Charakterystyka ogólna

W Traktacie Rzymskim z 25 marca 1957 r., który powołał do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), przewidziano prowadzenie wspólnej polityki mającej na celu wspieranie harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki, trwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, szybkiego wzrostu stopy życiowej i zacieśnianie związków pomiędzy państwami członkowskimi. Pierwszym etapem realizacji tych założeń było stworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej krajów członkowskich. Środkiem budowy wspólnego rynku stała się polityka handlowa, polityka konkurencji, Wspólna Polityka Rolna oraz - w ograniczonym stopniu - polityka transportowa i społeczna.

Wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich wspólną polityką objęto dziedziny uznane za istotne dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego, mające zarazem szerszy wymiar społeczny (polityka regionalna i strukturalna, polityka walutowa, ochrona środowiska, polityka w sferze badań naukowych i rozwoju, polityka w dziedzinie turystyki, polityka przemysłowa itd). Wspólne działania podjęto także w ramach polityki edukacyjnej i kulturalnej, w dziedzinie ochrony zdrowia oraz polityki konsumenckiej. Stopniowe próby zacieśniania współpracy w sferze politycznej zaowocowały stworzeniem, na mocy ustaleń Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht z 7 lutego 1992 r., tzw. drugiego filaru Unii Europejskiej, który obejmuje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. W Traktacie z Maastricht, realizując postulat przybliżenia Unii Europejskiej do obywateli, ustanowiono obywatelstwo Unii Europejskiej (jako uzupełniające wobec obywatelstwa narodowego); stworzony też został tzw. trzeci filar Unii Europejskiej, obejmujący współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W Traktacie Amsterdamskim zwrócono natomiast szczególną uwagę na wzmocnienie wspólnej polityki w sferze spraw socjalnych, a przede wszystkim zadecydowano o podjęciu wspólnych działań na rzecz zwiększania zatrudnienia i walki z bezrobociem.

Problematyka trzeciego filaru stała się przedmiotem specjalnego szczytu UE w Tampere, w październiku 1999 roku, na którym wyznaczono kierunki działań w celu stworzenia w ramach Unii Europejskiej obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Z kolei na posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach, w grudniu 1999 roku, podjęto ważne ustalenia dotyczące zarządzania sytuacjami kryzysowymi w Europie, w ramach wzmocnionej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

Wspólna polityka WE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą współpracować dla wspólnego dobra. Jest przy tym przestrzegana zasada subsydiarności, tzn. na szczeblu wspólnotowym są podejmowane sprawy, które można i należy rozwiązywać wspólnie, natomiast inne kwestie, które mogą być efektywniej rozstrzygane przez państwo członkowskie, pozostawia się w kompetencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych.

Podstawowe wspólne polityki WE to:

• polityka handlowa;

• polityka konkurencji;

• Wspólna Polityka Rolna;

• polityka walutowa;

• polityka regionalna (i strukturalna);

• polityka społeczna i wspomagania zatrudnienia;

• polityka transportowa;

• polityka ochrony środowiska;

• polityka ochrony konsumentów i zdrowia publicznego;

• polityka w dziedzinie badań i rozwoju;

• polityka przemysłowa.

Polityka handlowa

Unia celna obok zniesienia ceł w obrocie wewnętrznym zakłada również prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich. Proces dochodzenia do unii celnej miał trwać, na mocy Traktatu Rzymskiego o EWG, dwanaście lat (1958-1969). Na półtora roku przed upływem tego terminu, 1 lipca 1968 r., zniesiono cła w obrocie między państwami członkowskimi oraz wprowadzono wspólną taryfę celną w stosunku do państw trzecich. Inne narzędzia polityki handlowej (środki polityki eksportowej, ochrona przed dumpingiem oraz nadmiernym subsydiowaniem itd.) ujednolicono, zgodnie z wstępnymi założeniami, 1 stycznia 1970 r. W tym samym momencie Wspólnota przejęła od państw członkowskich uprawnienia w dziedzinie zawierania umów handlowych i współpracy gospodarczej z państwami trzecimi, a stosowne kompetencje zostały przeniesione z rządów krajowych na Komisję Europejską. To ona reprezentuje obecnie państwa członkowskie Wspólnot Europejskich w negocjacjach handlowych z krajami trzecimi i w ramach organizacji międzynarodowych (np. WTO, UNCTAD, OECD).

Wspólnoty Europejskie zawierają z krajami trzecimi zasadniczo trzy rodzaje umów: gospodarczo-handlowe (zwane czasem umowami o partnerstwie i współpracy), umowy o stowarzyszeniu oraz umowy sektorowe (odnoszące się do poszczególnych dziedzin). Umowy te są negocjowane i zawierane przez Wspólnoty Europejskie, funkcjonujące jako samodzielne podmioty prawa, lub w imieniu Wspólnot Europejskich i ich państw członkowskich.

Z trzema krajami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - Islandią, Liechtensteinem i Norwegią - łączy Wspólnoty Europejskie Układ o Stworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) z 1992 r. (Szwajcaria podpisała Układ, ale ostatecznie do niego nie przystąpiła, na skutek negatywnego wyniku referendum). Funkcjonowanie EOG opiera się na zasadzie tzw. czterech wolności - swobodzie przepływu towarów, usług, kapitału i osób. Następnym rodzajem umów są umowy o stowarzyszeniu, zawarte przez WE i ich państwa członkowskie z dziesięcioma krajami Europy Środkowej i Wschodniej (w tym w 1991 r. z Polską) oraz Cyprem i Maltą. Wspomniane umowy powinny w ostatecznym wyniku doprowadzić do uzyskania przez te kraje członkostwa w Unii Europejskiej. Z Turcją mają WE zawarte porozumienie o unii celnej, z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku - łączy je Umowa o Partnerstwie (zastąpiła Konwencję z Lome), z krajami basenu Morza Śródziemnego - zbiór umów, które mają doprowadzić do powstania Partnerstwa Euro-Śródziemnomorskiego w okresie do 2010 r. Rozbudowana sieć umów łączy też Wspólnoty (i ich państwa członkowskie) ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą, Japonią, z krajami ASEAN-u, MERCOSUR-em oraz krajami byłego Związku Radzieckiego.

Polityka konkurencji

Tworzenie wspólnego rynku, a następnie dochodzenie do rzeczywiście jednolitego rynku europejskiego wymagało ustalenia odpowiednich reguł w dziedzinie konkurencji, tak aby nie mogła być ona sztucznie zakłócana poprzez działanie podmiotów gospodarczych lub rządów. W ten sposób wykształciła się wspólna polityka w sferze konkurencji, obejmująca przede wszystkim: kontrolę fuzji przedsiębiorstw, porozumień między przedsiębiorstwami i ewentualnego wykorzystywania przez nie dominującej pozycji na rynku oraz warunków działania monopoli państwowych, a także reguły rządzące pomocą państwa i liberalizację rynku zamówień publicznych. Wspólnotowe reguły ochrony zasad konkurencji odnoszą się zarówno do przedsiębiorstw prywatnych, jak i publicznych, a wspólnotowe prawo w tym zakresie ma pierwszeństwo wobec prawa narodowego.

Duże uprawnienia w nadzorowaniu przestrzegania zasad konkurencji ma Komisja Europejska (m.in. wydaje ona zgodę na fuzje większych przedsiębiorstw). Decyzje Komisji są zaskarżalne w Trybunale Sprawiedliwości, który może je utrzymać, zmienić lub uchylić.

Subwencje lub pomoc państwa mogą prowadzić do zakłócenia konkurencji. Art. 92-94 Traktatu o WE przewidują procedurę kontrolowania pomocy publicznej przez Komisję Europejską. Pewne formy pomocy są jednak dozwolone, w tym przede wszystkim pomoc o charakterze socjalnym w indywidualnych przypadkach oraz pomoc w celu naprawienia szkód wyrządzonych klęskami żywiołowymi. Ponadto, za zgodą Komisji Europejskiej, dopuszczalna jest pomoc w celu wsparcia rozwoju gospodarczego obszarów o szczególnie niskim standardzie życia lub szczególnie wysokim bezrobociu, pomoc służąca promowaniu realizacji ważnych - w kontekście ogólnoeuropejskim - projektów np. na rzecz wspierania europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz pomoc mająca ułatwić rozwój pewnych rodzajów działalności gospodarczej itp. Szczególne reguły pomocy na rzecz określonych regionów czy sektorów wynikają ze wspólnej polityki regionalnej i strukturalnej (patrz niżej).

Wspólna Polityka Rolna

Wspólna Polityka Rolna - WPR (Common Agricultural Policy - CAP) jest jedną z najważniejszych polityk wspólnotowych, pochłaniającą blisko połowę unijnego budżetu. Jej cele, określone w Art. 39 Traktatu Rzymskiego, są następujące: zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, ustabilizowanie rynków rolnych, zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po rozsądnych cenach oraz modernizacja europejskiego rolnictwa.

W procesie tworzenia Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady: jednolitości rynku (brak ograniczeń w handlu towarami rolnymi wewnątrz Wspólnot, wspólny poziom cen, wspólne zasady konkurencji, wspólne przepisy weterynaryjne i fitosanitarne, wspólna ochrona rynku przed importem z zewnątrz, wspólne wspieranie eksportu do krajów trzecich); preferencji wspólnotowych (pierwszeństwo zbytu na rynku dla własnych produktów) oraz finansowej solidarności (koszty prowadzenia WPR są ponoszone przez wszystkie kraje członkowskie, ze wspólnego budżetu).

W celu realizacji WPR, poczynając od 1962 r. przeprowadzono wspólną organizację rynków rolnych: m.in. wieprzowiny, mleka i produktów mleczarskich, wołowiny, cukru, nieprzetworzonych owoców i warzyw, roślin oleistych i wina. Stworzono też Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, z którego pokrywa się wspólne wydatki na rolnictwo.

Wspólna Polityka Rolna okazała się bardzo skuteczna, a zarazem niezwykle kosztowna i trudna do utrzymania w swej pierwotnej formie. Spowodowała ona gwałtowny przyrost produkcji rolnej we Wspólnocie przy popycie zwiększającym się równocześnie w znacznie niższym tempie. Doprowadziło to z czasem do wystąpienia poważnych, trudnych do wyeksportowania nadwyżek produkcyjnych, których magazynowanie pochłaniało wysokie kwoty.

W 1992 r. postanowiono dokonać reformy Wspólnej Polityki Rolnej, z zamiarem doprowadzenia do maksymalnego zrównania wewnętrznej podaży produktów rolnych z popytem. Służyć temu miał system odłogowania ziemi, a także kontyngenty produkcyjne (quotas) oraz wprowadzenie środków skłaniających rolników do przywiązywania większej wagi do ochrony środowiska i bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów. Obowiązujące w WE ceny interwencyjne zostały obniżone, co zostało zrekompensowane rolnikom w drodze bezpośrednich subwencji (premie za odłogowanie, subwencje wyrównawcze, premie zwierzęce itp.). Kontynuację reformowania Wspólnej Polityki Rolnej, w duchu reformy z 1992 r., uzgodniono na szczycie UE w Berlinie w marcu 1999 r. Jej celem jest ustabilizowanie wydatków na WPR, w kontekście zbliżającego się rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód.

Polityka walutowa

W Traktacie Rzymskim o EWG nie przewidziano wspólnej polityki walutowej, a jego zapisy w tym zakresie odnosiły się tylko do ogólnych zagadnień współpracy walutowej. Z czasem jednak okazało się, że dla stabilizacji europejskich gospodarek i uczynienia ich odpornymi na wpływy zewnętrzne, bliskie współdziałanie w sferze walutowej jest niezbędne. W 1972 r. państwa członkowskie ówczesnej EWG utworzyły tzw. "węża walutowego" (), który miał zapobiec nadmiernym wahaniom ich pieniądza wobec dolara; w kwietniu 1973 r. powołano Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, a w 1979 r. - Europejski System Walutowy (ESW) (z europejską jednostką walutową - ECU, mechanizmem kursowym i systemem wzajemnych kredytów między bankami centralnymi).

W czerwcu 1989 r. w Madrycie, Rada Europejska określiła zasady i warunki przejścia do Unii Gospodarczej i Walutowej (Economic and Monetary Union - EMU). 7 lutego 1992 r. podpisano Traktat z Maastricht, zawierający ustalenia dotyczące budowy Unii Gospodarczej i Walutowej. W pierwszym etapie EMU (1990 - 1993 r.) przewidziano: liberalizację przepływu kapitału, umocnienie koordynacji w sferze polityki walutowej, przystąpienie wszystkich państw członkowskich do ESW, realizację rynku wewnętrznego. Najważniejszym elementem drugiego etapu EMU (początek w 1994 r.) było utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Trzecia faza przewidywała przejście do stałych kursów wymiany wobec jednolitej waluty. Do trzeciego etapu zakwalifikowało się w maju 1998 r., po spełnieniu ustalonych kryteriów konwergencji, jedenaście państw - Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy, a w czerwcu 2000 r. - Grecja. Z własnej woli poza strefą euro pozostaje Dania, Szwecja i Wielka Brytania.

Trzeci etap EMU został pomyślany jako czas dochodzenia do pełnej Unii Gospodarczej i Walutowej. Rozpoczął się on 1 stycznia 1999 r. i ma trwać do końca 2001 r. Z początkiem trzeciego etapu została wprowadzona wspólna waluta - euro oraz nastąpiło nieodwołalne usztywnienie centralnych kursów walut jedenastu zakwalifikowanych państw wobec euro, a w konsekwencji także wobec siebie. Grecja zostanie włączona do strefy euro 1 stycznia 2001 r. Euro wyprze w sposób ostateczny waluty narodowe z początkiem 2002 r., z tym, że banknoty narodowe będą dopuszczone jeszcze do obiegu, równolegle z euro, do końca czerwca 2002 r. Utworzono Europejski Bank Centralny (który zastąpił Europejski Instytut Walutowy). Bank ten jest od 1 stycznia 1999 r. odpowiedzialny za politykę pieniężną i walutową we Wspólnocie Europejskiej. Wprowadzenie EMU ma przyczynić się do lepszego funkcjonowania rynku wewnętrznego UE oraz podnieść konkurencyjność Unii w skali globalnej.

Polityka regionalna i strukturalna

Prowadzona przez Wspólnotę Europejską polityka regionalna (i strukturalna) ma na celu zbliżenie poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu społeczeństw w poszczególnych krajach i regionach wchodzących w skład Wspólnoty. Potrzeba prowadzenia takiej polityki uwidoczniła się wraz z rozwojem WE, dochodzeniem do jednolitego rynku europejskiego oraz procesem zwiększania składu członkowskiego (w tym o kilka uboższych państw z południa Europy oraz Irlandię). Mogła ona być konsekwentnie rozwijana dopiero od 1972 r., kiedy to zapewniono na ten cel odpowiednie środki finansowe (z Europejskiego Funduszu Socjalnego oraz Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej), a następnie utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Za przełomową datę w tworzeniu nowoczesnej polityki regionalnej (w tym strukturalnej) Wspólnoty Europejskiej uważa się podpisanie w 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego, na mocy którego do Traktatu o WE wprowadzono Tytuł V. Spójność ekonomiczna i socjalna. Na jego podstawie przeprowadzono reformę trzech, wspomnianych powyżej funduszy strukturalnych, które od tego czasu funkcjonują w sposób skoordynowany. Wprowadzono też zasadę współfinansowania rządowej polityki strukturalnej z kasy WE oraz ustalono cele i reguły świadczenia pomocy strukturalnej. Na mocy Traktatu o UE z Maastricht utworzony został Fundusz Spójności, przeznaczony na finansowanie projektów z dziedziny ochrony środowiska i inwestycje infrastrukturalne w tych krajach członkowskich, w których poziom PKB na jednego mieszkańca jest niższy od 90 proc. średniej dla całej UE.

Obecnie, udział środków finansowych przeznaczonych na politykę regionalną (w tym strukturalną) w ogólnym budżecie UE sięga ok. 35 proc. Oznacza to, że polityka regionalna pochłania największe, po Wspólnej Polityce Rolnej, kwoty.

Polityka społeczna i wspomagająca zatrudnienie

Już w Traktacie Rzymskim, powołującym do życia EWG, przewidziano utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego, mającego wspomagać wzrost zatrudnienia i poprawę standardu życia społeczeństw państw członkowskich. W praktyce, fundusz ten został wykorzystany jako narzędzie w prowadzeniu polityki regionalnej, mającej na celu wyrównywanie różnic rozwojowych na obszarach WE.

Osiągnięcia WE w sferze polityki społecznej są najbardziej widoczne w stosownej legislacji o wymiarze wspólnotowym. Dotyczy ona kwestii płacowych i równego traktowania kobiet i mężczyzn, ochrony zdrowia, spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy itd.

W grudniu 1991 r. państwa członkowskie WE (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) przyjęły Kartę Podstawowych Praw Socjalnych, która została dołączona, w postaci protokółu, do Traktatu z Maastricht. Protokół ten obejmuje m.in. takie kwestie, jak: swobodę przemieszczania się pracowników, "uczciwą zapłatę", poprawę warunków pracy, ochronę socjalną, swobodę stowarzyszeń, prawo do zbiorowych negocjacji, szkolenie zawodowe, jednakowe traktowanie mężczyzn i kobiet, ochronę zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy. Wielka Brytania przyjęła ten dokument na szczycie w Amsterdamie w czerwcu 1997 r.

Nasilenie się bezrobocia w krajach UE sprawiło, że w czasie negocjowania Traktatu Amsterdamskiego kwestia polityki wspierania wzrostu zatrudnienia została uznana za jeden z priorytetów. Znalazło to swoje odbicie w odpowiednich zapisach traktatowych. Od tego czasu, państwa członkowskie konsekwentnie wspólnie analizują przyczyny bezrobocia. Starają się wypracować metody jego zwalczania oraz wspomóc proces tworzenia nowych miejsc pracy. Na szczycie UE w Kolonii, w czerwcu 1999 r., podpisano Pakt na rzecz Zatrudnienia, zapowiadający dalsze zacieśnianie współpracy w tej dziedzinie. Realizowane są wspólne programy rozwoju szkolnictwa zawodowego oraz w sferze edukacji, ułatwiające ewentualne przekwalifikowanie się i poprawę dostosowania umiejętności do istniejącego zapotrzebowania na rynku pracy. Poprawa dostępu obywateli UE do pracy oraz zapewnienie im miejsc pracy lepszej jakości jest jednym z priorytetów przyjętego na szczycie w Santa Maria da Feira, w czerwcu 2000 r., planu działań "e-Europe 2000 - Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich".

Polityka transportowa

Wspólna polityka w dziedzinie transportu została przewidziana już w Traktacie Rzymskim o EWG, jako istotny element zapewniający właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku, jednak jej wdrażanie przebiegało stosunkowo powoli. Właściwy program integracji transportu WE został przyjęty przez Radę Ministrów dopiero w 1985 r., a wspólny rynek transportowy zaczął formalnie funkcjonować z początkiem stycznia 1993 r., a więc wraz z dojściem do jednolitego rynku wewnętrznego. Przewidziano jednakże kilka wyjątków opóźniających całkowitą liberalizację rynku transportowego do 2004 r.

W kształtowaniu wspólnej polityki transportowej, dużą rolę odegrała Biała Księga Komisji Europejskiej (2 grudnia 1992 r.), zawierająca scenariusz rozwoju transportu we Wspólnotach Europejskich, z uwzględnieniem problematyki ochrony środowiska.

W Traktacie z Maastricht z 1992 r. przewidziano budowę sieci transeuropejskich (Trans-European Networks - TENs), w tym połączeń transportowych, telekomunikacyjnych i energetycznych (z możliwością ich przedłużenia na kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz kraje basenu Morza Śródziemnego). Na szczycie UE w Essen w grudniu 1994 r. uzgodniono 14 priorytetowych projektów do realizacji w ramach TENs. Program budowy TENs jest zaplanowany do 2010 r. Środki na realizację projektów pochodzą częściowo z instytucji wspólnotowych (w tym Europejskiego Banku Inwestycyjnego), a po części ze źródeł krajowych, tak publicznych, jak i prywatnych.

Polityka ochrony środowiska

Konieczność prowadzenia wspólnej polityki ochrony środowiska uznano już na początku lat 70-tych. Na szczycie Wspólnot Europejskich w Paryżu w 1972 r., szefowie rządów i przywódcy państw członkowskich uznali ochronę środowiska naturalnego i ochronę interesów konsumentów za priorytetowe zadania WE. Stosowne zapisy traktatowe wprowadzono jednak dopiero do Jednolitego Aktu Europejskiego, oraz do Traktatu z Maastricht i Traktatu Amsterdamskiego. W realizowanym obecnie V Programie Działań Wspólnoty na rzecz Środowiska Naturalnego zapoczątkowano tzw. podejście horyzontalne, uwzględniające wszystkie przyczyny i źródła zanieczyszczania środowiska (przemysł, energetykę, turystykę, transport, rolnictwo itd). To kompleksowe podejście do ochrony środowiska naturalnego znalazło wyraz w decyzjach Rady Europejskiej, podjętych na spotkaniu w Wiedniu, w grudniu 1998 r. Instytucje wspólnotowe zostały wówczas zobowiązane do uwzględniania problematyki środowiska naturalnego we wszelkich swoich działaniach w innych dziedzinach.

Podstawową linią przyjętą w odniesieniu do wspólnej polityki ochrony środowiska jest koncentracja na działaniach prewencyjnych. Stosuje się ponadto bezwzględnie zasadę, w ramach której ten, kto zanieczyszcza środowisko - płaci.

Polityka na rzecz ochrony konsumentów i zdrowia publicznego

W miarę postępującej integracji, wspólna polityka na rzecz ochrony konsumentów stawała się coraz bardziej niezbędna. W 1975 roku Rada Ministrów (obecnie Unii Europejskiej) uchwaliła "Pierwszy Program Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na rzecz Ochrony i Informacji Konsumentów". Początkowo, polityka ta dotyczyła przede wszystkim bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów: z jednej strony obejmowała zakaz stosowania pewnych związków chemicznych, czy niebezpiecznych dla konsumenta rozwiązań technicznych, a z drugiej - nakaz właściwego opakowywania produktów, znakowania, etykietowania, opisu, itp. Podstawową zasadą polityki ochrony konsumentów stała się pełna odpowiedzialność producenta (lub importera) za sprzedawany towar. Z biegiem czasu, polityka ochrony interesów konsumentów rozszerzyła się na wiele innych zagadnień, jak np. sprzedaż obnośną, kredyty konsumenckie, produkty turystyczne itd. Akty prawne Wspólnot nakładają na Unię obowiązek stworzenia w celu ochrony konsumentów, jednolitych wymogów dotyczących produktów znajdujących się w obrocie na wspólnym rynku. Traktat o UE zdefiniował po raz pierwszy tę politykę jako samodzielną dziedzinę, natomiast Traktat Amsterdamski dodatkowo ją umocnił. Waga problematyki ochrony konsumentów - w kontekście kryzysu związanego z "chorobą wściekłych krów" - znalazła wyraz w reorganizacji stosownej Dyrekcji Generalnej oraz w rozszerzeniu jej kompetencji również na ochronę zdrowia publicznego. Od tego czasu szczególny nacisk kładzie się na bezpieczeństwo żywności. Realizowany jest program działań Wspólnoty w dziedzinie promocji zdrowia, informacji i edukacji zdrowotnej oraz program wspólnego monitoringu stanu zdrowia w krajach Wspólnoty.

Polityka w dziedzinie badań i rozwoju

Wspólna polityka w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologii ma swoje źródło w pierwszych poczynaniach Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz Euratomu. Początkowo, koncentrowała się ona na zagadnieniach energetycznych, w tym przede wszystkim kwestiach energii nuklearnej. Już w 1954 r. utworzono Europejskie Centrum Badań Nuklearnych, a w 1975 r. - Europejską Agencję Kosmiczną, koordynującą następnie takie m.in. wielonarodowe programy, jak Columbus, Hermes i Eureka.

Nowe podejście do polityki w dziedzinie badań naukowych i rozwoju technologii wywodzi się z decyzji podjętych na szczycie WE w Hadze w 1969 r. i w Paryżu w 1972 r. Za cele tej polityki uznano wzmocnienie bazy technologicznej i konkurencyjności wspólnotowego przemysłu. Kraje członkowskie utworzyły wspólne Centrum Badawcze, z ośrodkami we Włoszech (Ispra), Belgii (Geel), Niemczech (Karlsruhe) i Holandii (Petten).

W okresie 1974-1982 zrealizowano wiele programów badawczych finansowanych przez Komisję Europejską, a od 1983 r. wdrażane są programy wieloletnie. Obecnie, w trakcie realizacji jest V. Ramowy Program Badań i Rozwoju, w którym uczestniczy także Polska i inne kraje stowarzyszone. Z inicjatywy Komisji Europejskiej Wspólnota Europejska ma się przekształcić w prawdziwie wspólny "europejski obszar badań". Prace mające doprowadzić do realizacji tego celu są już zaawansowane.

Polityka przemysłowa

Należąca do nowszych obszarów działalności Wspólnot Europejskich polityka przemysłowa ma na celu, podobnie jak polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju technologii, ochronę i wspomaganie konkurencyjności przemysłu wspólnotowego. Zadanie to jest realizowane poprzez: ułatwienie dostosowań do zmian strukturalnych, działania w kierunku stworzenia korzystnego klimatu do wzrostu gospodarczego, wspieranie (w dozwolonych ramach) sektora małych i średnich przedsiębiorstw, wspomaganie innowacyjności, działania na rzecz zmniejszenia kosztów pracy, odbiurokratyzowanie gospodarki i znoszenie ograniczeń systemowo-administracyjnych dla przedsiębiorczości, działania przyczyniające się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego itd. Najnowszym narzędziem polityki przemysłowej Wspólnoty jest inicjatywa e-Europe", zapoczątkowana przez Komisję Europejską w grudniu 1999 r., a przyjęta przez Radę Europejską na specjalnym posiedzeniu w Lizbonie, w marcu 2000 r. Celem tej inicjatywy jest zapewnienie, że Europa będzie w przyszłości miała najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę na świecie, a realizacji tego zamierzenia ma służyć maksymalnie pełne wykorzystanie nowych technologii i szans społeczeństwa informacyjnego. Rada Unii Europejskiej zatwierdziła na spotkaniu w Santa Maria da Feira w czerwcu 2000 r. stosowny plan działań do 2002 r.

---