SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE 16.03.2013r.

• Podczas kontaktów społecznych ważnym zadaniem jest orientacja kim są nasi partnerzy.

• Najważniejszym źródłem informacji na temat innego człowieka jest jego zachowanie

• Teorie atrybucji - opisują i wyjaśniają potoczne interpretacje przyczyn zachowania innych osób (i własnego)

X ATRYBUCJE: WNIOSKOWANIE NA PODSTAWIE ZACHOWANIA

Klasyczne modele atrybucji

Twórca teorii atrybucji: Fritz Heider (1958)

Rekonstruował sposób, w jaki „psycholog naiwny” - przeciętny człowiek wyjaśnia sobie przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych ludzi.

Założenia:

Zachowanie jest łączną konsekwencją:

sił tkwiących w działającej jednostce sił tkwiących w otoczeniu

czynniki wewnętrzne, dyspozycyjne czynniki zewnętrzne, sytuacyjne

Atrybucja

wewnętrzna wnioskowanie, ze jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość

zewnętrzna wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwość sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że większość ludzi zareagowałaby tak samo

Deformacje procesu atrybucji

1. Podstawowy błąd atrybucji

- skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym, przy niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników tych zachowań

2. Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

• cudze zachowania wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi

• zachowania własne wyjaśniamy raczej czynnikami zewnętrznymi

• Innych postrzegamy jako aktywnych sprawców postępowania (zwłaszcza takiego, które nam się nie podoba), siebie jako ofiary okoliczności.

efekt aktora o obserwatora

Dlaczego?

1. Ukierunkowanie uwagi

- uwaga obserwatora jest skierowana na osobę aktora (atrybucja dyspozycyjna)

- działający aktor, aby zrealizować swoje cele musi kierować swoją uwagę na sytuację (atrybucja sytuacji)

2. Odmienność wiedzy aktora i obserwatora

- Aktor zwykle jest bardziej niż obserwator świadomy sytuacyjnej zmienności swoich zachowań w przeszłości.

- Skłonność do wewnętrznych atrybucji spada, a zewnętrznych rośnie wraz ze wzrostem znajomości przez obserwatora osoby działającej.

Im lepiej kogoś znamy, tym bardziej wyjaśniamy sobie jego zachowania
w podobny sposób jak własne.

(Nisbett i in., 1973)

3. Zróżnicowany język opisu zachowań własnych i cudzych

- własne zachowania opisujemy za pomocą konkretnych czasowników („ja krzyczałem”)

- zachowania cudze opisujemy za pomocą bardziej abstrakcyjnych przymiotników („on był agresywny”)

Asymetria aktor - obserwator zanika wobec motywu autowaloryzacji:

- jeżeli własne zachowanie jest wyraźnie pozytywne, ludzie silniej je przypisują czynnikom wewnętrznym niż sytuacyjnym

3. Egotyzm atrybucyjny

- tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób

sukcesy - wyjaśniane czynnikami wewnętrznymi (atrybucje podwyższające poczucie własnej wartości)

porażki - wyjaśniane czynnikami zewnętrznymi (atrybucje ochronne)

4. Egocentryzm atrybucyjny

- przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami

• większa łatwość przypomnienia sobie działań własnych niż partnera

• ludzie przeceniają stopień, w jakim ich działania i wygląd są zauważane przez innych

5. Efekt fałszywej powszechności

- przecenianie stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów, zachowań, postaw
i cech

Podwyższona dostępność umysłowa:

- myśląc o czymś skupiamy się na własnym stanowisku; nie na innych możliwych

- zwykle otaczamy się ludźmi o poglądach podobnych do naszych

Przecenianie powszechności własnych poglądów utwierdza nas w poczuciu ich słuszności → jest to pożądane i podnosi przekonanie o wartości własnej osoby

Czynniki wpływające na treść atrybucji

Kobieta w restauracji: po pierwszym kęsie ciasta woła kelnera mówiąc, że jest ono niejadalne i żąda innego

Atrybucje wewnętrzne	Atrybucje zewnętrzne
Nikt inny z jedzących obok ciastko nie skarży się Przy innych okazjach również skarżyła się na jedzenie Również w innych restauracjach skarży się na jakość jedzenia	Wszyscy inni przy stole również skarżą się na jakość jedzenia Kobieta ta przy innych okazjach nie skarżyła się na jedzenie Również w innych restauracjach nie skarży się na jakość jedzenia

Informacje decydujące o wewnętrznych lub zewnętrznych atrybucjach zachowania

	ATRYBUCJE WEWNĘTRZNE	ATRYBUCJE ZEWNĘTRZNE
Powszechność	Mała: niewielu ludzi zachowuje się w ten sposób	Duża: większość ludzi zachowuje się w taki sposób
Spójność	Duża: ta osoba często tak się zachowuje	Mała: ta osoba rzadko tak się zachowuje
Wybiórczość	Mała: ta osoba zachowuje się w ten sposób w wielu sytuacjach	Duża: ta osoba zachowuje się w ten sposób w niewielu sytuacjach

X ASOCJACJE: WNIOSKOWANIE NA PODSTAWIE WIEDZY

Spostrzegając innych wychodzimy „poza dostarczone informacje” (J. Bruner), czyli poza to co widać: wygląd i zachowanie człowieka.

Wykorzystujemy posiadaną wiedzę na temat:

• współwystępowania różnych ludzkich cech Ukryte teorie osobowości

• różnych rodzajów ludzi i ich typowych zachowaniach Stereotypy

Ukryta teoria osobowości UTO

to właściwa dla danej osoby sieć powiązań między cechami, przewijająca się
w tworzeniu obrazów innych ludzi

• związki między cechami przypominają teorię naukową → na podstawie faktycznie zaobserwowanych cech można wnioskować o innych, zwykle współwystępujących z innymi właściwościach poznawanego człowieka

• ukryta - bezwiedna, nieświadomie używana

Ukryte teorie osobowości posiadają dwie warstwy:

Kulturowa:

• warstwa wspólna nam wszystkim

• wiedzę o powiązaniach między cechami nabywamy w procesie socjalizacji

• o powiązaniach tych dowiadujemy się już podczas uczenia się języka

Księżniczka = dobra czarownica = zła

Indywidualna:

• nabywana w toku indywidualnych doświadczeń z innymi ludźmi

• na bazie doświadczeń określamy typy osobowości

• koncepcja ludzkiej natury: ktoś, kto ma cechę X, ma też cechę Y, ale nie ma cechy Z

- otyły wujek jest dobry, troskliwy

Salomon Asch

• cechy centralne i peryferyczne

Lista A Lista B

- Inteligentny - Inteligentny

- Zręczny - Zręczny

- Pracowity - Pracowity

- Serdeczny (warm) - Oziębły (cold)

- Zdecydowany - Zdecydowany

- Praktyczny - Praktyczny

- Ostrożny - Ostrożny

Wpływ różnicy na wymiarze „serdeczny - oziębły”

Hojny

Mądry

Szczęśliwy

Dobry

Pełen humoru

Uspołeczniony

Ludzki

Altruistyczny

Pełen wyobraźni

Wyniki badań Rosenberg i współ.

Niektóre cechy SA do siebie bardzo zbliżone

- stanowią dla siebie dobrą podstawę do wnioskowania, np. szczęśliwy - ciepły;
głupi - nieodpowiedzialny

Określone cechy osobowości mogą być zaktywizowane również przez wygląd spostrzeganej osoby:

ogólna sylwetka uroda szerokość twarzy wysokość czoła kształt i rozmiar nosa wielkość uszu

szerokość warg wielkość i kolor oczu kolor włosów kolor skóry ubiór itp.

• osoby o małych uszach są niemuzykalne i mają słabą pamięć (Mc Cormick, 1977)

• osoby o wystającym podbródku są uparte (Zawadzki, 1970)

• kobiety o dużym biuście są mało inteligentne i moralne (Kloinke i Stanerski, 1980)

Funkcje UTO

Umożliwiają jednostce szybka ocenę innych ludzi, opierając się często na ograniczonych informacjach

Brakujące informacje uzupełnia się przez dane zakodowane w schematach poznawczych jednostki

Prowadzi to do uproszczenia, ujednolicenia impresji oraz błędów spostrzeżeń

EFEKT HALO

Na podstawie jednej cechy o silnej Walencji i określonym znaku (dodatnim lub ujemnym) przypisywane są spostrzeganej osobie dalsze cechy o tym samym znaku

Efekt halo pozytywny - efekt aureoli (anielski)

Efekt halo negatywny - efekt diabelski

Efekt aureoli- anielski

Na podstawie zidentyfikowania u określonej osoby pewnej cechy dodatniej, przypisuje się jej dalsze cechy pozytywne, mimo iż nie ma podstaw do przypisywania jej tych cech.

Sing Lau 1982 - badanie wpływu uśmiechu na ocenę osoby na fotografii

Osoby atrakcyjne fizycznie postrzegane są jako: serdeczne, wrażliwe, zrównoważone, towarzyskie. (Hatfiekt i Spencer 1986)

EFEKT DIAELSKI

Na podstawie stwierdzenie u określonej osoby jakiejś cechy negatywnej, przypisuje się jej dalsze cechy negatywne.

niska inteligencja

Brak taktu nieuczciwość

lenistwo

EFEKT ŁAGODNOŚCI

Większość ludzi wchodząc w interakcję z innymi, tworzy pozytywne oczekiwania co do rozmówcy.

- przypisywanie ambitnych cech osobie, o której mamy informacje, że posiada cechy negatywne

- przecenianie zalet innych ludzi i niedocenianie wad.

EFEKT PIERWSZEŃSTWA - pierwsze wrażenie

Informacja otrzymana wcześniej wywiera zazwyczaj większy wpływ niż informacja otrzymana później.

Pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji, jakie do na docierają.

Efekt pierwszeństwa tłumaczy m. in. fakt, że szybko wyrabiamy sobie zdanie
o nowopoznanej osobie i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem.

Pierwsze wrażenie wywiera istotny wpływ na ogólny wynik spostrzeżenia drugiej osoby.

Pierwsza impresja jest często oparta na zewnętrznych, przypadkowych danych, stąd bywa błędna.

Na podstawie informacji otrzymanej na początku ludzie tworzą schematy, a te wpływają na sposób interpretowania dalszej informacji.

Ludzie często uporczywie kierują się swoim pierwszym wrażeniem i późniejsza informacja, która mu przeczy jest uznawana za nieistotną czy niewiarygodną lub bywa ignorowana.

Eksperyment E. E. Jones i in. 1968

Student rozwiązywał 30 zadań o jednakowym stopniu trudności i uzyskał w każdej próbie ten sam wynik - 15 poprawnych rozwiązań.

1. Rozwiązał poprawnie większość początkowych zadań, źle zadania końcowe

2. Błędy w początkowych zadaniach, a końcowe dobrze

3. Losowy rozkład poprawnych rozwiązań

Badani oceniali: inteligencję studenta i całkowitą liczbę poprawnych odpowiedzi.

Ci, którzy widzieli sytuację (1) uznali studenta za bardziej inteligętnego i pamiętali,
ze odpowiedział poprawnie na więcej pytań niż badani w sytuacji (2 i 3).

Silny efekt pierwszeństwa - to, co zobaczyli najpierw, zdominowało ich odczucia
i spowodowało pomniejszenie wagi tego, co nastąpiło później.

Samospełniające się proroctwo:

1. obserwator formułuje jakąś błędną hipotezę na temat obserwowanej osoby:

„ten nowy sąsiad wygląda na agresywnego faceta, ma takie czarne zrośnięte brwi”

2. traktuje tę osobę stosownie do swoich oczekiwań

„sprawdzę czy rzeczywiście jest taki agresywny i rzucę w jego psa kamieniem”

3. zaś osoba ta zaczyna reagować na to zachowaniem, które potwierdza hipotezę obserwatora

„ale krzyczy i wygraża - rzeczywiście jest agresywny, miałem rację”

Eksperymenty naturalne

Nauczycieli informowano, że pewni uczniowie (20%) z ich klasy mają wyższy iloraz inteligencji.

• Uczniów tych nauczyciele traktowali w inny sposób:

• stawiali wyższe wymagania

• dawali więcej i trudniejszego materiału do opanowania

• więcej informacji zwrotnej dotyczącej ich pracy

• częściej możliwość odpowiedzi w klasie

• cieplejszy klimat emocjonalny (więcej osobistej uwagi, więcej zachęty i wsparcia)

• Uczniowie „utalentowani” Rosenthal i inni

• bardziej się starali

• więcej się uczyli

• poprawiła się ich pewność siebie

• wzrosła ich samoocena

• reagowali na poświęconą im uwagę

• przyjmowali wskazówki

osiągnęli wyższe wyniki w nauce

Samospełniające się przepowiednie mogą być niebezpiecznym zniekształceniem ocen, jeżeli ich efekty kumulują się przez dłuższy okres.

STEREOTYPY

Konstrukcja myślowa, zawierająca:

• komponent poznawczy (zwykle uproszczony) emocjonalny i behawioralny

• pewną wiedzę na temat innych ludzi czy grup społecznych

Stereotyp może być przyjęty przez jednostkę w wyniku:

• własnych obserwacji

• przejmowania poglądów innych osób

• wzorców przekazywanych przez społeczeństwo, może być także wynikiem procesów emocjonalnych (np. przeniesienia agresji)

• Stereotypy rozumiane jako przekonania indywidualne

(Fiske, Taylor 1991, Markus, Zając 1985)

• Stereotypy, jako jeden z rodzajów wiedzy na temat świata społecznego, powstają w miarę, jak dana osoba gromadzi spostrzeżenia dotyczące różnych grup społecznych

• Spostrzeżenia te są interpretowane, kodowane w pamięci, następnie wydobywane i wykorzystywane w kierowaniu reakcjami. Są umysłowymi reprezentacjami świata społecznego w naszej pamięci

• Stereotypy jako systemy zbiorowych przekonań

• Modele kulturowe zakładają, ze społeczeństwo stanowi podstawę przechowywanej wiedzy o grupach społecznych

• Stereotypy są zbiorem informacji o grupach społecznych, rozpowszechnionym wśród członków danej kultury

• Stereotypy kulturowe stanowią część społecznej wiedzy jednostki i wywierają wpływ na jej zachowania społeczne (Tajfel, 1981).

• Nabywanie, utrzymywanie i pojawianie się ewentualnych zmian w stereotypach zachodzi głównie poprzez język i komunikację w danej kulturze.

• Język wykracza poza poziom jednostki i powoduje „przechowywanie” stereotypów na poziomie zbiorowości.

• Środki masowego przekazu są `informacyjną autostradą” po której rozprzestrzeniają się stereotypy społeczne, pokonując granice i odległości.

7

Czy jej reklamacja jest wynikiem przyczyn wewnętrznych

(w ogóle jest malkotentką)

Czy jej reklamacja jest wynikiem przyczyn zewnętrznych (ciastko jest naprawdę paskudne)

Cechy centralne

• te, które maja istotny wpływ na przypisywanie dalszych cech

• miarą „centralności” cechy jest liczba jej korelacji z innymi cechami

przyjemna

inteligentna

Osoba uśmiechająca się

bystra

miła

ludzie mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby

co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby

które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami

---