PEDAGOGIKA OGÓLNA

WYKŁAD I

Pedagogika ogólna jako dyscyplina pedagogiki.

Przedmiot zainteresowania pedagogiki ogólnej: filozoficzne podstawy pedagogiki, metodologia badań pedagogicznych, dyscypliny specjalistyczne, historia pedagogiki.

Podstawowe dziedziny pedagogiki:

Pedagogika ogólna

Filozoficzne podstawy pedagogiki

Metodologia badań pedagogicznych

Dyscypliny specjalistyczne

Historia pedagogiki

Teoria wychowania Teoria nauczania

Refleksja teoretyczna nad Ogólna teoria nauczania

procesem wychowania PEDAGOGIKA i uczenia się

jego uwarunkowaniami

i konsekwencjami

Teoria

i organizacja oświaty

Polityka oświatowa i organizacja

systemów dydaktycznych oraz wychowawczych

w ujęciu porównawczym

Na podstawie: A. Paszkiewicz Empiryczne implikacje teorii wychowania. Przewodnik dla magistrantów i dyplomantów, Trans Humana, Białystok 2004 s. 11.

Pedagogika ogólna jako dziedzina zajmuje się „samoświadomością” pedagogiki jej samorozumieniem i autodefiniowaniem. Pedagogika ogólna jako jedno z określeń tego typu refleksji obok niej np. filozofia edukacji, propedeutyka pedagogiki, metateoria pedagogiki, ogólna teoria wychowania.

Pedagogika -źródłosłów grecki: Paidos - dziecko chłopiec potomek, - agogos przewodnik prowadzenie potomka

• Pedagogika - dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego,

• Edukacja - od [łac. educare wychowywać, kształcić] ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze.

( w oparciu o Leksykon PWN Pedagogika, Red. B. Milerski B. Śliwerski PWN Warszawa 2000)

Pedagogika jako nauka ujmująca teoretycznie działalność wychowawczą będącą procesem międzygeneracyjnego przekazu doświadczeń umożliwiających odnawianie się ludzkiego bytowania w życiu kolejnych pokoleń.

Złożoność tak szeroko rozumianego przedmiotu przyczyną różnorodności koncepcji pedagogicznych, jak i problemów z tożsamością pedagogiki jako nauki.

Pytania wobec tradycyjnego rozumienia przedmiotu pedagogiki.

Czy przekaz międzygeneracyjny jest procesem działającym w jedną stronę ? Jeżeli rację ma Margaret Mead to czy sens ma kategoria dojrzałości ?

Jeżeli tak to jaki sens ma tradycyjna edukacja?

Czym jest zadomowienie w kulturze?

Historyczny rozwój pedagogiki.

Wychowanie jako świadoma działalność nie wywołująca refleksji teoretycznej w społeczeństwach tradycyjnych. Kryzys tradycyjnych społeczeństw jako źródło refleksji pedagogicznej. Przykład starożytnej Grecji - narodziny demokracji, sofiści - pierwsi nauczyciele uprawiający refleksyjnie działalność pedagogiczną. Rozwój pedagogiki jako refleksyjnej sztuki nauczania - pedagogie.

Pedagogia - zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli. „Sztuka wychowania” w przeciwieństwie do pedagogiki jako teoretycznej i naukowej refleksji o wychowaniu.

Wiek XIX - narodziny pedagogiki naukowej, definiowanie pedagogiki jako nauki.

NAUKA

• W znaczeniu funkcjonalnym: zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii czyli do nauki w sensie przedmiotowym. Na proces ten składają się: obserwacje, pomiary, definiowanie, wnioskowanie itp. W takim kontekście słowo "nauka" występuje np. w kontekście zwrotu "Uprawiać naukę"

• W znaczeniu przedmiotowym: zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości i spełniających warunki metodologiczne co do precyzji pojęć, uzasadniania twierdzeń itp. Tak pojęta nauka jest wytworem nauki w znaczeniu funkcjonalnym (1) to pojęcie pojawia się w kontekście zwrotu "tworzyć naukę". /.../

Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską, Oprac.: A. Podsiad, Z. Więckowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983.

Formuła pedagogiki naukowej J.F. Herbarta jako pedagogiki kształcenia szkolnego opartego na koncepcji Psychologii uznawanej przez Herbarta za naukową.

Rozwój problematyki pedagogicznej wskutek przemian mylenia o nauce i zakresu i charakteru problematyki wchodzącej w zakres pedagogiki.

Gwałtowne przemiany i rozwój nauki i wiedzy humanistycznej.

Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na specjalistów i ludzi wykształconych dyktowany przez rozwój cywilizacji prowadzący do zmian i rozszerzania tesli kształcenia oraz instytucjonalnego kształtu systemów oświaty.

Procesy demokratyzacji czyniące edukację polem walki o realizację postulatów i roszczeń likwidujących przywileje edukacyjne. Walka o demokratyzację i demaskowanie procesów reprodukcji stratyfikacji społecznej jako czynnik dynamizujący rozwój refleksji.

Rozszerzenie horyzontów refleksji od „prowadzenia chłopca” przez niewolnika zajmującego się jego opieką do skali współczesnych systemów edukacyjnych. Pogłębianie i złożoność refleksji.

WYKŁAD II

PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI I JEGO KATEGORYZACJA.

Pedagogika jako nauka ujmująca teoretycznie działalność wychowawczą będącą procesem międzygeneracyjnego przekazu doświadczeń umożliwiających odnawianie się ludzkiego bytowania w życiu kolejnych pokoleń.

Elementarne kategorie wyznaczające pole zainteresowań: edukacja, kształcenie, nauczanie, wychowanie.

• Edukacja - od [łac. educare wychowywać, kształcić] ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze.

• Kształcenie - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój sprawności fizycznych i umysłowych, zainteresowań i zdolności, a także wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań.

• Nauczanie - planowa praca nauczyciela z uczniami, umożliwiająca im zdobywanie wiadomości, umiejętności, nawyków oraz rozwijanie osobowości; kierowanie procesem uczenia się.

• Wychowanie - oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost świadomości; efekt powyższych procesów.

Propozycja Z. Kwiecińskiego przestrzennej metafory dziesięciościanu edukacyjnego jako próba ujęcia złożoności problemu przedmiotu pedagogiki.

W oparciu o Z. Kwieciński, Dziesięciościan edukacji (składniki i aspekt y- potrzeba całościowego ujęcia), /w:/ T.Jaworska, R.Leppert, Wprowadzenie do pedagogiki. Wybór tekstów, wyd. Impuls, Kraków 1996, s. 31-38

Wymiary dziesięciościanu edukacji

1. Globalizacja - stosunek do problemów globalnych. Zagadnienia integracji gospodarki światowej i rozwoju powiązań w skali międzynarodowej. Kwestie zagrożeń związanych z rozwojem globalnym - ocieplanie się środowiska, zanieczyszczeń itd. Problemy globalne: wojna, głód, nierównomierny rozwój, zacofanie. Relacje gospodarcze - centrum - półperyferie -peryferie.

2. Etatyzacja - kwestie związane z relacjami wychowania z państwem, kwestie ustroju i organizacji państwa, problem etatyzacji oświaty, ustrój demokratyczny, miejsce oświaty w strukturach demokratycznych, miejsce państwa w świecie zobowiązania wobec państwa, problem suwerenności, tzw. „racji stanu”

3. Nacjonalizacja - kwestie wiązane ze stosunkiem do narodu: Wychowanie narodowe i jego miejsce w strukturze wychowania, tożsamość kulturowa, ekskluzywny czy inkluzywny charakter wspólnoty narodowej

4. Kolektywizacja - kwestie związane z socjalizacja wtórną przynależność do grup wtórnych - klas i warstw społecznych. Problem solidarności grupowej i jej miejsca w życiu społecznym

5. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja - włączanie w struktury podziału pracy, organizacje i instytucje. Zasady racjonalności organizacji społecznej i ich związek z wychowaniem, kształcenie do uczestnictwa w życiu publicznym, pracy i zawodu

6. Socjalizacja - socjalizacja pierwotna rodzina grupa rówieśnicza społeczność lokalna

7. Inkulturacja, personalizacja - ksobowość kulturowa i społeczna wrastanie w kulturę i autonomiczny wybór wartości

8. Wychowanie i jurydyfikacja - wdrażanie w rolę obywatela, świadomość prawna kompetencje niezbędne dla funkcjonowania w świecie instytucji i norm prawnych

9. Kształcenie i humanizacja - zdobywanie wiedzy i umiejętności kształtowanie wartości związanych z godnością wzajemnością i empatią, kompetencje interakcyjne

10. Hominizacja - troska o własne ciało i cielesność, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne.

Ideał harmonii czyli równej odległości i równych powierzchni poszczególnych płaszczyzn (model bryły regularnej -sześcian i odchylenia ze względu na zmianę jednej z płaszczyzn)

Problemy: czy realizacja ideału jest możliwa i czy jest pożądana?

Dynamiczny charakter dziesięciościanu.

Wykład II

Sposoby myślenia o wychowaniu. Próba klasyfikacji.

Tożsamość pedagogiki jako wiedzy nie dającej zamknąć się granicach wiedzy naukowej ani praktyki kierowanej naukową teorią.

Mit, magia, sztuka, wiedza potoczna, religia, filozofia, ideologia, technika jako komponenty myślenia pedagogicznego wymagające naukowej refleksji.

MYŚLENIE POTOCZNE, INTUICJA, TRADYCJA, MIT, MAGIA, MISTYKA, RELIGIA, TECHNIKA, FILOZOFIA, NAUKA, SZTUKA, IDEOLOGIE .

Tożsamość pedagogiki jako wiedzy nie dającej zamknąć się granicach wiedzy naukowej ani praktyki kierowanej naukową teorią.

Mit, magia, sztuka, wiedza potoczna, religia, filozofia, ideologia, technika jako komponenty myślenia pedagogicznego wymagające naukowej refleksji.

MYŚLENIE POTOCZNE - bezrefleksyjne i niekrytyczne procesy myślowe towarzyszące codziennemu życiu, w stało się możliwe do zdefiniowania gdy w procesie rozwoju historycznego z myślenia wyodrębniły się formuły myślenia krytycznego i refleksyjnego pozwalającego zdefiniować to myślenie. Potoczne przekonania pedagogiczne, pedagogika „zdrowego rozsądku”.

MYŚLENIE INTUICYJNE - (łac. intuitio - poznanie) oparte na przekonaniu o istnieniu zdolności do bezpośredniego nie opartego na wystarczających danych zmysłowych i rozumie wnikania w istotę rzeczy, chwytania prawdy, przeczuwania przyszłości itd. Myślenie intuicyjne stanowi ze względu na powszechność tego rodzaju doznań zarówno popularną formułę ujmującą stosunek do rzeczywistości jak i problem teoretyczny. W pedagogice wiąże się tak z myśleniem potocznym jak i z formułami teoretycznymi podkreślającymi rolę nierozpoznanych sił i możliwości tkwiących w ludzkim myśleniu. Dotyczy ono tak przekonania że wychowanie wiąże się z naturą ludzką, której trzeba zaufać - „matka wie co jest dobre dla dziecka”, „dziecko wie co jest dla niego dobre”, jak i z przekonaniem, że wychowawca powinien słuchać wewnętrznego „głosu sumienia, serca” itp. nawet jeżeli nie potrafi zdefiniować jego źródła i natury.

MYŚLENIE TRADYCJONALISTYCZNE - uznanie wartości tego co jest za zawierające mądrość będącą efektem doświadczeń minionych pokoleń a więc wiedzę sprawdzoną i zasługującą na kontynuację i szacunek. Wiąże się z przekonaniem o głębokiej sensowności nawet tych tradycji, które już przestaliśmy czy których nie jesteśmy w stanie zrozumieć. W XIX wieku pod wpływem rozwoju tendencji oświeceniowych oceniających tradycje jako przesądy rozwinęło się w formułę teoretyczną (filozoficzną) zakładającą wyższość doświadczenia historycznego nad jednostkowym prowadząc do formuł tradycjonalizmu i konserwatyzmu.(Najbardziej znany teoretyk Edmund Burke). Myślenie o edukacji jako wdrażaniu określoną tradycję zapewniająca jednostce poczucie kulturowej tożsamości.

MYŚLENIE MITYCZNE - niekrytyczne wytwory świadomości zbiorowej stanowiące interpretacje świata, nie odpowiadające obiektywnej rzeczywistości natomiast inspirujące i pobudzające do działania. Zdaniem swoich zwolenników stoi ponad prawda i fałszem. Jego walorem jest skuteczność - prymitywne wspólnoty nie posiadające prawie zupełnie wiedzy zobiektywizowanej ale wierzące w mity nie tylko nie wyginęły ale rozpoczęły pochód ku cywilizacji. Mity starożytne - powstania świata, wspólnego przodka, raju, ziemi obiecanej, Edypa, itd. Współczesne: wspólnoty narodowej, strajku generalnego - Georges (Jerzy) Sorel, krwi i ziemi (Bluth und Bode) - Alfred Rosenberg (teoretyk nazizmu), Trzeciej Rzeszy, Czwartej Rzeczpospolitej. Mitem staje się to co odrywa się od faktów stając się samoistną formułą świadomości zbiorowej prowadząc ku czynowi. (B. Suchodolski, Idea mitu, „Nauka i Sztuka” 1946 nr1; Filozofia mitu „Nauka i Sztuka” 1946 nr 5-6). W pedagogice mit jest przywoływany jako pożądana siła sprawcza organizująca aktywności wychowanka i krytykowany bezwzględnie jako rozbudzanie nieodpowiedzialności i irracjonalizmu. Skrajny przykład - pedagogika nazizmu. Typowy niektóre wersje pedagogiki narodowej akcentujące treści mityczne. Nigdy nie wiemy do końca co w naszej wiedzy i wyobrażeniach opiera się na wiedzy zobiektywizowanej i refleksyjnej a co stanowi element mitu.

MYŚLENIE MAGICZNE - wierzenia i praktyki oparte na przekonaniu o istnieniu sił nadprzyrodzonych, których opanowanie ma być możliwe przy pomocy zaklęć i obrzędów. Opiera się na zasadzie podobieństwa jako świadectwa związków między elementami natury. Pierwotna forma stosunku do świata zmarginalizowana przez religijną wiarę we wszechmoc boską i technikę jako zespół procedur opartych na myśleniu krytycznym - odradza się w momentach kryzysów społecznych, kryzysu wierzeń religijnych i utraty kontroli nad techniką. Wiąże się z reguły z doświadczeniami nie dającymi się jednoznacznie obiektywizować pojawia się w kontekście niepokojów egzystencjalnych -astrologia, wróżbiarstwo, przesądy, poczucia związku ze światem New Age (człowiek jako mikrokosmos w makrokosmosie), dążenie do panowania nad rzeczywistością (satanizm). W wychowaniu wiąże się z problemem sugestii i autosugestii jako sił organizujących osobowość i wyzwalających aktywność. Pedagogika odwołująca się do intuicji, zabiegów wyzwalających siły wewnętrzne - „Szamanizm” pedagogiczny. Podobnie jak mit budzi skrajne opinie wśród pedagogów. Do myślenia magicznego nawiązują pedagogika New Age i pedagogika waldorfska (Rudolf Steiner). Skrajnym przykładem negatywnym w refleksji nad wychowaniem jest satanizm tak jako krańcowy objaw patologii procesów wychowawczych jak i jako „teoria” wychowania - wyzwalanie z kompleksów, wyzwalanie woli itd. (Anton Szhandor LaVey).

MYŚLENIE MISTYCZNE - (gr. mystikos - tajemny) myślenie uznające możliwość bezpośredniego, ponadzmysłowego oglądu istoty rzeczy (np. kontaktu z bóstwem, z naturą świata itd.) w drodze specyficznego doświadczenia mistycznego. Drogą do doświadczenia mistycznego są najczęściej praktyki o charakterze ascetycznym i autodyscyplinującym. Współcześnie najpopularniejsza formą formuł odwołujących się do mistycyzmu są formuły pedagogiczne obecne w tzw. wschodnich sztukach walki i szkołach praktyk medytacyjnych. Zakładają one określoną koncepcję wychowania i samowychowania jako zespołu „ćwiczeń” integrujących fizyczny i duchowy wymiar człowieka. Lokują się poza tradycją pedagogiki akademickiej w domenie mitologii kultury masowej.

MYŚLENIE RELIGIJNE - zespół wierzeń dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata (zwykle jest to wiara w Boga, bóstwa, nieśmiertelność duszy bądź zmartwychwstanie). Opiera się na autorytecie i dogmacie np. objawieniu albo tradycji, w które się wierzy. Cechuje ją systematyzacja oglądów i teza o potędze lub wszechmocy boskiej sprzyjające eliminacji myślenia magicznego.(Magia jest postawą buntu wobec świata, religia postawą pokory - Andre Breton, poeta ideolog surrealizmu). W tym wymiarze sublimuje ono myślenie o problemach egzystencjalnych w kontekście istnienia rzeczywistości nadprzyrodzonej tworząc poczucie dystansu miedzy wiarą a aktywnością życiowa - prowadzi do rozwoju zorganizowanego kultu jak i form myślenia technicznego wyzwolonego z uwikłań magicznych. Myślenie religijne stanowi formę myślenia odgrywającą istotną rolę tak w świecie współczesnym jak i refleksji pedagogicznej. Podstawowym problemem teoretycznym myślenia religijnego jest brak intersubiektywnej kontrolowalności owego myśleniach prowadzi ku myśleniu filozoficznemu znajdującemu wyraz w filozofii religijnej (zjawisko najwyraźniej ukształtowane w europejskim kręgu kulturowym w postaci filozofii chrześcijańskiej). W pedagogice religijnej centralnym problemem jest relacja między celami ostatecznymi i doczesnymi. Pedagogiki fundamentalistyczne uznają w swoich koncepcjach bezwzględny prymat celów wynikających z doktryny religijnej nad innymi celami edukacyjnymi. Różne formuły pedagogik religijnych: personalistyczne, tradycjonalistyczne, fundamentalistyczne, otwarte i zamknięte.

MYŚLENIE TECHNICZNE - oparte na doświadczeniu praktyczne sposoby najsprawniejszego osiągania zamierzonych celów. W miarę rozwoju nauki zrastające się z nią w postać opartych na wiedzy naukowej sposobów efektywnego i skutecznego działania. W tym sensie technika zrasta się z nauką tworząc sposób myślenia naukowo techniczny. Teoretycznie pojęcie techniczny odnieść można do wszelkich dziedzin ludzkiej aktywności np. techniki artystyczne, czy np. techniki magiczne (np. procedury wywoływania duchów, czy wróżenia) ale jest to sens zupełnie marginalny. W pedagogice myślenie techniczne ujawnia się w przywiązaniu do kwestii metod nauczania i wychowania rozumianych jako techniki realizowania celów edukacyjnych. Ofensywa myślenia technicznego w edukacji stanowi jeden z najważniejszych problemów współczesnej refleksji pedagogicznej.

MYŚLENIE FILOZOFICZNE - metodyczne rozważanie tez dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata wyłoniło się z kryzysu myślenia tradycjonalnego i religijnego w starożytnej Grecji (V w. p.n.e). Podstawowym założeniem myślenia filozoficznego stało się wypracowanie formuł powszechnie obowiązujących a więc odwołujących się do kryteriów intersubiektywnie kontrolowanych, a więc podlegających weryfikacji i dyskusji. Z myślenia filozoficznego wyłoniło się myślenie naukowe, od jego powstania domenę myślenia filozoficznego stanowi stawianie i badanie zagadnień wykraczających poza zakres możliwości badań naukowych przy pomocy metod właściwych nauce. Na gruncie myślenia filozoficznego próbują się zakorzenić rodzaje myślenia nie stosujące zasad intersubiektywnej kontrolowalności. Myślenie filozoficzne stanowi najważniejsze źródło rozwoju refleksji wychowawczej prowadzącej do rozwoju teorii wychowania. Na gruncie teorii budzi jednak kontrowersje związane z rozwojem naukowego myślenia o wychowaniu prowadzi ono do uznawania filozoficznych koncepcji pedagogicznych za przednaukowe i spekulatywne (a więc nie oparte na faktach). Polemiki między filozoficznymi i naukowymi koncepcjami pedagogiki stanowią ważny aspekt rozwoju pedagogiki ogólnej.

MYŚLENIE NAUKOWE - myślenie nastawione na obiektywność (przedmiotowość - niezależność od podmiotu) zdobywanej wiedzy oraz jej intersubiektywną (powszechną) komunikowalność i sprawdzalność. Oparte na stosowaniu rygorystycznych procedur. Prowadzi do konstruowania teorii i systemów wiedzy naukowej. Wiedza naukowa to co zostało poddane procedurom naukowym to co nie dało się zbadać pozostaje poza nawiasem nauki. Naukowość myślenia o edukacji stanowi w cywilizacji współczesnej podstawę zakorzenienia się w praktyce społecznej.

MYŚLENIE PRAKTYCZNE - odwołujące się do praktyki życiowej, z doświadczenia i umiejętności. Przeciwstawiające się bardzo często teorii, akcentuje wagę praktyki i doświadczenia. Na pierwszym miejscu stawia umiejętności. W pedagogice akcentuje umiejętności i praktykę np. pojęcie mistrzostwa jako czegoś co jest związane z człowiekiem i jego doświadczeniem. Podstawową relację edukacyjną definiuje w kategoriach „mistrz - uczeń”. Współcześnie kojarzy się z edukacją artystyczną ma jednak ogólnopedagogiczny wymiar. Zbiór doświadczeń indywidualnych nie poddających się obiektywizacji a mających doniosłe znaczenie praktyczne określane jako mądrość życiowa, mistrzostwo, sztuka. Doświadczenie to w przeciwieństwie do innych rodzajów wiedzy nie może być przekazane w postaci dyskursywnej np. w postaci podręcznika, a jedynie przez bezpośredni kontakt, praktykę u kogoś kto to doświadczenie posiada. W odniesieniu do wychowania mówi się tutaj o „sztuce wychowania” i pedagogiach. Chociaż pojęcie pedagogii nie jest w pełni jednoznaczne i bywa ono odnoszone zarówno do tego co nie w pełni daje się opisać w działalności pedagoga jak i do prób opisania zespołu środków i metod wychowawczych stosowanych przez wychowawców lub rekonstrukcji założeń leżących u postaw działalności wychowawczej nie zawsze werbalizowanych.

Przykładem może być tutaj analiza pedagogii wielkich pedagogów takich jak chociażby Janusz Korczak uznające że pedagogika jest nie tyle wiedzą wcielaną w praktykę co sztuką czyli umiejętnością obcowania z wychowankiem.

MYŚLENIE ESTETYCZNE (SZTUKA) - sposób myślenia oparty na odczuwaniu prawdy niepowtarzalnych doznań zmysłowych dających się przedstawić jedynie w obrazowej zmysłowej formie (twórczość artystyczna lub uważana za artystyczną) w tym sensie przeciwieństwo nauki i filozofii odwołujących się do racji dających się kontrolować i rozpatrywać w dyskusji. Kategorią centralną jest tu wrażliwość estetyczna (zmysłowa) i artystyczna. . Kategorią centralną jest tu wrażliwość estetyczna (zmysłowa) i artystyczna. Estetyzm. Estetyzm pedagogiczny.

MYŚLENIE IDEOLOGICZNE (IDEOLOGIA) - systematyczne myślenie porządkujące poglądy na podstawowe zagadnienia dotyczące podstawowych problemów świata, człowieka i społeczeństwa formułowane z perspektywy grupy z którą zwolennik się identyfikuje. Może być deklarowana świadomie kiedy mówi się o swojej ideologii, albo występować w postaci uogólniania swoich racji do rangi powszechnej prawdy (wtedy wskazując na związek poglądów z interesami i dążeniami danej grupy, którą definiujemy, podejmujemy próbę tzw. demaskacji ideologii). Ideologia nie rozumiejąca swojej ideologiczności to tzw. fałszywa świadomość. Ideologie charakteryzują się dużym uproszczeniem, standaryzacją i sztywnością swoich zasad wynikającymi z ich masowego charakteru. Można mówić o ideologii ruchu politycznego lub grupy społecznej: np. ideologia liberalna, socjalistyczna lub ideologia burżuazyjna, mieszczańska, chłopska. Gdy ktoś stworzył sobie sztywny system poglądów mówimy że ma własna ideologię. Zasadniczym problemem na gruncie refleksji uprawianej w ramach pedagogiki ogólnej jest obecność na gruncie edukacji struktur myślenia ideologicznego i pytanie o możliwość i sens uwolnienia od niego praktyki pedagogicznej.

Konflikty między myśleniem mitycznym, magicznym, estetycznym, potocznym religijnym, filozoficznym i naukowym na gruncie pedagogiki jako przedmiot refleksji pedagogiki ogólnej.

Wykład III

PEDAGOGIKA JAKO NAUKA

Relacje między nauką filozofią jako zasadniczy kontekst rozwoju refleksji w ramach pedagogiki ogólnej.

Nauka chociaż stanowi najwyżej ceniony sposób zdobywania wiedzy i wypracowywania strategii działania to jednocześnie podlega licznym ograniczeniom, które ograniczają zakres problematyki, która w jej ramach może być efektywnie analizowana. Poza zasięgiem jej analiz znajdują się problemy dotyczące najogólniejszych zagadnień światopoglądowych.

Problematyka ta jest domeną filozofii:

Filozofia [gr. philosophia - umiłowanie mądrości] najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim co istnieje. /…/

Filozofia. Leksykon PWN, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000

Filozofia [gr. phileo, lubię, oraz sophia, mądrość] - dobrze uzasadnione i systematycznie wyłożone poznanie, odnoszące się do najistotniejszych najbardziej podstawowych kwestii jakie tylko da się sformułować; droga myślowa do takiego poznania prowadząca ; historyczny całokształt wysiłków poznawczych tego rodzaju. /…/.

Słownik filozofii, red. J. Hartman, Wyd. Zielona Sowa, Kraków 2006

Filozofia aczkolwiek nie oferuje wiedzy o obiektywizmie i intersubiektywnej kontrolowalności porównywalnej z nauką to dzięki metodom analizy pokrewnym nauce stwarza możliwość refleksyjnego namysłu nad tymi problemami. Czyni to z filozofii naturalna partnerkę nauki na gruncie pedagogiki.

Chociaż filozofia jest często krytykowana ze względu na brak jednoznacznych wyników nie tylko sama stanowi źródło inspiracji dla refleksji pedagogicznej ale stanowi również pomost dla myślenia religijnego, intuicyjnego a nawet magicznego, mitycznego czy mistycznego, które pojawiają się na gruncie refleksji pedagogicznej w postaci filozoficznych ujęć z których najbardziej klasycznym jest filozofia zorientowana religijnie mająca długą tradycję i znaczące osiągnięcia teoretyczne.

Inspiracje współczesnej pedagogiki nie wykluczają w praktyce żadnego nurtu filozofii rozwijających się w jej historii. W praktyce mamy do czynienia jedynie z różnicami dotyczącymi aktualizacji formuł niż brakiem zainteresowań np. miejsce tomizmu zajmuje jego unowocześniona formuła neotomizm, itd.

O skali inspiracji filozoficznych w pedagogice może świadczyć przykładowa lista orientacji filozoficznych trale obecnych na gruncie współczesnej refleksji filozoficznej:

Naturalizm - J. J. Rousseau, kantyzm - I. Kant, klasyczna filozofia niemiecka J. G. Fichte, G.W.F. Hegel. Tradycjonalizm (E. Burke). Pozytywizm (A. Comte). Utylitaryzm ( J. Bentham, J. S. Mill). Neopozytywizm (Koło wiedeńskie), Pragmatyzm (W. James, J. Dewey), Filozofia analityczna (G. Moore, B. Russel). Filozofia języka (L.Wittgenstein). Neotomizm (J Maritain). Egzystencjalizm (S. Kierkegaard, J. P. Sartre). Fenomenologia (E. Husserl). Filozofia dialogu (M. Buber, E. Levinas). Personalizm chrześcijański (E. Mounier). Hermeneutyka (H. G. Gadamer). Neomarksizm - Filozofia krytyczna (szkoła frankfurcka - T. Adorno, M. Horkheimer, J. Habermas). Postmodernizm - J. Derrida, M. Foucault, R. Rorty.

(Wszystkie te nurty filozoficzne jak i wiele ich odmian czy nury ze względu na swoją mniejszą popularność nie wymienione odgrywają istotną rolę w formułowaniu metodologicznych i teoretycznych podstaw pedagogiki.)

Nauka jako sposób zdobywania wiedzy o określonym zakresie dotyczącej określonego przedmiotu. Wiedza jako obszar treści wymagający uporządkowania i weryfikacji w drodze procedur obiektywizujących przekonania i mniemania.

Pedagogika jako nauka.

Wiedza naukowa jako wiedza uprzywilejowana ze względu na intersubiektywną kontrolowalność procesów swojego gromadzenia i wyników. Wiedza naukowa jako wiedza ciesząca się szczególnym uznaniem w społeczeństwie pluralistycznym odrzucającym autorytety oparte na nie dających się kontrolować przesłankach.

Naukowość pedagogiki jako gwarancja jej wartości w życiu społecznym -przesłanka autorytetu placówek ją uprawiających, pedagogów i adeptów pedagogiki jako posiadaczy wiedzy i umiejętności zasługujących na zaufanie.

Problemy wynikające z dążenia do nadawania pedagogice bezwzględnie naukowego statusu.

Charakterystyka pedagogiki jako nauki .

Problematyczność statusu pedagogiki jako nauki w podwójnym sensie

1. wykraczania poza obszar refleksji naukowej,

2. samookreślania się na gruncie definiowania nauki

Problemy związane z tym drugim wymiarem:

Geneza związana z praktyką.

Wielowymiarowość problematyki.

Pedagogika wobec klasyfikacja nauk ze względu na cechy formalne.

Klasyfikacja nauk ze względu na cechy formalne:

• Nauki teoretyczne czyli formułujące prawa i teorie dotyczące swojego przedmiotu - np. fizyka, chemia, socjologia.

• Nauki stosowane czyli formułujące procedury rozwiązywania problemów np. medycyna, jurysprudencja .

• Nauki normatywne czyli formułujące określone zasady i normy postępowania np. etyka normatywna, higiena.

Pedagogika jako nauka integrująca wszystkie trzy wymiary a więc teoretyczna, stosowana i normatywna.

NAUKA

• W znaczeniu funkcjonalnym: zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii czyli do nauki w sensie przedmiotowym. Na proces ten składają się: obserwacje, pomiary, definiowanie, wnioskowanie itp. W takim kontekście słowo "nauka" występuje np. w kontekście zwrotu "Uprawiać naukę"

• W znaczeniu przedmiotowym: zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości i spełniających warunki metodologiczne co do precyzji pojęć, uzasadniania twierdzeń itp. Tak pojęta nauka jest wytworem nauki w znaczeniu funkcjonalnym (1) to pojęcie pojawia się w kontekście zwrotu "tworzyć naukę". /.../

Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską, Oprac.: A. Podsiad, Z. Więckowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983.

Pierwotny przednaukowy ideał: wiedza dotycząca całości mająca rozpoznawać istotę zjawisk - teza o wszechzwiązku i wszechzależności zjawisk i problem jej konkretyzacji. Pogłębianie wiedzy dzięki specjalizacji. Pierwsze formuły wyodrębniania z całości wiedzy konkretnych dziedzin wiedzy - nauk.

Teoria o wyodrębnianiu się nauk z filozofii w drodze określania własnego przedmiotu jako autonomicznego obiektu badań. Droga od matematyki i geometrii w starożytności do socjologii w XIX i psychologii w XX wieku jako ostatnich dziedzin zrywających bezpośredni związek z filozofią. Rozbudowa struktury dziedzin badawczych i dyscyplin w zależności od pojawiania się zainteresowania konkretnymi przedmiotami. Np. teologia - angelologia, demonologia, teologia dogmatyczna, teologia pastoralna, hermeneutyka itd.; chemia - chemia nieorganiczna, chemia organiczna itd., fizyka - trybologia (nauka o ścieraniu), historia - gospodarcza, polityczna, numizmatyka, heraldyka, falerystyka, itd. medycyna - chirurgia, farmakologia, anestezjologia, dermatologia, pediatria. W pedagogice można wskazać chociażby: pedagogikę ogólną, dydaktykę, metodykę, nauki o wychowaniu, pedeutologię, pedologię, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, socjologię wychowania, teorię organizacji oświaty, pedagogikę porównawczą, itd.

Postulat interdyscyplinarności: Określona historycznie struktura dziedzin i dyscyplin, która prowadzi do badania jedynie pewnych relacji między zjawiskami a jednocześnie do lekceważenia innych powoduje tym samym skostnienie i wyjałowienie życia naukowego. Drogą przezwyciężania negatywnych zjawisk może być jedynie przekraczanie granic i prowadzenie badań tworzących nowe problemy i przedmioty przekraczające ramy dotychczasowych badań.

Problemem teoretycznym stało się pytanie: czy to przedmiot wyznacza istnienie nauki czy to badacz konstytuuje naukę wyznaczając sobie przedmiot zainteresowania? Komplikacje związane z tym zagadnieniem: pytanie o możliwość poznania świata opozycja agnostycyzm - realizm i o aktywność podmiotu.

Możliwość różnych odpowiedzi:

Stanowisko agnostycyzmu: Rzeczywistość jako taka jest niedostępna ludzkiemu poznaniu wiedza jest wytworem ludzkiego umysłu porządkującego we właściwy sobie sposób dane ludzkiego doświadczenia które nie mają niezależnej od sposobu ich postrzegania treści. Nauka jest więc wytworem umysłu determinowanym przez właściwe mu prawa a przedmiot teorii naukowej jest subiektywnym podmiotowym konstruktem.

Współcześnie stanowisko agnostycyzmu

Stanowisko realizmu: Pomimo istnienia podmiotowych uwarunkowań poznania rzeczywistość jest źródłem wiedzy o otaczających człowieka zjawiskach. Tym samym rozwój i przekształcenia struktury wiedzy stanowią dokumentację pogłębiania procesów poznawczych skierowanych ku otaczającej człowieka rzeczywistości tym samym konstytuowanie nauki okazuje się związane z definiowaniem nowego wymiaru wiedzy o otaczającym świecie jest więc uwarunkowane przedmiotowo.

Problem strukturalizowania nauki.

Rozwój i pogłębianie, wiedzy o świecie i człowieku prowadzi do pytań o charakter strukturalizacji wiedzy tj. o jego konieczny i obiektywny charakter. Badania prowadzą nie tylko do pytań coraz bardziej szczegółowych ale i do pytań ogólnych a te wymagają przekraczania granic wiedzy ujętej w dyscypliny i dziedziny.

Np. badania nad życiem doprowadziły do odrzucenia tezy iż życie stanowi nie dający się sprowadzić do prostszych zjawisk fenomen zamknięty w granicach dyscypliny jaką jest biologia, Przekonanie o wyraźnej granicy między biologią a chemią zostało podważone przez badania biochemiczne które dzisiaj wskazują, iż życie wiąże się z procesami i strukturami chemicznymi na co wskazuje genetyka i odkrycie DNA oraz stworzenie modelu genomu ludzkiego. Innym przykładem może być obecnie kwestionowanie wyraźnej granicy między człowiekiem a światem zwierząt znajdujące wyraz w rozwoju różnych postaci socjobiologii.

Problem intencjonalności podziałów strukturalizujących naukę.

Problem odróżnienia człowieka od zwierząt wskazuje na to iż podział na dyscypliny ma jeszcze inny wymiar. Jest on nie tylko historycznie funkcjonalny ale i intencjonalny (czyli ukrywają się za nim określone przekonania, dążenia i cele). Na tezę o jakościowej odrębności człowieka od zwierząt bardzo mocno zaważyła w swoim czasie chrześcijańska tradycja mówiąca iż tylko człowiek ma duszę nieśmiertelną. Prowadziło do przekonania iż między świadomością u człowieka a instynktami u zwierząt istnieje głęboka przepaść. Obecnie dążenie do marginalizacji tych różnić wiąże się z tendencją do stworzenia koncepcji człowieka jako uwarunkowanej przez zachowania instynktowne a więc pozwalające zrekonstruować stosunkowo prostą strukturę mechanizmu ludzkich zachowań którą prezentuje np. socjobiologia.

Tę dwuznaczność strukturalizacji nauki ukazał doskonale francuski filozof Michael Foucault zwracając uwagę na fakt iż słowo dyscyplina zawiera sens określający zarówno ustalanie porządku jak i do jego narzucanie. Organizowanie nauki i klasyfikacja nauk często dążenie do narzucania nauce określonego kierunku rozwoju odpowiadające takim a nie innym historycznie określonym interesom i postulatom. Chociaż poglądy Foucaulta trudno uznać za tłumaczące rozwój nauki, trudno nie zauważyć ich trafności.

Struktura nauki okazuje się więc wielowymiarowo złożona i obarczona pytaniami, dotyczy to tak pedagogiki jak i samej pedagogiki ogólnej.

Problemy z definiowaniem struktury pedagogiki w ramach pedagogiki ogólnej jako dziedziny zajmującej się refleksją nad pedagogiką.

Tak sama nazwa pedagogika jak i podział jej na takie czy inne dyscypliny bywa radykalnie kwestionowany. Sama nazwa pedagogika budzi zastrzeżenia jako zawierająca element relacji dominacji - podporządkowania. Również świadomie teleologiczny charakter bywa przesłanką kwestionowania nazwy pedagogika i propozycją jej zastępowania np. nazwą nauki o wychowaniu albo nauki o edukacji.

W ramach pedagogiki istnieją podziały na dyscypliny, które również są przedmiotem dyskusji

Klasyczny XIX wieczny podział to:

Pedagogika ogólna, Dydaktyka, Teoria wychowania, Historia wychowania.

Obecnie jak sygnalizowałem na pierwszych zajęciach - Historię wychowania traktuje się jako odrębną dziedzinę należącą do nauk historycznych a jej miejsce zajmuje Teoria organizacji oświaty zbliża to pedagogikę do nauk ścisłych nie obejmujących swoim zakresem swojej historii (np. biologia nie obejmuje historii biologii, fizyka historii fizyki itd.). Trudno jednak nie zauważyć że podejście uznające nauki humanistyczne za odrębną gałąź nauki posiadającą swoją specyfikę do historii przywiązuje duża wagę uważając iż dyscypliny humanistyczne poza swoją historią przestają być zrozumiałe. Tak więc stosunek do historii jest wyrazem pewnej intencjonaności w porządkowaniu pola pedagogiki jako nauki .

Inne podziały:

Kryterium sfery zainteresowań, np.:

Pedagogika ogólna, pedagogika społeczna, pedagogika specjalna, pedagogika porównawcza, pedagogika opiekuńczo- wychowawcza, pedagogika pracy.

Kryterium rozwojowe:

Pedagogika prenatalna, pedagogika żłobkowa, pedagogika przedszkolna, pedagogika wczesnoszkolna, pedagogika szkolna dzieci i młodzieży, pedagogika dorosłych (andragogika), pedagogika ludzi starych (gerontologia edukacyjna).

Podział ten ma postawy merytoryczne ale już samo nazewnictwo i zasady zawsze zawierają pewną wizję ujmowania procesów edukacyjnych wymagających refleksji i krytycznego podejścia.

Interdyscyplinarny charakter pedagogiki.

Pedagogika jako dziedzina odwołująca się do dorobku wielu nauk: medycyny, higieny, biologii, psychologii, socjologii, nauk o kulturze, nauk politycznych i prawnych, ekonomii, demografii, historii, koncepcji filozoficznych, doświadczenia praktycznego itd.

W zakres zainteresowań pedagogiki następujące podstawowe dyscypliny naukowe:

• biologia,

• medycyna,

• higiena

• psychologia,

• socjologia,

• ekonomia,

• demografia

• politologia,

• nauki o państwie i prawie,

• antropologia kulturowa,

• historia kultury,

• historia sztuki,

• historia.

Niebezpieczeństwo redukcjonizmu na gruncie pedagogiki.

Problem uwzględniania dorobku wielu dziedzin wiedzy jako problem szczególnie wyraźny w przypadku subdyscyplin związanych w swoich badaniach szczególnie blisko z określoną nauką spoza kręgu nauk pedagogicznych. Interdyscyplinarny charakter analiz jako przesłanka badan pedagogicznych.

Redukcjonizm - sprowadzanie całej wiedzy istotnej do jednej dyscypliny lub rodzaju wiedzy, która tłumaczyć się zdaje wszystkie istotne zagadnienia np. psychologizm tj. uznawanie wszystkich zjawisk za zjawiska psychiczne dające się badać przez psychologię. Klasyczne postaci redukcjonizmu: biologizm, psychologizm, socjologizm, kulturalizm.

Przykładami redukcjonizmu dotyczącego uznawania jednego rodzaju wiedzy za podstawę pedagogiki np.scjentyzm, filozofizm, praktycyzm, fundamentalizm religijny, ideologizm, czy estetyzm.

Ze względu na znaczenie nauki najwięcej kontrowersji budzi obecnie scjentyzm.

SCJENTYZM. (łac. - scientia = wiedza)

Termin wprowadzony przez Ch. Renouviera.

1. Panujący w drugiej połowie XIX w. pogląd, wg którego: a) jedyną drogą do uzyskania wartościowej wiedzy jest poznanie naukowe; b) nauka jest jedynym sposobem usunięcia wszelkich niedostatków zarówno w życiu jednostek jak i społeczeństw. Szansę urzeczywistnienia postępu społecznego upatrywał on w rozwoju nauk oraz industrializacji Jako światopogląd scjentyzm wiązał się z pozytywizmem, materializmem, ewolucjonizmem, utylitaryzmem. Głównymi przedstawicielami byli A. Bain i K. Pearson.

1. Scjentyzm metodologiczny - stanowisko, wg którego każdy rodzaj poznania naukowego jest wiedzą typu matematyczno-przyrodniczego; stąd postulat stosowania we wszystkich badaniach naukowych metod empirycznych i matematycznych(fizyki i biologii) a w związku z tym ograniczenia poznania naukowego do tzw. nauk ścisłych. Postulat ten dotyczy również filozofii i humanistyki. Scjentyzm przyjmuje, że zagadnienia metafizyczne mogą być rozwiązane bądź wyeliminowane za pomocą metod właściwych naukom formalnym lub przyrodniczym.

Scjentystyczna tendencja do ograniczania wiarygodnego poznania i wiedzy wyłącznie do metod i osiągnięć naukowych, przede wszystkim matematyczno - przyrodniczych, bywa oceniana pejoratywnie ze względu na minimalizm, wyrażający się m.in. w odrzucaniu tych wszystkich osiągnięć poznawczych, których nie da się ująć w kategoriach właściwych naukom ścisłym.

Mały słownik terminów i pojęć dla studiujących filozofię chrześcijańską, Oprac.: A. Podsiad, Z. Więckowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983.

Na gruncie filozofii pojawiają się również tendencje do marginalizowania znaczenia nauki wyrazane przez tak zwaną „filozofię nauki”. Wyolbrzymiając ideologiczne treści tkwiące w nauce skłonne są całą naukę sprowadzać do ideologii czyli realizacji partykularnych interesów, którym wyrazem jest metodologia nauk wyrażająca w swoich zasadach interesowność określającego zasady podmiotu. Prowadzi to do tezy iż nie ma obiektywnego poznania jest tylko ideologia obiektywności, która maskuje panowanie grup uprzywilejowanych.

Antyredukcjonizm - stanowisko uważające, że nie można sprowadzić wszystkich zjawisk do jednej płaszczyzny badawczej teorii itd. uznanie, że istnieją odrębne sfery zjawisk mające swoje własne prawidłowości i istotne jest dostrzeganie różnic między np. zjawiskami psychicznymi a społecznymi. Antyredukcjonizm przybiera najczęściej postać postulatów interdyscyplinarności i holizmu (holizm - (gr. holos - cały) kierunek postulujący rozpatrywanie zjawisk jako części jakiejś całości przeciwstawiający się atomizmowi czyli oddzielaniu fragmentów rzeczywistości i ich samodzielnemu badaniu).

Jest to stanowisko niosące z sobą niebezpieczeństwo relatywizmu bądź eklektyzmu (łączenia w jedną całość niespójnych elementów). Problem polega jednak nie na budowie teorii ale na posiadaniu wiedzy której źródła, drogi powstawania, granice i stopień pewności się zna i rozumie.

PEDAGOGIKA OGÓLNA

WYKŁAD 4

Metodologia badań pedagogicznych.

Pedagogika ogólna jako dyscyplina naukowa zajmująca się filozoficznymi podstawami pedagogiki.

Drogi rozwinięcia przesłanek filozoficznych w całościowe stanowiska teoretyczne - paradygmaty.

Tradycja określania filozoficznych przesłanek nauki przez odwołanie się do określonej orientacji filozoficznej obecnie zastępowana jest przez analizę struktur określanych jako paradygmaty. Pojęcie paradygmatu zwraca uwagę wzajemną zależność przesłanek i efektów.

Jego podstawowym walorem jest wydobycie elementów nieciągłości w rozwoju nauki.

Paradygmat - pojęciowo - metodologiczny system danego zespołu badaczy określające ramy akceptowanych metod i decydujące o uznaniu czegoś za problem a także wskazujące na sposób jego rozwiązania.

Paradygmat jest więc pewną zamkniętą strukturą o ograniczonym zasięgu ale formalnie nieograniczonych możliwościach intrerpretacyjnych o jego zmianie lub odrzuceniu decydują zjawiska które się w nim nie mieszczą a okazują się doniosłe poznawczo.

Kryteria różnicowania stanowisk: definiowanie filozofii, definiowanie nauki, stosunek do praktyki, metodologia, stosunek do innych paradygmatów. Pedagogiczne formuły paradygmatów. Cztery zasadnicze paradygmaty: analityczno - empiryczny (pozytywistyczny), hermeneutyczno - filozoficzny, krytyczno - emancypacyjny, humanistyczny.

Metodologiczny kształt współczesnej pedagogiki jako wynik interdyscyplinarnego charakteru wiedzy i jej wieloparadygmatycznego charakteru.

Metodologia - wiedza służąca wypracowaniu narzędzi (metod) służących zdobywaniu wiedzy zasługującej na akceptację w ramach danej dziedziny.

Każdy paradygmat precyzyjnie określa to co uznaje za założenia metodologoczne zdobywania wiedzy prawomocnej. Problemem jest jednak sama precyzacja paradygmatów.

W historii pedagogiki mamy do czynienia z faktycznym pojawieniem się „wieloparadygmatyczności” metodologicznej już na początku XXwieku gdy do glosu doszły różnice w podejściach określone następnie jako paradygmaty. Ich początkiem jest dyskusja o różnicy między naukami przyrodniczymi i społecznymi. Jej efekty stanowią do dnia dzisiejszego zrąb metodologicznych formuł pedagogiki.

Obecność w ramach dziedziny więcej niż jednego paradygmatu prowadzi z reguły do dyskusji metodologicznych . W ich ramach można spotkać się zarówno z konfrontacją jak i próbami tworzenia metodologii uwzględniającej postulaty różnych paradygmatów.

W ramach pedagogiki dyskurs metodologiczny najczęściej przybiera postać opozycji binarnej w której występuje opozycja paradygmatu empiryczno-pozytywistycznego i pozostałych paradygmatów traktowanych jako całość. Przekłada się to na opozycję - koegzystencję metod ilościowych i jakościowych.

Ten binarny poziom wynika z słabszego rozwoju metodologii paradygmatów hermeneutyczno-filozoficznego, krytyczno-emancypacyjnego oraz humanistycznego wobec paradygmatu empiryczno-pozytywistycznego. Wynika on również z tego iż metody jakościowe stosowane w ramach tych paradygmatów w mniejszym stopniu dają się kwantyfikować a więc uznawane są za miękkie w stosunku do ilościowych traktowanych jako twarde.

Jest to tendencja niebezpieczna z tego względu iż pedagogika jest dziedziną o bardzo skomplikowanym statusie teoretycznym -często kwestionowane jest ej prawo do miana nauki.

Przejmowanie i adaptowanie na własny użytek metod innych dyscyplin naukowych jako zasada metodologii pedagogiki.

Niebezpieczeństwo scjentyzmu w uprawianiu pedagogiki wynika z dązenia do jej unaukowienia.. Problemy pedagogiki z perspektywy scjentyzmu: brak wyraźnie zarysowanego przedmiotu - interdyscyplinarność, brak wyraźnie sprecyzowanej metody, praktycyzm.

Wielopatadygmatyczny charakter pedagogiki jako źródło obecności podejść metodologicznych właściwych zarówno paradygmatowi analityczno - empirycznemu jak i paradygmatom wobec niego konkurencyjnym.

Problem wieloparadygmatyczności pedagogiki polega na tym iż porusza się ona z reguły w polu teoretycznym między paradygmatem empiryczno - pozytywistycznym a filozoficzno hermeneutycznym nie dostrzegając swoistości metod i problemów paradygmatu krytyczno emancypacyjnego i humanistycznego.

O ile pierwszy paradygmat preferuje metody ilościowe -obserwacyjne i sondażowe, drugi jakościowe - obserwacje uczestniczącą, wywiad, analiza dokumentow, to trzeci - analizę krytyczną immanentną - badanie spreczności istniejących stanowisk, analizę porównawczą -konfrontację modeli to czwarty -podejście interdyscyplinarne i antyredukcjonistyczne oraz myślenie alternatywne „konstruktywną ,oświeconą utopię” jako punkt odniesienia dla rzeczywistości..

Wszystkie te metody tworzą kontekst wieloparadygmatycznej metodologii pedagogiki w równym stopniu.

WYKŁAD 5

Paradygmat analityczno-empiryczny - pozytywistyczny.

Geneza paradygmatu: antykrytycyzm - Auguste Comte - filozofia pozytywna. Postulat filozofii naukowej.

Antykrytycyzm - sprzeciw wobec krytyki (Oświecenie i Romantyzm) jako drogi budowy szczęśliwego i sprawiedliwego społeczeństwa. Uznanie jej za postawę negacji tego co jest i przeciwstawienie jej postawy pozytywnej a więc konstruktywnej.

Uznanie sposobu uprawiania nauki właściwego naukom matematyczno-przyrodniczym za jedynie uprawniony - właściwy nauce o wszelkich zagadnieniach.

Pozytywny stosunek do rzeczywistości. Stosowanie wiedzy naukowej jako zasada pozytywnego działania. Przewidywać aby kontrolować. Zasada „inżynierii cząstkowej”.

Cechy paradygmatu pozytywistycznego:

• Uznawanie nauki za najważniejszy rodzaj poznania

• Wzorcem naukowości jest rygorystyczna metodologia nauk empirycznych

• Najlepsze wzorce badań wytworzyły nauki przyrodnicze

• Wiedza pozytywna tworzona przez naukę jest wiedzą o faktach

• Wiedza o faktach jest podstawą racjonalnej działalności

• Należy usunąć z obszaru wiedzy istotnej dla działania wszelką metafizykę i krytykę jako nie przynoszące efektów i szkodliwe formuły.

Uznanie przez Augusta Comte'a konieczności rozszerzenia badań opartych na wzorcach nauk przyrodniczych na życie społeczne za warunek postępu i efektywnego, naukowego rozwiązywania problemów społecznych. Projekt nauki pozytywnej o społeczeństwie - stworzenie pierwszego projektu i wprowadzenie przez Comte'a nazwy Socjologii jako nauki o społeczeństwie realizującej postulaty badania społeczeństwa w sposób analogiczny jak nauki przyrodnicze przyrodę.

Teza o wspólnocie założeń i metodologii nauk o przyrodzie i społeczeństwie jako zasadnicza cecha paradygmatu pozytywistycznego.

Pominięcie przez A. Comte'a psychologii jako wynik jego przekonania, że psychologia jeż w istocie tożsama z metodologią nauk jako ludzkiego sposobu ujmowania świata (uznanie modelu rozwojowego jednostki za analogiczny z rozwojem historycznym ludzkości przebiegającym w trzech fazach:

• dziecięcej, teologicznej (posłuszeństwa autorytetom),

• młodzieńczej, metafizycznej (krytycyzm, poszukiwania prawdy absolutnej i wynikających stąd konfliktów),

• dojrzałości, pozytywnej (skoncentrowania na działaniach doniosłych z perspektywy praktycznej)

Sformułowanie projektu programu psychologii _ John Stuart Mill, psychologia empiryczna Wilhelm Wundt.

Rozpowszechnienie paradygmatu pozytywistycznego na różne dziedziny wiedzy io społeczeństwie i człowieku w tym również pedagogikę - druga połowa XIX wieku.

Paradygmat pozytywistyczny jako ciągle obecny w myśleniu tak o problemach społecznych jak i ludzkich w życiu naukowym obejmujący również pedagogikę i nauki o wychowaniu.

Okresy krytyki i odradzania się pozytywizmu:

Klasyczny pozytywizm, empiriokrytycyzm (II pozytywizm), neopozytywizn (Koło Wiedeńskie pozytywizm logiczny albo III pozytywizm).

Rozwój i doskonalenie formuł pozytywistycznych - obecność założeń paradygmatu we wszystkich orientacjach podkreślających jedność myślenia naukowego i jego wagę jako najdoskonalszej drogi poznania rzeczywistości (np. takie nurty marksizmu jak tzw. Marksizm II Międzynarodówki i tzw. marksizm radziecki).

Pedagogika jako empiryczna nauka budowana w oparciu o nowoczesne standardy modelu nauki, naukowości i racjonalności.

Cechy paradygmatu w pedagogice(za T. Hejnicką -Bezwińską):

• Hierarchizowanie różnych typów wiedzy o edukacji. Przypisywanie najwyższych walorów wiedzy naukowej.

• Uznawanie za najwartościowszy typ wiedzy naukowej wiedzy reprezentującej metodologię badań empirycznych. (obserwacji i eksperymentu czyli twierdzeń o faktach).

• Przywiązanie do badań ilościowych(najlepiej na dużych liczbach i reprezentatywnych próbach)

• Przekonanie że wiedza o faktach naukowych pozwala na postęp przewidywania i podejmowania skutecznych działań.

• Uznanie że celem pedagogiki jest tworzenie projektów dla praktyki edukacyjnej

• Przekonanie, ze postęp polega na coraz lepszym rozpoznaniu i kontrolowaniu procesów edukacyjnych.

• Zaufanie do wyników badań empirycznych nie tylko własnej dziedziny ale i dziedzin pokrewnych.

• Socjologia wzorcową nauką dla pedagogiki.

W pedagogice - postulat wychowania adaptacyjnego doskonalonego przez naukowe metody realizacji.

Wychowanie jako przystosowanie (adaptacja) jednostki do istniejącego społeczeństwa. Wychowanie adaptacyjne jako przekazywanie ról społecznych w wymiarze międzygeneracyjnym i wyznaczania miejsca w społecznym podziale pracy. Wychowanie adaptacyjne jako dominujący sposób wychowania w historii ludzkości.

Aksjologiczne założenia - związanie dobra wychowanka z dobrem społeczeństwa poprzez zapewnienie wychowankowi miejsca w społeczeństwie a tym samym możliwość godnego życia oraz korzyści społeczeństwu przez wychowanie sprawnego uczestnika życia społecznego.

Środki wychowania - nauczanie wiedzy i kompetencji niezbędnych dla podjęcia roli wyznaczonej przez społeczeństwo. Nacisk na umiejętności praktyczne i profesjonalne związane z rolą społeczną nacisk na umiejętności „zawodowe”. Utylitaryzm jako naczelna wartość wychowania adaptacyjnego.

Mierniki wychowania - egzaminy, kontrola stopnia opanowania umiejętności. Obiektywizacja metod i technik wychowania w ujęciu wychowania adaptacyjnego. Możliwość standaryzacji mierników efektywności wychowania.

Stopień opanowania poszczególnych kompetencji jako wskaźnik efektywności procesu wychowania. Standaryzacja jako czynnik sprzyjający selekcji.

Selekcja w zależności od poziomu zdolności i predyspozycji.

Podkreślanie momentu przejścia z grona przygotowujących się do roli społecznej do grona uprawnionych do jej pełnienia inicjacja i towarzyszące jej obrzędy, pasowanie na rycerza, wyzwoliny czeladnika na mistrza, matura jako „świadectwo dojrzałości”, Uroczyste nadawanie tytułów.

Współczesne warianty koncepcji:

socjologizm - socjologizm Durkheima,

socjologizm - funkcjonalno - strukturalna teoria edukacji,

psychologizm - behawioryzm

Główny nurt refleksja socjologiczna:

Klasyczna formuła - socjologizm Emila Durkheima.

Apologia tradycyjnego wychowania adaptacyjnego. Socjalizacja jako cel wychowania. Solidaryzm społeczny jako ukryty wymiar teorii socjologicznych.

Sprzeczności wychowania adaptacyjnego w ujęciu Floriana Znanieckiego socjalizacja i akulturacja jako zjawiska sprzeczne. Reprodukcja i twórczość. Ludzie normalni(pracy, zabawy, dobrze wychowani) i zboczeńcy nadnormalni. Droga rozwiązania konfliktu.)

Funkcjonalno-strukturalna teoria edukacji (USA) -Talcott Parsons.

Wychowanie w kontekście rozwoju cywilizacyjnego. Cele wychowania - socjalizacja i selekcja. Równość szans i selekcja - dwie wartości organizujące nowoczesne społeczeństwo.

Teoria "kapitału ludzkiego". Umiejętności i wiedza jako przesłanki rozwoju społeczno - gospodarczego. Edukacja jako czynnik wzrostu lub zacofania.

Teoria "skapywania". Uzasadnienie materialnych gratyfikacji sukcesu. Bogacenie się ogółu w efekcie działalności najbardziej kreatywnych i dynamicznych jednostek, dzięki którym polepsza się byt całego społeczeństwa

Ralph Turner - dwa typy organizowania ruchliwości społecznej uprawomocniającej ład społeczny:

sponsorowany (Wielka Brytania) - wczesna selekcja i szczególna opieka (sponsoring) nad wyselekcjonowaną elitą pozwalająca zdobyć jej wyjątkowe kompetencje (mechanizm samospełniającej się przepowiedni)

konkurencyjny (USA) - stwarzanie wielkiej ilości okazji do nieustannej rywalizacji o nieliczne miejsca w elicie (konkursy, castingi, kwalifikacje, itp.) stwarzające przekonanie, że każdy ma szansę a wygrywają najlepsi i im przypadają profity. Tym którzy przegrali przypada uznanie swojej porażki za naturalną kolej rzeczy.

TERAŻNIEJSZOŚĆ: Kryteria Bolońskie jako projekt wychowania adaptacyjnego. Polska reforma oświatowa a ideał wychowania adaptacyjnego

Wychowanie adaptacyjne jako wychowanie: autorytarne, przedmiotowe, techniczne.

Przykład psychologicznej koncepcji wychowania pozytywistycznego:

Behawioryzm - John Broadus Watson, Barrhus Frederic Skinner. Ideał społeczeństwa idealnie zgranego dzięki koordynacji odruchów.

Psychologistyczne ujęcie adaptacji. Przesłanki behawioryzmu. Techniki. Utopia. Manipulacja. Krytyka - tresowani i treserzy pytanie o treserów. Obecność behawioryzmu w praktyce działalności wychowawczej - typy organizowania ruchliwości społecznej jako uczenie społeczeństwa, reklama

WYKŁAD 6

Paradygmat hermeneutyczno - filozoficzny.

Sprzeciw wobec idei jedności nauki.

Uznanie istnienia różnych rodzajów nauki:

nauk matematyczno - przyrodniczych , nauk o człowieku i nauk o świecie ludzkim.

Np. Wilhelm Diltley : nauki o rzeczach i nauki o odczuciach.

Wilhelm Diltley, Georg Simmel : nauki o rzeczach (faktach) [przyrodnicze], nauki o odczuciach [psychologiczne], i nauki o duchu (symbolach) [nauki o kulturze]

Wilhelm Windelband i Heinrich Rickert: nauki nomotetyczne formułujące prawa (przyrodnicze) i nauki idiograficzne opisujące zjawiska niepowtarzalne (nauki historyczne)

Przeciwstawianie poznawaniu - rozumienia.

Uznanie, różne rodzaje nauk mają właściwe sobie metody i nauki humanistyczne odwołują się do właściwych sobie nauk hermeneutycznych i filozoficznych i psychologicznych.

Tradycja hermeneutyczna - wnikanie w sens przekazu prowadzące do właściwego zrozumienia. Pierwotnie rozwijające się na gruncie myślenia religijnego - dążenie do jak najwierniejszego rozumienia przekazu zawierającego prawdy wiary.

Tradycja filozoficzna - dążenie do samodzielnego rozumienia rzeczywistości jako przesłanka działania.

Tradycja psychologii rozumiejącej - psychoanaliza

.

Obrona suwerenności filozofii jako domeny spraw ludzkich wobec roszczeń do unaukowienia. Sprzeciw wobec technicznego charakteru działania opartego na wiedzy naukowej w sensie nauki opartej na wzorcach nauk przyrodniczych.

W pedagogice wyraża się w ideale wdrażania do samodzielności myślenia i autonomii osobowości.

Strategia autonomii - (autonomia gr.-samorząd) wychowanie prowadzące do osiągnięcia samodzielności w znaczeniu tyleż praktycznym co intelektualnym, zdolności do kierowania samym sobą niezależnie od czynników zewnętrznych oraz twórczego podejścia do problemów. Opozycja przymusu i swobody w wychowaniu. Koncentracja na pozytywnych treściach nauczania jako drodze rozwiązywania tej opozycji

Znaczenie pomiaru i badań. Pomiar jako narzędzie określania dojrzałości wychowanka do samodzielnego funkcjonowania społeczeństwie. Zmiana charakteru narzędzi pomiaru w zależności od stopnia rozwoju jednostki. Konieczność różnicowania strategii wychowawczych i edukacyjnych. Edukacja: kurs epizodyczny, kurs systematyczny, uniwersytet, samokształcenie. Samodzielność i twórczość jako efekty wychowania

Strategia autonomii jako wynik krytycznej opozycji wobec naturalizmu J. J. Rousseau - Kant i Pestalozzi

Immanuel Kant - Oświecenie jako wyjście człowieka z zawinionej prze siebie niepełnoletniości.

Spere aude (Horacy ) Miej odwagę posługiwać się własnym rozumem.

Autonomia jako wynik odwagi posługiwania się własnym rozumem. Znaczenie wychowania jako drogi osiągania tego stanu.

Synteza wpływów natury i społeczeństwa.

Cele wychowania w ujęciu Kanta : a) zdyscyplinowanie myślenia b) kultywowanie kultury c) rozwijanie cywilizacji d) umoralnianie.

„dzieci powinno się wychowywać nie do obecnego, lecz do możliwego w przyszłości, lepszego stanu rodzaju ludzkiego, to jest do idei ludzkości i jej całego przeznaczenia”.

Hegel - filozoficzne przesłanki idei wychowania jako procesu do dojrzewania do autonomii

G. W. F. Hegel - rozumność jako wytwór historii.

Proces rozwoju ducha - podmiotowość jednostki i historia ludzkości:

- duch subiektywny - indywidualna jaźń,

- duch obiektywny - samookreślenie się wobec innych prawo moralność etyczność

- duch absolutny - uniezależnienie się od skończoności własnego doświadczenia. (sztuka religia, filozofia).

Dialektyka pana i niewolnika jako model rozwoju.

Samowiedza jako z natury dążąca do panowania nad otoczeniem i jej zderzenie z innymi samowiedzami, panowanie i niewola jako efekt zderzenia z innym, panowanie jako nierozwojowa forma zapośredniczonego przez niewolnika korzystania z rzeczy, konieczność pracy na rzecz pana jako droga rozwoju prowadząca do usamodzielnienia niewolnika i upadku relacji panowanie- niewola

Wilhelm von Humboldt

Ideał autonomii -rozprawa O granicach działalności państwa

Koncepcja uniwersytetu :

Jedność kształcenia i działalności badawczej

„Szczególną cechą instytucji badawczych jest to, że traktują one naukę jak problem który nigdy nie zostanie w pełni rozwiązany, a co za tym idzie zaangażowane są w nieustanne badania.”

Idea autonomii uniwersytetu.

Żywotność idei Humboldta.

Jean Piaget - koncepcja psychologiczna rozwoju - w procesie przebudowywania pod wpływem bodźców z zewnątrz - własnych struktur poznawczych i ocen moralnych. Jedność tendencji rozwoju intelektualnego- logika jest moralnością myśli, moralność logiką działania.

Dwie fazy rozwoju : myślenie konkretne - myślenie abstrakcyjne,

heteronomia - autonomia.

Jedność uczenia się i działania jako przesłanka procesu wychowawczego.

Sergiusz Hessen. Synteza idei pedagogiki Kanta i dorobku Piageta

Stadia rozwoju :

- anomia (poziom biologiczny - wartości związane z rozwojem biologicznym),

• heteronomia (poziom społeczny - socjonomia wartości związane z władzą i organizacją),

- autonomia (poziom kulturowy odniesienie do wartości niezależnych od okoliczności; prawdy

dobra piękna).

Kwestia czwartego poziomu (bytu błogosławionego) w późnej twórczości Hessena.

Koncepcja wychowania i edukacji jako pomocy w przekraczaniu kolejnych szczebli rozwojowych

Cykl: zabawa, kształcenia kurs epizodyczny, kurs systematyczny, uniwersytet, samokształcenie.

Lawrence Kohlberg - fazy rozwoju moralnego.

Trzy poziomy rozwoju moralnego. Sześć stadiów szczegółowych.

POZIOM PREKONWENCJONALNY

Stadium 1: posłuszeństwo z obawy przed karą.

Stadium 2: kierowanie się własną korzyścią, zasada wzajemności - wymiana usług.

POZIOM KONWENCJONALNY

Stadium 3: dążenie do spełniania oczekiwań otoczenia.

Stadium 4: podporządkowanie autorytetom.

POZIOM POSTKONWENCJONALNY

Stadium 5: umowa społeczna.

Stadium 6: własne sumienie.

Uniwersalizm koncepcji Kohlberga - główny problem w ocenie tej teorii.

Johann Friedrich Herbart - filozofia i psychologia. Kształcenie jako droga budzenia umysłów i wdrażania ich w rygory efektywnego myślenia jako przesłanki działania. Cnota jako nabyta umiejętność właściwego sądu. Formalizm jako konsekwencja koncepcji Herbarta.

Wiek XX - krytyka intelektualizmu kształcenie woli jako równoległy samodzielny cel wychowania obok kształcenia intelektu:

Psychoanaliza Zygmunta Freuda - świadomość samego siebie jako podstawa wychowania.

Pedagogika kultury - próba przezwyciężenia idei naturalistycznych i adaptacyjnych przez rozwój twórczego uczestnictwa w kulturze Wilhelm Dilthley i Eduard Spranger.

John Dewey - - próba przezwyciężenia idei naturalistycznych i adaptacyjnych przez rozwój twórczego uczestnictwa w społeczeństwie demokratycznym wymagającym samodzielności i podmiotowości.

Sergiusz Hessen. Synteza idei pedagogiki kultury i dorobku Piageta

Stadia rozwoju :

- anomia (poziom biologiczny - wartości związane z rozwojem biologicznym),

• heteronomia (poziom społeczny - socjonomia wartości związane z władzą i organizacją),

- autonomia (poziom kulturowy odniesienie do wartości niezależnych od okoliczności; prawdy

dobra piękna).

Kwestia czwartego poziomu (bytu błogosławionego) w późnej twórczości Hessena.

Koncepcja wychowania i edukacji jako pomocy w przekraczaniu kolejnych szczebli rozwojowych

Cykl: zabawa, kształcenia kurs epizodyczny, kurs systematyczny, uniwersytet, samokształcenie.

Stefan Kunowski

Koncepcja warstwicowa wychowania jako procesu rozgrywającego się czterech środowiskach wychowawczych:

bios - sfera popędów

etos - sfera oddziaływań społecznych

agos (gr ago - prowadzę) - sfera oddziaływań wychowawczych

logos - sfera ducha, kultury, losu, łaski.

Wychowanie jako proces harmonizujący i organizujący oddziaływania poszczególnych sfer.

---