Prawoznawstwo (1)

DEFINICJA PRAWA:

PRAWO to:

• 
  SYSTEM

• 
  NORM POSTĘPOWANIA

• mających charakter GENARALNY i ABSTRAKCYJNY

• TWORZONYCH (ustanawianych) przez PAŃSTWO w odpowiedniej formie

• lub przez państwo AUTORYZOWANYCH (uznawanych)

• których NIEPRZESTRZEGANIE zagrożone użyciem PRZYMUSU PAŃSTWOWEGO

Dwa znaczenia terminu „prawo”

Prawoznawstwo (2)

FUNKCJE PRAWA

(odpowiedź na pytanie o funkcje prawa sugeruje jego postulowany cel i treść)

Ogólnie, w demokratycznym systemie polityczno-społecznym, funkcją PRAWA jest:

• organizowanie ram strukturalnych dla swobodnego i niekonfliktowego działania podmiotów społecznych (indywidualnych i zbiorowych);

• zapewnienie im możliwości uporządkowanego i zorganizowanego uczestnictwa w procesach decyzyjnych w państwie;

• zagwarantowanie pewności i bezpieczeństwa (przewidywalności) w ramach społecznych stosunków współpracy i konkurencji.

Prawoznawstwo (3)

FUNKCJE PRAWA

F. ORGANIZACYJNA - takie kształtowanie struktur życia zbiorowego, aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji w skomplikowanym układzie powiązań i zależności społecznych, gospodarczych, politycznych.

F. OCHRONNA - prawo ma gwarantować poszanowanie życia, zdrowia, wolności, własności, itp.; w tym celu określa uprawnienia i obowiązki państwa oraz innych podmiotów indywidualnych i zbiorowych - względem siebie i wobec państwa.

F. KONTROLNA - kontrola zachowań poprzez prawo (wiążące reguły postępowania i określenie reakcji państwa na odstępstwa od nich) ma umożliwić państwu wypełnianie funkcji → ochronnej.

F. REPRESYJNA - kontrolna zachowań (patrz: f. kontrolna) wyraża się w skrajnych przypadkach w uruchamianiu aparatu przymusu państwa (aparat, środki represji), za pomocą którego eliminowane są zachowania zagrażające wartościom chronionym przez prawo (jak życie i zdrowie, równość, wolność, własność - patrz: f. ochronna).

F. ROZSTRZYGANIA KONFLIKTÓW - prawo stwarza procedury umożliwiające uporządkowane rozstrzyganie sporów między jednostkami i organizacjami, a także sporów tych podmiotów z organami władzy publicznej (procedury: konsensulane - na podstawie umowy; koncyliacyjne - z udziałem mediatora; arbitrażowe - z udziałem arbitra; adjudykacyjne - sądowe).

F. PARTYCYPACYJNA - ważna w systemach demokratycznych; prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym - pośredni wpływ na rządzenie krajem.

F. WYCHOWAWCZA - prawo powinno wdrażać w stosunkach społecznych (międzyludzkich i zbiorowych) określone wartości moralne (sprawiedliwość, równość, poszanowanie cudzych dóbr, itp.). W tym kontekście prawo może działać resocjalizacyjnie (reedukacja) lub → prewencyjnie.

F. PREWENCYJNA - patrz wyżej.

Prawoznawstwo (4)

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA I POSTAWY WOBEC PRAWA

Warunki skuteczności prawa (wypełniania jego funkcji) to m.in.:

• społeczne poczucie, że władza jest legitymowana (prawowita);

• zapewnienie środków materialnych na organizację efektywnego i sprawnego systemu organów wymiaru sprawiedliwości, ochrony prawnej, aparatu przymusu;

• 
  
  społeczna aprobata dla porządku prawnego.

U podstaw społecznej aprobaty / dezaprobaty dla danego porządku prawnego leży określona

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

członków społeczeństwa

Prawoznawstwo (5)

POSTAWY WOBEC PRAWA

Postawa wobec prawa to względnie trwała skłonność podmiotu do określonego oceniania norm prawnych i emocjonalnego reagowania na te normy, oparta na przekonaniach dotyczących prawa i jego własności, połączonych z względnie trwałymi skłonnościami do zachowania się w sytuacjach regulowanych przez prawo.

Typowe postawy adresatów norm wobec prawa:

• P. LEGALISTYCZNA - skłonność do przestrzegania prawa:

• legalizm formalny - wyraża się w gotowości dawania posłuchu prawu wyłącznie ze względu na to, że jest to obowiązujące prawo, niezależnie od tego, jak adresat ocenia treść norm;

• legalizm materialny - gotowość do dawania posłuchu prawu, ponieważ jest ono obowiązujące i wyraża wzorce zachowań, które są aprobowane przez podmiot jako słuszne i sprawiedliwe;

• legalizm instrumentalny - akceptacja przez podmiot wzorców zachowań nakazywanych (zakazywanych) przez normy prawne ze względu na ich obowiązywanie i skuteczność w osiąganiu ważnych celów.

• P. OPORTUNISTYCZNA - może skłaniać do podporządkowania się obowiązującym normom ze względu na grożące adresatowi sankcje lub ze względu na oczekiwanie uzyskania nagrody. Skłonność uzależniona od prawdopodobieństwa wystąpienia sankcji lub nagrody. Przestrzeganie prawa nie ze względu na jego aprobatę, lecz „opłacalność” takiej postawy.

• P. KONFORMISTYCZNA - może skłaniać do przestrzegania prawa, ze względu na to, że adresat liczy się z uznaniem i opinią środowiska. O ile środowisko jest nastawione legalistycznie - osoba wykazuje skłonność do postępowania tak jak grupa, z którą się identyfikuje. Z drugiej strony - konformizm wobec grupy nastawionej alegalnie będzie wywoływał tendencję do nieprzestrzegania prawa.

• P. SKRAJNE - wyrażające się w nieprzestrzeganiu prawa:

• „anarchizm prawny” - odrzucenie przez podmiot legalnych sposobów postępowania bez uzasadniania tego za pomocą jakichkolwiek wartości;

• „dewiacja negatywna” - łamanie norm z jednoczesną negatywną oceną prawa (motywacja aksjologiczna);

• „dewiacja pozytywna” - zachowanie podmiotu niezgodne z prawem, którego celem jest jednakże uzyskanie, ochrona, realizacja określonego dobra (np. ratowanie płynności finansowej szpitala przez jego kierownictwo);

• „perwersja prawna” - postawa świadomego nadużycia kompetencji - skłonność do takiego wykorzystania prawa, aby pozornie pozostawać z nim w zgodzie, ale w rzeczywistości osiągać skutki sprzeczne z prawem lub cele z prawem niezgodne.

Prawoznawstwo (6)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE

Pojęcie „norma” - wieloznaczne - z uwagi na to, że oznacza zarówno: a) dyrektywę postępowania; jak i pewien b) wzorzec, miarę, ilość.

Prawoznawstwo pojmuje normę przede wszystkim jako normę postępowania, która - jako wyrażenie dyrektywalne - stanowi zakaz lub nakaz określonego zachowania w określonych okolicznościach, skierowany do określonych podmiotów, będących adresatami normy.

Tak rozumiane normy postępowania można podzielić przede wszystkim ze względu na:

• podstawę uznawania tych norm za obowiązujące;

• źródło (sposób) ukształtowania się ich treści;

• sposób ich sankcjonowania

wyróżniając m.in. normy:

a) prawne, b) moralne, c) obyczajowe, d) religijne, e) organizacyjne, f) techniczne

Uzasadnianie obowiązywania norm:

Dana norma postępowania obowiązuje dlatego, że ma odpowiednie uzasadnienie. Wyróżnić można następujące uzasadnienia obowiązywania norm: tetyczne (formalne), aksjologiczne i behawioralne.

• Uzasadnienia TETYCZNE (FORMALNE) - norma obowiązuje, ponieważ została ustanowiona według odpowiedniej procedury i przez podmiot który jest do tego uprawniony, którego pozycja, status, (autorytet) sprawia, że adresaci przestrzegają tej normy (odwołanie do zjawiska władzy i hierarchii).

• Uzasadnienia AKSJOLOGICZNE - norma obowiązuje i jest przestrzegana, ponieważ adresaci aprobują jej treść, uznając, że zachowania przez nią nakazane są „dobre”, a zakazane - „złe” (odwołanie do oceny treści normy i jej aprobaty)

• Uzasadnienia BEHAWIORALNE - norma uznawana jest za obowiązującą z uwagi na to, że jest co do zasady i większości przypadków do których się ona odnosi, jest faktycznie: a) przestrzegana przez jej adresatów; b) sankcjonowana - jej nieprzestrzeganie spotyka się z negatywną reakcją (odwołanie do rzeczywistości i praktyki społecznej).

Prawoznawstwo (7)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

Sankcjonowanie norm:

• Normy postępowania z reguły stwarzają sytuację przymusową - adresat musi dokonać wyboru postępowania, którego skutkiem są określone przyszłe stany rzeczy, niekoniecznie uważane przez niego za korzystne.

• Jednocześnie niedokonanie takiego wyboru oznacza dla adresata określone negatywne konsekwencje.

• Sytuacja tego typu może powstać bez ingerencji człowieka albo ze względu na układy społeczne.

• Może też być stworzona przez kogoś w sposób zamierzony - w tym przypadku przestrzeganie normy zagwarantowane jest przymusem, polegającym na zagrożeniu zastosowaniem przemocy lub - w radykalnych przypadkach - jej faktycznym zastosowaniu.

Określone formy przymusu lub negatywnych konsekwencji przewidywanych w reakcji na przekroczenie przez adresata normy postępowania -

to SANKCJE.

• Sankcja może być wymierzona w sposób zinstytucjonalizowany (sankcja skupiona) lub spontaniczny (sankcja rozsiana).

• Istnieją dwa podstawowe typy systemów normatywnych:

• sformalizowane i zinstytucjonalizowane (np. normy prawne czy też normy organizacji społecznych czy partii politycznych);

• niesformalizowane i niezinstytucjonalizowane (obyczaje, moralność).

• Pierwsze są przeważnie podmiotowo zamknięte, czyli adresowane do określonej (zdefiniowanej) grupy podmiotów.

• Systemy niesformalizowane są z reguły podmiotowo otwarte - charakteryzuje je otwartość i brak wyraźnie zdefiniowanego adresata.

Prawoznawstwo (8)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

1. NORMY PRAWNE

• Normy prawne - pochodzą od państwa. Przez państwo ustanowione lub autoryzowane.

• Uzasadnienie obowiązywania - przede wszystkim TETYCZNE (ponieważ są ustanawiane przez organy państwowe).

• Ich przekroczenie powoduje zastosowanie - przez organy państwa - przymusu zinstytucjonalizowanego - są to normy zabezpieczone przymusem państwowym (sankcją prawną).

• Sankcja prawna może polegać na doprowadzeniu do zrealizowania pożądanego stanu rzeczy na koszt adresata (egzekucja), spowodowaniu innej dolegliwości za przekroczenie normy (represja karna) lub mieć także postać sankcji nieważności.

• Normy prawne są z reguły zawarte są w aktach normatywnych (prawodawczych), publikowanych w urzędowych dziennikach.

2. NORMY OBYCZAJOWE

• Są wynikiem wzajemnych, z reguły długotrwałych interakcji w ramach określonej grupy społecznej.

• Norma obyczajowa to rozpowszechniony nawyk oznaczonego zachowania w określonej sytuacji, któremu towarzyszy przeświadczenie o jego właściwości z uwagi na przynależność do danego kręgu społecznego.

• Obowiązywanie norm obyczajowych znajduje przede wszystkim uzasadnienie BEHAWIORALNE - „przyjęte jest (wypada), aby postępować tak, a nie inaczej”. Przy czym w świetle oceny moralnej (dobre / złe - patrz niżej) obyczaje nie zawsze muszą zasługiwać na aprobatę.

• Normy obyczajowe z reguły umacniają wzajemne więzi członków jakiejś grupy,
  a członek, który ich nie przestrzega, może zostać z niej wyłączony.

• Sankcję w przypadku normy obyczajowej stanowić może zatem zgorszenie, ośmieszenie osoby, która nie respektuje normy obyczajowej, a w skrajnych przypadkach - odrzucenie (wykluczenie ze społeczności).

• W przypadku silnie utrwalonych norm obyczajowych, ich bagatelizowanie przez ustawodawcę może doprowadzić do konfliktów społecznych.

Prawoznawstwo (9)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

3. NORMY MORALNE

• Powstają z reguły spontanicznie wraz ze zdobywanymi w danym środowisku doświadczeniami (internalizacja) lub wynikają z określonej doktryny moralnej (przy czym różne systemy - doktryny - moralne nierzadko pozostają ze sobą w sprzeczności).

• Ich obowiązywanie jest uzasadniane AKSJOLOGICZNE - poprzez odwołanie się do ocen moralnych. Normy moralne pozwalają na ocenę: dobre / złe, słuszne / niesłuszne, sprawiedliwe / niesprawiedliwe.

• 
  
  
  Jeśli są to oceny przyjmowane samodzielnie przez adresata, normy te określa się mianem autonomicznych.

• Z normami heteronomicznymi mamy do czynienia wtedy, gdy oceny pochodzą od jakiegoś autorytetu moralnego.

• 
  Często niemożliwe jest rozdzielenie tych dwóch typów norm moralnych.
  

• Istnieją dwa podstawowe nurty pojmowania norm moralnych.

• W/g koncepcji perfekcjonistycznej - normy moralne winny wskazywać takie sposoby postępowania, dzięki którym człowiek stanie się doskonały.

• W/g koncepcji solidarnościowej - normy moralne wyznaczają zachowania, które są określane mianem wzajemnej sprawiedliwej życzliwości, skierowanej albo do wszystkich ludzi, albo do ich określonego kręgu.

• Sankcja w przypadku naruszenia normy moralnej - niezinstytucjonalizowane - „wyrzuty sumienia” (wewnętrznie i subiektywnie odczuwany dyskomfort psychiczny).

• Niekiedy - jeżeli środowisko akceptuje dany system norm w sposób wyraźny - również sankcje w postaci potępienia, negatywnej reakcji ze strony innych członków zbiorowości.

• Normy prawne, pozostające w zgodzie z moralnością, nazywa się normami słusznymi (na gruncie danego systemu moralnego).

• Posiadają one wówczas oba rodzaje uzasadnień obowiązywania: tetyczne i aksjologiczne.

Prawoznawstwo (10)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

4. NORMY RELIGIJNE

• Wśród norm religijnych da się wyodrębnić takie, które są związane z regułami działania organizacji wyznaniowej (patrz niżej - normy organizacyjne), oraz normy moralne o charakterze perfekcjonistycznym lub solidarnościowym.

• Uzasadnienia norm religijnych mogą mieć zarówno charakter TETYCZNY, jak i AKSJOLOGICZNY.

• Mimo że ustawodawca nie jest zobowiązany do respektowania norm religijnych w procesie tworzenia prawa, zupełne ich bagatelizowanie może mieć negatywne skutki.

• Normy religijne przeważnie zawierają nakaz poszanowania władzy jako czynnika działającego na rzecz dobra powszechnego. W tym przypadku wspomagają utrzymanie porządku prawnego.

5. NORMY ORGANIZACYJNE

• Obywatele demokratycznych państw mają prawo tworzenia organizacji społecznych i gospodarczych - na mocy statutów określone organy tych organizacji są upoważnione do tworzenia norm postępowania w ramach organizacji i ustalania sankcji za ich przekraczanie.

• Z reguły przynależność do organizacji jest dobrowolna, ale niekiedy bywa warunkiem wykonywania określonej działalności.

• Normy organizacji muszą być zgodne z normami prawnymi.

• W pewnym przypadkach organizacja otrzymuje upoważnienie do stosowania norm, adresowanych nie tylko do swoich członków, a także posługiwania się środkami przemocy.

• Normy organizacji są z reguły skierowane na umocnienie porządku prawnego. Mogą również wpływać na jego zmianę za pomocą legalnych działań - do tego typu organizacji można zaliczyć partie polityczne, które w państwach demokratycznych oddziaływają na organy państwowe w sposób pośredni.

• ALE - powstają także organizacje nielegalne, które narzucają swoje normy otoczeniu.

• Normy organizacji społecznych są z reguły formułowane tak samo precyzyjnie jak normy prawne - podlegają często kodyfikacji.

Prawoznawstwo (11)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

6. NORMY TECHNICZNE

• Normy tworzone w oparciu o dyrektywy techniczne - nakazują adresatowi pewne zachowania w trakcie działalności wytwórczej, procesu produkcyjnego, oddziaływania na przedmioty przyrody.

• Mają one chronić dobra podmiotów (życie, zdrowie) przed zagrożeniami, wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego oraz prowadzić do optymalizacji kosztów wytworzenia oraz standaryzacji technicznej i technologicznej.

• Są stosowane (obowiązują) ze względu na instrumentalną racjonalność.

• Normy prawne mogą zawierać normy techniczne lub odsyłać do nich.

współzależność i wzajemne oddziaływanie różnych systemów normatywnych:

Między poszczególnymi systemami normatywnymi zachodzą różnego rodzaju powiązania i zależności (m.in.):

• Zarówno podmioty tworzące prawo, jak i organy stosujące prawo posługują się ocenami i normami pozaprawnymi - przede wszystkimi moralnymi.

• Stopień zgodności między normami różnych systemów ma wpływ na przestrzeganie prawa przez obywateli i organy państwowe.

• Sankcje i nakazy prawne oddziaływają na innego rodzaju normy, tak samo jak obyczaje czy zasady religijne powodować mogą zmiany norm prawnych.

• W przepisach prawnych pojawiają się pojęcia niedookreślone, jak: „zwyczaje miejscowe”, „zasady współżycia społecznego”, „względy słuszności”, oraz innego rodzaju odesłania do norm pozaprawnych.

• Relacje (powiązania) strukturalne pomiędzy systemem prawnym a innymi systemami normatywnymi zachodzą m.in. właśnie w przypadku tzw. przepisów odsyłających pozasystemowo, wśród których można wymienić:

• klauzule generalne,

• przepisy odsyłające do reguł organizacji niepaństwowych,

• przepisy odsyłające do zasad technicznych,

• przepisy odsyłająca do norm zwyczajowych,

• przepisy odsyłające do regulaminów, taryf, itp.

Prawoznawstwo (12)

POJĘCIE i BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma postępowania - na płaszczyźnie językowej:

• 
  wypowiedź o charakterze dyrektywalnym (akt werbalny, którego funkcją jest wpływanie na ludzkie zachowanie),

• o charakterze stanowczym,

• zawierająca określony wzorzec zachowania,

• określająca je jako zakazane, nakazane lub uprawnione;

• w określonych okolicznościach.

• Normy postępowania należy odróżnić od ⇒ zdań w sensie logicznym (oznajmujących): opisujących pewną rzeczywistość - „jest tak a tak” (można je analizować w kategoriach „prawda / fałsz”).

mimo że:

• Normy postępowania często wyrażane są w tzw. formie pseudo-opisowej:

• „kto zabija człowieka, podlega karze” / „sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzyosobowym”

• W rzeczywistości - nie chodzi tu o opis, lecz wskazanie powinnego zachowania:

• „zakazane jest zabijać” / „nakazane jest, aby sąd rozpoznawał sprawę w składzie...”

• 
  Normy postępowania - także te, które wyrażone są w formie pseudoopisowej, analizowane są w kategoriach: „obowiązujące / nieobowiązujące” (a nie - „prawda / fałsz”)

NORMA PRAWNA:

• wypowiedź dyrektywalna;

• zawierająca żądanie władzy publicznej, aby adresaci normy, w określonych w niej okolicznościach, zachowywali się w wyznaczony przez nią sposób;

• sformułowana w sposób generalny (adresat, okoliczności) i abstrakcyjny (wzór zachowania);

• skonstruowana, odtworzona z przepisów prawnych

Prawoznawstwo (13)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Elementy składowe normy prawnej:

• adresat i okoliczności (odp. na pytanie - KTO?, W JAKIEJ SYTUACJI?);

• wzorzec postępowania (odp. na pytanie - JAK?) - nakazany, zakazany lub uprawniony

• określenie konsekwencji niezrealizowania normy przez adresata w wyznaczonych okolicznościach

Normy prawne powinny mieć charakter (być wyrażone w sposób):

• generalny - określenie kręgu adresatów i okoliczności w których norma ma znaleźć zastosowanie - dokonuje się poprzez wskazanie cech rodzajowych (a nie indywidualnych) - wyznaczających pewne TYPY adresatów i okoliczności

• zakres zastosowania normy

• abstrakcyjny - wyznaczony przez normę wzór zachowania dotyczyć pewnej KLASY zachowań typowych, powtarzalnych

• zakres normowania normy

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

(struktura wewnętrzna)

A. Koncepcja trójelementowa (trójczłonowa) - trzy elementy:

• Hipoteza - ta część normy, która określa krąg adresatów, do których norma się odnosi oraz okoliczności, w jakich znajduje zastosowanie. Hipoteza określa warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie - zakres zastosowania.

• Dyspozycja - ta część normy, która wyznacza sposób postępowania wymagany w sytuacji, w której spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Dyspozycja wskazuje klasę zachowań, które są przez nią unormowane (jako zakazane, nakazane lub uprawnione) - zakres normowania

• Sankcja - cześć normy, która określa następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji, w warunkach wskazanych w hipotezie.
  

Prawoznawstwo (14)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Koncepcja trójelementowa (trójczłonowa)

Prawoznawstwo (15)

Sankcja prawna

Ogólnie: negatywne następstwa / ujemne skutki / dolegliwość - w postaci zastosowania przymusu państwowego

Prawoznawstwo (16)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ (cd)

Elementy składające się na określoną normę prawną (H / D / S) ⇒ umieszczone są często w różnych przepisach.

Np.:

• 
  
  Element nakazu albo zakazu jest zawarty wraz z opisem zachowania, którego dotyczy. Natomiast adresat, okoliczności są sprecyzowane gdzie indziej. W ten sposób określony przepis (fragment tekstu prawnego) może być elementem różnych norm, bez konieczności powtarzania go.

• 
  W wielu normach prawa karnego hipoteza połączona jest z dyspozycją w jedno określenie czynu przestępczego: "Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3", gdzie cześć pierwsza "kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utworzonym z połączenia hipotezy i dyspozycji określeniem czynu przestępczego.

• 
  Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrębnić można łatwo hipotezę i dyspozycję, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Np. w normie "kto z winy swej wyrządził drugiemu krzywdę, zobowiązany jest do jej naprawienia" - cześć pierwsza "kto z winy swojej wyrządził drugiemu krzywdę" stanowi hipotezę, określa bowiem okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część tej normy - dyspozycja - wskazuje jak należy postąpić. Sankcja - zawarta jest w innych przepisach - to prawo poszkodowanego (wierzyciela) dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej oraz obowiązek sądu rozpatrzenia sprawy.

STĄD (m.in.) INNA KONCEPCJA (propozycja) BUDOWY NORMY PRAWNEJ ⇒

B. Koncepcja Norm sprzężonych (dwuelementowa)

2 typy norm występujące w parach:

• 
  
  N. sankcjonowana [H1 + D2] - wyznacza określony wzór postępowania we wskazanych okolicznościach. Adresat tzw. pierwszoplanowy - dowolny podmiot prawa.

• N. sankcjonująca [H2 (nie H1) + D2 (S)] - jej celem jest zabezpieczenie realizacji (przestrzegania) i określenie skutków naruszania normy sankcjonowanej. Adresat tzw. drugoplanowy - ZAWSZE organ władzy publicznej.

Prawoznawstwo (17)

NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

rozróżnienie pojęć

Kilka koncepcji:

• norma prawna = przepis prawny; oba terminy traktowane jako równoznaczne i mogące być stosowane zamiennie - oznaczają wymagany („przepisany”) sposób postępowania (regułę postępowania), określony w tekście prawnym;

• 
  
  przepis prawny jako pojęcie wyłączne - pojęcie normy zbędne. Skoro PP = NP, to NP. Uzasadnienie: pojęcie „przepis prawny” wystarczy dla rozwiązywania wszystkich problemów prawnych, tym bardziej, że to on stosowany jest w praktyce w języku ustaw oraz w judykaturze.

• przepis prawny + norma prawna = reguła prawna; dla uniknięcia nieporozumień wprowadza się niekiedy pojęcie „reguła prawna” - jako zakresowo najszersze, przez które rozumie się każdą normę i każdy przepis prawny, niezależnie od przyjętej konwencji.

wreszcie -

• 
  
  
  
  
  
  Przepis prawny = norma prawna, oba te pojęcia oznaczają co innego, powinny być rozpatrywane na innych płaszczyznach, ponieważ:

Poszczególne przepisy zwykle nie zawierają jednoznacznych i w pełni rozwiniętych norm postępowania, normy takie należy dopiero w określony sposób z nich odtworzyć.

1. Normę prawną tworzy się (rozwija, wyprowadza) wykorzystując elementy (informacje) zawarte w kilku przepisach prawnych

2. W jednym przepisie prawnym zawarte są elementy (informacje) pozwalające na skonstruowanie kilku różnych norm (patrz np.: definicje legalne)

3. Jeden i ten sam przepis prawny zawiera wszystkie elementy niezbędne do skonstruowania w pełni rozwiniętej normy prawnej - sytuacja stosunkowo rzadka

Norma, która w pełni wyraża treść prawa, jest więc z zasady tworzona z elementów zawartych w różnych przepisach, przy wykorzystaniu reguł wykładni prawa.

Prawoznawstwo (18)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

1. Budowa aktu normatywnego

Nagłówek

• Akt normatywny rozpoczyna część tytułowa (nagłówek).

• W tej części wymienia się:

• nazwę rodzajową aktu (np. ustawa, rozporządzenie, dekret),

• datę ustanowienia (data uchwalenia, data podpisania przez podmiot ustanawiający, data podpisania przez ostatniego z ustanawiających ministrów),

• nazwę własną aktu - ogólne, merytoryczne określenie normowanej w akcie materii.

• 
  Tekst aktu wykonawczego rozpoczyna się od przepisu powołującego się na podstawę prawną (przepis, w którym upoważniono dany organ do ustanowienia określonego aktu) wydania tego aktu.

Przepisy upoważniające do prawodawstwa:

1. upoważnienia fakultatywne - zezwolenia na dokonanie aktu prawotwórstwa wykonawczego

2. upoważnienia obligatoryjne - przybierające postać nakazu stanowienia prawa o charakterze wykonawczym.

Preambuła (arenga wstępna) - umieszczana w wyjątkowych przypadkach.

• Stanowi wstęp do części merytorycznej w przypadku aktów tylko o szczególnym, uroczystym charakterze, np. konstytucji oraz / lub wówczas, kiedy należy wskazać tzw. ratio legis danego aktu, czyli cel jego wydania.

• Preambuła zawiera ratio legis oraz wskazuje wartości, na których opierają się regulacje danego aktu.

Prawoznawstwo (19)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Budowa aktu normatywnego (cd)

Jednostki redakcyjne tekstu prawnego:

• Podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest artykuł.

• Zgodnie z zasadami techniki prawodawczej każdą samodzielną myśl należy ujmować w odrębny artykuł, który powinien być - w miarę możliwości - jednostką jednozdaniową.

• Jeżeli samodzielną myśl wyraża kilka zdań należy art. podzielić na ustępy, przy czym w kodeksach ustępy oznacza się jako paragrafy.

• W obrębie art. (ustępu) zawierającego wyliczenie wyróżnia się: wprowadzenie do wyliczenia oraz punkty.

• Punkty oznacza się cyframi arabskimi z nawiasem z prawej strony.

• W punktach można dokonywać dalszych wyliczeń, które oznacza się małymi literami alfabetu łacińskiego nawiasem z prawej strony (tzw. „litery”).

• Artykuły grupuje się w rozdziały (cyfry arabskie), rozdziały w działy, działy w tytuły.

• W kodeksach i innych ustawach podstawowych dla danej dziedziny praw tytuły można łączyć w księgi, a księgi w części.

• (Wszystkie wyższe od rozdziału jednostki systematyzacyjne numeruje się cyframi rzymskimi).

• Podstawową jednostką systematyzacyjną aktów wykonawczych jest paragraf. Paragrafy można dzielić na ustępy, a ustępy na punkty i „litery”.

I część	2 artykuł (art. 2) lub paragraf (§ 2.)
II księga	3. ustęp
III tytuł	4) punkt
IV dział	a) „litera”
1 rozdział	- „tiret”

Prawoznawstwo (20)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

2. Rodzaje i funkcje przepisów prawnych

Z punktu widzenia miejsca i funkcji przepisów w systematyce aktu prawodawczego, wyróżnia się zasadniczo:

• 
  
  przepisy ogólne,

• przepisy szczegółowe,

• 
  przepisy kolizyjne,

• 
  przepisy przejściowe,

• przepisy dostosowujące

• przepisy końcowe.

PRZEPISY MERYTORYCZNE

Przepisy ogólne

• 
  Zamieszcza się je na początku aktu prawodawczego - określają podmiotowy i przedmiotowy zakres stosunków społecznych, które wchodząc w zakres regulacji danego aktu prawnego.

• 
  
  Mogą zostać w nich również ujęte:

• wyjątki (zakres stosunków wyłączonych spod jego działania);

• objaśnienia terminów (definicje legalne), co zapewnia tekstowi jednoznaczność,

• wyjaśnienie zastosowanych skrótów;

• tzw. zasady prawa, czyli normy fundamentalne dla danego aktu.

Prawoznawstwo (21)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy szczegółowe

I-wsze kryterium podziału

Przepisy centralne (przepisy zrębowe zupełne)

• Są regułami prawa materialnego i wyraźnie wskazują adresata, okoliczności oraz wymagane zachowanie.

• Mogą zawierać tylko nakaz/zakaz i określenie postępowania, jeżeli adresat i okoliczności są w sposób niewątpliwy wskazane w innym akcie lub części ogólnej tego samego aktu albo są oczywiste.

Przepisy zrębowe niezupełne

• Czyli takie, w których ujęty został co najmniej nakaz/zakaz określonego zachowania.

• Inne elementy normy, np. adresat i okoliczności znajdować się mogą w innych przepisach, które wówczas noszą miano ⇒

Uzupełniających przepis zrębowy

II-gie kryterium podziału

Przepisy bezwzględnie wiążące (iuris cogentis) / bezwzględnie stosowane / normy imperatywne

• Charakteryzują one przede wszystkim prawo publiczne (np. normy prawa karnego czy konstytucyjnego).

• Przepisy te stosuje się niezależnie od woli adresatów - przepis ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego.

• Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcje.

Prawoznawstwo (22)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy względnie wiążące (iuris dispositivi) / normy dyspozytywne.

• Pojawiają się głównie w prawie prywatnym, gdzie występują obok bezwzględnie wiążących (przede wszystkim w prawie cywilnym i handlowym).

• Ich zastosowanie jest zależne od woli stron i ma miejsce wówczas, gdy strony nie doszły do porozumienia w inny sposób.

• Przepis ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą - jeśli zechcą - zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą też powstrzymać się od działania.

Przepisy względnie jednostronnie wiążące (iuris semidispositivi) / normy semidyspozytywne

• Charakterystyczne również przede wszystkim dla prawa prywatnego (lub gałęzi „granicznych”).

• Stwarzają możliwość ukształtowania stosunku prawnego za pomocą umowy, jednak tylko w określony sposób, tj. z korzyścią dla strony słabszej - prawo pracy, prawo konsumenckie.

• Są to przepisy, które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron.

• W związku z tym przepisy te nie znajdują zastosowania w wypadku kiedy to umowa jest korzystniejsza dla strony korzystającej z ochrony.

Prawoznawstwo (23)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

III-cie kryterium podziału

Przepisy leges generales (ogólne)

• czyli zawierające ogólną regułę postępowania wskazanej kategorii adresatów w określonych okolicznościach.

Przepisy leges speciales (szczególne)

• które ustanawiają wyjątki od reguły ogólnej. Kształtują obowiązujące wzorce zachowań w sposób odmienny od niej i mają zastosowanie do wyodrębnionej podkategorii adresatów i/lub w ściślej określonych okolicznościach.

Prawoznawstwo (24)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Inne kryteria (przepisy wyróżnione wg innych funkcji)

Przepisy odsyłające

• Odsyłają one do innych źródeł normatywnych, dzięki czemu uzyskuje się większą zwięzłość tekstu prawnego lub elastyczność prawa.

W tym:

Przepisy odsyłające systemowo

• Odsyłają do przepisów systemu prawa.

• Odesłanie - sformułowane w sposób wyraźny (konkretny) lub dorozumiany (ogólny).

• Służą większej zwięzłości tekstu, unikania powtórzeń, zapewnienia spójności prawa.

Przepisy blankietowe (przypadek szczególny)

• Przepis taki nie sam określa powinnego wzorca postępowania, ale uprawnia jakiś wskazany organ do jego określenia w przyszłości.

• Przepis tego rodzaju zawiera w sobie delegacją ustawową - konstruującą upoważnienie legislacyjne (normę kompetencyjną) dla określonego organu.

Przepisy odsyłające pozasystemowo

• 
  Odsyłają do norm innych (pozaprawnych) systemów normatywnych (jak np. norm organizacyjnych, technicznych - zasady dobrej praktyki morskiej, czy moralnych lub obyczajowych).

• 
  Wśród nich - tzw. klauzule generalne ⇒

Prawoznawstwo (25)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Klauzule generalne

(wyróżniane w ramach p. odsyłających pozasystemowo)

• Odesłanie do pozaprawnych systemów normatywnych - moralności, obyczajów i innych.

• Przepis upoważniający organ stosujący prawo do podejmowania decyzji w oparciu o indywidualną ocenę stanu rzeczy w danym przypadku lub w oparciu o pozaprawne zasady postępowania, mające uzasadnienie aksjologiczne.

• Klauzule generalne służą uelastycznianiu prawa.

• 2 sposoby wyrażania klauzul generalnych:

• wskazanie pozaprawnych kryteriów oceny - gospodarczych („zasady racjonalnego gospodarowania”); praktycznych (”interes państwa”); moralnych („zasady uczciwego obrotu”); obyczajowych („zasady współżycia społecznego”, „dobre obyczaje uniwersyteckie”);

• zamierzone zastosowanie nieostrych zwrotów językowych - „dobro dziecka”; „przymusowe położenie”; „niedoświadczenie”; „ważne przyczyny”; „należyta staranność”; „znaczna szkoda”; „uzasadniona obawa”; „rzeczowa potrzeba”.

Prawoznawstwo (26)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy kolizyjne

• Odnoszą się do sytuacji, w których ten sam typ zachowania regulują różne przepisy lub grupy przepisów, czyniąc to w sposób od siebie odmienny.

• Ich funkcją jest rozstrzyganie o zastosowaniu jednego z dwóch przepisów w sytuacji, gdy te sam typ zachowań jest różnie przez nie regulowany.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

• to zbiorcza kategoria przepisów umieszczanych pod koniec aktu prawodawczego, które mają za zadanie regulować całość spraw związanych z wejściem w życie danego aktu.

Wśród przepisów wprowadzających wyróżnia się:

Przepisy przejściowe (intertemporalne, międzyczasowe)

• Regulują oddziaływanie przepisów nowego aktu normatywnego na stosunki ukształtowane w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa.

• Są to kwestie dotyczące:

• Sposobu zakończenia postępowań w sprawach będących w toku,

• Utrzymania w mocy przez określony czas tych instytucji prawnych, które likwiduje nowy akt prawny.

• Rozstrzygnięcia czy i w jakim zakresie adresaci zachowują uprawniania i obowiązki powstałe pod działaniem dotychczasowego prawa.

• Rozstrzygnięcia czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi

Prawoznawstwo (27)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE (cd)

Przepisy dostosowujące

• Regulują sposoby powoływania po raz pierwszy organów struktur stworzonych przez nowo powstały akt prawny.

• Określają również jak dostosować do nowych przepisów istniejące struktury oraz podają termin, w którym należy to zrobić.

W ramach przepisów wprowadzających można wyróżnić grupę przepisów końcowych

Przepisy końcowe

Zalicza się do nich

Przepisy derogacyjne (uchylające) - uchylają obowiązywanie innych przepisów, czyniąc to:

1. 
   derogacja wyraźna - poprzez wskazanie (wyliczenie) w sposób konkretny, wyraźny i wyczerpujący tych przepisów albo całych aktów prawnych, które tracących moc obowiązującą;

2. derogacja dorozumiana - uchylając określone przepisy en bloc czyli całościowo i ogólnie, bez konkretnego ich podania, pozostając przy ogólnym sformułowaniu, jak np. „tracą moc dotychczasowe przepisy sprzeczne z niniejszą ustawą”.

Przepisy dotyczące wejścia aktu w życie

• Ich treść ma szczególnie istotne znaczenie wówczas, gdy:

• cały akt wchodzi w życie w terminie innym niż ogólnie przyjęty,

oraz / lub

• gdy poszczególne przepisy aktu prawnego wchodzą w życie w różnym czasie.

Prawoznawstwo (28)

BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO

rodzaje i funkcje przepisów prawnych

Prawoznawstwo (29)

ŹRÓDŁA PRAWA - Pojęcie

Źródła prawa - termin stosowany w znaczeniu:

• materialnym: jako ogół okoliczności - ekonomicznych, kulturowych, politycznych, społecznych, religijnych, itp. - które wpłynęły / wpływają na treść i formę obowiązującego w danym miejscu i czasie prawa;

• instytucjonalnym: w odniesieniu do instytucji (organów, podmiotów), które prawo tworzą lub sankcjonują = organy władzy publicznej, których decyzje przesądzają o treści i obowiązywaniu norm prawnych;

• faktów tworzących prawo: w odniesieniu do faktów prawotwórczych, będących dziełem różnych instytucji, funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym - fakty prawotwórcze = określony rodzaj czynności konwencjonalnych o charakterze prawotwórczym (np.: stanowienie ustaw w trybie procedur parlamentarnych; prawotwórcze orzeczenia sądowe; umowy międzynarodowe);

• 
  formalnym = AKTY NORMATYWNE, zawierające przepisy służące do konstruowania norm prawnych.

Akt normatywny / akt prawotwórczy / prawodawczy / prawny: dokument władzy publicznej, zawierający przepisy prawne, konstruujące normy regulujące jakiś zespół stosunków społecznych -

• charakter językowy = tekst zawierający materiał do budowy norm prawnych.

Źródła prawa (w sensie formalnym) a źródła poznania prawa:

wszelkie źródła (nośniki) mogące dostarczyć informacji o prawie (jego treści) - dokumenty, publikacje, inskrypcje (k. Hammurabiego)

29

© Adam Mikołajczyk, Wstęp do prawoznawstwa / Encyklopedia prawa - wykłady

• (zbiór uporządkowany według pewnych kryteriów; hierarchiczny, zupełny, niesprzeczny, spójny - pozbawiony luk i sprzeczności);

• generalne - skierowane do pewnych kategorii adresatów, wyodrębnionych w/g cech rodzajowych, a nie według właściwości indywidualnych /

• abstrakcyjne - dotyczące pewnych typów, klas zachowań o charakterze powtarzalnym, w określonych typowych sytuacjach, a nie zachowań konkretnych, niepowtarzalnych, jednorazowych;

• (reguł, wzorców zachowań);

• (w ramach określonej procedury przez kompetentne do tego organy)

• (normy, których treść ukształtowana wcześniej, poza organami państwa - np. reguły uczciwego obrotu handlowego - lecz uznane przez państwo i włączone do systemu;

• (państwo gwarantuje ich realizację - opatrzone sankcją państwową)

Prawo z znaczeniu PRZEDMIOTOWYM - zespół obowiązujących w danym miejscu i czasie generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania (ustanowionych lub autoryzowanych przez państwo) = system prawa (na ich podstawie podejmowane są konkretne i indywidualne decyzje stosowania prawa przez organy stosujące prawo - sądy, organy administracji).

Prawo w znaczeniu PODMIOTOWYM - suma, ogół uprawnień określonego podmiotu prawa (osoby fizycznej / osoby prawnej) - „prawo do czegoś” (prawo własności, wierzytelność, prawa człowieka, prawa obywatelskie) wynikające z treści norm prawa w znaczeniu przedmiotowym.

FUNKCJE PRAWA

(szczegółowo)

organizacyjna

ochronna

kontrolna

represyjna

prewencyjna

rozstrzygania konfliktów

partycypacyjna

wychowawcza, resocjalizacyjna

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

znajomość prawa

oceny prawa

postawy wobec prawa

podstawowe zasady

wiadomości ad hoc

minimum rolowe -

związane z rolą zawodową / społeczną

zasadnicze

oceny na płaszczyźnie moralnej - zgodność norm prawnych z normami moralnymi

instrumentalne

oceny w aspekcie pragmatycznym - przydatność norm do skutecznego osiągania określonych celów

Postawy wobec prawa

legalistyczna

formalnie

materialnie

instrumentalnie

oportunistyczna

konformistyczna

„anarchizm prawny”

„dewiacja pozytywna”

„dewiacja negatywna”

„perwersja prawna

skrajne

Norma prawna

Hipoteza

Dyspozycja

Sankcja

adresat

okoliczności

kto? /

w jakiej sytuacji?

obowiązek

uprawnienie

jak ma się zachować?

karna (represyjna)

nieważności

egzekucyjna (restytucyjna) (represyjna)

jakie konsekwencje?

zakres ZASTOSOWANIA normy

zakres NORMOWANIA normy

nakaz

zakaz

(Inne wypowiedzi dyrektywalne, ale o charakterze niestanowczym - „sugestywnym”: np. wskazówki, zalecenia, oceny, optatywy (ocena+życzenie))

Inny sposób wyrażenia normy - poprzez tzw. FUNKTORY NORMOTWÓRCZE:

„musi”, „powinien”, „należy”, „nie wolno”, „zakazane jest”, „nakazuje się”, „można”, „zezwala się”, itp.

1. S. karna (funkcja - represyjna).

Dolegliwość „zamierzona” - jako „odpłata” za szczególnie rażące naruszenie norm prawnych (chroniących takie dobra jak - życie, zdrowie, mienie).

Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu pewnych dóbr jednostki - wolności, majątku, czci, życia

Represja - dolegliwość jako bezpośredni cel zastosowania sankcji.

• Kary zasadnicze - np. pozbawienie wolności / ograniczenie wolności / grzywna

• Kary dodatkowe - orzekane tylko obok kary zasadniczej, nigdy samodzielnie - jak np. podanie wyroku do wiadomości publicznej / pozbawienie praw publicznych

Cele represji karnej: prewencja ogólna / prewencja szczególna / resocjalizacja (cel wychowawczy) / kompensacja / „zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości”

2. S. egzekucyjna (funkcja - restytucyjna).

Przywrócenie stanu poprzedniego, zgodnego z prawem, naprawienie szkody - likwidowanie odchyleń od wzoru postępowania zawartego w dyspozycji.

Polega na zmuszeniu adresata naruszającego normę do przywrócenia takiego stanu rzeczy, jaki powinien mieć miejsce, gdyby zachował się on dobrowolnie w sposób zgodny z dyspozycją.

Problem odwracalności pewnych stanów rzeczy ⇒ Dwie postacie wykonania sankcji egzekucyjnej:

• wykonanie bezpośrednie (tam, gdzie możliwe jest proste przywrócenie stanu zgodnego z prawem) - np. eksmisja / nakaz rozbiórki samowoli budowlanej lub rozbiórka na koszt naruszającego prawo

• wykonanie zastępcze - oszacowanie straty wynikającej z naruszenia prawa - zamiana szkody nieodwracalnej na odszkodowanie pieniężne - sankcje odszkodowawcze

3. S. nieważności

Dolegliwość polegająca na tym, że jakaś czynność konwencjonalna, mająca wywołać spodziewane przez adresata skutki prawne, skutków tych nie wywołuje ⇒

jeżeli dokonana została niezgodnie z wzorem postępowania określonym w regulującą tę czynność normie prawnej.

Odmowa uznania skuteczności określonej WADLIWEJ czynności konwencjonalnej.

Czynności konwencjonalne - np. sporządzenie testamentu, zawarcie umowy, związku małżeńskiego, itp.

porównanie

Grzywna - sankcja karna - cel represyjny

Odszkodowanie - sankcja egzekucyjna - cel restytucyjny

- w różnych częściach aktu prawnego, a nawet w różnych aktach prawnych.

(potrzeba zwięzłości i komunikatywności prawa - unikanie powtórzeń).

Norma prawna -

to wypowiedź normatywna, zawierająca regułę, wzorzec postępowania, ze wszystkimi niezbędnymi elementami - adresat, okoliczności, wzór zachowania, sankcja („kto, w jakiej sytuacji, jak ma się zachować i co się stanie jeśli zachowa się inaczej”).

Przepis prawny -

to najmniejsza jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego, przybierająca w jego wewnętrznej systematyce postać odrębnego artykułu, paragrafu, ustępu, punktu, litery.

Lub też: najmniejszy element tekstu prawnego - mające samodzielne znaczenie zdanie w sensie gramatycznym, w tekście prawnym wyraźnie wyodrębniony graficznie oraz oznaczony.

Normy prawne

Przepisy prawne

składają się na....

składają się na....

System prawa

Akty normatywne (teksty prawne)

Dziennik publikacyjny

*

Data wydania dziennika publikacyjnego

Nazwa rodzajowa aktu, data ustanowienia *

Tytuł

nagłówek

Przepisy ogólne

Definicje legalne

• zakres przedmiotowy i podmiotowy

• cele, motywy i podstawowe kierunki regulacji

• zasady podstawowe

• terminy nieostre

• terminy wieloznaczne

• świadome odejście od znaczenia słownikowego

Podstawa prawna

(w akcie wykonawczym)

Przepisy szczegółowe, m.in.:

bezwzględnie wiążące (ius cogens)

względnie

wiążące

(ius

dispositivum)

ius semidispositivum

ogólne

szczegółowe

odsyłające

systemowo

pozasystemowo

(klauzule generalne)

uzupełniające

zrębowe

zupełne

(centralne)

niezupełne

Przepisy kolizyjne

Przepisy przejściowe

(intertemporalne)

Przepisy dostosowujące

(m.in. - przekształcenia instytucjonalne)

końcowe

derogacyjne

(uchylające)

o wejściu w życie

*

Data wejścia w życie

podpis

Kolejność:

materialne

ustrojowe

proceduralne

systematyka:

I część

II księga

III tytuł

IV dział

1 rozdział

2 artykuł (art. 2) lub paragraf (§ 2.)

3. ustęp

4) punkt

a) „litera”

- „tiret”

preambuła

m

e

r

y

t

o

r

y

c

z

n

e

w

p

r

o

w

a

d

z

a

j

ą

c

e

ratio legis

Przykład: „Traci moc ustawa z dnia 31 stycznia 1935 r. o oznaczaniu wagi na ładunkach przewożonych na statkach” (art. 61 Ustawy Kodeks Morski).

o wejściu aktu w życie.

przepisy derogacyjne (uchylające)

Przykład:

„O możności zawarcie małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste” (ustawa Prawo międzynarodowe prywatne)

Przykłady:

„Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowaniu dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów”.

„Kapitan zobowiązany jest dochować staranności sumiennego kapitana statku przy wszystkich czynnościach służbowych” (art. 57 Kodeksu morskiego).

Patrz dalej

Przykłady:

Odesłanie wyraźne:

„W przypadkach wymienionych w art. 12§2 decyzja może być stroną ogłoszona ustnie” (art. 101§2 k.p.a.).

Odesłanie ogólne (do innego działu prawa):

„Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności” (art. 215 k.c).

Przykład:

Lex generalis:

„§1 Osoba trzecia może wstąpić w miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).

§2 Przejęcie długu może nastąpić:

1. Przez zgodę dłużnika,

2. Przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela (…)” (art. 519 k.c.)

Lex specialis:

„Przejęcie w wyniku prywatyzacji bezpośredniej zobowiązań przedsiębiorstwa państwowego, powstałych przy prowadzeniu przedsiębiorstwa nie wymaga zgody właścicieli” (art. 47 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych).

Upoważnia do odstąpienia od zachowania Z

Nakłada obowiązek realizacji zachowania Z

Zakres zastosowania przepisu szczególnego

Zakres zastosowania przepisu ogólnego

Przepis szczególny „uchyla” przepis ogólny (lex specialis derogat legi generali)

Przykład:

„§1 Postanowienia umów o pracę oraz inny aktów na podstawie, których powstaje stosunek pracy, powinny być zgodne z przepisami prawa pracy.

§2 Postanowienia umów i aktów o których mowa w §1 mniej korzystne dla pracownika, niż przepisy prawa pracy są nieważne, zamiast nich stosuje się przepisy prawa pracy”
(art. 18§1 k.p.).

Przykład:

„Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą” (art. 926§2 k.c.).

"W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła" (art. 642 & 1 k.c.)

Przykłady:

1) "Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie" (art. 99 & 1 k.c.).

2) „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną” (art. 119 k.c.)

Definicje legalne:

• Przepisy za pomocą, których dokonuje się wyjaśnienia zwrotów niejednoznacznych w języku potocznym (zwroty nieostre, terminy wieloznaczne, odejścia od znaczenia słownikowego).

• Definicje legalne mogą być tworzone na potrzeby konkretnego aktu normatywnego, a także na użytek całej gałęzi prawa lub dla wszystkich obowiązujących przepisów.

Przykład:„Egzekutor - rozumie się przez to pracownika organu egzekucyjnego wyznaczonego do dokonywania czynności egzekucyjnych.” (art. 1a pkt. 4 - Ust. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji)

„zwalnia się od cła towary dopuszczone do czasowego przewozu”

Przykład:„Ustawa reguluje sprawy bezpieczeństwa morskiego w zakresie budowy statku, jego stałych urządzeń i wyposażenia, kwalifikacji i żeglugi morskiej oraz ratowania życia na morzu.” (art. 1 ustawy o bezpieczeństwie morskim.)

wprowadzające

merytoryczne

Akt wykonawczy - wydany z upoważnienia ustawy, w celu zapewnienia jej realizacji

Akt normatywny - tekst prawny, ustanowiony przez kompetentne organy państwowe, w granicach ich kompetencji przedmiotowej, w odpowiednim trybie i odpowiedniej formie

• oficjalne - Dz.U. / MP / inne urzędowe dzienniki publikacyjne / Officjal Journal of European Communities ⇒ cecha: autentyczność, pierwotność

• pozbawione statusu oficjalnego - podręczniki, komentarze, artykuły naukowe, itp.

Akt prawotwórczy (akt normatywny sensu stricto)

(„źródło prawa”)

Akt normatywny (sensu largo)

---