Wstęp do nauki o Państwie Prawie i Polityce

- Jerycho - uważane za najstarsze miasto świata (obszar ok. 1,5 ha); ludność ok. 1000 ludzi; stanowiło centrum obronne

- 3 tys. p.n.e. - powstanie Koncepcji Państwa

Osady rolnicze przekształcają się w miasta!!!

- kromaniończyk (okres 3-ciego zlodowacenia) - pierwszy człowiek

10tys p.n.e. - ludzie zmieniają koczowniczy tryb życia w osiadły. Powstają wtedy pierwsze osady rolnicze (teren Palestyny), mieszkańcy utrzymywali się z łowiectwa oraz ścinania dzikiej pszenicy. W osadach tych ludzie próbowali również oswoić gazele.

8500 lat temu - ekspansja; wieś przekształca się w osadę - miasto z murami obronnymi

7 tys. p.n.e. - Wschód (Indie, Bliski Wschód) uprawia pszenicę i jęczmień

Udomowiono kozę, owcę, świnię, bydło rogate

Powoli zaczynają się wyczerpywać zasoby naturalne, brakuje żywności. Z tego powodu:

1. ludzie przenoszą się na inne tereny (Grecja - rozgęszczenie)

2. Wprowadzanie wydajnych i bardziej wytrwałych odmian oraz nawadnianie suchych terenów.

Pozytywnymi konsekwencjami takiego trybu życia są: postęp, wzrost dóbr użytkowych, wolny czas - myślenie, ozdoby manifestujące zamożność, powstanie długich szlaków handlowych, powstanie trwalej grupy społecznej, wyłonienie się elity społecznej (wg kryteriów zamożności) oraz powstanie złożonej struktury społecznej.

Do negatywnych konsekwencji można zaliczyć: skrócenie średniego wieku życia ludzi, zmniejszenie wzrostu, pojawienie się nieznanych chorób (drobnoustroje), choroby gastryczne, reumatyczne, zakaźne (gruźlica, szkarlatyna, odra, ospa).

NARODZINY PAŃSTWA

Państwo - forma politycznej organizacji społeczeństwa, która opiera się na suwerennej władzy, jest organizacją terytorialną, do której przynależność o obywatelska ma charakter sformalizowany.

- Catal Huyuk- tereny dzisiejszej Turcji; pow. 8ha; ludność około 5 tys. Ludzi miasto nie miało murów obronnych. Mieszkania były połączone jako mur. Uprawiano 8 gatunków roślin, 6 gatunków zwierząt, mieszkańcy wykopywali z okolic wulkanu obsydian.

- Telles- Sawwam (sprawdzić Tel- S-Sawwam)- środkowa część Mezopotamii istniał system irygacyjny (nawadnianie); 5 tys. lat p.n.e. osadnicy przemieścili się między Eufrat i Tygrys. Rzeki te wylewały nieregularnie; są stałe dostawy surowca. 1 Zielona Rewolucja- z jednego ziarna 7 kłosów. Coraz mniej ludzi pracuje jako rolnicy.

- Cywilizacja sumeryjska

Powstają pierwsze większe miasta. Podstawą cywilizacji sumeryjskiej jest 12 państw- miast; każde po około 560 ha.(m.in Egipt, Uhr) Sargon z Akadu w 2371 r. p.n.e. zjednoczył te 12 państw miast. Centralnym ośrodkiem był Egipt Dolny i Górny (zjednoczenia Egiptu Dolnego i Górnego około 3100 r.p.n.e. przez Mensa)

Egipt to panstwo monokulturowe, rolnicze

W cywilizacji sumeryjskiej powstalo pierwsze znane nam pismo.Do czasów Greckich pismo klinowe było pismem występującym w calym starożytnym swiecie. Narodziła się elita sumeryjska, arystokracja, rzemieślników oraz kapłanów uwalniano od pracy na roli, Pojawienie się kupców- miasti Lagarz- dzielnica kupiecka. Z Mezopotamii splywaly wyroby wysoko przetworzone.

Sumerowie podzielili dobę na 24 h, godz na 60 min, min na 60 sek, wymyslili tabliczkę mnożenia, równania z jedną niewiadomą, równania kwadratowe, znaki zodiaku.

- 3000 l.pne tereny Indyjskie, 70 terenów rolniczych. Istniały mury obronne.

- Chiny zurbanizowane obszary, głowne zajecie to rzemiosło; regiony funkcjonowały i rowijaly się niezależnie; istniały swiatynie, pałace, budynki uzytkownosci publicznej,

Pismo piktograficzne - pismo obrazkowe, jeden z 1-szych alfabetów

Pismo klinowe - obowiązywało aż do czasów greckich; spisywano tradycje religijne, mity; pojawia się pierwsza spisana historia, literatura, poezja, spisywanie zwyczajów

W XXI w p.n.e. pojawia się PRAWO - najstarszy, niekompletny kodeks prawny, którego twórcą jest władca Ur o imieniu Uhrnammu (Uhranmbu??). Stworzył on wzorzec miar i objętości w brązie, standardową wagę w srebrze - wzorzec pieniądza, zabronił wyrzucania żony z domu a za drobne przestępstwa przewidywał zadośćuczynienie w srebrze.

Drugi co do starości, zachowany kodeks pochodzi z XIX w p.n.e., którego twórcą jest władca Lipid Isztar. Kodeks ten określał prawo małżeńskie, o niewolnikach, dziedziczenie majątku, podatek gruntowy, dzierżawienie sadów

Trzeci kodeks to kodeks Hammurabiego z XVIII w p.n.e. (pierwszy zachowany w całości) (dziś znajduje się w Luwrze). W kodeksie występuje długi prolog wychwalający władcę. Znajdują się 283 przepisy prawne dotyczące m.in.: kar za krzywoprzysięstwo, kradzież, prawo handlowe, spadkowe, kwestie adopcji, płacy minimalnej, wykupu niewolników, kary typu „oko za oko ząb za ząb”.

INTELEKTUALNA REFLEKSJA NAD POWSTANIEM PAŃSTWA

Powstanie państwa i władzy państwowej

STAROŻYTNOŚĆ

CYWILIZACJA SUMERYJSKO - BABILOŃSKA

Państwo i władza są wynikiem ingerencji pozaludzkiej, a więc ingerencji boskiej. W myśl tej koncepcji państwo i władza były boskiego charakteru. To bogowie stworzyli człowieka, później państwo i władzę. W państwach - miastach sumeryjskich bogowie zajmowali cały Panteon. Każde z miast miało swojego boga opiekuńczego. Boginią opiekuńczą Ur była bogini Isztar.

Bóg wlada miastem wydając wskazówki i polecenia władcy. Władca więc realizuje boskie przykazania i raz do roku składa bogu sprawozdanie z tej działalności. Robie to poprzez spędzenie jednej nocy w świątyni boga (sam na sam z nim). Najpierw przed kapłanami wyznaje swoje winy uzyskując przebaczenie za ewentualne błędy a potem spędza noc z bogiem słuchając jego wskazówek. Można więc powiedzieć, że władca jest władcą z nakazu boskiego, a więc jest jego pełnomocnikiem. Jest zarówno władcą świeckim jak i najwyższym kapłanem.

Bóg wskazuje generalny kierunek działań władcy świeckiego. Już w kodeksie Hammurabiego znajdujemy 2 istotne elementy do poznania koncepcji boskiego pochodzenia państwa i władzy:

1. w reliefie znajdujemy siedzącego na tronie boga i stojącego przed nim Hammurabiego, któremu Bóg dyktuje kodeks praw;

2. określenie co do właściwego postępowania władcy

Z zasady władca nie może być niesprawiedliwy. Wszystko co czyni musi czynić słusznie, ponieważ bogowie nie są niesprawiedliwi. A skoro bogowie są sprawiedliwi to i władca takim być musi.

Koncepcja ta była jedną z najdłużej obowiązujących, dominujących koncepcji powstania państwa i władzy (trwała do XVI-XVII w n.e.)

Jaka była najdłużej obowiązująca koncepcja powstania państwa i władzy?

- Koncepcja teistyczna (sumeryjsko - babilońska)

EGIPT

Koncepcja państwa i władzy w Egipcie jest nieco inna, chociaż pojawia się mniej więcej w tym samym okresie czasu, czyli ok. XXX w p.n.e.

Jest to również koncepcja boskiego pochodzenia państwa i władzy, przy czym o ile w koncepcji babilońskiej władca mógł być najwyższym kapłanem i pełnomocnikiem boga na ziemi, o tyle faraon był bogiem sam w sobie, nie po śmierci lecz za życia. Faraon nie realizował więc woli boga tylko sam tym bogiem był. Nie mógł jednak czynić co chciał. Musiał kierować się pewnymi normami etycznymi. Koncepcje sprawiedliwego władcy określano u Egipcjan jako Maat (czynić Maat oznaczało postępować sprawiedliwie). Z czasem tę ideę będzie personifikowała bogini sprawiedliwości (bogini Maat). Idea ta oznaczała sprawiedliwe rządy. Wg księgo umarłych władca nie może:

- popełniać fałszu i kłamstwa

- nie może źle obchodzić się z ludźmi

- czynić tego co wstrętne byłoby bogom

- wyciskać łez

- dokonywać zabójstw

- sprawiać innym cierpień

- umniejszać bogom

- czynić rozpusty

- odwracać biegu rzeki

Oprócz księgi umarłych są jeszcze testamenty polityczne (testament Amenehmata I).

„W polityce ludzie na tyle kochają przywódcę, na ile się go boją”.

CHINY

Podobna koncepcja pochodzenia państwa i władzy państwowej jest formułowana w starożytnych Chinach.

W Chinach bardziej niż gdziekolwiek indziej model państwa i władzy jest bardzo precyzyjnie związany ze światopoglądem przyrodniczym. Ten z kolei wiąże się z zajęciami ludzi (głównie rolnictwo). Z poglądem przyrodniczym wiąże się również problematyka państwa i władzy. Początek państwie wyznaczył w chińskiej koncepcji bóg. To bóg jest twórcą państwa, natomiast twórcą władzy (pierwszym władcą) jest ten, który zrodził się ze związku boga i ziemianki. W myśl tej koncepcji pierwszym władcą był pół człowiek pół bóg. Ma on szczególne przywileje. Jest w stanie kontaktować się z bogami, a więc jest swoistym przekaźnikiem między ludźmi a bogami. Związek problematyki ustrojowej z przyrodą był na tyle silny, że przez 3 tys. lat z pewnych prawidłowości przyrodniczych czerpano wzorce dla budowy ustroju państwa chińskiego. Najlepszym przykładem tej tezy jest fakt, że ministerstwa chińskie nosiły nazwy od świata przyrody:

1. ministerstwo nieba - najważniejsze, fundamentalne sprawy państwa (bo niebo przykrywa wszystko)

2. ministerstwo ziemi - skarb i edukacja (bo ziemia uczy i żywi)

3. ministerstwo wiosny - ceremonie religijne (bo wiosna oznacza powrót do życia, co oznaczało obrzędowość i ceremonie)

4. ministerstwo lata - sprawy wojskowe (bo lato symbolizuje żar dyscypliny)

5. ministerstwo jesieni - wymiar sprawiedliwości (bo jesień to czas zbierania tego co zostało zasiane i oddzielania ziarna od plonu)

6. ministerstwo zimy - roboty publiczne (bo zima człowiek ma czas by oddać się pracy dla państwa

Zadaniem władcy było zapewnienie harmonii realizowanej wg tzw. Wielkiego planu. Np. chcąc mieć dobre urodzaje to ministerstwo wiosny realizowało program uroczystości ceremonii religijnych, które miały te urodzaje zapewnić.

W sprawach społecznych gwarancję harmonii między niebem a ziemią miały być zasady rządzenia, którymi władca winien się kierować.

Władca powinien sprawować opiekę nad gośćmi, armią, żywnością, robotami publicznymi.

Ludzie powinni mieć jak najlepsze, długie życie, zdrowie, bogactwo, dobrą i godną śmierć koronującą życie.

Jeżeli władca nie posługuje się wartościami etycznymi to jego działania stają się bezużyteczne i bezskuteczne. Dezorganizuje to życie społeczne, co oznacza, że za wolą nieba władza musi przejść w inne ręce.

INDIE

Państwo nie istniało zawsze. Państwo powstało bo wymusiła to aspołeczna natura człowieka. Przyczynę powstania państwa znajdujemy w dziele „Mahabaratta”. Dzieło pokazuje moment, którym ludzie przestają żyć w harmonii. Na skutek pojawienia się własności pojawia się rządza posiadania. W tym momencie bogowie zwracają się do Brahmy (w hinduizmie stwórca wszechświata) by przywrócił ład i stworzył państwo. Bez władzy bowiem nie może istnieć życie społeczne. Władza to zapewnienie jednostce bezpieczeństwa. Jeżeli władca nie wywiązuje się ze swoich zadań może zostać zabity przez swoich podwładnych. Idealny władca to biurokrata otoczony mądrymi ludźmi. Cechy dobrego władcy: umiar w sprawowaniu władzy bo nadmiar powoduje strach, nie rządzić łagodnie.

8 cech etycznego postępowania władcy:

- oddzielanie etyki zwykłej od politycznej

- działanie z rozmysłem

- konsekwencja

- szybki w działaniu

- baczenie na niebies. P.

- nieufność

- chytra giętkość

- zrównoważenie

GRECJA

Państwo i władza to wynik działalności bogów. Bogowie kierują losem człowieka. Czasem od ich „widzi mi się” zależy jak rozwijają się sprawy ludzkości. Bogowie są trochę lepsi od ludzi ale niewiele lepsi bo bogami targają ludzkie namiętności.

Zasady sprawowania władzy wg stoików greckich (nie ma absolutnego dobra ani absolutnego zła)

Sokrates

Państwo powinno być rządzone przez ludzi najmądrzejszych bo wtedy nie będzie panował chaos i bezwład. Zwolennik ustroju arystokratycznego.

Demokracje określał jako bezwład, chaos. Racje mają mędrcy i ludzie mądrzy, bo oni poznali cnotę sprawiedliwości a tylko taka osoba może rządzić dobrze

Platon (idea rządów ludzi mądrych)

Dualizm duszy i ciała. Wartości wypływające z duszy i ciała. Dzięki duszy można poznać idee (doskonałość). Idee są doskonałe bo dusza jest doskonała. Zjawiska życia codziennego ulęgają zmianie. Platon twierdzi, że te zmiany idą w złym kierunku.

Wg niego najlepszy ustrój to monarchia/arystokracja (zniekształcone przez podział jednostek). Spowodowało to powstanie pierwszej formy zniekształconego ustroju tzw. Timokracji (ustrój ludzi rządnych zaszczytu). Ustrój ten zmienił się w oligarchię (rządy ludzi bogatych powodujące konflikty społeczne), a oligarchia w demokrację (nieograniczona wolność). Platon t przeciwnik demokracji gdyż uważa, że demokracja może zmierzać do tyranii - najgorszej formy rządów.

Idealne państwo to sprawiedliwość jako harmonijne współdziałanie różnych elementów.

Każdy obywatel to kłębowisko rządz, uczuć i wyobrażeń. Idea sprawiedliwości wymaga podziału ludzi na stany - taka jest wola bogów.

Człowiek o duszy z przewagą rządzy to człowiek przeznaczony do pracy fizycznej

-uczuć wojownik

-rozum władca

Arystoteles

Koncepcja państwa doskonałego. Była ona oparta na kategoriach etycznych. Zadaniem państwa miało być zapewnienie obywatelom szczęśliwego i cnotliwego życia. Mogło być to osiągnięte przez zachowanie umiaru w działalności politycznej. Miernikiem tego umiaru była tzw. idea sprawiedliwości i złotego środka.

Istniały 2 rodzaje sprawiedliwości.

1. Sprawiedliwość w znaczeniu formalnym. Oznacza przestrzeganie przez wszystkich obowiązującego prawa.

2. Sprawiedliwość materialna (szczegółowa). Polegać miała na równomiernym rozkładaniu korzyści i strat zgodnie z poczuciem sprawiedliwości.

Arystoteles wyróżnia 3 główne formy ustrojowe państwa

1. monarchia

2. arystokracja

3. republika

Odpowiadają im 3 formy zwyrodniałe

1. tyrania

2. oligarchia

3. demokracja

Zdaniem Arystotelesa najlepszy byłby złoty środek czyli kompromisowa forma państwa Odpowiadająca ówczesnej klasie średniej. Klasę tę cechuje umiarkowanie, obawa przed nagłymi zmianami, ostrożność działania i unikanie krańcowości. Klasa średnia hamuje zapędy bogatych i jak zapędy biednych a więc gwarantuje stabilizację społeczną. Klasa średnia to gwarancja. Arystoteles ograniczał się do stwierdzenia, że państwo - miasto powinno być takiej wielkości by móc je objąć wzrokiem stojąc na Akropolu.

Wartości złotego środka: tchórzostwo, odwaga i zuchwalstwo. Złotym środkiem jest odwaga, przyjaźń i szczodrość (miedzy chciwością a rozrzutnością).

Zenon z Cypru

Rozważa kwestie kto powinien władze sprawować. Twierdził, że powinien być to mędrzec. Zna on istotę dobra i zła. Mędrzec może wyeliminować emocje (rozkoszy, wynikające ze smutku, pożądania itp.). Eliminując te emocje może rozbudować 4 cnoty: umiarkowania, męstwa, roztropności i sprawiedliwości.

RZYM

Rozważania na temat idealnego państwa nie istniały bo Rzym był idealny. Użyteczna była koncepcja nihilizmu (jaku stoików greckich). Realizowano brutalna politykę. Głoszono hasła ogólnoludzkiej sprawiedliwości interpretując je zgodnie ze swoimi potrzebami.

Amoralność polityki. Z jednej strony głoszona szczytne hasła a w rzeczywistości posługiwano się intrygami, poniżaniem sprzymierzeńców, skłócaniem ich między sobą itp.

Cyceron

Sformułował zasady etyczne które powinny być obowiązujące w stosunkach panujących miedzy Rzymem a rzymskim otoczeniem.

4 zasady etycznego postępowania w polityce

1. zasada lojalności wobec sprzymierzeńców

2. zasada przestrzegania przez Rzym zawartych umów (nawet z nieprzyjacielem) - do dziś fundamentalna zasada organizacji narodów zjednoczonych i porządku międzynarodowego

3. Rzym może prowadzić wojnę tylko w celu przywrócenia naruszonych praw pod warunkiem, że inaczej tych praw nie można dochodzić

4. umiarkowanie w wojnie (karę powinni ponieść tylko Ci co na nią zasługują, którzy spowodowali niesprawiedliwość)

Warto zwrócić uwagę na to, że o ile panuje pokój to obowiązują wtedy rządy republikańskie. Ale o ile harmonia tych rządów się psuje należy władze przekazywać w ręce doskonałego pod każdym względem męża stanu. Skończyło się tym, że wskazał niewłaściwego męża stanu i stracił za to głowę.

Aby odróżnić prawdę od fałszu należy odwoływać się do ludzi mądrych, bo tylko takie osoby (czysta teoria) są w stanie odróżnić prawdę od fałszu. Osoby mogą być sprawiedliwe tzn. stosujące prawo (ustroje się zmieniają ale najwyższa funkcje w państwie stanowi prawo)

Państwo pojawia się wtedy kiedy pojawia się chęć posiadania. Co do tego zgodni są wszyscy. Mahabaratta, Arystoteles, Cyceron itp. Itd.

ŚREDNIOWIECZE

Św. Augustyn

Państwo i władza to wynik boskiej ingerencji. Wg św. Augustyna istnieją dwa porządki: państwo boże (idealne, wywodzące się od Abla), oraz państwo ziemskie (wywodzące się od Kaina, przez monarchie wschodu do greków i rzymian - było to państwo grzechu, zła, gdzie panowali ludzie a nie bóg). Między tymi dwoma porządkami trwa nieustanna walka. Wg Augustyna między tymi państwami powinna ostaniec równowaga (porządek). Z tą koncepcją związana była wizja historiozoficzna ujmująca dzieje świata jako konflikt "państwa Bożego" (civitas Dei) z "państwem ziemskim" (civitas terrena) kierowanym przez szatana; ostatni etap ich walki rozpoczęło przyjście na świat Jezusa Chrystusa, a zakończy pochłonięcie czasu przez wieczność i ostateczny rozdział obu dominiów.

Główną zasadą władzy jest stosowanie przymusu (kara za grzechy). Religia w czasach św. Augustyna staje się dominująca. Od XIII w ta myśl będzie przewodnia.

Bizancjum: Michał Psellos

Najlepszy rząd- filozofów (jak Platon), krytyka monarchów, władców.

W tym samym czasie rozwija się Islam.

ISLAM

Państwo- wynik nakazu bożego, ideały kreśli Bóg. Bóg oczekuje od władcy całkowitego poddania i bezgranicznego posłuszeństwa. Bóg usprawiedliwia władcze podstępy, intrygi, kłamstwa, ale i tolerancja, liberalizm dla monoteistów pod warunkiem akceptacji np. rządów muzułmańskich na podbitych terenach.

Abu Dar- sformułował przymioty władcy, katalog wartości władcy (7 nakazów):

- miłość do bliźnich

- doglądanie podwładnych

- niczego nie proś od innych

- wierność krewnym nawet, gdy złoszczą

- mówić zawsze prawdę nawet gorzką

- nie zranić się drwinami walcząc o wiarę

- powtarzać, że nie ma silniejszego boga od Allaha

Kontynuatorzy myśli augustiańskiej:

• Edilardus

• Minkmar z Reims (albo Reils???)

W średniowieczu pojawia się wykształcona elita. Było to przede wszystkim duchowieństwo. Sprawiedliwy władca ma powściągać lud (utrzymać porządek), szerzyć chrześcijaństwo, dbać by każdy miał to, co mu się należy; stanowić prawo, pocieszać pielgrzymów, wskazywać drogę do życia wiecznego i sprawiedliwości. Władca ma czynić ład i sprawiedliwość-, jeśli tego nie robi, powinien odejść.

Galezy

Władca to tylko człowiek, ma słabą naturę; więc wpada w pychę.

Władca musi być odpowiedzialny w swoim działaniu i związany z obowiązującym prawem i moralnością.

Św. Izydor (z Sewilli)

Podział władców na tyranów i króli. Tyran rządzi grzesznie, przemocą, król- sprawiedliwie, miłosiernie. Cnoty królewskie: miłosierdzie i sprawiedliwość (surowa, równoważna przez miłosierdzie).

Janasz z Orleanu

Władca ma zwalczać niesprawiedliwość, sądzić według prawa, chronić Kościół i wiernych, żyć z nakazami Boga i tak wychowywać dzieci.

Sedulius Scottus

Sformułował 8 filarów władzy:

- prawda

- cierpliwość

- hojność

- umiejętność przekonywania przy pomocy słów

- powściąganie i karanie złych

- wywyższanie i nagradzanie dobrych

- nie nakładanie wysokich podatków

- bezstronne rozstrzyganie sporów między bogatymi a biednymi

Jan Salzburry

Anglik. Władca ma realizować sprawiedliwość przestrzegając prawa.

1215 r. - Wielka Karta Swobód („Magna Carta Libertatum”)- pierwsza „konstytucja” określająca zasady między baronami a królem

Św. Tomasz z Akwinu

Dostosował myśl Arystotelesa do myśli chrześcijańskiej. Odrzuca myśl, że państwo jest wynikiem grzechu. Mówi, że kiedyś był okres bez grzechu. W dalekiej przeszłości istniał okres bezgrzeszny; ludzie nie znali niewolnictwa, własności prywatnej , władzy

Istota państwa jest społeczna natura człowieka. Ludzie muszą żyć w zbiorowości kierowanej przez zespoły polityczne. Instytucja państwowa powinna być analizowana tylko pod względem czysto ludzkim.

Porządek feudalny jest najlepszą formą państwa.

Monarchia kościelna ponad stanami. Niewolnictwo jest potrzebne i normalne, ponieważ niewolnik uzupełnia idealny model państwa. Ludzie się różnią charakterologicznie i umysłowo. Państwo judaistyczne (judejskie) z królem Dawidem i radą starszych to najdoskonalsze państwo biblijne.

Cechy władcy: wiedza i poczucie sprawiedliwości, jeśli nie- obalić władzę ale i tak każda władza lepsza niż rewolucja

Gł. Cechy państw: możliwość stanowienia prawa.

Każda władza jest lepsza niż zamęt rewolucji. Do osądzenia władcy uprawniony jest kościół.

ODRODZENIE

Nicollo Machiavelli

Makiawelizm to ocenianie działania, szczególnie politycznego, poprzez jego skuteczność w myśl dewizy, że "cel uświęca środki". Cechą skutecznego działania w polityce ma być stosowanie przy realizacji zamierzeń środków moralnie nagannych takich jak przemoc, obłuda czy kłamstwo, często nacechowanych cynizmem, przewrotnością i brakiem skrupułów. Jest to usprawiedliwiane koniecznością zachowania władzy, znaczenia czy wpływów. Potocznie słowo "makiawelizm" to synonim wszelkich działań moralnie dwuznacznych i nacechowanych hipokryzją.

Machiavelli oddzielił moralność od polityki. Zastanawiał się co jest skuteczne do osiągnięcia celu. Zerwał z myślą, że można ujednolicić politykę z moralnością. Ludzie nie rządzą się zasadami dobra.

Wyróżnia 2 typy ustrojów:

- republika

- autorytatywny pryncypat

Państwa te mają inne idee, charakteryzują się właściwą racją stanu. Istota i sens państwa: państwo ma zapewnić obywatelom ochronę i bezpieczeństwo. Moc państwa uzależniona jest od stopnia zwartości obywateli pod każdym względem (język, obyczaje, religia, postrzeganie prawa). Powszechne stają się cnoty obywatelskie. Republika- najlepszą formą ustrojową. Ludzie rządzą sami sobą. Lud jest to lepsza forma władzy niż jednowładztwo. Wizja Machiavelliego jest wizją utopijną. Jeżeli społeczeństwo jest zagubione w swoich prywatnych sprawach nie ma cnót moralnych. Wtedy musi pojawić się Książe. Według niego obraz społeczeństwa przedstawiał ludzi złych, zdemoralizowanych. Książe był mężem opatrzności. Może stosować wszelkie środki do zapewnienia bezpieczeństwa i pozycji państwa. Książe musi wzbudzać poczucie strachu. Musi zyskiwać przychylność ludu. Socjologia absolutystyczna państwa. Człowiek jest mały, obłudny, wiecznie niezadowolony, cały czas egoistyczny. Samorzutnie nie działa dla dobra społeczeństwa tylko swojego. Władca musi odebrać ludziom możliwość czynienia zła. Wytyczał nurt myślenia konserwatywnego. Machiavelli był dobrym uzasadnieniem monarchii absolutnej.

Tomasz Morus

Protestant

Budował wizję państwa w opozycji do feudalizmu i kapitalizmu. Był ambasadorem króla Henryka VIII.

Tomasz Morus to autor utworu „Utopia”, w którym opisuje istnienie idealnego państwa (znajdującego się na wyspie Utopia) (Utopia - wizja czegoś co nie istniało nigdy i nie będzie istnieć, cos idealnego).

Ustrój Utopii - to socjalizm drobnych producentów, rolników i rzemieślników. Rozwój przemysłu uważał za zło. W Utopii wszyscy muszą pracować, ale tylko 6 godzin dziennie, żyć skromnie, mają takie samo jedzenie i ubiór. Cenią moralność przede wszystkim. Za cudzołóstwo karzą śmiercią. Nie znają pieniądza; ludzie są wolni (niewolnikami bywają jedynie jeńcy wojenni); Ustrój jest tu hierarchiczny i demokratyczny. Na szczycie jest sam książę. Prawa są tu nieliczne i proste. Panuje tolerancja religijna, jest kilka religii, lecz zabroniony jest ateizm. Za fanatyzm religijny grozi wydalenie z wyspy. Kapłanami mogą być też kobiety. Kapłan jest wybierany przez wiernych, nie ma przywilejów i nie obowiązuje go celibat.

Jean Bodin

Francuski logista XVI w.

Pisał w okresie anarchii wywołanej wojnami religijnymi. Buduje pojęcie suwerenności jako niezależności od żadnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Suwerenność to własność nad obywatelem, jest ona absolutna, ma charakter wieczny i jest niepodzielna. Najlepszym ustrojem jest monarchia. Suwerenność to władza ustawodawcza. Prawo do rozkazywania ma suweren, a ono ma być słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem Bożym i prawem natury. Własność jest nakazem prawa bożego, przeciwne podatkom, bo są one kradzieżą. Tyran to uzurpator, on gwałci prawo boskie i naturalne, należy mu stawiać opór, dozwolone jest tyranobójstwo. Bodin odrzucał średniowieczny model monarchii.

Geneza państwa - powstaje zwykle w wyniku gwałtu i przemocy, przez co dokonuje się legitymizacja władzy. Może być jednak i tak, że państwo rodzi się gdy jedni dobrowolnie podporządkowują się innym. Zanim powstanie państwo istnieją pewne formy organizacji np. rodzina. Gdy mowa o państwie Bodin posługuje się pojęciem republika " czyli sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i tym co jest im wspólne z władzą suwerenną na czele. Rząd sprawiedliwy, a więc władza taka, która przestrzega prawo boskie i naturalne. Przy czym prawo naturalne to wrodzone każdemu z nas prawo i z tej przyczyny sprawiedliwe i słuszne. Genetyczną przesłanką istnienia państwa są rodziny. Rodzina jest źródłem i początkiem państwa, a wielość rodzin odpowiada pojęciu społeczeństw.

Racja stanu mocniejsza niż u Machiavelliego.

Machiavelli, Morus i Bodin staja na pograniczu boskiej koncepcji państwa, która rodzi się w XVII w. (państwo nie jest tworem boga, to wynik umowy) Teoria koncepcji umowy społecznej.

TEORIA UMOWY SPOŁECZNEJ

Hugo Grocjusz (niderlandczyk) [Hugo de Gro]

Stał na stanowisku, że nauki ścisłe pozwalają zastosować pewne elementy nowych nauk ścisłych do analizy życia. Również w naukach społecznych (prawo narodowe). Wychodzi z założenia, że człowiekiem rządzą popędy (popęd do życia stadnego, życia w zbiorowości). Jest wynikiem instynktu człowieka. Dla niego państwo jest naturalnym i doskonałym związkiem ludzi wolnych, przestrzegających nakazy uczciwego rozumu.

Podstawowe zasady funkcjonowania państwa:

1. Wolność jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się wolność innych

2. pewne czyny są karalne

3. ochrona własności (oddanie tego co mamy kogoś)

4. dotrzymywanie przyrzeczeń

Państwa powstają z umów, wynikające z popędu do życia stadnego.

Grocjusz stworzył własną koncepcję umowy społecznej. Według niego ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie, dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesów tworzą na drodze umowny związek państwowy, który jako odpowiadający naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury.

Jednostki podporządkowują się państwu według wewnętrznej potrzeby. Koncepcja, która opiera się na twierdzeniu, że prawa i obowiązki wiążą się z indywidualnymi potrzebami. Umowa zawarta między jednostką a władzą.

Władza według Grocjusza (żył w czasie rewolucji mieszczańskiej) - władza to porozumienie między władcą a ludnością.

Tomasz Hobbes

Był za monarchią absolutną (umiłowanie Peryklesa - autorytarny władca). Dla Peryklesa demokracja nie była odpowiednia.

Tomasz Hobbes ogłosił najwybitniejsze dzieło Lewiatan (1651), w którym głosił pochwałę absolutyzmu. Lewiatan to stugłowy potwór, który wszystko pożera (apokalipsa). Hobbes porównuje władzę do lewiatana. Uważa, że nie każda władza jest legalna. Podstawę jego rozumowania stanowiło pesymistyczne założenie, że człowiek jest z natury egoistą, chce mieć coraz więcej dóbr, zaszczytów i władzy, w konsekwencji prowadzi to do sporów i walk społecznych (człowiek człowiekowi wilkiem). Ludzie, dostrzegając bezsens takiego życia, uświadomili sobie konieczność zorganizowania się w państwo. W tym celu zawarli umowę społeczną na zasadzie “każdy z każdym”, powierzając pełnię władzy suwerenowi (Umowa taka tworzy państwo i społeczeństwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzj)i. Nie był on jednak stroną umowy, otrzymał władzę, która go do niczego nie zobowiązywała. Poddani zrzekli się praw do naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie. Tak wg Hobbesa powstało państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy są bezwzględnie podporządkowani. Władza należąca do suwerena obejmuje wszystkie dziedziny życia, reprezentuje swych poddanych, wszystkie organizacje, zrzeszenia i związki obywateli, z parlamentem włącznie. Rozciąga się również na kościół.

W tak zorganizowanym państwie Hobbes widział też korzyści. Zabezpieczono ład i bezpieczeństwo, zagwarantowano poszanowanie prawa i prywatnej własności; zaspokajane są elementarne potrzeby i aspiracje każdego człowieka.

Istota państwa - faktyczna moc władcy; człowiek jest zły z natury jak u Machiavelliego.

John Locke

Rewolucja angielska

Stan natury człowieka: Ludzie żyli według prawa natury, które obowiązywały wszystkich. Locke uczył, że wszyscy są równi i niezależni, nie powinni wyrządzać sobie krzywdy. Są wolni. Ludzie w okresie przedpaństwowym żyją w zgodzie, bez władzy zwierzchniej. Władza suwerenna u Locka to nie lewiatan tylko jakby zarząd powierniczy, tworzący reguły do respektowania praw natury.

Zasady idealnego ustroju:

1. Prawo podmiotowe - dziedziczenie pokoleniowe niepodważalnych praw do życia, wolności i własności. Własność = wolność ale i zapora dla tych co chcieliby to naruszyć, praca ( z tego wynika prawo własności prywatnej). Człowiek może dysponować tylko owocami jego pracy (tylko jego własnej). Istnieje nierówny podział dóbr.

2. Zasada zgody ludu - społeczeństwo się organizuje i powołuje umowę społeczną bo chce chronić własność prywatną, dla powołania państwa wystarczy decyzja większości. Władcom trzeba patrzeć na ręce. Władca musi mieć poparcie społeczeństwa. Jeśli nie wywiązuje się z obowiązków lud może go zmienić, obalić.

3. Odpowiedzialność władcy - ludzie przekazują władcy swoje prawa, nie oddają a tylko powierzają. Władza narażona jest na pokusę samowolnego rządzenia, władza ustawodawcza (dominująca, lecz posiada zakres uprawnień - parlament). Władza wykonawcza - parlament; władza federacyjna (polityka zagraniczna); obydwie musze być podporządkowane legislatywie, parlament musi działać według prawa uchwalonego i znanego społeczeństwu; na strazy prawa stoją sądy; tylko za zgodą ludu można ograniczyc własność prywatną

4. Tolerancja religijna - konsekwentny rozdział kościołą od państwa; jeśli on istnieje to państwo nie ingeruje w religie (pod warunkiem, że wierzenia i kulty nie godzą w sprawy państwa), zasada ta nie dotyczy ateistów.

Jan Jakub Rousseau

Przewiduje on dwa etapy:

1. przedcywilizacyjny (przedpaństwowym) - ład, spokój wewnętrzny. Pełnia władzy należy do ludzi. Przychodzi moment pojawienia się własności prywatnej, podział na klasy, anarchizacja życia i w tym momencie powstaje drugi etap - państwowy

2. państwowy - powstanie państwa jest nieuchronne. Nastepuje podział na klasy, anarchizacja, zróżnicowania zbiorowości społecznych. Władza należy do ludu (suwerenność). Władza należy bezpośrednio do ludu myśl o demokracji pośredniej. Lud ceduje (przekazuje) swoje uprawnienia wybranym przedstawicielom.

Protoplasta idei demokracji parlamentarnej. Rousseau stworzył też teorię demokracji bezpośredniej.

Monteskiusz

Trójpodział władzy jako rozbicie wszechwładzy monarszej:

1. Władza ustawodawcza: legislatywa - tworzenie prawa

2. Egzekutywa - stosowanie prawa

3. Judykatura - przestrzeganie prawa

Teoria podboju, koncepcja przemocy

• XIX / XX w

• Popularność teorii Darwina - przeniesiona na życie ludzkie

• Wzrost nacjonalizmu

• Ludwik Gumplowicz „Walka ras”

2 etapowe funkcjonowanie ludzkości. Dawniej plemiona rolnicze i koczownicze, więc dwa różne typy kultury: koczownicza jest bardziej postępowa bo odkrywa, przenosi się, dostosowuje się, w cywilizacji większy wpływ mają koczownicy; w końcu dochodzi do starcia (dosłownego), a że koczownicy silniejsi to wygrywają. Po podboju muszą osiąść. Następuje podział klasowy (podbici, podbijający)

FUKNCJE I FORMY PAŃSTWA

Funkcje państwa

1. Funkcje wynikające z suwerenności zewnętrznej.

-Prowadzenie polityki zagranicznej

-Funkcja obronna (odstraszająco - powstrzymującą)

Istnieją 3 główne elementy państwa

-terytorium

-ludność

-władza

+

faktyczna zdolność do utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami

- organy wewnętrzne (prezydent, premier, parlament)

- organy zewnętrzne - przedstawicielstwa dyplomatyczne (ambasadorzy)

Najstarsza funkcja państwa. Pierwsza umowa międzynarodowa między faraonem Ramzesem II i Hatuszylem III w XIV w p.n.e. (zapisane spotkanie na szczeblu dyplomacyjnym)

2.Funkcje wewnętrzne

- ustawodawcza (prawodawcza) - tworzenie prawa

- utrzymania ładu i porządku wewnętrznego - jedna z najstarszych funkcji prawa, zabezpiecza od

wewnątrz, zapewnia bezpieczeństwo, ład i porządek w kategoriach społecznych (by sprzeczne

interesy nie destabilizowały państwa)

- integracyjna - stwarza możliwości funkcjonowania całej społeczności

- gospodarcza - od braku ingerencji w ekonomię i gospodarkę (skrajny liberalizm ekonomiczny) aż

po relacje monopolu państwa na gospodarkę (skrajny totalitaryzm ekonomiczny) - dziś:

interwencjonizm państwowy (różne są granice tej interwencji), nie wolno się kierować chęcią

zysku przy upaństwowieniu itp. (Np. wodociągi itp.) element pośredni integracji państwa -

państwo nadaje koncesję na różne działania, państwo ustala ceny podstawowych dóbr jak gaz,

prąd, cła, podatki, akcyzy itp., tajemnicą jest fakt ile pieniędzy aktualnie się znajduje na rynku -

państwo manipuluje, ile pieniędzy przeznaczyć danemu województwu, powiatowi, gminie itp

- kulturowo - oświatowa - ciągłość historyczno kulturowa narodu, szkolnictwo, język, historia,

tradycje

- socjalna - pomoce socjalne wszelkiej maści, zabezpieczenie na emeryturę, ochrona zdrowia

Formy państwa

Forma państwa - w jaki sposób rządzi się społeczeństwem? reżim polityczny: stosunek między jednostkami terytorialnymi a całością, kompetencje decyzyjne między władzą centralną a lokalna, współpraca, kompetencje między władza ustawodawczą a wykonawczą - legitymizacja władzy.

Legitymizacja władzy - kiedy władza jest legalna?

Uzurpator - człowiek, który bezprawnie zagarnął władzę - jest to przykład władzy nielegalnej (również zamachy stanu i rewolucje)

Władza musi zostać wybrana lub dziedziczona (republika/monarchia)

Monarchie dziś są „teatrem” - nie sprawują żadnej władzy, nie posiadają kompetencji władzy, panuje ale nie rządzi. Jest to organ reprezentatywny

Reżim polityczny - zwykły sposób sprawowania władzy w ujęciu klasycznym (demokratyczny, autorytarny, totalitarny)

Państwo unitarne - proste: poszczególne części składowe są częściami w znaczeniu administracyjnym (Polska - podział na 16 województw), wprowadzone żeby sprawniej dało się administrować (Francja, Włochy, Benelux, Polska, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania)

Państwa złożone - kompetencje dzielą się między władze centralną a lokalnymi władzami, dawniej była to unia personalna (wspólny monarcha) i unia realna (wspólny monarcha i instytucje - UPL od unii Lubelskiej do Konstytucji 3 maja). Państwa złożone dziś są federacjami lub konfederacjami (zjednoczone, związkowe

Federacja - samodzielność części składowych państwa ale bez możliwości ich odłączenia (Austria, Belgia, Niemcy, USA, Rosja, Kanada, Brazylia, Indie, Szwajcaria)

Konfederacja - suwerenność państw połączonych w związek dla realizowania celów politycznych. Państwa te pozostają suwerenne, aczkolwiek pewne funkcje (np. obronna, gospodarcza) pragna wykonywać wspólnie. Np. Unia Europejska, Szwajcaria (od XIIIw.)

Państwa scentralizowane:

- decyzje zapadają w organach centralnych a organizacje samorządowe przygotowują do ich realizacji

Państwa zdecentralizowane:

- decyzja zapadają w samorządach a państwo jedynie nadzoruje

- podział na gminy, powiaty

Polska jest państwem zdecentralizowanym. Państwo unitarne jest raczej scentralizowane, państwo złożone jest raczej zdecentralizowane

Relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą (trójpodział władzy)

Rożnie wyglądają relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą, gdyż praktycznie nie są w 100% niezależne.

- model prezydencki - amerykański; względna przewaga władzy wykonawczej nad władza

ustawodawczą. Prezydent w zasadzie nie odpowiada przed parlamentem (można go odwołać tylko

za przestępstwo kryminalne) - jest głowa państwa i zarazem szefem rządu, jest jednoosobowym

rządem (nie ma rady ministrów są za to sekretarze stanu). Prezydent jest naczelnym doradcą sił

zbrojnych, posiada inicjatywę ustawodawczą, posiada prawo weta, powołuje członków sądu

najwyższego (dożywotnie). Parlament - ustawodawstwo - uchwalanie budżetu (jeśli nie ustala

budżetu prezydent zwalnia wszystkich urzędników federalnych)

- model prezydencko - parlamentarny - (Francja) kontynentalna wersja modelu prezydenckiego -

prezydent wybierany w wyborach powszechnych, a rząd przez parlament. Prezydent nie jest

szefem rządu ale odpowiada za bezpieczeństwo

- model klasyczny (parlamentarno - gabinetowy) - system równowagi między rządem a parlamentem (WB). Parlament wybiera rząd, a sam jest wybierany przez ludzi. Parlament może rozwiązać rząd; system teoretycznie najbliżej wzorca Monteskiusza; premier może rozwiązać parlament - teoretycznie rozdział istnieje, ale premier to szef partii mającej większość - Polska. Premier jest szefem partii dominującej

- model konwentu - odwrotność systemu prezydenckiego - przewaga parlamentu nad rządem (Szwajcaria) - posłowie spośród siebie wybierają komisje. Decyzje podejmuje parlament oraz ludzie w referendum.

PRAWO

Nauki prawne

1. Nauki teoretyczne - opisywanie i wyjaśnianie procesów i zjawisk (fizyka, biologia, socjologia, historia, ekonomia)

2. nauki praktyczne - jak być powinno (inżynieryjne, medyczne, etyka, gramatyka)

3. nauki przyrodnicze - nauki społeczne (historia, socjologia, ekonomia)

4. nauki empiryczne - odwołują się do doświadczenia, eksperymentów (fizyka, geografia, socjologia, chemia)

5. nauki formalne - niepotrzebne doświadczenia, wnioskowanie z innych twierdzeń, twierdzenia podstawowe przyjmowane bez dowodu (aksjomaty) (matematyka, logika)

Prawo jest nauka interdyscyplinarną (obejmujący swoim zakresem przynajmniej dwie dyscypliny naukowe; skupiający specjalistów wielu dziedzin.)

Prawo dzieli się (w Europie wprowadzone przez Niemiecką Szkołę Historyczną w XIX w.)

1. Nauki filozoficzne (teoria prawa) - definicja praw, relacja między prawem a innymi dziedzinami życia, stosowanie prawa, społeczne oddziaływanie prawa

2. Nauki systematyczne (dogmaty prawa) rdzeń nauki prawniczej - badanie prawa obowiązującego w konkretnym państwie - interpretuje prawo, porządkuje je, rozstrzyga kwestie jego obowiązywania.

3. Nauki historyczne (historia prawa) - prawo rzymskie, historia państwa i prawa (Polski powszechnej), historia doktryn politycznych i prawnych

Pozasystemowe nauki prawne:

1. socjologia prawa

2. komparatystyka prawa

3. informatyka prawa

Płaszczyzny badań prawa:

- językowo logiczna - wykorzystywanie do analizy lingwistyki i logiki i gramatyki

- socjologiczna - socjologia empiryczna prawa - badania ankietowe, wywiady, wnioskowanie,

badanie panelowe, obserwacja uczestnicząca

- psychologiczna - kwestia poczytalności sprawcy, indywidualne, ludzkie zachowania w sytuacjach

normowanych prawem

- ekonomiczna analiza prawa (tylko w USA) - decyzje w gospodarce do decyzji prawnych

Pojęcie prawa

1. Podejście pozytywistyczne- prawo to zbiór przepisów prawnych zawartych tekstach prawnych lub zbiór decyzji podejmowanych przez sędziów lub urzędników (prawo w działaniu): 1832r. John Austin (prawo nie przestaje być prawem, jeśli jest niesłuszne lub niesprawiedliwe, nie ma miejsca na moralność. Prawo - zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy - trójkąt: państwo - prawo - przymus. Jest to powszechnie akceptowana koncepcja w naszym kręgu cywilizacyjnym).

2. Podejście psychologiczne - pewne psychologiczne przeżycia człowieka

3. Prawo naturalne - zbiór norm słusznych, wynikających z różnie rozumianej natury człowieka

Funkcje Prawa:

1. Funkcje są poza sporem

- kontrola ludzkich zachowań - wpływanie na ludzkie zachowania, by ludzie podejmowali działania pożądane przez ustawodawcę; sankcje i gratyfikacje (system represyjny - zakazy)

- rozdział dóbr i ciężarów (uprawnień i obowiązków) - powinno być sprawiedliwie ale różnie tę sprawiedliwość można pojmować

2. Sprawiedliwość formalna - reguła równej miary: jeśli dwa podmioty są podobne, muszą być

podobnie traktowane

3. Sprawiedliwość materialna

- rozdzielcza (dystrybucyjna): każdemu, stosownie do potrzeb/praca/zasług/pozycji społecznej lub każdemu tyle samo (socjalista: każdemu według pracy)

4. Sprawiedliwość wymienna (komutatywna) - każdemu według zobowiązań, które dobrowolnie

na siebie przyjął.

- proceduralna sprawiedliwość - sprawiedliwość przed sądem, uczciwa procedura sądowa

5. Bezstronność sądu

6. Równość stron

7. Prawo do obrony i korzystania z ochrony prawnej

- funkcja regulowania konfliktów - konflikt nie jest zły; złe jest nierozwiązywalnie konfliktów,

tłumienie ich uciekając się do przemocy

8. Tryb kontraktowy - strony same rozwiązują konflikt, decydują o procedurze i zasadach

rozwiązania. Rozwiązanie - dobrowolne porozumienie stron.

9. Tryb mediacyjny - uczestnictwo mediatorów obok stron. Mediator - pomocnik, doradca stron - nie posiada uprawnień władczych - pośredniczy w rokowaniach, szuka odpowiedniej formy rozwiązania konfliktu

10. Tryb arbitrażowy - strony wybierają arbitra i procedurę rokowań, ale decyzja arbitra ma charakter władczy i może być przymusowo egzekwowania.

11. Tryb adiudykacyjny - określone, z góry ustalone zasady. Strony nie mają wpływu na wybór adiudykatora - postępowanie sądowe. Zarzuty: przewlekłość i kosztowność. Od lat 70tych XX wieku rozwój alternatywnych instytucji do sądów (komisje polubowne, arbitrażowe, społeczne)

Czynniki wpływające na treść norm prawnych

- Światopogląd ustawodawczy - władza, którą posiada ustawodawca o otaczającym go świecie. Nikt nie posiada pełnej władzy, sama nauka nie udowodniła wszystkiego - a czego się nie wie to się w to wierzy (dziś się np. wierzy, że im kara surowsza tym przestępstw jest mniej)

- Interesy różnych klas, warstw i grup społecznych - grupa, która dochodzi do władzy, najpierw zaspokaja swoje potrzeby

- Zwyczaj (tradycja) - historyczne normy zwyczajowe były konstrukcją kodeksu. Dziś w prawie międzynarodowym obowiązują zwyczaje uznawane za prawo.

- Moralność - To inny porządek normatywny niż prawo

- Opinia publiczna

Postulat wystarczającego stopnia znajomości prawa - nieznajomość prawa nie usprawiedliwia

- wiedza potrzebna do pełnienie roli obywatela (prawo wyborcze, instytucja państwa, ogólna znajomość procedur to ma dostarczać nauka podstawowa i średnia)

- wiedza potrzebna do pełnienia ról społecznych

- wiedza prawna, po która sięgamy w miarę potrzeb (wiedza o źródłach prawnych)

Postawy wobec prawa

- legalistyczna - akceptacja norm prawnych z uwagi na charakter tych norm (ład społeczny), formalna ich akceptacja „twarde prawo ale prawo”; na wytworzenie składają się różne czynniki: im większa tożsamość narodowa z twórcą tym wyższy stopień postawy legalistyczny

- konformistyczna - jednostka przejmuje takie oceny prawa jakie oceny formułuje nasze otoczenie („jeśli wlazłeś między wrony musisz krakać jak i one”)

- oportunistyczna - gotowość do wykorzystania sprzyjających okazji, łagodzenie pewnych zasad dla realizacji swoich celów, ugodowość, skłonność do ustępstw (brak skrupułów)

Normy i przepisy prawne

W praktyce traktuje się je zamiennie

- Norma prawna - zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która musi odpowiadać na 3 pytania: 1) kto i w jakich okolicznościach; 2) jak powinien się zachowywać; 3) jakie będą konsekwencje gdy adresat nie zachowa się w sposób przepisowy.

- Przepis prawny - elementarna jednostka systematyzacyjna tekstu prawnego (artykuł, paragraf)

- Tekst prawny - ogół zwrotów językowych zawartych w akcie normatywnym

- Akt normatywny - miejsce gdzie znajduje się prawo obowiązujące w danym państwie

W skład normy prawnej wchodzą

- hipoteza - określa adresata normy, oraz okoliczności, w których powinien zachować się w sposób opisany przez normę

- dyspozycja - określa wzór zachowania się, nakłada na adresata uprawnienia bądź zobowiązania

- sankcja - określa jakie konsekwencje nastąpią, gdyby adresat naruszył normę

*represyjna (kara) - środek przymusu państwowego skierowany wobec sprawcy, wyrządzający mu pewną dolegliwość i wyrażający społeczne potępienie czynu i sprawcy

*egzekucyjna - przymuszenie człowieka do działania będącego obowiązkiem, a którego wykonać nie chce

*nieważności - uznanie za nieważne z mocy prawa działań chcących wykonać skutek prawny z powodu niezgodności tych działań z prawem

Podział przepisów prawnych

- normy generalne - ich adresat określony przez wskazanie jego cech

- normy indywidualne - ich adresat określony imieniem, nazwiskiem, nazwą własną

- normy abstrakcyjne - odnoszą się do zachowań powtarzalnych (prezydent Rzeczpospolitej

podpisuje ustawy)

- normy konkretne - odnoszą się do zachowań jednorazowych

- normy ogólne - generalne i abstrakcyjne

- normy zakazujące

- normy nakazujące

- normy dozwalające

- normy odsyłające - nie określają uprawnień, obowiązków; odsyłają do innych przepisów

- normy blankietowe - jak wyżej ale odsyłają do tych, które dopiero będą wydane

- normy bezwzględnie obowiązujące - działanie nie może być zmienione, wyłączone, ograniczone

wola strony

- normy względnie obowiązujące - gdy strony nie uregulowały stosunków; w inny sposób niż

przewidują przepisy - gdy strony nie przyjęły innych postanowień, lub nic nie postanowiły w danej

kwestii

- normy kompetencyjne - uprawniają organy państwowe do wydawania decyzji, dokonywania

określonych czynności; określają podmioty, procedurę i zakres przedmiotów ich kompetencji (kto?

Jak? co?)

- normy programowe - cel do osiągnięcia, zostawiają wybór środków realizacji do dyspozycji

adresata

Stosunek prawny - regulowany normami prawa, gdzie uprawnieniom jednej strony odpowiadaja uprawnienia drugiej strony (i odwrotnie)

Elementy stosunku prawnego:

- uprawnienia

- obowiązki (zobowiązania)

- podmiot stosunku prawnego

- przedmiot stosunku prawnego

Podmiot stosunku prawnego - kto może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania?

1. Nabywać prawa mogą osoby fizyczne, ludzie (człowiek nabywa prawa od chwili poczęcia do śmierci - człowiek nienarodzony, a taki który się urodzi żywy ma prawo do dziedziczenia - testament, darowizna)

Zaciągać zobowiązania - zależnie od wieku i stanu psychicznego

- poniżej 12 roku życia nie można zaciągać zobowiązań

- od 12-18 roku życia - ograniczona zdolność: zaciągają zobowiązania w zwykłych czynnościach dnia codziennego

- powyżej 18 roku życia można we wszystkich sprawach zaciągać zobowiązania. Niekiedy osoby powyżej 18 roku życia nie mogą zaciągać zobowiązań ze względu na chorobę psychiczna, niedorozwój psychiczny, zaburzenia, uzależnienia od narkotyków, alkoholu. Decyduje o tym sąd. Może on ubezwłasnowolnić częściowo. Osoby takie są sprowadzane do statusu osoby 12 letniej

2. Osoby prawne - każda instytucja, której norma prawna nadaje uprawnienia do zaciągania zobowiązań i nabywania praw ( spółki). Osoby prawne reprezentowane SA przez osoby fizyczne.

Przedmiot stosunku prawnego

1. rzecz - na tyle trwała wyodrębniona część świata przyrody, która może być przedmiotem obrotu. Rzeczy ruchome i nieruchome, podzielne i niepodzielne (podzielne po podziale nie tracą istotnych cech)

2. dobra niematerialne - prawo do tekstu, muzyki, programu komputerowego, filmy vhs, dvd (nie sama płyta lecz film na niej)

3. zachowanie się ludzi - jest to przedmiot obrotu; może swoje zachowanie sprzedawać itp. Np. umowa o pracę

Źródła prawa

Stara tradycja prawo rzymskie sprzed 1,5 tys. lat temu

- uchwały senatu i zgromadzenia ludowego

- edykty cesarskie

- opinie wybitnych prawników

Źródła prawa dziś

- źródła poznania prawa - gdzie znajduje się prawo w danym państwie (w 3 rozdziale konstytucji)

- źródła powstania prawa

*skąd prawo czerpie swoje treści (światopogląd, interesy, zwyczaje, moralność, opinia publiczna)

*skąd prawo czerpie swoją moc obowiązującą, czyli jakie są źródła obowiązywania prawa. (wola Bogów, rozkaz władcy, jest ono stanowione przez konstytucyjnie uprawnione do tego organy: prawo to rozkaz przez państwo)

Formy powstawania prawa

1. Stanowienie prawa - najbardziej rozpowszechniona forma powstawania prawa; tworzenie prawa przez upoważnione do tego organy na drodze uchwały organu kolegialnego (parlament) bądź decyzji organu jednoosobowego (prezydent, premier, wojewoda)

2. prawotwórcza praktyka organów państwowych - praktyka ta polega na wydawaniu przez organy sądowe ważnych precedensów czyli jednorazowych rozstrzygnięć stających się wzorem dla rozstrzygania spraw podobnych w przyszłości - istnieje obok stanowienia prawa, to forma uzupełniająca występująca w prawie anglosaskim; w hierarchii znajduje się za prawem stanowionym

3. umowa - prawo kontraktowe występuje przy prawie wewnętrznym

4. uznanie - *uznanie norm zwyczajowych za prawo. Obok stanowienia prawa w wielu państwach azjatyckich i afrykańskich; na gruncie europejskim występuje ta sytuacja incydentalnie

*uznanie norm religijnych za prawo; występuje w tych państwach, w których normy religijne przyjmowane są za prawne np. Islam (szkoły prawa związanego z Koranem - nauka interpretacji)

W Polsce dominującą sprawą jest stanowienie prawa!!!

Funkcja prawa - wymuszenie określonych zachowań

Stosowanie prawa- władcze działanie organów państwa polegające na wydawaniu decyzji w sprawach konkretnych na podstawie ogólnych norm prawnych. Stosować prawo mogą tylko organy państwa upoważnione do tego konstytucyjnie lub ktoś upoważniony z org. państwa.

Cztery tryb stosowania prawa

1. Sądowe stosowanie prawa- daje gwarancje uczciwego, bezstronnego postępowania i rozpatrzenia spraw. Prawo do sądu to najważniejsze prawo obywatelskie przy założeniu, że sąd jest niezawisły i bezstronny.

2. Administracyjny tryb stosowania prawa- przez ograny administracji sądowej lub samorządowej; polega na wydawaniu wiążących decyzji administracyjnych (około 30 mln. Decyzji w ciągu roku). Nie jest on bezstronny tak jak tryb sądowy; organy administracyjne łatwiej poddają się dyrektywa instytucji politycznych; w mniejszym stopniu chroni prawa obywatela niż postępowanie sądowe.

3. Quasi sądowe stosowanie prawa (niby sądowe)- są to sądy polubowne, arbitrażowe, komisje konsumenckie.

4. Postępowanie quasi administracyjne- państwo jako instytucja zezwala aby zadania z zakresu administracji publicznej były wykonywane przez inne niż administracja organy publiczne, a nawet poza państwowe (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe)

Etapy stosowania prawa.

1. Ustalenie przepisu który organ stosujący prawo zamierza zastosować dla rozstrzygnięcia sytuacji.

2. Ustalenie systemu faktycznego, z którym organ stosujący prawo wiąże określone konsekwencje prawne (jaka jest prawda o danej sytuacji). Wyróżniamy 4 metody ustalenia stanu faktycznego:

- ustalamy najpierw z wiedzy naukowej, a dopiero później z dobrze uzasadnionej wiedzy potocznej

- preferowanie metod bardziej wiarygodnych od takich, które nasuwają wątpliwości

- rozumienie dowodu

*dowód w sensie uzasadnienia twierdzenia

dowód bezpośredni- organ stosujący oprawo wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy (gdy informator sądu jest wiarygodny)

dowód pośredni- stan faktyczny ustalany jest z innych twierdzeń dowodowych

dowód poszlakowy- istnienie faktów dowodowych, które wzięte w izolacje (osobno) nie pozwalają wnioskować

dowody ze słyszenia- zeznania świadka , który już np. nie żyje lub słyszenie o dokumencie, którego nie ma ale są świadkowie biorący udział w jego spisaniu

*dowód w sensie czynnościowym- zespół działań przeprowadzony przez organ procesowy by określić stan faktycznie

zeznania świadków

przesłuchanie stron

opinie biegłych

dokumenty

wizja lokalna (oględziny)

- wszystkie wątpliwości w procesie musza być interpretowane na korzyść oskarżonego

3. Subsunkcja- polega na rozstrzygnięciu problemu czy dany stan faktyczny podpada pod przepis prawny; stosujący prawo musi stwierdzić, że Subsunkcja spełnia określenia w przepisie prawnym.

4. Wybór konsekwencji prawnych- sankcja jest widokowa (od do); od sądu zależy rozmiar konsekwencji.

5. Sformułowanie i uzasadnienie decyzji.

Wykładnia prawa- zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia tekstu prawnego.

1. Interpretujący prawo ma trudności o charakterze językowym ( przepis zawiera zwroty wieloznaczne , niejasne lub figuruje w nim błąd gramatyczny)

2. Interpretator rozumie sens przepisu prawnego ale mimo to uznaje, że postępowanie według sensu przepisu jest oczywiście nieżyciowe lub oczywiście.

Różne sposoby interpretowania praw (wykładnia prawa)

1. Wykładnia prawa ze względu na jej moc wiążącą.

1. Wykładnia autentyczna- dokonywana przez organ, który ustanowi daną formę

2. Wykładnia operatywna (sądowa)- sąd niższej instancji występuje do sądu wyższej instancji o interpretacje (wiążącą tylko w tej konkretnej sprawie)

3. Wykładnia legalna- interpretacja dokonywana przez organ uprawniony z mocy prawa do wykonywania tej interpretacji (uchwały sądu, urzędowa interpretacja)

4. Wykładnia doktrynalna- dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych- nie ma żadnej mocy rządzącej ( prawnik sobie pisze jak on to widzi ale to jest tylko jego zdanie)

2. Wykładnie ze względu na sposoby

1. Wykładnia językowa- opiera się na stosowaniu dyrektyw, wskazówek związanych z właściwościami języka.

- nie należy interpretowanym zwrotom przypisywać innego znaczenia niż znaczenie potoczne

- jeżeli ustali się, że zwrot ma inne znaczenie niż w języku potocznym to ten zwrot należy stale rozumieć w innym znaczeniu

- nie można różnie rozumieć takich samych zwrotów występujących w różnych częściach aktu prawnego

-nie można tak interpretować tekstu alby jakieś zwroty stawały się zbyteczne

2. Wykładnia systemowa- służy likwidowaniu sprzeczności i luk w systemie prawa

podział sprzeczności w prawie

- logiczne

a) jeżeli jeden przepis czegoś zakazuje a drugi zezwala

b) jeden zakazuje, a drugi nakazuje

c) jeden nakazuje, a inny przepis mówi , że to samo nie jest nakazane

- praktyczne- z innych względów przepisy się wykluczają

a) jeden przepis mówi, że przedmiot ma być produkowany według standardów a drugi określa proces produkcji

Likwidowanie sprzeczności

- interpretator może dobierać sposób rozumienia przepisów tak, że przestają być sprzeczne

- zastosowanie dyrektyw derogacyjnych (uchylających)

* lex specjalis de rogat generalia- prawo szczegółowe uchyla moc prawa ogólnego

* lex posterior de rogat priori- prawo późniejsze uchyla moc wcześniejszego

* lex posteriori generali non de rogat legi priori specjali- prawo późniejsze ogólne nie uchyla prawa wcześniejszego szczegółowego

Likwidowanie luk

Luki dzielimy na:

1. Luki techniczne- norma prawna cos nakazuje, ale nie mówi jak to zrobić

2. Luki ocenne- zdaniem interpretatora nie ma przepisu, który być powinien

Usuwanie luk- luki usuwa się przy pomocy rozumowania z analogii; mogą być one trzy:

1. Dyrektywy oparte na schematach logiki formalnej- charakter niezawodny

2. Dyrektywy wypracowane przez argumentacje prawnicze- odnosi się do luk ocennych; bywa zawodne

3. Luki techniczne likwidujemy przez wnioskowanie z ustawy i prawa- zastosowanie przepisu sytuacji podobnej

---