Nauka o pa+ästwie, studia UMK, nauka o państwie


SPOSOBY POSTRZEGANIA I BADANIA PAŃSTWA
1. Państwo poboczne - państwo bywa czasami spersonalizowane

2. Prawnicze postrzeganie państwa

-normatywne uregulowanie jego w stosunkach międzynarodowych, normatywnie określonych relacjach między państwem a innymi organizacjami politycznymi

-badania będą opierać się na wykładni prawa i metodach socjologiczno-prawnych

-państwo i prawo to jedność

3.Nauki historyczne

-powszechna historia państwa-geneza określonych państw, przekształcenia ustrojowe państw, rola państwa w różnych epokach historycznych

-historia Polski

4. Socjologiczne spojrzenie na państwo

-przez prymat ról społecznych, interakcji społecznych

-pewna grupa społeczna sformalizowana mająca daną strukture

-cechuje realizm w postrzeganiu prawa

5. Płaszczyzna filozoficzna

-państw było przedmiotem namysłu już od czasów starożytności

-filozofowie zajmowali się państwem

*Dialog Platona

6. Ujęcie politologiczne

-politologia miała zbliżoną koncepcję do nauk prawnych do czasu powstania nowych

-system polityczny- zespól ról i interakcji społecznych poprzez, które realizują się stosunki i interesy władztwa publicznego

CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA PRZEZ PODANIE CECH TYPOWYCH DLA PAŃSTWA

Państwo - organizacja społeczna.

Naród - wspólnota silniejsza niż zamieszkiwanie na danym terytorium. Istnieją miedzy nimi więzi narodowe:

Naród ze względu na kwestie etniczne - pochodzenie rasowe, volk jako lud wspólnota etniczna i the people, czyli obywatele

Naród ze względu na kwestie religijne - naród jako wspólnota jedno rasowa

Naród ze względu na kwestie polityczne - obywatele

W obecnej teorii państwa dominuje koncepcja narodów politycznego

Suwerenność narodu - łączy się z prawem każdego narodu do samostanowienia, do zorganizowania się w samodzielne państwo. Prawo do autonomii kulturowej, językowej.

Warstwy społeczne - grupa ludzi, którą cechuje podobny poziom wykształcenia, pozycji społecznej. Społeczeństwo jest zróżnicowane, np. dyskusja o podatku, progresji podatkowej, kwestie podatku dla najbogatszych

Władza publiczna - władza w znaczeniu podmiotowym jest utożsamiana z tym podmiotem, który może wydawać polecenia innym podmiotom. Istnieje w państwie taki podmiot, który na mocy norm prawnych albo w sposób poza prawny, ale skuteczny reguluje zachowania w grupie społecznej. Charakterystyczna dla dużych grup społecznych. Więzi między ludźmi mają charakter formalny, czyli bezosobowy. Jest konieczna, bo wyznacza sformalizowany proces podejmowania decyzji, np. co do podziału dóbr, nakładania ciężarów. Zasób dóbr materialnych jest ograniczony. Musi dokonywać dystrybucji, podziału. Fakt jej istnienia powoduje, że powstają dwie kategorie podmiotów: rządzących i rządzonych
Władza w znaczeniu relacjonalnym dotyczy jednego pomiotu, który zachowuje suwerenność względem drugiego.
Władza procesualna - władcze decyzje.

Władza polityczna - stanowi pewien rodzaj władzy publicznej, który obejmuje stosunki i procesy rozstrzygania o interesach dużych grup społecznych.

Władza państwowa - szczególny rodzaj władzy publicznej, która ma zdolność do kierowania społeczeństwem znajdującym się w granicach terytorium, w ostateczności przez zastosowania przymusu

Legitymizacja władzy - społeczna akceptacja władzy. W ramach tej akceptacji władza może formułować wiele warunków, argumentów, które mają służyć zyskaniu akceptacji w oczach społeczeństwa.

Legitymizacja demokratyczna - uzasadnienie sprawowania władzy względem osób, które jej podlegają

Mark Weber wyróżnił 3 idealne typy legitymizacji:

Terytorium państwa - obejmuje obszar lądowy, morski i powietrzny oraz w głąb ziemi do możliwości wierceń.

Granica państwowa - linia na, której kończy się władza państwowa albo linia, która oddziela dwa terytoria. Granice są najczęściej kształtowane na drodze umów międzynarodowych. W granicach lądowych uwzględniany jest czynnik etniczny, geograficzny, gospodarczy.

Terytorium lądowe obejmuje obszar ziemi wraz z rzekami i jeziorami. Wyróżnia się rzeki:

Obszar państwa obejmuje także morskie wody wewnętrzne. Wody między granicą wód państwowych i początkiem granicy morza terytorialnego.

Morze terytorialne

Przestrzeń powietrzna nad terytorium wodnym i lądowym - suwerenność powietrzna(decyduje o otwarciu i zamknięciu przestrzeni dla lotów oraz warunkach w jakich się te loty odbywają)

Ludność - ogół osób fizycznych podlegających zwierzchnictwu państwa. Są to obywatele, cudzoziemcy i bezpaństwowcy.

Obywatelstwo - stosunek prawny, który łączy jednostkę z państwem. Z tego, że jest się obywatelem wynikają następstwa w prawie wewnętrznym państwa i w prawie międzynarodowym, a także prawa i obowiązki nakładane na obywateli. Obywatele mają uprawnienia i obowiązki.

Poddany - ma tylko obowiązki
Obywatele - mają prawa i obowiązki wobec państwa

Nabycie obywatelstwa - jest regulowane przez prawo wewnętrzne państwa. To chroni konwencja haska z 1948 roku. Istnieje wiele trybów nabycia obywatelstwa

^ius soli - prawo ziemi - dziecko nabywa obywatelstwo kraju, na którego terenie się urodziło, bez względu na obywatelstwo rodziców

^ius sanguinis - prawo krwi - dziecko nabywa obywatelstwo rodziców, bez względu na to na jakim terytorium się urodziło

Utrata obywatelstwa

Pozbawienie obywatelstwa

Cudzoziemcy - przebywają na terytorium każdego państwa. Osoby fizyczne nie posiadające obywatelstwa państwa, na którym przebywają. Są „nieobywatelami państwa”.

Reżimy traktowania cudzoziemców

Cudzoziemiec musi posiadać paszport lub wizę, żeby wjechać na terytorium państwa

Apatrydzi - osoby nie posiadające obywatelstwa żadnego państwa, podlegają prawu państwa na terenie, którego się znajdują, ale nie podlegają, nie mogą korzystać z placówek dyplomatycznych i konsularnych żadnego państwa. Stosuje się wobec nich deportacje. Staję się apatrydom w wyniku zmian terytorialnych, politycznych, wojen, upadków państwa, negatywny zbieg ustaw o obywatelstwie - nie nabywa się obywatelstwa żadnego państwa

Konwencja dotycząca uchodźców, która gwarantuje uzyskanie pomocy przez uchodźcę

GENEZA PAŃSTWA

Geneza państwa jako realnie istniejącego bytu społecznego, np. historia państwa polskiego

Państwo je podstawowym pojęciem polityczno prawnym za pomocą, którego opisywany jest model życia pewnej wspólnoty.

Pojęcie państwa ulegało na przestrzeni dziejów licznym transformacjom.
w okresie starożytności państwo było odróżniane przez zasadę sprawiedliwości - państwo społecznością opierającą się o sprawiedliwość, tą zasadą powinna się kierować władza, dzięki czemu społeczeństwo miało wykazywać troskę o dobro wspólne.
Najstarsza definicja państwa została przedstawione przez Arystotelesa - państwo wspólnotą równych, która ma na celu możliwe doskonałe życie.

Św. Augustyn - państwo to gromada pozostająca pozostającą w sprawiedliwości, co odróżnia ją od band - klasyczne państwo - kładziono nacisk na wartości etyczne w funkcjonowaniu państwa - wychowawca obywatel w cnocie, czyli trwałej skłonności do czynienia dobra

W okresie renesansu Jean Bodin 1530 -1596 - myśliciel polityczny, który jest autorem podstawowego dzieła „6 ksiąg o Rzeczypospolitej”. Zwrócił uwagę na pewne aspekty polityczne i prawne jako najistotniejsze. Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym co jest dla nich wspólne z władza suwerenną na czele. Rodzi się koncepcja suwerenności, idea suwerennego państwa

1648 - pokój westfalski - Europa powestfalska, pokój nowożytny

1806 - upadek autorytetu cesarza, granica

Pojawiają się nowe koncepcje państwa, które odcinają się od przeszłości.

Definicja marksistowska - państwo jako forma [panowania klasowego

Liberalizm i pozytywizm.
Liberalizm Georg Jellinek - państwo to pewien twór polityczny, na które się składają terytorium, ludność i władza suwerenna - trój elementowa definicja, państwo zaczyna być traktowane jako pewien mechanizm. Państwo zaczyna być wyodrębnione od społeczeństwa

Po II WŚ nastąpiło pewne odbicie - uwidacznia się proces odwrotu separacji państwa od pojęć etycznych. Stara się uwikłać etycznie definicję państwa. Następuje rozwój koncepcji praw człowieka - trafiają jako prawa podmiotowe do praw międzynarodowych, następuje ich umiędzynarodowienie w Europie ok. 1950r

W latach 1966 - dwa pakty praw cywilno-politycznych i socjalno-kulturalnych

Soft law - nie wiąże państw, ale ma ogromną faktyczną siłę oddziaływania

Def. Jellinka - uważa się, że jeśli organizm posiada terytorium, ludność i władzę to można go uznać za państwo. Ale istnieją podmioty, które mają te 3 pojęcia, ale nie mają atrybutu suwerenności i w związku z tym nie są państwami. W związku z tym do jego definicji trzeba dodać aspekt suwerenności

Suwerenność - absolutna niezależność państwa, ma ona aspekt wewnętrzny i zewnętrzny, to znaczy prawna niemożność narzucenia państwu woli.

Jean Bodin powiedział, że albo państwo jest suwerenne albo nie.

Takie ujęcie państwa jest aspektem historycznym.

HISTORIA PAŃSTWA

Państwo jest pojęciem historycznym. Nie jest więc bytem, który istniał zawsze i wszędzie, a przynajmniej nie istniał w takiej postaci jak się ją dzisiaj definiuje, np. def Jellinka.

Świat starożytny poznał instytucje państwa dość późno, dopiero w okresie Aten i Grecji, czyli ok. VI w p .n .e. W przypadku Rzymu można mówić o wykształceniu instytucji państwa dopiero po VI w. Podstawową jednostką polityczną świata starożytnego była organizacja plemienna albo państwo - miasto polis grecka.

476 - rozpada się instytucja państwa. Mówimy o powstawaniu państwa wandalów, gotów czy franków, ale nie są to państwa w rozumieniu współczesnym - są to państwa feudalne, a feudalizm odrzucał suwerenność. W feudalizmie króla miał władzę tylko nad kilkoma wasalami, a inne osoby, które się pojawiały nie miały tej władzy. Każdy feudał prowadził własną politykę wewnętrzną i zagraniczną nad suzerenem - największy zwierzchnik feudalny. Suzeren mógł być lennikiem osoby, która była jego wasalem w innej części kraju.

Monarchia patrymonialna - dzielenie państwa między synów po śmierci władcy. Państwo było traktowane jako własność prywatna monarchy, ziemia była dziedziczna zapisana w testamencie. Wola króla była wolą państwa. Państwo nie było suwerenne również dlatego, że cesarz i papież mieli prawo do obalenia monarchy. Państwo to pewne terytoria w ramach których były skomplikowane powiązania.

Dopiero pod koniec średniowiecza wyłania się państwo w nowoczesnym znaczeniu. Wtedy powstaje pojęcie korony i monarchii stanowej. Korona jest wielkim krokiem naprzód. Korona - rozumienie państwa jako instytucji oddzielnej od władcy. Upadek idei uniwersalistycznej. Upadek instytucji papiestwa i cesarstwa w sferze politycznej. Poszczególni monarchowie zaczynają ogłaszać swoją niezależność od papieża i cesarza - król jest cesarzem we własnym kraju.

Reformacja - podważa uniwersalizm papieski i cesarski. Zniknęło christianitas - wspólnota o charakterze duchowym i politycznym. Pojawili się inny wyznawcy - innowiercy. Mniejsze jednostki stawały się suwerenami. Wtedy pojawiły się pojęcia suwerenności i państwa.

Ważna postać dla rozumienia współczesnej idei państwa był Machiavelli - sformował szereg rad dla swojego księcia - jak książę powinien postępować w polityce wewnętrznej i zagranicznej, te pojęcia były czysto pragmatycznymi wskazówkami - jak likwidować opozycję, jak lawirować między innymi państwami. Postawa cyniczna. Chodziło o sprawny mechanizm - państwo mechanizmem.

Państwo po XVI wieku, głownie w XVII się emancypuje od systemów normatywnych o charakterze uniwersalnym

W oświeceniu - absolutyzm oświecony - państwo jest ponownie połączone z osobą władcy - „Państwo to ja” - emancypuje się całkowicie od tradycyjnych hamulców władz.

Państwo suwerenne rozwija się w wieku XVII i XVIII - władca w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych cieszy się władzą absolutną, która dotyczy tylko sfery politycznej. Władca mógł swobodnie decydować tylko w sferze politycznej

Absolutyzm to nie totalitaryzm

Od roku 1789 - czas kiedy doszło do ważnych przewartościowań, zaczęła się zacierać granica między państwem a społeczeństwem. Nie mówi się o suwerenności państwa tylko o suwerenności ludu - państwo zaczyna przenikać i kontrolować życie społeczne.
Kulminacją tych wydarzeń jest wiek XX - wtedy tworzą się systemy totalitarne. W okresie totalitaryzmu państwo staje się wszechmocnym, nieśmiertelnym Bogiem. Zaciera się granica między społeczeństwem, a sferą prywatną. Państwo przekształca się w monstrualne narzędzie zbrodni. Totalitaryzm budzi niechęć do państwa. Wszystkie totalitaryzmy dążyły do stworzenia uniwersalnej struktury, wyjścia poza ramy społeczeństwa narodowego.

GENEZA IDEI PAŃSTWA

Współcześnie wyróżnia się teorie

*Teologia chrześcijańska - władzy stawia się cele etyczne. Nie ma władzy, która nie pochodziłaby od Boga, kto sprzeciwia się władzy sprzeciwia się porządkowi bożemu. Władza ma być narzędziem prowadzącym ku dobremu

Hobbes - uznawany za zwolennika silnej władzy królewskiej, absolutyzmu monarszego. Władca absolutny daje pewną stabilność. Autor „Lewiatana”. Uważa, że natura człowieka jest zła, że czas przed powstaniem państwa to nie czas pokoju. Człowiek człowiekowi wilkiem. Umowa społeczna jest zawarta przez każdego człowieka z każdym innym człowiekiem - powstaje wielki lewiatan, który jest sztucznym człowiekiem, który ma służyć opiece i obronie. Nie jest możliwe wycofanie się z tej umowy. Umowa jako realna jedność wszystkich w jednej i tej samej osobie, ugoda każdego człowieka z każdym innym. Z tego wynikają bardzo szerokie uprawnienia suwerena. Suweren nie może naruszyć tej umowy, bo nie jest stroną umowy. Doktryna władzy absolutnej
Rousseau - 1712- 1788 - uznawał absolutną i nieograniczoną suwerenność ludu. Był radykalnym integralnym demokratą. Istotą umowy społecznej było oddanie radykalne. Lud ma prawo zakwestionować wszystko co zostało w danej dziedzinie powiedziane. Zwolennik bezpośredniej demokracji - uważa, że każde inne ciało przedstawicielskie jest tyranią. Lud decyduje nawet o najdrobniejszych sprawach państwa

Można te teorie podzielić na teorie

WŁADZA

Władza jest zjawiskiem ogólnoludzkim i ogólno dziejowym. Jest zjawiskiem wieloznacznym przejawiającym się w różnych formach. Władza jest to relacja o charakterze wertykalnym (istnieje w pewnej hierarchii) i symetrycznym (podmioty mają różną siłę w tej relacji - podmioty rządzące i rządzone)

Stosunki władzy towarzyszą kulturze, nauce. Nie da się uniknąć zakorzenienia w stosunkach władzy.

Z pojęciem władzy wiążą się pojęcia - autorytet, suwerenność, legitymizacja - uprawnienie do rządzenia, źródła władzy

Kwestionowanie władzy jest skazane na klęskę

Władza utrzymuje się do chwili, w której jest wstanie sprzeciwić się opozycji.

Def. władzy
Max Webber - posiadanie władzy oznacza szansę w ramach stosunków społecznych uzyskania dla swoich zamierzeń posłuchu w grupie nawet wbrew woli członków tej grupy

Roger Scruto - władza to zdolność do osiągania wszelkich możliwych skutków nawet wśród opozycji. Zdolność do narzucania swojej woli i realizowania jej wbrew opozycji

Władzę można definiować

Dodatkowo

Władza w swojej istocie jest jednością, ale może być różny zakres, stopień władzy. Władza może być:

Władza może opierać się na zgodzie lub przymusie.
Tylko władza prymitywna opiera się tylko na przymusie!

Środki posłuchu - wzbudzanie respektu do władzy. Autorytet osobisty rządzących elementy do wzbudzania posłuchu: perswazja, namowa, manipulacja, korupcja, zastraszanie, otwarta przemoc względem pozycji.

Max Webber uważał, że monopol na środki przymusu pozwala odróżnić państwo on innych instytucji

WŁADZA POLITYCZNA - pojęcie władzy politycznej zmieniało się na przestrzeni czasów.

W rozumieniu klasycznym polityka dotyczyła zajmowanie się ściśle określonymi sprawami wspólnymi obywateli

Znaczeniu współczesnym pojęcie polityki jest pojęciem niedookreślonym znaczeniowo, np. warunki życia i utrzymania pracy i płacy

Funkcje polityczne mogą być wypełnianie przez wyodrębnione w aparacie państwowym podmioty albo przez różnego rodzaju struktury tradycyjne. Współcześnie natomiast mamy władzę w postaci sztucznego Pomiłowu, które monopolizuje różne funkcje władcze.

Legitymizacja władzy - upoważnienie do działania. Uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy aprobacie rządzonych. Władza legitymowana wyklucza terror, oszustwo, zastraszanie. Legitymizacja rozgrywa się na 3 poziomach:

  1. Reguły nabycia i sprawowania władzy

  2. Przekonanie rządzących i rządzonych, że dany system polityczny jest godziwy, że funkcjonuje w sposób prawidłowy

  3. Czynna aprobata i przyzwolenie rządzących, np. wyrażający się w udziale w wyborach, poparcia dla partii

Co może zapewnić aprobatę i przyzwolenie rządzonych:

  1. Kwestie moralne

  2. Kwestie antropologiczne - ludzka potrzeba zapewnienia ładu, porządku dla władzy

  3. Kwestie ekonomiczne - należy stworzyć takie warunki pracy by władza mogła funkcjonować

3 typy idealne legitymizacji według Maxa Webbera

  1. Charyzmatyczna - wypływa z uczuciowego oddania osobie która sprawuje rządy, uznanie jego charyzmy

  2. Tradycyjna - uznanie świętość istniejących porządków; opiera się na zwyczaju

  3. Legalna - przeświadczenie, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa, zgodnie z którym funkcjonuje ta władza i została obrana

Aprobata ideologiczna dla władzy - uznajemy wartości leżące u podstaw władzy, np. tylko demokracja, monarchia jest w stanie zapewnić sprawiedliwe rządy

Aprobata strukturalna dla władzy - pojawia się u osób bardziej zorientowanych w funkcjonowaniu systemu. Akceptacja dla reguł proceduralnych

Aprobata personalna - wyrażająca szacunek dla konkretnej osoby sprawującej rządy

Źródła władzy

Władza ma charakter nadprzyrodzony(teoria teistyczna) i prawno-naturalny (prawo ponadczasowe, nie zmienia się).

Teoria kontrakutalna - istnienie władzy i usprawiedliwienie dla władzy wyprowadza z umowy jednostek

Arystoteles, stoicy powoływali się na wrodzony wszystkim jednostkom pęd do życia we wspólnocie

Uwarunkowanie biologiczne władzy - czy władza jest zjawiskiem biologicznym czy też zjawiskiem, które występuje tylko w świecie ludzi(charakter czysto społeczny)

Władza jest zjawiskiem kulturowym

Funkcjonowanie władzy jest zakorzenione w społecznym charakterze życia człowieka

Faktyczny i normatywny aspekt władzy:
Władzę można sprawować faktycznie - posiada się władzę; chodzi o to kto sprawuje władzę, kto ją posiada, a także władzę można stosować w oparciu o normy społeczne, swoje źródło czerpie z norm moralnych

4 różne władze:

  1. Władza w ogóle - w najszerszym znaczeniu

  2. Władza polityczna - realizowania w wielkich grupach społecznych. Może mieć charakter faktyczny, albo charakter oparty na normach (religijnych, organizacyjnych czy prawnych)

  3. Władza publiczna - władza oparta jest na normach prawnych. Nie zawsze musi być realizowana przez państwo i jego organy, może to być samorząd(terytorialny, zawodowy)

  4. Władza państwowa - realizowana na podstawie norm prawnych jedynie przez organy państwowe

FUNCKJE WŁADZY PUBLICZNEJ - jakie istnieją rezultaty danego zjawiska dla otoczenia, w którym to zjawisko występuje, czyli dla władzy publicznej

Rozrost funkcji władzy - zwiększa się ilość funkcji, które państwo zaczyna sprawować. Ewolucja od państwa Stróżna nocnego, który pilnuje tylko bezpieczeństwa w państwie; dochodzi do rozwoju funkcji państwa w zakresie gospodarki - państwo zaczyna wpływać na gospodarkę czy to przez nacjonalizację pewnych gałęzi przemysłu czy to przez rozwój polityki, rozrost przyjmujący postać państwa totalitarnego - otacza wszystkie dziedziny życia

Statolatria - kult państwa

KLASYFIKACJA USTROJÓW POLITYCZNYCH

Arystoteles wprowadził systematyzację ustrojów, w której różniąc się od Platona zastanawiał się w jaki sposób organizacja życia społecznego się od siebie różni:

KLASYCZNA KLASYFIKACJA USTROJÓW

  1. Monarchia jest najstarszą znaną formą .Mono - jedyny, archia - władza- jest to pewna forma ustroju i typ państwa, w którym suwerenna władza zwierzchnia sprawowana jest przez piastującą swą funkcję dożywotnio i dziedzicznie najczęściej głowę państwa noszącą tytuł króla, cesarza , księcia , bądź jakiś tytuł analogiczny.

Podstawowy czynnik który pozwala na klasyfikację monarchii to:

Kolejne rozróżnienie monarchii :

Formy historyczne monarchii :

Złoty środek - powszechne przekonanie , że lepszą formą będzie model mieszany. Każda z tych form ustrojowych ma swoje do dobre i złe strony, dlatego jest przekonanie , żeby je łączyć i rozważać , które z nich można wykorzystać.

Przykłady:

Arystoteles podkreślał znaczenia prawa , gdzie królestwo jest oparte na prawie.

Znaczenie monarchii w sensie praktycznym w dzisiejszej Europie jest już niewielki, ale nadal dostarcza pewnej wiedzy, pewnego pierwiastka, gdzie przenika do konstytucji w państwach republikańskich. Prezydent - jego pozycja konstytucyjna, jest nawiązaniem do pozycji konstytucyjnej monarchii w Wielkiej Brytanii. Powołuje rząd, uosabia autorytet. Prezydent jest uosobieniem monarchy w monarchii parlamentarnej.

  1. Demokracja również odegrała ważną rolę , występowała w Grecji starożytnej , potem jej długo nie było i pojawiła się dopiero około XIX wieku. Taka forma, która Arystoteles określił jako rządu ogółu. Samo pojęcie zostało wprowadzone przez sofistów. Demokracją jest każdy ustrój polityczny opartym na założeniu iż źródłem i podmiotem władzy zwierzchniej jest lud. W konsekwencji takiego założenia istnieją kraje , gdzie faktycznie szerokie rzesze społeczne uczestniczą w sprawowaniu władzy i te rządy będziemy nazywali demokracjami. W zależności od konkretnych historycznych okoliczności pojęcie `rządzący lud' odnosiło się do różnej odsetkowo ilości ludności; nie zawsze było to samo, bo lud składał się różnych części ogółu ludności. Były takie czasy , że mianem ludu określano klasy niższe (zwłaszcza podczas rewolucji Francuskiej, bolszewickiej tak określano lud). Wyższe klasy nie mogą zaliczać się do ludu, bo są wrogie. Obecnie zlikwidowano większość cenzusów (ograniczeń). Od demokracji należy odróżnić demokratyzm - ideologia społeczna , która postuluje i uzasadnia demokratyczny typ ustroju; pojmowanie demokracji liberalnej, jedynego ustroju , który jest uprawniony, reszta ustrojów nie jest uprawniona, jest zdegradowana. W dzisiejszych czasach dochodzą elementy, które nie mając czysto demokratycznego zabarwienia, bo demokracje łączy się często z prawami człowieka. Dlatego do demokracji dodaje się pewne postulaty liberalizmu np. państwo prawa, ochrona mniejszości. Demo latria - kult demokratyczny.

Demokracja w dwóch pojęciach:

Poglądy Arystotelesa podzielili np. Cyceron.

Odmienne poglądy na demokracje, czyli powrót do niej zawdzięcza się Marsyliuszowi z Padwy (XIV w.)- był zwolennikiem koncepcji suwerenności ludu.

W nowożytności natomiast nastąpiło powstawanie monarchii absolutnej.

Rewolucja angielska w XVII - rozwój trendów demokratycznych.

Wówczas to pojęcie suwerenności zostało odniesione do całości ludu.

  1. Liberalizm -John Lock - który był doktryną postulującą ochronę jednostki przez rządami absolutystycznymi. Liberałowie nie lubi demokratów, bo była daleka posunięta nieufność. Zwolennicy liberalizmu i zwolennicy demokracji aż do XIX wieku pozostawali w sporze politycznym - odrzucali parlamentaryzm i podział władzy. Z drugiej strony demokratami byli wszyscy liberałowie w tamtym czasie.

W połowie XIX w. doszło do połączenia doktryn liberalnej i demokratycznej ; do ich zbliżenia. John Stewart Mil , który jest twórcą demokratycznego liberalizmu; liberalnej demokracji. Mówił o demokracji przedstawicielskiej w, której jednostka będzie mogła się czuć wolno, w oparciu tej demokracji na prawie. Czyli dąży do tego żeby połączy cc zasadę suwerenności ludu i dążenia do równości z systemem przedstawicielskim i żadami większości przy ochronie mniejszości.

Ta synteza ideowa stała się wzorem dla wielu konkretnych ustrojów państwowych. Największy rozwój wpływów nastąpił po II WŚ - np. rozwój społeczeństwa obywatelskiego, powstanie Rzeczpospolitej polskiej.

Demokracje zaczyna się rozumieć jako sposób sprawowania władzy - rozumiemy to jako reżim polityczny. Demokracja będzie się sprzeciwiała autorytaryzmowi i totalitaryzmowi. Niedemokratyczne republiki - Białoruś, Chiny. Były rządy większości, ale nie były spełnione te wymogi jak podział władzy.

Demoliberalizm - do dzisiaj dominujący, był prze wiele lat krytykowany przez marksistów, przez zwolenników demokracji rewolucyjnej. Marks i Engels - uważali, że demokracja nie jest prawdziwą demokracją ponieważ służy panowaniu klasy kapitalistów. Socjaliści uważali, że prawdziwa demokracja to socjalizm.

Dla nazistów prawdziwa demokracja to demokracja narodowa.

Po okresie wiosny ludów w połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój konstytucjonalizmu - powstanie konstytucji pisanych. Towarzyszyło temu reformowanie wyborów. Coraz mniej trzeba mieć, żeby można było uczestniczyć. Dochodzi do egalitaryzmu - włączenia kobiet. W konstytucjach zapisany został postulat ochrony obywatela przed ingerencją państwa. W konstytucjach po wojnie pojawiło się pojęcie - Demokratyczne państwo prawne. Demokracja miała ograniczony wpływ - skutki istnienia 2 bloków politycznych - Związku Radzieckiego i państw zachodnich - żelazna kurtyna.

Od czasów zakończenia zimnej wojny kwestia demokracji znalazła zainteresowanie dla m.in. organizacji narodowych.

Dzisiejsze rozumienie demokracji :

  1. Rząd powinien spełnić - wolność słowa, sumienia i wyznania towarzyszy

  2. Wolność komunikowania się za pośrednictwem dowolnych mediów

  3. Rządy prawa , ochrona praw obywateli ich interesów i bezpieczeństwa osobistego , bezstronność wymiaru sprawiedliwości, niezależność sądownictwa.

  4. Powszechne i równe prawo wyborcze, uczciwe procedury wyborcze, cykliczne i wolne wybory

  5. Prawo do politycznej partycypacji, a więc równość biernego prawa wyborczego (możliwość bycia wybieranym)

  6. Przejrzyste i przewidywalne instytucje rządowe

  7. Prawa obywateli do wybierania systemu rządów środkami konstytucyjnymi

  8. Prawo równego dostępu obywateli do usług publicznych we własnym państwie.

Większość postulatów to postulaty liberalne poza 4,5,8.

Fale demokratyzacji - upowszechnienie się równych praw wyborczych w znaczeniu również geograficznym :

  1. Pierwsza Fala - Reforma wprowadzona przez prezydenta USA Andrew Jackson obejmowała lata 1828 - 1926. Andrew wprowadził zasadę suwerenności ludu, która promieniowała na państwa europejskie.

  2. Druga Fala - 1943 - 1962 - upadek III Rzeszy; zmiany demokratyczne w Europie po II WŚ; dekolonizacja.

  3. Trzecia fala - lata 70 zapoczątkowana przemianami w Hiszpanii i Portugalii - zakończenie rządów Salazara . 1989 - zmiany w Europie wschodniej w RPA, Rosji, Jugosławii, obecnie mamy Ukrainę i Gruzję.

  1. Arystokracja - historycznie nie odegrała największej roli . rządy najlepszych , aristos - najlepszy. To pojęcie występuje w 2 znaczeniach. 1 znaczenia - najwyższa warstwa społeczeństwa w społeczeństwie hierarchicznym, najczęściej z urodzeniem. 2 znaczenie - nazwa z trzech typów ustroju opartego na wyłączności w reprezentacji i egzystencjalnej, lub przynajmniej dominacji niewielkiej i homogenicznej grupy rządzącej -czyli rządy niewielu. Czysta arystokracja bez domieszki innych ustrojów występowała rzadko. Najczęściej występowała w VI i VII p.n.e. w Grecji starożytnej, w późno renesansowej republice włoskiej - najjaśniejsza Rzeczpospolita Wenecka.

Bywały takie ustroje, gdzie pierwiastek arystokratyczny był dominujący, albo obok niego pojawiały się pierwiastki : demokratyczny i monarchiczny.

Ustrój mieszany Republiki rzymskiej -senat górował nad konsulami, którzy stanowili element monarchiczny i Zgromadzeniami Narodowymi. Była republiką arystokratyczną.

Jeśli chodzi o średniowieczną Europę - nowożytna monarchia absolutna - co zrobi monarcha , żeby osłabić tą monarchię arystokratyczną. Przechodzi się od feudalizmu do nowożytności - władca przestaje być suzerenem , a staje się suwerenem, władcą panującym na danym terytorium.

Ustrój arystokratyczny nie cieszył się powodzeniem ,jako projekt polityczny, ale zyskał uznanie u filozofów. Sofokracja - specyficzna forma arystokracji ; rządy mędrców.

Św. Tomasz z Akwinu- tomizm - oficjalna doktryna kościoła katolickiego. Uważał , że arystokracja to ważny czynnik do zachowania pokoju.

XX wiek - coraz większe triumfy demokracji; arystokracja traci na znaczeniu.

Ustrój - coś zapisane w konstytucji, coś formalnego

Reżim - coś co jest namacalne

Nie tylko demokracja jest reżimem politycznym. Układ relacji między centralnymi organami władzy, a społeczeństwem występował reżim w dwóch historycznych formach: autokratyzmu i totalitaryzmu

Próba zaradzenia sytuacji upadku państwa, rozrywania p[państwa przez różne organizacje. Przywrócenie autorytetu państwa i władzy.
Autorytaryzm opiera się na przeświadczeniu, że istnieje pewien ład, który zawiera pewne elementy niezależne od miejsca i czasu, które najczęściej mają charakter długotrwały. W celu zagwarantowania trwania tych pierwiastków należy wprowadzić autorytet, czyli silną i suwerenną władzę przywódcy politycznego, który zazwyczaj jest też dowódcą sił zbrojnych.

To co odróżnia autorytaryzm od form totalitaryzmu to wyraźne ograniczenie władzy suwerennej pewnymi zasadami zwierzchnimi, np. prawem naturalnym. W formach autorytarnych szef państwa i dowódca sił zbrojnych nie uzurpował sobie prawa do ingerencji we wszystkie formy życia.

Republika Weimarska - niestabilność

Anarchia - sytuacja, gdzie upada autorytet władzy

Pierwszym państwem, w którym zaczęły funkcjonować rządy autorytarne to Węgry od 1920 - 1943. Wtedy obrano regentem królestwa Cortiego

Następnie Turcja Kemal Pasza Atatűrk od 1923. Te rządy ukształtowane ideologicznie trwają w sumie do dziś. Laicyzacja państwa - oddzielenie państwa od religii.
Bułgaria 1923, Grecja 1925, Albania, Polska od 1926-1939, Litwa 1926, Hiszpania 1936-1975, Rumunia, Słowacja 1939-1944, Francja 1940-1944

JAK DOCHODZIŁO DO POWSTANIA RZĄDÓW AUTORYTARNYCH?

Źródłem władzy w autorytaryzmie jest autorytet osobisty władzy przywódcy

Salazar - portugalski autokrata, intelektualista, filozof na tronie.

Trudno było zebrać jedną doktrynę autorytaryzmu - to potwierdza fakt wielości jego ideowych odmian.

Reżimy totalitarne można sklasyfikować według wielu kryteriów:

  1. Autorytaryzmy monarchistyczne (Hiszpania, Węgry, kraje bałkańskie) i republikańskie (Turcja, kraje nadbałtyckie, latynoamerykańskie)

  2. Dyktatury cywilne (Austria, Portugalia) i wojskowe (Turcja, Grecja, Rumunia, Argentyna)

Stosunek do religii

Antyreligijny reżim - Turcja, Argentyna
Czysto religijny - Hiszpania
Religia nie odgrywa żadnej roli - Jugosławia, Rumunia

Poprawne stosunku z kościołem - Polska

Autorytaryzmy nacjonalistyczne - kraje iberyjskie, Grecja, Rumunia, Węgry, Turcja, Argentyna, kraje nadbałtyckie

Autorytaryzmy czysto państwowe - skonfliktowane z nacjonalistycznymi - Polska, Austria, Jugosławia

Najniższy wspólny mianownik, coś co łączyło wszystkie reżimy autorytarne to antyparlamentaryzm.

Autorytaryzm to jest taki ustrój, która przyznaje władzę naczelną składnikowi, który jest ponad parlamentem. Jest to system pozaparlamentarny lub ponadparlamentarny. Jest antydemokratyczny.

CECHY REŻIMÓW AUTORYTARNYCH:

Nie było wątków rasistowskich.

Autorytaryzm należy do tradycji świata starego porządku. Jest z zasady konserwatywny

Totalitaryzm stał się możliwy kiedy nastąpił rozpad tradycyjnego, zhierarchizowanego społeczeństwa, czyli koniecznym etapem do powstania totalitaryzmu było powstanie państwa nowożytnego.

Masy społeczne zaczęły poszukiwać samoidentyfikacji, poczucia bezpieczeństwa w poczuciu zagrożenia liberalizmem. Są to grupy osób, które nie mają opieki, które wcześniej uzyskiwały w różnego rodzaju instytucjach korporacyjnych (gildie, cechy),. Które zajmowały się ochroną, zabezpieczeniem, np. pracowników, robotników - zniknęły wraz z rozwojem liberalizmu.

Totalitaryzm to system, który jest systemem będącym efektem dążeń politycznych mas wkraczających na scenę polityczną i te masy muszą się same identyfikować, znaleźć ideologię, która byłaby dla nich wspólna, np. samo identyfikowanie się w idei ras

Wspólnota klasowa - taki sam stosunek do środków produkcji. Wszyscy jesteśmy siłą roboczą, która jest wykorzystywane do produkcji, korzyści tej pracy przypadają kapitalistom.

Druga ideologia, która była atrakcyjna wśród ludzi niezamożnych, która próbowała uzasadnić odstępstwa od tradycyjnych norm moralnych.

Do ideologii o charakterze totalitarnym zalicza się

Wszystkie grupy, które nie odpowiadają homogenicznemu systemowi muszą zostać zlikwidowane. W przypadku komunizmu to klasy posiadające (właściciele ziemscy i kapitaliści), w nazizmie elementy rasowo obce.

Model społeczeństwa różnych odmianach totalitaryzmu się praktycznie nie różni. Różnice mają charakter zewnętrzny. Ale społeczeństwa w normalnym życiu nie odczuwają różnic.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TOTALITARYZMU:

USTRÓJ TERYTORIALNY PAŃSTWA

Autonomia - nadanie kompetencji daleko posuniętych. Oznacza to możliwość stanowienia norm dla samego siebie w granicach wyznaczonych przez konstytucję państwa. Normy te podlegają wykonaniu (jednostki muszą posiadać organy egzekutywy). Od autonomii należy odróżnić samorząd terytorialny.

Państwa unitarne mogą mieć postać mniej lub bardziej scentralizowaną.
Państwo unitarne o znacznym stopniu centralizacji - Francja, zakres uprawnień rady gmin jest bardzo wąski, samorząd terytorialny ma bardzo mało kompetencji; wiąże się to z historią Francji. Francja jest wytworem rozumu człowieka opracowanego w czasie rewolucji francuskiej. Koncepcja zakładała, że Francja ma być państwem modelowo jednolitym i niepodzielnym. Po obaleniu monarchii tendencje centralistyczne się umocniły, szczególnie za czasów Jakobinów - prowincje utraciły silne pozycje jednostek politycznych. Z tym łączy się ruch zwany nacjonalitaryzmem - początek postrzegania państwa jako organizacji politycznego narodu. Kraj został podzielony na jednostki administracyjne wyodrębnione ahistorycznie, bo nie nawiązywały do tradycyjnych granic prowincji. Chodziło o to aby zrobić dany układ, wszystkie powiązania międzyludzkie. Nazwy departamentów miały zatrzeć wspomnienia z przeszłości.

Zgodnie z aktualną konstytucją Polska jest państwem jednolitym Art.3 konstytucji. Taki zapis nie przeszkadza w rozwoju regionów czy ustrojów samorządów terytorialnych. To oznacza, że Polska nie stanie się państwem federalnym.

To że państwo jest unitarne nie oznacza, że jest podzielona na obszary. W większości państw mamy do czynienia z jednostkami podziału terytorialnego lub administracją terytorialną.

Administracja terytorialna może być:

Ilość szczebli w państwach unitarnych może być różna. Możemy wyróżnić :

Podział terytorialny, może być podziałem:

Podział w państwie sprzyja regulowaniu pewnych napięć w państwie. W podziale rozprzestrzenia się polityka, kształtuje się.

Poza Francją i Polską państwami unitarnymi są WB, Holandia, Szwecja, Finlandia, Bułgaria, Rumunia, Grecja i Portugalia.

  1. Państwa federalne / związkowe - kraje związkowe przekazują atrybuty suwerenności do centrum .

Pewne atrybuty suwerenności są przyznane jednostkom terytorialnym.
Niemcy, Rosja, Austria - typowe państwa federalne

Powody, że państwo jest federalne :

Jest pewien typowy katalog zadań, kompetencji powierzony władzom centralnym:

  1. Konfederacja - struktura, w której mamy do czynienia nie z jednym państwem, a pewnym zbiorem państw, które zachowują swoje kompetencje organizacji suwerennej ale w kilku dziedzinach są związane z innymi państwa dla wspólnego działania, np. wspólnej polityki obronnej.

OCENA FEDERALNEGO I UNITARNEGO CHARAKTERU PAŃSTWA - państwa te są wyróżniane ze względu na różne czynniki językowe, religijne itd. Nie ma jednej odpowiedzi, który charakter państwa jest lepszy, bo zależy to od państwa. Pozorna federacja nie ma większych szans na przetrwanie i z tych państw wyłoniły się państwa o charakterze unitarnym. Jeśli w państwie ludność jest zróżnicowana i w pewnych obszarach chce być razem, to w takim kraju federacja będzie najlepszym rozwiązaniem.

Oddzielnym tematem dla rozważań jest problem UE - czy UE zmierza w kierunku federacji ? Jak pokazują wyniki referendum wydaje się, że jednak nie! Ona łączy w sobie elementy państwa, federacji, konfederacji - efemeryda. Tworzy największy kompleks PKB na świecie. Połączone państwa europejskie są znacznie większe od USA.

FUNKCJE PAŃSTWA :
Czy państwo można nazwać organizacją celową ? Czy jest to struktura społeczna, która ma jakiś cel do osiągnięcia, czyli świadomie wskazany stan rzeczy pożądany przez dany podmiot, godny starań do których to państwo dąży?

Podstawowa funkcja/cel państwa:
Celem nowych państw było przede wszystkim umożliwienie samorealizacji jednostkom, ludziom. Mówi się, że XIX wiek był wiekiem liberalizmu, leserem. Państwo w tym momencie minimalizowało swoje funkcje w obrębie polityki społecznej. Państwo zmierzało do stworzenia bezpiecznych warunku dla rozwoju człowieka, nie ingerowało w ochronę zdrowia, gospodarkę, szkolnictwo. Pojawienie się kryzysów gospodarce rynkowej państwo ze Stróżna nocnego zaczęło zmierzać do państwa, które chciało wyeliminować pewne patologie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Polegało na tym, że wprowadzono ograniczenia dla autonomii woli ze względu ochrony interesu innych, pracowników. Prawo pracy nie zakłada różności stron, ale zakłada, że pracownik jest słabszą stroną. Rozwinął się interwencjonizm państwowy - państwo zaczęło być aktywnym graczem na arenie gospodarczej. Zaczęło dochodzić do nacjonalizacji, rozwój niektórych gałęzi przemysłu. Obok własności prywatnej trzeba było postawić własność państwową. W trakcie i po II WŚ mieliśmy do czynienia z państwem totalitarnym - państwo zaczęło obejmować wszystkie dziedziny życia człowieka. Obecnie postępująca jurydyzacja - regulowanie przez prawo coraz więcej sfer życia zaczyna przypominać państwo, które chce być wszędzie. Po II WŚ mieliśmy do czynienia z państwem dobrobytu - państwo, które łączy socjalizm z demokracją, stara się zapewnić możliwość dostatniego życia wszystkich obywateli nie rezygnując z koncepcji demokratycznych, czyli państwo, które np. stawia na daleko posuniętą redystrybucję PKB (państwa Skandynawskie). Państwo ma zagwarantować wysokie usługi publiczne, edukacja, pomoc społeczna jest na wysokim poziomie. Taki system prędzej czy później zaczął pogrążać się w kryzysie, bo on nie skłaniał do pracy, tylko do korzystania ze świadczeń socjalnych. Nastało zadłużenie państwa. Państwo zaczęło mieć trudności z zaspokojeniem społecznych potrzeb społeczeństwa.
Kolejny ruch jeśli chodzi o zmianę do funkcji państwa nastąpił wraz z rozwojem neoliberalizmu - zakładał prywatyzację, dążył do wycofania państwa z wielu obszarów, w których do tej pory państwo funkcjonowało - zamykanie nierentownych przedsiębiorstw, prywatyzacja kolei, służby zdrowia. Funkcje państwa postulowane są też dzisiaj obiektem sporów różnych sił politycznych. Lewicowe ugrupowania dążą do ingerencji państwa w sferę rodzinną, a z drugiej strony w sferę gospodarczą. Liberałowie będą dożyli by jak najwięcej obszarów wyłączyć spod państwa, wolność jednostki ma być najważniejszym dobrem. Większość państw europejskich realizacje społeczny model gospodarki - wolny rynek, demokracja i pewne elementy państwa socjalnego. W zależności czy socjaliści czy liberałowie rządzą państwem to jest większe lub mniejsze zbliżenie do jednej czy drugiej koncepcji.

TRZY ZASADANICZE ODMIANY SYSTEMÓW POLITYCZNYCH:

  1. SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY

Anglia - początki XVIII w. - powstanie gabinetu jako pewnego organu zaufania monarchy, który stopniowo przekształcał się w komitet wykonawczy parlamentu

Cechy:

Prezydent, monarcha nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany

Instytucja kontrasygnaty - każdy akt urzędowy głowy państwa wymaga współpodpisu premiera i odpowiedniego członka rządu, który bierze za to odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

Przy systemie parlamentarno - gabinetowym mogą występować różnice w systemie partyjnym:

rządy mniejszościowe

III Republika Francuska przejęła wzorce angielskie.

Odmiany systemu parlamentarno - gabinetowego:

  1. SYSTEM PREZYDENCKI

Szczególny układ stosunków między prezydentem a parlamentem polegający raczej na separacji i kontroli, a nie na współdziałaniu. Bardzo konsekwentny trójpodział władzy. System ten ukształtował się w USA po roku 1873r.

`kontrola i równoważenie'

Cechy:

  1. SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY (SYSTEM RZĄDÓW KONWENTU)

Odmiana:

System w Polsce:

STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE

Ważnym osiągnięciem doktryny prawa było skodyfikowania statusu obywatelstwa, przynależności państwowej jednostki.

Obywatelstwo - specyficzny stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. Treścią tego stosunku prawnego są prawa i obowiązki jednostki względem państwa i państwa względem jednostki.

Koncepcja obywatelstwa wiąże się z koncepcją umowy społecznej.

Konwencja z 1939r. - przynależność państwową określa każde państwo wg swojego prawa, inne państwa powinny uznawać to prawo.

Poziom regulacji obywatelstwa w prawie wewnętrznym - najczęściej regulacje tego typu zawarte są już w Konstytucji, później w aktach ustawowych.

Sposób nabycia obywatelstwa:

  1. przez urodzenie:

  1. przez naturalizację - odpowiedni organ państwa uznaje dana osobę za obywatela - najczęściej na wniosek danej osoby i po spełnieniu określonych warunków obowiązujących w państwie. Przebywanie osoby na terytorium danego państwa np. Belgia 5 lat. ; ma ona charakter indywidualny, nie jest to sytuacja automatyczna

  2. przez małżeństwo - każdy z małżonków może zachować swoje dotychczasowe obywatelstwo albo może wystąpić o przyznanie mu obywatelstwa małżonka [różne kombinacje]

  3. przez opcję - osoba ma możliwość wyboru obywatelstwa (np. dzieci z małżeństwa mieszanego)

  4. przez reintegrację - sytuacja dość rzadka, np. w Szwajcarii - możliwość odzyskania wcześniejszego obywatelstwa, utraconego, np. przez małżeństwo

Utrata obywatelstwa:

  1. jednostka ma prawo podjęcia decyzji w sprawie utraty obywatelstwa bez spełnienia jakichkolwiek warunków - jest to wiążące dla państwa

  2. państwo ma swobodę w pozbawianiu obywatelstwa

  3. jednostka i państwo współdziałają w celu rozwiązaniu związku opartego na obywatelstwie - inicjatywa jednostki + zgoda organu państwowego

Inne niż państwo formy organizacji społeczeństwa:

  1. W czasach III Rzeszy - państwo totalitarne; indoktrynacja

  2. Relacje między państwem a kościołem - pewna autonomia i niezależność obu tych organizacji w różnych dziedzinach

  3. Kontakty transnarodowe, ponad granicami - korporacje jako organizacja, gdzie podstawą są członkowie z różnych krajów, którzy wspólnie realizują ponadnarodowe cele

  1. Państwo i związki wyznaniowe:

Organizacje państwowe i kościelne były rozwijane równocześnie, czasem jednak kościół musiał przystosować się do państwa, czasem odwrotnie. [Dagome iudex - Mieszko I oddal państwo pod opiekę kościoła] Stosunek kościoła i państwa jest determinowany przez takie czynniki jak: religia, czasy historyczne, reżim polityczny. Każda religia się rożni nie tylko treścią dogmatów, ale też organizacją swoich instytucji [Stolica Apostolska jest podmiotem prawa międzynarodowego; konkordat nie jest zawierany z Watykanem, lecz ze Stolicą Apostolską]. Istnieją religie, gdzie poziom zorganizowania instytucjonalnego jest bardzo niski, np. islam. Jest to nie tylko religia, lecz fundament życia społecznego, szariat - prawo w islamie.

Zarówno katolicyzm jak i islam musi sprostać tendencji laicyzacji stosunków społecznych - dochodzi do rozdzielenia instytucji państwowych i instytucji kościelnych. W rożnych krajach ta tendencja postępuje w różny sposób, czasem bardziej lub mniej gwałtownie.

W Europie mieliśmy do czynienia z monarchiami chrześcijańskimi, władca i państwo wspierało prawdziwą religie i zwalczało fałszywą. Po reformacji wyłoniły się religie protestanckie. Koncepcja społecznego królowania Chrystusa, wszystkie władze publiczne, państwowe powinny wspierać panowanie Chrystusa oraz ludzi krzewiących wiarę. Gwałtowne starcie pomiędzy kościołem i państwem miało miejsce wraz z Rewolucją Francuską; pojawiła się republikańska forma ustroju. Nowe państwa często były zabarwione antyklerykalnie, np. Włochy na początku swojego istnienia. II pol. XIX w. - doszło do pewnej akceptacji nowych instytucji, Rerum Novarum - otwarcie się kościoła na nowe rzeczy, zbliżenie się państwa i kościoła, choć Stolica Apostolska nadal nieufnie patrzyła na republikanizm, laicyzm. Sobór Watykański, lata 60 - uznanie nowych zasad, nie można nikomu narzucić formy religii.

W reżimach autorytarnych mamy do czynienia z rożnymi formami:

1. reżimy autorytarne prokościelne, działanie zgodne z naukami kościoła

2. reżimy autorytarne niechętne, bądź wrogie religii, np. Turcja

Reżimy totalitarne:

Misja kościoła trudna do pogodzenia z warunkami, jakie stworzyło państwo totalitarne; Związek Radziecki - likwidacja cerkwi, wielu działaczy kościoła wymordowano

Podobnie w Chinach Ludowych, Albanii - całkowite podporządkowanie kościoła państwu, kościół miał przede wszystkim wspierać państwo; państwo nie znosi konkurencji, nie zgadza się na żadne zastrzeżenia ze strony kościoła

Współczesne stosunki państw europejskich z kościołami:

Dwa ogólne systemy:

  1. system powiązania państwa i kościoła

  • System rozdziału państwa i kościoła