Prawoznawstwo (1)

WYKŁADNIA PRAWA (1)

1. Pojęcie i koncepcje wykładni prawa

Dwie zasadnicze i odmienne koncepcje wyjaśniające istotę wykładni prawa

(czym jest, na czym polega wykładnia):

1) KONCEPCJA KLARYFIKACYJNA

• Pierwsze stanowisko wynika ze starej zasady: „clara non sunt interpretnda est” („nie dokonuje się wykładni tego, co jest jasne i nie budzi wątpliwości”).

• Zgodnie z nią → potrzeba przeprowadzenia wykładni w toku stosowania prawa pojawia się nie w każdej sytuacji (nie w każdym przypadku zastosowania normy prawnej), lecz będzie wynikać NIEKIEDY z:

• nieuniknionych niejednoznaczności języka naturalnego (terminy nieostre i wieloznaczne) oraz języka prawnego (brak odp. definicji legalnej), w których tworzone są teksty aktów prawnych;

• błędów popełnionych przez realnego ustawodawcę, który nie zawsze w sposób precyzyjny i właściwy posługuje się językiem prawnym;

• zamierzonych i świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych;

• ze starzenia się regulacji prawnych - rozziewu między regulacją normatywną a rzeczywistością;

2) KONCEPCJA DERYWACYJNA

• Zgodnie z drugim stanowiskiem → wykładnia prawa jest konieczna zawsze, nawet przy względnie jasnych przepisach.

• Skoro przyjmuje się rozróżnienie normy prawnej i przepisu prawnego, to wykładni dokonuje się W KAŻDYM PRZYPADKU rekonstruowania norm prawnych z obowiązujących przepisów.

Prawoznawstwo (2)

WYKŁADNIA PRAWA (2)

Pojęcie i koncepcje wykładni prawa (cd)

WYKŁADNIA PRAWA jest to:

• czynność intelektualna (zespół czynności) →

• polegającą na formułowaniu jednoznacznych, generalnie-abstrakcyjnych norm →

• z treści przepisów prawnych.

• CELEM wykładni jest odtworzenie norm prawnych wyrażonych w przepisach.

• 
  Termin „wykładnia” jest odnoszony jednocześnie:

• 
  do procesu objaśniania przepisów prawnych

• 
  do rezultatu tego procesu

WYKŁADNIA PRAWA A STOSOWANIE PRAWA

• Stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku. Przykłady:

- zastosowanie przepisów k.k. do sprawcy przestępstwa i wymierzenie mu stosownej kary;

- orzeczenie przez sąd rozwodu w stosunku do małżonków w sytuacji określonej przez k.r.o;

Dwa podstawowe typy (tryby) stosowania prawa:

Dwa podstawowe aspekty aktu stosowania prawa:

Prawoznawstwo (3)

WYKŁADNIA PRAWA (3)

II. KLASYFIKACJA WYKŁADNI wg KRYTERIUM PODMIOTÓW DOKONUJĄCYCH WYKŁADNI

Kryteria klasyfikacji:

Podmiot i jego status prawny + skutki (wiążące / niewiążące) dokonywanej wykładni + kontekst wykładni (w związku z rozstrzyganiem sprawy konkretnie indywidualnej lub bez takiego związku).

Powszechnie obowiązująca (wiążąca) moc wykładni = adresaci interpretowanych przepisów są związani znaczeniem tych przepisów, ustalonym przez interpretatora.

Prawoznawstwo (4)

WYKŁADNIA PRAWA (4)

KLASYFIKACJA wg KRYTERIUM PODMIOTÓW DOKONUJĄCYCH WYKŁADNI (cd)

III. FAZY / ETAPY WYKŁADNI

(w ujęciu derywacyjnej - fazowej - koncepcji wykładni)

Prawoznawstwo (5)

WYKŁADNIA PRAWA (5)

IV. METODY WYKŁADNI

faza porządkująca - rozwiązywanie problemów walidacyjnych (obowiązywanie norm / przepisów)

A. Ogólne zasady walidacyjne - formalne kryteria obowiązywania prawa

• Z formalnego punktu widzenia każdy przepis prawny (norma prawna) musi być uznany za obowiązujący, jeżeli spełnione są równocześnie następujące warunki:

• Został ustanowiony w odpowiedniej formie i trybie przez organ, któremu przysługuje odpowiednia kompetencja prawotwórcza;

• Został urzędowo ogłoszony;

• Nie został formalnie uchylony (derogowany);

• 
  Nie jest sprzeczny z żadnym innym prawnie obowiązującym przepisem lub jeżeli jest z nim sprzeczny, to nie stracił mocy obowiązującej na podstawie przyjętych reguł kolizyjnych;

B. Reguły kolizyjne

Niezgodności (w tym sprzeczności w prawie)

Z koncepcji racjonalnego prawodawcy wynika założenie, że ustanowione przez niego przepisy nie formułują norm ze sobą niezgodnych.



Między normami może występować niezgodność:






Prawoznawstwo (6)

WYKŁADNIA PRAWA (6)

IV. METODY WYKŁADNI (Cd)

faza porządkująca - rozwiązywanie problemów walidacyjnych (cd)



Reguły kolizyjne (cd)










1. Reguła chronologiczna: lex posterior derogat legi priori („norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą”).

• Warunki zastosowania:

• normy zostały ustanowione w różnym czasie,

• lex posterior (norma późniejsza) nie jest hierarchicznie niższa od lex priori (normy wcześniejszej)



2. Reguła merytoryczna: lex specialis derogat legi generali („norma regulująca sytuację szczególną uchyla normę ogólną”).

• 
  Norma ogólna zostaje uchylona tylko w takim zakresie, w jakim norma szczególna stanowi wyjątek od niej.

• Warunki zastosowania:

• pomiędzy normami musi zachodzić relacja typu: lex specialis (szczególna) - lex generalis (ogólna)

• norma szczególna nie może być wcześniejsza niż norma ogólna;

• norma szczególna nie może być hierarchicznie niższa niż norma ogólna.



3. Reguła hierarchiczna: lex interior non derogat legi superiori („norma hierarchicznie niższa nie uchyla normy hierarchicznie wyższej”)

• 
  Reguła ta nawiązuje do hierarchicznej relacji pomiędzy aktami prawnymi o różnej mocy prawnej.




Prawoznawstwo (7)

WYKŁADNIA PRAWA (7)

IV. METODY WYKŁADNI (Cd)

faza porządkująca - rozwiązywanie problemów walidacyjnych (cd)

C. Reguły inferencyjne (reguły wnioskowań prawniczych)





W nauce prawa przyjmuje się, że z woli prawodawcy obowiązują nie tylko normy prawne w sposób wyraźny (expressis verbis) ustanowione i wyrażone w przepisach prawnych, lecz ponadto również te, które stanowią logiczną konsekwencje tych pierwszych i mogą być z nich wywnioskowane na podstawie odpowiednich reguł inferencyjnych (reguł wnioskowań prawnicznych, reguł logicznego wynikania).

• Reguły te nie mają żadnej podstawy ustawowej → są wytworem doktryny prawniczej.

• U ich podstaw leży założenie o racjonalnym prawodawcy, który nie pozostawia LUK w prawie.





1.) Wnioskowania instrumentalne „z celu na środki”

a) reguła instrumentalnego nakazu → jeżeli ustanowiono normę prawną, która nakazuje zrealizować stan rzeczy X, a nie ustanowiono normy, która zezwala na użycie środka racjonalnie niezbędnego do zrealizowania tego stanu rzeczy, należy przyjąć, że obowiązuje również ta druga norma.


b) reguła instrumentalnego zakazu → jeżeli ustanowiono normę prawną, która nakazuje zrealizować stan rzeczy X, a nie ustanowiono normy, która zakazuje podejmowania środków (działań) uniemożliwiających zrealizowania tego stanu rzeczy, należy przyjąć, że obowiązuje także ta druga norma.








2. ) Wnioskowania a fortiori („z silniejszego”)


a) argumentum a maiori ad minus („z większego na mniejsze”) → kto ma obowiązek czynić więcej, ten ma również obowiązek czynić mniej




b) argumentum a minori ad maius („z mniejszego na większe”) → kto ma zakaz czynić mniej, ten ma również zakaz czynić więcej








Prawoznawstwo (8

WYKŁADNIA PRAWA (8)

IV. METODY WYKŁADNI (Cd)

faza porządkująca - rozwiązywanie problemów walidacyjnych (cd)


Reguły inferencyjne (reguły wnioskowań prawniczych) - cd









3.) Wnioskowania z podobieństwa (przez analogię, a simili)




a) analogia legis (analogia z normy / przepisu) → na podstawie podobieństwa dwóch stanów rzeczy, z których jeden jest uregulowany przez wyrażoną expressis verbis w tekście prawnym normę A, przyjmuje się również obowiązywanie normy B, regulującej w sposób podobny (analogiczny) drugi z podobnych do siebie stanów rzeczy.




Nie jest dopuszczalne stosowanie analogii legis na gruncie prawa karnego!!!

(patrz: „nullum crimen, nulla pena sine lege”)


b) analogia iuris (analogia z prawa) → ustalanie obowiązywania nie wyrażonej expressis verbis w przepisach normy, która określa konsekwencje prawne nieuregulowenego wyraźnie faktu, na podstawie całokształtu norm obowiązujących w państwie (otwiera możliwość sformułowania normy, dla której można znaleźć takie samo uzasadnienia, jak dla licznych norm wyrażonych wprost w przepisach prawnych)

W polskiej doktryna prawniczej stosowanie analogii iuris uznaje się w zasadzie za niedopuszczalne!!!








4.) Wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario) → w oparciu o analizę treści normy prawnej wyrażonej expressis verbis, prowadzi do wniosku, że inna hipotetyczna norma nie znajduje uzasadnienia w preferencjach i ocenach prawodawcy, a więc a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa) nie jest z woli prawodawcy obowiązującą normą prawną.

• 
  
  
  Typowe określenia dające możliwość zastosowania tego wnioskowania: „tylko” / „wyłącznie” / „jedynie”.


Prawoznawstwo (9)

WYKŁADNIA PRAWA (9)




V. KONCEPCJA (TEORIA) RACJONALNEGO PRAWODAWCY

















Podstawowe założenia formalne teorii racjonalnego prawodawcy:

• Jego wiedza jest niesprzeczna i zupełna.

• Jego wiedza jest systemem (→ należą do niej jej własne konsekwencje logiczne).

• Jego preferencje (cele, które chce zrealizować) są asymetryczne (→ jeśli prawodawca preferuje jeden stan rzeczy przed drugim, to nie preferuje drugiego przed pierwszym).

• Jego preferencje są przechodnie (→ jeśli prawodawca preferuje jeden stan rzeczy przed drugim, a drugi przed trzecim, to preferuje pierwszy stan przed trzecim; jeśli cele, to i środki).

Szereg założeń szczegółowych, wg których, racjonalny prawodawca:

• Ma pełną znajomość wszelkich reguł danego języka naturalnego, w którym formułuje przepisy (racjonalność językowa);

• Ma pełną wiedzę na temat systemu prawa - pełną znajomość stanu prawnego, jaki zastał i jaki wprowadził (racjonalność jurydyczna);

• Dysponuje najlepiej uzasadnioną i najbardziej aktualną wiedzą naukową i empiryczną w dziedzinie, którą poddaje regulacji prawnej (racjonalność merytoryczna, prakseologiczna);

• Kieruje się określonym katalogiem wartości aksjologicznych - pełnym, stabilnym, spójnym i usystematyzowanym (hierarchicznie). Preferencje w tym zakresie są asymetryczne i przechodnie (racjonalność aksjologiczna).









Prawoznawstwo (10)

WYKŁADNIA PRAWA (10)

VI. METODY WYKŁADNI

faza percepcyjn a (interpretacyjna) - rozwiązywanie problemów interpretacyjnych

• Rozwiązywanie problemów interpretacyjnych wiąże się z ustalaniem sensu znaczeniowego normy, poprzez ustalenie i wyjaśnienie terminów i zwrotów zastosowanych w tekście prawnym (w tym: wyjaśnianie / rozstrzyganie ewentualnych wątpliwości).

W fazie percepcyjnej - w związku z rozwiązywaniem problemów interpretacyjnych - znajdują zastosowanie następujące metody (zasady, reguły, wskazówki ) wykładni:










I. Językowe reguły (dyrektywy) wykładnia prawa:




(językowa analiza terminów budujących tekst prawny)


a.) Reguły dotyczące języka naturalnego

• Dla objaśniania znaczenia normy należy najpierw objaśniać znaczenie poszczególnych zwrotów składowych (słów i zbitek słownych).

• 
  W tym celu należy zastosować obowiązujące dla danego języka reguły analizy semantycznej (znaczenie słów i zwrotów) i gramatycznej (budowa języka, syntaktyka - składnia).



b.) Reguły wynikające ze specyfiki języka prawnego








1.) Ustalenia znaczenia normy należy dokonywać tak, aby żaden ze zwrotów wchodzących w skład interpretowanej normy nie został uznany za zbędny.

• prawodawca ma pełną kompetencję językową, użycie określonych słów i zwrotów ma charakter celowy i służy zakomunikowaniu określonych treści

• w języku prawnym nie ma synonimów ani homonimów

Prawoznawstwo (11)

WYKŁADNIA PRAWA (11)

METODY WYKŁADNI - faza percepcyjn a (interpretacyjna)

Językowe reguły wykładni - Reguły języka prawnego (cd)

1. Jeżeli w akcie prawnym zawarto definicję legalną określonego zwrotu / terminu, to należy przyjąć ustalone w niej znaczenie.

2. Jeżeli w systemie prawnym istnieje definicja legalna określonego zwrotu / terminu, to należy używać go w przyjętym w niej znaczeniu, chyba, że z interpretowanej normy w sposób oczywisty wynika, iż powinien on być rozumiany odmiennie.

• terminom / zwrotom nie należy bez dostatecznych podstaw przypisywać swoistego znaczenia prawnego → gdy je jednak ustali, należy się posługiwać nim bez względu na to, jakie znaczenie mają równokształtne terminy / zwroty w języku potocznym.

• terminom / zwrotom nie należy przypisywać znaczenia specjalnego, właściwego jedynie dla części systemu prawa (na gruncie określonej gałęzi prawa bądź aktu normatywnego) → jeżeli się jednak takie specjalne znaczenie ustali, to wówczas należy się nim posługiwać, bez względu na to, jakie znaczenie ma ten termin / zwrot w systemie prawnym jako całości.

1. Jeżeli nie ma definicji legalnej, a możliwe są różne wersje znaczeniowe zwrotu / terminu, to należy przyjąć to znaczenie, które jednoznacznie wynika z systemowego kontekstu językowego przepisu (miejsca w akcie prawnym i gałęzi prawa).

2. Jeżeli normy prawne nakazują liczyć się z decyzjami interpretacyjnymi określonych podmiotów (np. Sądu Najwyższego), należy uznać je za wiążące.

3. Jeżeli nie ma definicji legalnej, a systemowy kontekst językowy nie daje podstaw przyjęcia jednego znaczenia, należy odwołać się do reguł interpretacyjnych języka prawniczego (języka doktryny prawniczej) i przyjąć znaczenie wskazane w literaturze naukowej, co do którego panuje w nauce powszechna zgodność.

4. W przypadku, gdy nie ma definicji legalnej, nie ma wiążącej interpretacji, nie ma jednolitego stanowiska doktryny, znaczenie danego zwrotu należy ustalić na gruncie języka powszechnego.

• w tym celu wykorzystuje się m.in. słowniki (etymologiczne, frazeologiczne, itd.)

• jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać takie, które jest najbardziej oczywiste.

Prawoznawstwo (12)

WYKŁADNIA PRAWA (12)

METODY WYKŁADNI - faza percepcyjn a (interpretacyjna)


Pozajęzykowe reguły wykładni

II. Systemowe reguły (dyrektywy) wykładnia prawa:






Trzy grupy systemowych dyrektyw

interpretacyjnych:

1. odwołujące się do postulatów zupełności i niesprzeczności systemu prawa

2. odwołujące się do zasad systemu (gałęzi) prawa

3. nawiązujące do właściwości struktury systemu prawa i budowy aktów normatywnych

1.) Dyrektywy systemowe odwołujące się do postulatów zupełności i niesprzeczności systemu prawa:

• Należy tak ustalać znaczenie normy, by nie pociągało to za sobą jej sprzeczności z inną normą systemu prawa - jeżeli z danego zbioru przepisów można wyinterpretować dwie wersje znaczeniowe normy, a przyjęcie jednej z nich prowadzi sprzeczności z inną normą uznaną za obowiązującą, to należy wybrać drugą z możliwych interpretacji.

• Znaczenie normy należy tak ustalać, aby harmonizowało ono z treścią innych norm gałęzi prawa, do której interpretowana norma należy, oraz szerzej: z treścią norm systemu prawa, w tym także z treścią ratyfikowanych umów międzynarodowych.

• Interpretacja, która doprowadza do rekonstrukcji normy już uznanej za obowiązującą, czyli do wniosku, że interpretowany przepis (przepisy) jest zbędny, jest niepoprawna.

Prawoznawstwo (13)

WYKŁADNIA PRAWA (13)

METODY WYKŁADNI - faza percepcyjn a (interpretacyjna)


Pozajęzykowe reguły wykładni


Systemowe reguły (dyrektywy) wykładnia prawa (cd):

2.) Dyrektywy systemowe odwołujące się do zasad systemu (gałęzi) prawa

• Należy tak ustalać znaczenie normy, aby nie była ona w konflikcie z normą wyrażającą zasadę systemu (gałęzi) prawa.

• Jeżeli norma pozostaje w konflikcie z normą-zasadą należy sprawdzić, czy nie występuje tu zamierzony wyjątek od zasady.

• Jeżeli z danego zbioru przepisów prawnych można wyinterpretować dwie wersje znaczeniowe normy, to należy uznać za właściwe to znaczenie, które jest zgodne z normami-zasadami systemu (gałęzi) prawa.


2.) Dyrektywy systemowe nawiązujące do właściwości struktury systemu prawa i budowy aktów normatywnych

• W sytuacji stosowania wykładni systemowej, interpretator bierze pod uwagę:

• przede wszystkim wewnętrzną systematykę aktu normatywnego, w którym przepis jest zawarty,

• a następnie miejsce interpretowanego przepisu w danej gałęzi prawa bądź w całym systemie, którego gałąź jest składnikiem.

• Tzw. argumentum a rubrica (argument z miejsca położenia) - odwołuje się do zasad budowy i wewnętrznej systematyki aktu normatywnego, w którym zamieszczono interpretowany przepis → argument opiera się na założeniu, że miejsce przepisu prawnego nie jest przypadkowe, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy.

Przykłady wykładni systemowej odwołującej się do zasad prawa:




Prawoznawstwo (14)

WYKŁADNIA PRAWA (14)

METODY WYKŁADNI - faza percepcyjn a (interpretacyjna)


Pozajęzykowe reguły wykładni

III. Funkcjonalne reguły (dyrektywy) wykładnia prawa:

Jeżeli użycie metod językowych i systemowych nie daje jednoznacznych rezultatów co do ustalenia sensu normy prawnej, należy zastosować metodę funkcjonalną (celowościową).

• Wykładnia funkcjonalna prowadzi do ustalenia znaczenia przepisu prawnego przez odwołanie się do okoliczności, które tworzą funkcjonalny kontekst tekstu prawnego →

• 
  Podmiot dokonujący wykładni w oparciu o przesłanki funkcjonalne powołuje się na cele prawa, funkcje prawa, społeczno-gospodarcze przeznaczenia prawa, jego skuteczność w gwarantowaniu chronionych prawem wartości, itd.

• 
  
  Z wielu możliwych znaczeń interpretowanych terminów / zwrotów, należy wybrać te, które w najwyższym stopniu będą realizowały cele prawodawcy zawarte w interpretowanym akcie normatywnym.







Metoda ta skłania do takiego tłumaczenia przepisów prawnych, by były one najbardziej operatywnym (skutecznym) środkiem do osiągnięcia celu normy / oustawy.











Prawoznawstwo (15)

WYKŁADNIA PRAWA (15)

VII. RODZAJE I ETAPY WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA REZULTAT - faza percepcyjn a (interpretacyjna)






Wykładnia







1. Sytuacja idealna - WYKŁADNIA DOSŁOWNA / LITERALNA (interpretatio declarativa)

• Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający, wykładnię uważa się w zasadzie za zakończoną i jest to wykładnia dosłowna (literalna).

• 
  TU: Przyjmuje się, że prawodawca wiernie przekazał w przepisie swoje zamierzenia i cele,

• Po dokonaniu interpretacji znaczenia normy za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, otrzymane zostanie znaczenie językowe (wyjściowe).

2. ODSTĘPSTWO OD WYKŁADNI DOSŁOWNEJ - 2 przypadki

1. Gdy prawodawca zamieścił w tekście prawnym definicję legalną, która przypisuje zwrotowi normy znaczenie zmodyfikowane pod względem znaczenia językowego → niejako wbrew regułom językowym.

2. 
   
   Gdy reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, ale interpretator stwierdza ewidentne złamanie zasady racjonalności prawodawcy → norma, choć jednoznaczna językowo, pozostaje w rażącej sprzeczności z założonymi celami regulacji.




WYKŁADNIA KORYGUJĄCA

• Znaczenie normy (poszczególnych słów i zwrotów) - ustalone zgodnie z regułami językowymi - jest bezsporne, lecz norma tak zinterpretowana wyraża wartości i powoduje skutki rażąco sprzeczne z innymi wartościami i preferencjami wyrażanymi przez normy prawne, to wówczas:

→ odrzucenie wyniku wykładni językowej (na zasadzie wyjątku)

→ decyzja o przypisaniu normie znaczenia zmodyfikowanego poprzez zastosowanie głównie reguł funkcjonalnych.

• 
  Taką wykładnię nazywa się wykładnią korygującą.




Prawoznawstwo (16)

WYKŁADNIA PRAWA (16)

RODZAJE I ETAPY WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA SKUTEK (cd)




Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni a) rozszerzającej bądź b) zwężającej:




A. Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) polega na przypisaniu normie szerszego zakresu, niż wynikałoby to ze reguł językowych (znaczenia dosłownego).

• Uznaje się, że prawodawca nie wyraził w przepisie wszystkich swoich rzeczywistych zamierzeń.

• 
  Przykład → orzeczenie SN: „jeżeli pracownik, który w zakładzie pracy otrzymał zwolnienie dla załatwienia spraw osobistych, wracając znów do pracy uległ wypadkowi, wypadek ten należy uznać za wypadek przy pracy”.





B. Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) polega na przypisaniu normie węższego zakresu niż wynikałoby to wprost z jej brzmienia dosłownego.

• Stwierdza się, że prawodawca wyraził w przepisie więcej treści niż rzeczywiście zamierzał.

• Przykład → orzeczenie SN, objaśniające pojęcie „złożenia pisma w urzędzie pocztowym” w rozumieniu art. 149 k.p.c., postanawia: „Umieszczenie pisma sądowego w skrytce pocztowej nie jest złożeniem pisma w urzędzie pocztowym w rozumieniu art. 149 k.p.c.”




3. KILKA WERSJI ZNACZENIOWYCH NORMY

• Jeżeli możliwe jest zredagowanie - zgodnie z regułami językowymi - kilku wersji znaczeniowych normy z tych samych przepisów prawnych (z powodu wieloznaczności / nieostrości zastosowanych terminów i wyrażeń), interpretator dokonuje wyboru jednej z nich, posiłkując się stosowaniem systemowych, a potem funkcjonalnych reguł interpretacyjnych.

• TU: reguły systemowe i funkcjonalne jako reguły wyboru.

Prawoznawstwo (17)

WYKŁADNIA PRAWA (17)

VIII. RODZAJE WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA STOSUNEK (PREFERENCJE) PODMIOTU INTERPRETUJĄCEGO




wykładnia statyczna a wykładnia dynamiczna

Tzw. normatywne koncepcje / teorie wykładni →




A. Statyczna koncepcja wykładni (wykładnia subiektywna) →

• Założenie, że znaczenie norm prawnych powinno być stałe, nie ulegać zmianie, być niezależne od kontekstu społecznego, politycznego i kulturowego, w jakim norma funkcjonuje → wykładnia ma ściśle odtwarzać wolę historycznego prawodawcy (subiektywizm).

• Zgodnie z subiektywną teorią wykładni → punktem odniesienia dla podmiotu interpretującego prawo są intencje historycznego prawodawcy.

• CEL / PRIORYTET, Wartości → stałość prawa, pewność prawna, bezpieczeństwo prawne.




• Założenia wykładni statycznej osiągane są przede wszystkim poprzez językowe metody wykładni (i ew. systemowe)




B. Dynamiczna koncepcja wykładni (wykładnia obiektywna) →

• Założenie, że znaczenie normy należy ustalać na podstawie aktualnego, szeroko rozumianego, kontekstu (otoczenia) jej funkcjonowania, w tym ew. woli prawodawcy aktualnego

• Sens normy podlega ewolucji a jej wykładnia powinna być dostosowana do przekształceń: aksjologii (systemu wartości - treść pozaprawnych reguł i ocen), systemu kulturowego, politycznego i społeczno-gospodarczego; aktualnej wiedzy przedmiotowej → wykładnia dynamiczna ma charakter adaptacyjny i powinna być oderwana od woli historycznego prawodawcy (obiektywizm).

• CEL / PRIORYTET / Wartości: efektywność (skuteczność) jego norm (tzw. skuteczność finistyczna → faktyczna realizacja stanów rzeczy preferowanych przez pracodawcę i uznawanych za cel regulacji prawnej.







Prawoznawstwo (18)

WYKŁADNIA PRAWA (18)

Klasyfikacje wykładni - podsumowanie

W polskiej nauce prawa akty wykładni klasyfikuje się według różnych kryteriów →




• podmiot i moc wiążąca wykładni

• metody dokonywania wykładni,

• Rezultat wykładni

• preferencje (stosunek) podmiotu dokonującego wykładni

• wykorzystany materiał,







ze względu na podmiot i moc wiążącą:




























ze względu na metody















ze względu na rezultat











ze względu na preferencje (stosunek) podmiotu







ze względu na kryterium wykorzystywanych materiałów i źródeł











18

przepis prawny

norma prawna

„zgrzyt” - problem interpretacyjny

K. KLARYFIKACYJNA (sensu stricto) = interpretacja

(clara non sunt interpretanda est)

K. DERYWACYJNA (sensu largo, w tym → interpretacja)

1. Wykładnia polega na ustaleniu sensu i znaczeniu przepisów prawnych

→ KLARYFIKACYJNA KONCEPCJA WYKŁADNI (wykładnia sensu stricto, w ścisłym, wąskim rozumieniu)

klaryfikować - wyjaśniać (wątpliwości, zawiłości)

2. Wykładnia polega na odkodowaniu (odtworzeniu) norm prawnych z przepisów prawnych

→ DYREWACYJNA KONCEPCJA WYKŁADNI (wykładnia sensu largo, w szerokim znaczeniu)

derywować - wyprowadzać; odtwarzać z czegoś

egzegeza

wykładnia w znaczeniu pragmatycznym

wykładnia w znaczeniu apragmatycznym (finalnie ustalone znaczenie normy)

Sądowy tryb stosowania prawa

orzeczenia sądowe

Administracyjny tryb stosowania prawa

decyzje administracyjne

Organy niezawisłe

Organy hierarchicznie podporządkowane

Ustalenie i wyjaśnienie stanu prawnego

- wybór i ustalenie obowiązywania przepisów

- rekonstrukcja normy prawnej

- interpretacja normy prawnej

Ustalenie stanu faktycznego

(np. wyjaśnienia stron; postępowanie dowodowe)

SUBSUMPCJA

Podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną

Określenie konsekwencji prawnych,

które norma wiąże z ustalonym w sprawie stanem faktycznym

Sformułowanie i uzasadnienie decyzji

Stosowanie prawa = władcza działalność organów państwa, polegająca na wydawaniu decyzji (rozstrzygnięć) indywidualno-konkretnych („akty stosowania prawa”) na podstawie generalnie-abstrakcyjnych norm prawnych („aktów tworzenia prawa”).

• abstrakcyjna

• autentyczna

• legalna

• konkretna

• operatywna, praktyczna

• w tym sądowa

(w tym: wiążąca określone podmioty)

• doktrynalna (teoretyczna) ↔ np. „glosy” do orzeczeń

formalna

władcza, dokonywana przez organy władzy publicznej

powszechnie wiążąca

organ, który ustanowił normę (prawodawca)

organ, który z mocy prawa posiada uprawnienie do powszechnie wiążącej interpretacji prawa

6. Wykładnia operatywna (praktyczna) - wykładnia dokonywana przez sądy i organy administracji w toku podejmowania aktów stosowania prawa, przy rozpatrywania spraw konkretnych i indywidualnych.

• Zmierza do odtworzenia i wyjaśnienia normy, celem ustalenia podstawy prawnej dla konkretnego rozstrzygnięcia.

• Zasadniczo jest to wykładnia dokonywana wyłącznie na użytek rozstrzygnięcia konkretnej sprawy i wiąże formalnie jedynie w tej sprawie.

• Jednak w praktyce zarówno inne sądy (szczególnie niższych instancji), organy państwowe, a nawet inne podmioty prawa, biorą tę wykładnię pod uwagę i na ogół kierują się nią, podejmując swoje rozstrzygnięcia. Zwiększają w ten sposób szansę na utrzymanie swoich decyzji w toku instancji, jako zgodnych z wykładnią najwyższych organów sądowych.

• Obecnie w Polsce w toku stosowania prawa organ może być związany decyzją interpretacyjną innego organu w następujących sytuacjach:

1. sąd - decyzjami interpretacyjnymi sądu odwoławczego

2. sąd - interpretacją Sądu Najwyższego w związku z kasacją

3. sąd - interpretacją Sądu Najwyższego w związku z apelacją

4. NSA i organ administracji - „oceną prawna” wyrażoną w orzeczeniu NSA

5. Sąd Najwyższy - swoimi uchwałami wpisanymi do księgi zasad prawnych

Wykładnia abstrakcyjna i formalna

7. Wykładnia doktrynalna - dokonywana przez naukę prawa (wykładnia teoretyczna).

• W tym przypadku interpretator często nastawia się na wykrywanie różnych możliwości interpretacji przepisów, jego celem nie musi być jednak doprowadzenie do ostatecznego ustalenia normy. Taka wykładnia nie jest oczywiście wiążąca.

Wykładnia nieoficjalna

• nieoficjalna

1. Wykładnia abstrakcyjna - wyjaśnia wątpliwości prawne, ale bez związku z konkretną, indywidualna sprawą.

2. Wykładnia konkretna - dokonywana w toku rozstrzygania konkretnych spraw sądowych i administracyjnych.

3. Wykładnia formalna - ogólne określenie dla wykładni dokonywanej przez organy władzy publicznej.

Jej przeciwieństwem jest wykładnia nieformalna

4. Wykładnia autentyczna („wykładnia prawodawcy”) - dokonywana przez prawodawcę, tj. organ, który ustanowił akt prawny. Argument: „kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować”.

• Moc prawna wykładni autentycznej równa jest mocy prawnej aktu normatywnego, którego dotyczy. Może to być w związku z tym moc powszechnie wiążąca

• Obecnie w Polsce z uprawnienia tego w najszerzej korzysta Minister Finansów, który posiada kompetencje w zakresie interpretacji prawa podatkowego. Bezpośrednim adresatem jego wykładni jest cały aparat skarbowy, jednak w rzeczywistości oddziałuje ona na sytuację podatników.

5. Wykładnia legalna (delegowana ogólna) - wykładnia dokonywana przez organ, który z mocy prawa uzyskał kompetencje w zakresie prowadzenia interpretacji prawa ze skutkiem powszechnie obowiązującym (wiążącym wobec wszystkich podmiotów prawa).

• W Polsce, od roku 1989 do wejścia w życie Konstytucji z 1997 r.) kompetencje w zakresie powszechnie obowiązującej wykładni prawa posiadał Trybunał Konstytucyjny.

• Od 1.05.2004 r. organem, który ze skutkiem również dla Polski realizuje uprawnienia w zakresie wykładni legalnej jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości, dokonujący powszechnie wiążącej wykładni prawa europejskiego.

Wykładnia abstrakcyjna i formalna

Wykładnia konkretna i formalna

Faza porządkująca

(lub walidacyjna)

• Odszukanie w materiale zawartym w przepisach wszystkich koniecznych elementów treściowych normy.

• Zidentyfikowanie przepisów istotnych dla danego rozstrzygnięcia.

• Rozwiązanie problemów walidacyjnych - związanych z obowiązywaniem przepisów prawnych = ustalenie, które z wchodzących w grę przepisów mają moc obowiązującą.

• Rozstrzyganie kolizji przepisów.

Faza rekonstrukcyjna

(lub derywacyjna)

• Wyprowadzenie w pełni odtworzonej normy z przepisów.

• Często wymaga to uzupełnienia przepisu podstawowego o elementy treściowe innych przepisów lub uwzględnienia ewentualnych modyfikacji normy przez inne przepisy (np. wyjątki od reguły).

• Interpretator powinien znać nie tylko dany akt prawny, ale również co najmniej zasady danej gałęzi prawa i wiedzieć, jak sprawnie odszukać wszystkie te przepisy, które mogą mieć znaczenie dla rekonstrukcji normy.

Faza percepcyjna

(lub interpretacyjna)

• Ustalanie właściwego znaczenia normy prawnej za pomocą a) językowych, b) systemowych i c) funkcjonalnych reguł wykładni prawa.

• Ustalenie właściwego znaczenia poszczególnych słów i wyrażeń tworzących normę i przypisanie każdemu z nich nie budzącego wątpliwości zakresu znaczeniowego.

Obowiązywanie prawa w sensie TETYCZNYM

logiczna

• Niezgodność logiczna sprawia, że zbioru norm nie można określać mianem systemu.

• Normy są niezgodne logicznie, czyli:

1. sprzeczne - jeśli jedna w określonych okolicznościach nakazuje adresatowi czynić to, czego w takich samych okolicznościach druga norma zakazuje → realizując jedną normę, adresat przekracza drugą.

2. przeciwne - jeżeli, choćby przy częściowo wspólnym zakresie zastosowania, nakazują czyny, których nie można spełnić jednocześnie (np. stawiennictwo
   w dwóch różnych miejscach w tym samym czasie) → w tym przypadku realizacja jednej normy uniemożliwia spełnienie innych dyspozycji.

prakseologiczna

Niezgodność prakseologiczna występuje wtedy, gdy normy nie są niezgodne pod względem logicznym i wszystkie wyznaczone normy można urzeczywistnić, ale zrealizowanie jednej z nich uniemożliwia lub niweczy skutki, jakie wywoływać powinna druga.

lub

• Jeśli nie istnieje odpowiedni przepis kolizyjny, ani też przepis derogacyjny, który uchyla jedną z niezgodnych ze sobą norm - należy wykorzystać reguły kolizyjne.

• Reguły kolizyjne wyrażane są w postaci zwięzłych łacińskich paremii

W sytuacji, gdy wyniki zastosowania poszczególnych reguł kolizyjnych nie pokrywają się ze sobą, należy kierować się dwiema dyrektywami:

• pierwszeństwo wyniku zastosowania reguły hierarchicznej, jeśli niezgodne są z nimi rezultaty posługiwania się regułami: chronologiczną lub merytoryczną,

• przy sprzeczności pomiędzy wynikami zastosowania reguły chronologicznej i merytorycznej, obowiązuje zasada: lex posterior generalis non derogat legi priori speciali („późniejsza norma ogólna nie uchyla wcześniejszej normy szczególnej”).

Wywodzą się z doktryny prawniczej!

Oparte na założeniu, że oceny i preferencje prawodawcy są spójne i konsekwentne.

„ osoba pilnująca magazynu nie może zażyć środków nasennych”

„kto ma obowiązek zapewnić innej osobie całkowite utrzymanie, ten ma obowiązek zapewnić jej wyżywienie”

„ jeżeli według ar. 147 kc. właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, by groziło to nieruchomości sąsiedniej utratą oparcia, to tym bardziej nie wolno mu prowadzić tych robót w taki sposób, by prowadziło to bezpośrednio do utraty oparcia”

Oparte na założeniu o konsekwencji ocen preferowanych przez prawodawcę - ustawodawca chce poddawać stany rzeczy w sposób istotny podobne do siebie podobnej regulacji prawnej i przypisywać im podobne konsekwencje prawne

sprzeczność normy wcześniejszej i późniejszej

Sprzeczność normy ogólnej i szczegółowej

sprzeczność normy hierarchicznie niższej i wyższej

odwołują się do racjonalnych związków przyczynowo-skutkowych

usuwanie luk w prawie

Również odwołuje się do analogii i konsekwencji ocen prawodawcy, ale prowadzi do ustaleń negatywnych - o niewystępowaniu jakiejś potencjalnej normy w systemie

• „do umowy nienazwanej stosuje się przepisy dotyczące najbardziej podobnych do niej umów typowych”

• „jeśli oświadczenia składane przez strony w postępowaniu administracyjnym korzystają z domniemania prawdziwości (…), to nie ma podstaw, by zasada ta nie była stosowana również w postępowaniu przed organem podatkowym”

„wyłącznie sąd może zastosować tymczasowe aresztowanie” - a zatem nie istnieje norma upoważniająca do tego prokuraturę czy policję”

Założenie idealizujące, kontrfaktyczne - racjonalny prawodawca nie jest tożsamy z prawodawcą faktycznym (socjologicznym - konkretne osoby, dogmatycznym - konkretny organ państwa).

Koncepcja racjonalnego prawodawcy ta polega na następującym rozumowaniu:

„Jeżeli PRAWODAWCA:

• posiada wiedzę, która jest: a) niesprzeczna, b) systemem (tzn. zawiera swoje konsekwencje logiczne), oraz

• żywi preferencje, które są: a) asymetryczne, b) przechodnie →

to podejmuje takie spośród możliwych (w świetle jego wiedzy) rozwiązania, które niezawodnie prowadzą (wedle tej wiedzy) do najbardziej preferowanych przez niego stanów rzeczy →

…..A W ZWIĄZKU Z TYM, ZAMIAREM PRAWODAWCY BYŁO …….”

Wykładnia opiera się na przyjęciu tzw. koncepcji racjonalnego prawodawcy.

Racjonalny prawodawca → nie jest bytem realnym, lecz konstrukcją teoretyczną, pozwalającą rozwiązywać problemy prawne wynikające z niedoskonałości prawodawcy rzeczywistego (jak np.: sprzeczności i luki w prawie).

• Założenia koncepcji racjonalnego prawodawcy → legitymizacja dla dyrektyw interpretacyjnych, reguł inferencyjnych i kolizyjnych (i innych), jakimi posługują się prawnicy.

• Założenia wynikające z koncepcji racjonalnego prawodawcy są istotne na wszystkich etapach wykładni prawa.

I. Językowa (gramatyczna)

II. Systemowa

III. Funkcjonalna (celowościowa)

Wykładnia językowa powinna być stosowana w pierwszej kolejności!!!

PUNKT WYJŚCIA

Przypisuje mu się autorstwo wszystkich norm obowiązujących w systemie

• nieunikniona nieostrość i wieloznaczność języka naturalnego;

• rozbieżność pomiędzy językiem potocznym a językiem prawnym

Prawodawca może i powinien - korzystając z definicji legalnych - sam ustalać w tekście normatywnym znaczenie tych zwrotów, które są nieostre / wieloznaczne bądź mogą budzić wątpliwości interpretacyjne.

O ile metoda wykładni językowej okaże się niewystarczająca dla ustalenia sensu normy prawnej, to dopiero wówczas - w dalszej kolejności - można stosować inne reguły wykładni → metodę systemową (zwaną systematyczną) i funkcjonalną (zwaną też celowościową).

• Normy to element całego systemu prawa.

• Przypisywane systemowi prawa cechy - jak niesprzeczność, zupełność, hierarchiczna budowa, podział gałęziowy → kreują systemowy kontekst wykładni.

• Istotne znaczenie odgrywa również wyodrębnienie norm o charakterze zasad.

• Istota wykładni systemowej sprowadza się do ustalania znaczenia normy z uwagi na określone miejsce położenia przepisu (przepisów), w którym została wyrażona.

• Przepis ma bowiem określone miejsce: a) w systematyce danego aktu normatywnego; b) w systematyce gałęzi prawa, w skład której wchodzi dany akt normatywny, c) systematyce całego systemu prawa, którego dana gałąź jest składnikiem.

Zasady → pewne normy „wiodące” / „naczelne” całego systemu prawa lub jego części

Założenie → każda z norm prawnych (zawarta w określonym przepisie) jest częścią jakiejś większej całości i poprawnie może być rozumiana dopiero w zestawieniu z innymi normami.

Funkcje / cele prawa → skutki / stany rzeczy jakie ustawodawca zamierza osiągnąć za pomocą norm

Znaczenie preambuły i przepisów ogólnych, a także norm-zasad

Cele / funkcje prawa mogą:

• być odnoszone bądź to do prawodawcy historycznego, bądź też aktualnego,

• dotyczyć wyizolowanej normy poddawanej interpretacji (ratio legis) lub też całych zespołów norm, a nawet całego systemu prawa (ratio iuris).

• ALE: Ta bardzo ogólna i elastyczna formuła wykładni rodzi wiele problemów, szczególnie w tych regulacjach, gdzie w prawodawca nie definiuje wyraźnie celu normy / ustawy.

STĄD:

• Metoda funkcjonalna powinna służyć w zasadzie jedynie jako środek korygujący wykładnię językową.

• Nie jest dopuszczalne użycie dyrektyw funkcjonalnych przed językowymi.

• „Wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że ustawodawca dążył w całym prawie pozytywnym do zapewnienia równości płci jako zasady równouprawnienia (…). Dlatego też zarządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zasad rekrutacji kandydatów do Akademii Medycznych, przewidujące wyższą punktację dla mężczyzn jest sprzeczne z Konstytucją RP (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego P 2/87)”

• „Wprawdzie art. 44 ustawy z 6.04.1990 r. o Policji dopuszcza możliwość zwolnienia policjantki, „gdy tego wymaga interes służby”, jednakże przepis ten nie stanowi odstępstwa od zasady szczególnej ochrony kobiet w ciąży - musi więc być interpretowany ściśle i stosowany wyjątkowo, w kontekście konstytucyjnego zapewnienia, że Państwo zapewnia ochronę kobiety ciężarnej”. (Wyrok NSA, II S.A. 872/91)

Przykład wykładni funkcjonalnej (rozszerzającej):

• „Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich (…) na odpowiedzialność karną.” Komentarz do k.p.a.: „Odpowiedzialność karną należy tu rozumieć (…) w szerokim znaczeniu. Chodzi więc nie tylko o odpowiedzialność karno-sądową, ale i odpowiedzialność w sprawach o wykroczenia oraz dyscyplinarną”.

Dosłowna (potwierdzająca / literalna)

Korygująca

• rozszerzająca

• zwężająca

• Wybór sensu znaczenia uzyskanego przy pomocy reguł pozajęzykowych.

• Jeśli będzie ono szersze niż językowe, będzie miała miejsce wykładnia rozszerzająca, jeśli węższe - zwężająca.

Vide: Polska po przeobrażeniach systemu społeczno-gospodarczego i prawnego po 1989 r.

Pytanie: czemu ma służyć wykładnia, jaki ma być jej cel, jakie priorytety?

Podejście subiektywne prowadzi do rezultatów o charakterze statycznym → okoliczności towarzyszące ustanowieniu normy, w tym przeżycia psychiczne po stronie normodawcy, są faktem historycznym, który zakończył w chwili ustanowienia normy i nie podlega dalszym zmianom.

Koncepcja wykładni dynamicznej = koncepcja wykładni obiektywnej → uniezależnienie ustaleń przyjętych przez podmiot wykładni prawa od woli historycznego prawodawcy.

• Założenia wykładni dynamicznej zachęcają do szerszego i odważniejszego zastosowania dyrektyw wykładni funkcjonalnej ( i ew. systemowych).

• powszechnie wiążąca

• abstrakcyjna

→ autentyczna

→ legalna

• konkretna (operatywna, praktyczna)

→ w tym sądowa, wiążąca in concreto

→ doktrynalna (teoretyczna)

• formalna

• nieoficjalna

• wiążąca in concreto

• niewiążąca

językowa

systemowa

funkcjonalna

potwierdzająca (literalna)

korygująca

rozszerzająca

zwężająca

statyczna

dynamiczna

Wykładnia historyczna →

• Zmierza do ustalenia znaczenia przepisu prawnego przez zbadanie genezy i okoliczności towarzyszących jego powstaniu.

• Informacji mogą tu dostarczyć materiały historyczne, archiwalne; wszelkiego rodzaju informacje o przyczynach ustanowienia przepisu prawnego, przebiegu prac legislacyjnych i debaty towarzyszącej jego wydaniu (np.: sprawozdania komisji legislacyjnych, protokoły z ich posiedzeń czy też przygotowane na ich potrzeby materiały pomocnicze, eksperckie, itp.

Wykładnia porównawcza →

• Polega na wykorzystaniu materiałów komparatystycznych, czyli teksty aktów prawnych obowiązujących w innych krajach, regulujące kwestie analogiczne do tych, które są przedmiotem interpretowanych przepisów oraz związanej z tymi tekstami doktryny prawniczej i orzecznictwa.

---