez Kongres

4. mianuje sędziów Sądu Najwyższego ( dożywotnio) to powoduje, iż w pewien sposób polityka jego jest kontynuowana przez kompetencje Sądu Najwyższego

5. prezydent jest nieusuwalny i nieodwołalny - ale można postawić go w stan oskarżenia za czyny kryminalne w drodze tzw. impeachmentu, który polega na oskarżeniu prezydenta przez Izbę Reprezentantów a sędzią jest senat.

6. prezydent nie ma kompetencji prawotwórczych - formalnie nie ma inicjatywy ustawodawczej, ale funkcję taką pełni doroczne, styczniowe orędzie o stanie państwa, gdzie prezydent „postuluje” prace legislacyjne. Formalnie projekty zgłaszaj członkowie jego partii w Kongresie

7. weto zawieszające - prezydent może zawetować daną ustawę, ale weto może być większością kwalifikowaną przełamane. Istnieje jeszcze tzw. weto kieszonkowe - polega na tym, iż ustawy uchwalone w ostatnich 10 dniach sesji może po prostu nie podpisać - nie ma terminu.

II KONGRES

Składa się z 2 izb:

a) Izba Reprezentantów - początkowo mieli być reprezentantami obywatele w relacji 30 tyś do 1 , dlatego do 1924 roku liczba kongresmanów była zmienna, od tego czasu ustalono liczbę 435. obecnie tworzą się okręgi wyborcze z odpowiednio większą ilością mieszkańców. Kompetencje Izby to działalność prawotwórcza i przygotowywanie niektórych aktów Senatowi.

b) Senat - co do zasady każdy stan reprezentuje 2 senatorów - chodziło o to, by konkurencyjne partie wprowadziły pi 1 przedstawicielu. Senat uczestniczy w pracach legislacyjnych w węższym zakresie, dlatego nazywany jest izbą odwoławczą. Co do zasady Senat bliżej współpracuje z prezydentem niż Izba Reprezentantów

III SĄD NAJWYŻSZY

Składa się z 9 sędziów, chociaż nie wynika to z prawa. Sędziowie zasiadają dożywotnio, są nieusuwalni, wydają werdykty nie tylko w sprawach prawnych dotyczących obywateli, ale co najważniejsze orzekają o zgodności ustaw z konstytucją. Praktycznie rzecz biorąc poglądy sędziów determinuje ustawodawstwo amerykańskie.

IV SYSTEM WYBORCZY W USA

Większość wyborów odbywa się w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada. Kadencje są następujące:
* prezydent - 4 lata

* Senat - 6 lat ( co 2 lata wymiana 1/3 )

* Izba Reprezentantów - 2 lata

Oznacza to tzw. permanentne wybory. Do Kongresu są bezpośrednie, natomiast prezydenckie poprzez elektorów w systemie większościowym ( tzn. zwycięzca bierze wszystko ) , poza Nebraską i Maine - tam proporcjonalne.

XI 12.05.2008

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

W czystej postaci występuje w Wielkiej Brytanii.

1. szefem władzy wykonawczej jest premier. Zostaje nim z zasady szef partii, która wygrała wybory. Wstępuje on na miejsce poprzedniego premiera natychmiast gdy są znane wyniki. Samo głosowanie nad uznaniem wyboru odbywa się poprzez wotum zaufania. Premier przedstawia kandydatów na ministrów i wówczas głosuje się nad całym składem gabinetu.

2. pojęcie rządu i gabinetu to dwie różne kwestie. Rząd to nie tylko ministrowie, ale także nieusuwalni szefowie różnych urzędów i instytucji państwowych. Często tytularni. Rząd liczy sto-kilkadziesiąt osób. Rząd w naszym rozumieniu, czyli ciało polityczne to gabinet liczący kilkanaście osób

3. gabinet cieni - w Wielkiej Brytanii tradycyjnie po wyborach powstaje rząd ( gabinet ) cieni z premierem i ministrami. Są oni wynagradzani z kasy państwowej. Mają swoje siedziby w danych ministerstwach i wgląd w część dokumentów. Zadaniem ich jest kontrolowanie i wykazywanie błędów rządzącym ministrom. Aby wypełniać te funkcje muszą to być kompetentni ludzie. W przypadku zmiany po wyborach są w stanie natychmiast przejąć kierowanie resortem co znacznie ułatwia i przyspiesza pracę rządu.

4. premiera, cały rząd lub poszczególnych ministrów można odwołać poprzez głosowanie w parlamencie - votum nieufności, jednakże zmiana takiej osoby często zainicjowana jest przez obóz rządzący. Bardzo rzadko opozycji udaje się zmienić ministra a nie było przypadku by udało się zmienić premiera

5. inicjatywa ustawodawcza - rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Przekłada projekty aktów prawnych parlamentowi a mając większość w parlamencie dość łatwo je uchwala. Jednakże w ostatnich latach z uwagi na pojawienie się w parlamencie kilku mniejszych partii, które mają znaczenie przy głosowaniu konieczne jest zawarcie chwilowych koalicji.

6. pozycja premiera - teoretycznie nie jest zbyt mocna ( parlament może go łatwo odwołać, UWAGA! nie wskazując przy tym następcy ). Jednakże mając oparcie w większości parlamentarnej praktycznie premier jest samodzielny. Zagrożenie dla jego pozycji to raczej jego własna partia a nie opozycja czy król. To powoduje podtrzymanie nadmiernie rozbudowanego aparatu urzędniczego.

7. kompetencje reprezentacyjne - król przedstawia mowę tronową w parlamencie, ale jej treść przygotowuje rząd. Król reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych i formalnie wspólnie z lordami danych sił zbrojnych sprawuje nadzór nad wojskiem. W rzeczywistości ma bardzo mały wpływ. Premier reprezentuje rząd a nie króla. To powoduje, iż teoretycznie mogą mieć odrębne zdania.

8. wybory - parlament wyłaniany jest w wyborach bezpośrednich na 4 - letnie kadencje, które mogą być skrócone przez rząd, który rozpisuje wcześniejsze wybory. Może to uczynić tylko w określonych sytuacjach.

XII 19.05.2008

SYSTEM FRANCUSKI V REPUBLIKI - PÓŁPREZYDENCKI

Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich, początkowo na 7 lat, obecne na 5 z prawem do 1 reelekcji. Kompetencje prezydenta to:

1. powoływanie i odwoływanie najwyższych urzędników

2. reprezentowanie państwa w polityce zagranicznej, naczelne dowództwo

3. możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy, jednocześnie ma prawo do promulgacji w ciągu 15 dni, co oznacza, że może blokować prace legislacyjne

Według konstytucji z 1958 roku prezydent reprezentuje państwo a nie naród a konsekwencją tego jest obowiązek kontrolowania wszystkich innych ogniw władz w kwestii ich działań - czy są zgodne z konstytucją. Są jeszcze i inne uprawnienia, takie jak: mianowanie członków Rady Konstytucyjnej, czy też sędziów Sądu Najwyższego.

Władzę prezydenta skutecznie ogranicza istnienie drugiej egzekutywy jaką jest rząd a w skutek tradycji urząd premiera.

Rząd kreowany jest przez Zgromadzenie Narodowe, jednakże niektóre ministerstwa obsadza prezydent. Do 1958 roku nie używano określenia rząd ani premier. Kompetencje rządu to wydawanie dekretów ( niższych aktów prawnych ), prawo inicjatywy ustawodawczej, sprawowanie bieżącej polityki. UWAGA! ma zastosowanie zasada in compatibilitas

( niepołączności stanowisk ) w tym przypadku w rządzie i w Zgromadzeniu Narodowym ( to główna różnica w porównaniu do systemu parlamentarno - gabinetowego )

Senat to izba raczej samorządowa, gdyż tryb wyborczy polega na wyłanianiu senatorów przez samorządy. Obecnie 340 Senatorów, funkcje ograniczone, nie bierze udziału w pracach legislacyjnych.

Zgromadzenie Narodowe - zasadą jest wyłanianie członków w wyborach bezpośrednich

w okręgach jednomandatowych ( jeden raz odstąpiono od tej zasady ). Kompetencje: tworzenie rządu, aktów prawnych oraz kontrola pracy senatu. W okresach, gdy większość w Zgromadzeniu Narodowym ma inna partia niż prezydencka, mówi się, że jest to okres kohabitacyjny ( współistnienia władzy ), wówczas obie egzekutywy skutecznie blokują się i faktycznie władza spoczywa wówczas na Zgromadzeniu Narodowym. Jednakże prezydent może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe, ale tylko w określonych przypadkach.

Ten sposób przejęły inne kraje w Europie, takie jak Finlandia, Portugalia i w pewnym zakresie Islandia. Wszędzie tam obok prezydenta występuje rząd.

SYSTEM KANCLERSKI

Cechy odróżniające go od systemu gabinetowo - parlamentarnego:

1. kanclerza można odwołać tylko przy pomocy konstruktywnego wotum nieufności, czyli wyłonienia większości w parlamencie wymaganej do wyboru nowego kanclerza.

2. kanclerz sam mianuje i odwołuje ministrów ( poza pierwszym składem ).

3. kanclerz kieruje urzędem kanclerskim mającym kompetencje przekraczające ministrów. Kanclerz poprzez urząd kontroluje także bezpośrednie służby specjalne.

XIII 26.05.2008

SYSTEM KONSTYTUCJI 1997 W POLSCE

W istocie dokonano połączenia konstytucji francuskiej z niemiecką. Z francuskiej przyjęto pozycję prezydenta ( wybory bezpośrednie, prawo weta, formalne mianowanie premiera i ministrów) oraz kanclerską pozycję premiera ( konstruktywne wotum nieufności oraz de facto samodzielne mianowanie i odwoływanie ministrów).

W ten sposób powstały dwa konkurencyjne ośrodki władzy wykonawczej, oba o bardzo dużych uprawnieniach, co w przypadku kohabilitacji właściwie blokuje oba ośrodki.

KONWENT

Istotą tego systemu jest połączenie w jednym ręku władzy ustawodawczej i wykonawczej. W czystej formie system taki realizowany był w okresie Rewolucji Francuskiej, jednakże walki wewnętrzne doprowadziły do terroru i wzajemnego wyniszczenia się stronnictw. Z czasem napoleon przejął te funkcje i stał się dyktatorem. Współcześnie zmodyfikowany system konwentu obowiązuje jedynie w Szwajcarii. Jego istotą jest istnienie elementu demokracji bezpośredniej - referendum, w którym zapadają kluczowe decyzje prawne ( np. przepisy o nadawaniu obywatelstwa - ostatnio zaostrzone, zapinanie pasów, budżet).

System wyborczy w Szwajcarii umożliwia skreślanie kandydatów z kart wyborczych i wpisywanie innych. Skutecznie ogranicza to samowolę partii politycznych, szczególnie na niższych szczeblach. Ciałem kierującym bezpośrednio pracami administracyjnymi jest Rada Związku. Ma ona także kompetencje ustawodawcze.

XIV 02.06.2008

PRAWORZĄDNOŚĆ

Źródło słów tego pojęcia to rządy prawa. Koncepcja ta wywodzi się z Niemiec z pojęcia państwa prawa w XX wieku. Z uwagi na ideologizację polityki ( faszyzm, komunizm) państwo prawa jako koncepcja nie wszędzie była realizowana. Pod koniec XX wieku, wraz z rozwojem praw człowieka problem samorządności nabrał istotnego znaczenia.

I SPÓR O ZAKRES PODMIOTOWY TERMINU „PRAWORZĄDNOŚĆ”

1. wąskie rozumienie - praworządnymi mają być ci, którzy stosują przepisy prawa a efekt stosowania ( decyzje, wyroki) wiążą innych obywateli. Są to zatem urzędnicy, sędziowie i wszelkie osoby działające w imieniu państwa.

2. szerokie rozumienie - praworządność wiąże wszystkich, zarówno urzędników jak i urzędników, bowiem są jednakowo związani tymi samymi przepisami. Wskazując na paradoks, że urzędnik w pracy musi być praworządny a po pracy nie. Zatem praworządni mają być zarówno urzędnicy, jak i wszyscy obywatele.

PODSUMOWANIE: stanowisko szerokie pokrywa się z innym pojęciem - przestrzegania prawa, gdzie zarówno stosujący prawa jak i stosujący się do prawa muszą jednakowo je przestrzegać. Dlatego w doktrynie większość opowiada się za szerokim pojmowaniem prawa.

II PRZEDMIOTOWY ZAKRES TERMINU „PRAWORZĄDNOŚĆ”

W tym przypadku przedmiotem badania jest samo prawo. Wyróżniamy tu 2 skrajne koncepcje:

1. materialna - przyjmuje się, iż prawo musi być zgodne „z jakimś wyższym prawem” \

a, że nie może być ono prawem spisanym to musimy odwołać się do innego systemu normatywnego. W istocie będą to zbiory norm wywodzących się z religii, moralności danego społeczeństwa, norm narzuconych i przyjętych przez państwo, np. prawa człowieka. Gdy te normy stwierdzają błędność przepisów prawa to uznaje się, że nie powinno ono wiązać obywateli. Powstaje dylemat czy obywatele mają obowiązek stosować się do takich norm. Istnieje też odwrotny problem - jeśli normy religijne, moralne narzucamy prawem to czy nie zgadzający się z nimi mogą odmówić posłuszeństwa.

Reguła Radbrucha - po II wojnie światowej powstał problem w Niemczech w postaci stosowania prawa i na jego podstawie wydawania wyroków krzywdzących wielu ludzi. Radbruch stwierdził, iż normy prawne rażąco naruszające reguły moralne po prostu nie mają prawa istnieć. Zatem nie tylko nie wiązały obywateli, ale dodatkowo decyzje i wyroki na ich podstawie podjęte są nieważne.

9

---